Гендаргной

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Навигацин тӀегӀо Лахарна тӀегӀо
Шира тайпа
Гендаргной
Гендаргно бӀов.jpg
Кхин цӀерш Гендаргеной, Гендаргной, Гяндарганой, Гендаргуной
Этноиерархи
Раса кавказан
Тукхам нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт нохчийн меттан нохчмахкахойн лер
Дин ислам (суннизм)
Дуьххьара хьахадар 997 шо григорианан рузманца
Къам нохчий
ТӀаьхье Сингалхой, Ноккхой
Гергарло гуной?, курчалой?[1]
Таханлера дӀасакхалхар

РоссиFlag of Russia.svg Росси: хууш дац

                НохчийчоьFlag of the Chechen Republic.svg Нохчийчоь: МартантӀе, Теркйист
Хьалхалера дӀасакхалхар

Къилбаседа Кавказ:

• шира мохк Нохч-Мохк

Гендарганой - нохчийн тайпа, ширачарех нохчийн тайпа[2][3][4]. ЮкъадогӀу Нохчмахкахойн тукхаман. Тайпан юрт — Нохчийчура Нажи-Юьртан кӀоштан Гендаргана. Гендаргана лаьтта Ястий хин аьрру бердан тӀехь, Нажи-Юртан къилбехьа, Бенан къилбаседехьа, Энганан малхбалехьа, Даьттаха малхбузехьа.

Тайпа J2 гаплотобан юкъара ду[5]. Дукхаллин барам - 75 000 сов стаг.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Сулейманов Ахьмадан истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

ГӀараваьлла волу нохчийн Ӏилманчо Сулейманов Ахьмада дийцарехь, Гендарганой эмиран Сайд-Ӏали Шамин тӀаьхьенах бу. Уьш схьабевлла кхаа вешех: Гундалх, Гундаргенах, Нижалх. Гендаргноша дийцарехь уьш вежарий хилла. Церан йиша Курчала хилла.

Шеман эмир Сайд-Ӏали велча дарже кхаьчна кхечу тайпан векал. Эмиран Саид-Ӏалин кӀенташна Абул-Ханан, Решид-Ханан, Хьамзат-Ханан ца лиира даймахкахь баха, къилбаседехьа дӀабахара. Уьш кхечира Курку-ломан я Кхеташ-коьртан кӀошта, хӀинца ЦӀоьнтара а, Тезa-Кхаьлла а ярташ йолчу. Оцу кхааннах цхьаьнан кхо кӀант вара Гундал, Нижал, Гундарген. ТӀаьххьарниг охьахиира хӀинца Гендаргана йолчу, ткъа ши ваша – Гундал а, Нижал а – циггахь бисира. Доьзалаш а, даьхний а алсамадевлча, меттиг ца тоьъна ши ваша къаьстира. Ший а цигара дӀавахара. Нижал охьахиира Ястий хил дехьа, ткъа Гундала караерзира Гумс а, Хул-Хуло хишна юкъара меттиг.

Пхоччу – шира эвла ю Шуьйтан кӀоштара ЧӀиннахара, лаьтта Ушкхаьллан къилбаседехьа (Орган аьтту берд тӀехь). Юьртахь дуккха а бӀаьвнийн ша-кепара архитектура ю. Иза Орган уггаре готта а, акха а меттиг ю. Ехачу заманахь оцу бӀевнаш чохь гуламаш бина Мехкан Кхеташоно, бакъо а, нийсо а лоху ламанхой, Орган хьосташкара ломал хьалхарачу аренашка кхаччалц кхачара цига. Кхеташонан декъахой бара хоржуш болу векалш – хьекъал долуш, тешаме болуш, нийсо езаш болу.

Бена юкъан 2 км гена тера цӀе йолу шира эвла. Иза Бенан юкъайогӀуш ю. Ткъа луларчу Гендарганан а, Энганан а бахархоша юьйцу Пхьачу шайн «тайпанан мехкаш» юкъахь, лору иза шайн шира кхерч. Оцу гӀуллакхо дагатосу и кхуьй а тайпа гергара хила мега олий[6].

А. Костеринан истории[нисйе бӀаьра | нисйе]

Вайн тайпа схьадаьлла Шемарчу гӀалара, иза лаьтта кхузара къилбехьа Ассирехь. ГӀалан хьаькам вара вехаш а, ницкъ болуш а стаг Ахьмад-хан. Цуьнан дара дукха латташ, куьйга кӀелахь дукха адамаш а дара цуьнан. Уггар дика гӀалара зударий бара цуьнан хӀусамехь. Амма цуьнан хазна а, сий а цуьнан кхо кӀант вара: воккханиг - Шамхан, юккъерниг – Сайд-Ӏали, жиманиг Ӏаббас. Хезнера вежаршна даккхий а, беркате а долчу къилбаседерчу ДегӀастанан лаьмнех лаьцна. Дагадеара царна оцу лаьмнашка баха, талла, бакъ хилар оцу лаьмнех дуьйцург. Сингаттамца дӀахийцира Ахьмад-хана шен кӀентий лела генарчу а, бевзаш боцучу а махка. Дуккха а нах эцна, доьзалашца арабевлира вежарий къилбаседехьа. Масех шарахь некъ бира вежарша хӀорд тӀиера хӀорд тӀекхаччалц, дехьа бевлира ДегӀастанан лаьмнел, ца бевзачу, адам доцчу махка. Вежаршна гира оцу мехкан хозалла: лаьмнашкара охьаоьху хиш, чӀерий куьйгашца а лоьцуш шорта, экханаш юьззина хьаннаш. Тархашна юкъара дуьйлу цамгарех товеш долу шовданаш, лаьттах дуьйлу су тоьхчи а леташ долу мехкдаьтта. Йиллира вежарша эвла МахкатӀе. 10 шарахь бехира вежарий МаьхкатӀехь. Берриг белхаца аьтту а, беркат а дара. Тайпа дебара, вежаршна готта хилира цхьаьна эвлахь баха. Барт хилира кхин меттиг лаха, ялташ ден а, даьхний лело а аьтту болуш. Карийра царна доккха хи, цигахь сецира Сайд-Ӏали, юьрт а кхоьллина шен кӀентан цӀарах АргӀун аьлла. Ӏаббаса, дуккха а меттигаш теллина, юьйгӀира Нашха эвла, Орга хин лакхенашкахь. Нашха – гендаргной бевлла мохк бу. Воккхаха волу ваша, Шамхан, висира МаьхкатӀехь. И кхо юрт йиллинчул тӀаьхьа йиллира кхин цхьаъ - ГӀоьрдала, Шамханан кӀентан цӀарах. И йиъ юьрт йоцург оцу хенахь Къилбаседа ДегӀастанахь кхин ярташ яцара.

И ярташ ехкинчул тӀаьхьа, шайн тайпа бехаш болчу махкахь чӀагӀдина, вежарш хаийтира Шеман гӀаларчу гергарчу нахе, оцу хенахь дуьйна цига кхалха дуьйладелира кхин нохчийн тайпанаш[7].

ДӀаяздина 430-гӀа шарахь Мухьаммад пайхӀамар Mohamed peace be upon him.svg воьссинчул тӀаьхьа.

Сил-сил[нисйе бӀаьра | нисйе]

Тайпана силсил: Сайд-Ӏали Шами – Ӏабдул-Хан (Ахьмад-Хан) – Сайд-Ӏали – АргӀун – Шайхуль-Ислам – Джамалуддин – Нурдахьад – Дада – Кавмар – Ӏийса[8].

Бекъабалар[нисйе бӀаьра | нисйе]

Гендаргной бекъало некъешка[5]:
Баталан, Берсин, БӀозин, Лаьжгин, Мовсаран, Муьжгин, Мозгин, Мугин, Мамин, Мухьлин, Муьлгин, Нинин, Ибийн, Ноккхойн, Овкин, Сайкин, Седин, ТӀакӀалшан, Тесин, Тучин, Эскаран, Яхотан, Ӏаппазан, Сингалхой(Ц1ечой бу, Гендаргенойшна т1е бяркан бу уьш).

Гендаргноша йехкина ярташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ӏовхойн махкара Бетарсолтин отар йиллина гендаргночо Бетарсолтас, ткъа ЧӀулга-Юрт а, Хьалха-Марта а, Таьнги-Чу а, Мартан-Чу а йехкина Гендаргной тайпа наха.

Беха меттигаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Беха меттигаш: Бена-Юрт, БердакӀел, Дубовски, Жима АтагӀа (Дехьа АтагӀа), Йоккха АтагӀа, Лаха Невре, СаӀдин-КӀотар (Бачин-КӀотар, ГӀой-Чу), Таьнги-Чу, Хьалха-Марта, Чуьйри-Эвла, ЧӀулга-Юрт, Ӏалхан-ГӀала[9].

ГӀарабевлла Гендарганой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ А.Сулейманов, «Топонимика ЧИ», 1978 г.
  2. ↑ К вопросу о количестве чеченских тайпов. Натаев Сайпуди Альвиевич
  3. ↑ Фурман Д. Е. Чечня и Россия: общества и государств. — М.: Права Человека, 1999. — с. 96
  4. ↑ Мамакаев, 2009, с. 21.
  5. ↑ 1 2 http://www.familytreedna.com/public/chechen-noahcho/default.aspx?section=yresults
  6. ↑ Сулейманов А. С. «Топонимия Чечни», Нальчик, Издательский Центр «Эль-Фа» 1997
  7. ↑ Костерин А. По Чечне: (Путевые наброски.)
  8. ↑ Кадиев (Мисарбиев) С.-М.Х. "Краткая история и генеалогия тайпа АргIаной", Знаменское, ГУП "Надтеречная межрайонная типография", 2007.
  9. ↑ А.С. Сулейманов, Топонимия Чечни, Нальчик, Издательский центр "Эль-Фа",1997

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажа кхин[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йаззам кечбар ХӀара чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.
ХӀара дехар ду, хьай аьтту балахь хийца йоза билгала долучуьнца.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Гендаргной&oldid=7025594»