Хьалха-Марта
| ГIала | |
| Хьалха-Марта[1] | |
| Пачхьалкх | |
|---|---|
| Регион | |
| КӀошт | |
| Координаташ | |
| Йиллина | |
| Дуьххьара хьахор |
V-VI вв. д.н.э. |
| ГIала ю | |
| Майда |
30 км² |
| ХӀордан сизал локхалла |
235 м |
| Бахархой | |
| Къаьмнийн хӀоттам |
нохчий |
| Динан хӀоттам |
бусулманаш |
| Сахьтан аса | |
| Телефонан код |
+7 87145 |
| Поштан индекс |
366500 |
| Автомобилан код |
95 |
| ОКАТО |
96234501 |
| Официалан сайт |
[http://meriya-urus-martan.ru] |
![Хьалха-Марта[1] картан тӀехь](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russia_2014_edcp_location_map.svg)
 ![Хьалха-Марта[1] картан тӀехь](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russia_Chechen_Republic_location_map_2012.svg)
![Хьалха-Марта[1] картан тӀехь](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Outline_map_of_Urus-Martanovsky_District_on_the_map_of_Chechnya.svg)
|
|
Хьалха-Марта[1] — Нохчийн Республикан гӀала, Хьалха-Мартанан кӀоштан административн юкъ. Таханлерачу дийнахь гӀала лоруш ю. 2016 шарахь биначу талламо гойтина бахархой барам ↗57 358[2] адам.
Чулацам
Географи[нисъе | нисъе чухулара]
Эвла ю Рошни-хи[1] олучу хийистехь, Соьлжа-ГӀалина къилб-малхбузехьа ю.
Уллера нах беха меттигаш: къилбседехьа Ӏалхан-Юрт эвла ю, къилбседа-малхбузехьа — ГихтIа а ШаIми-Юрт а эвланаш ю, къилбседа-малхбалехьа — ГӀойтӀа эвла ю, къилб-малхбалехьа — ГӀой-Йист эвла ю, къилб-малхбузехьа — Рошни-Чу а Гихчу а эвланаш ю[3].
Истори[нисъе | нисъе чухулара]
1917 шо кхачале[нисъе | нисъе чухулара]
Эвла кхоллаелла гергарчу хьесапехь XVIII бӀешарахь, и йиллина тайпанаш ду гендарганой, беной, белгатой, энганой кхий дерш а.
Шамилан имаматехь Хьалха-Марта Жима Нохчийчоьнан юкъ яра.
СССР йолучу хенахь Хьалха-Марта цӀарахчу кӀоштан юкъ яра.
1944 шеран 23 февралехь коммунистийн Ӏедало нохчий а, гӀалгӀай а махкахбахар а, ишта Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀаяккхар а бахьана долуш, эвлан цӀе Красноармейское аьлла хийцина.
1990 шарахь Хьалха-Мартан гӀала статус елира.
1810 шеран 3 майхь эвлан къилбаседехьа 10 километрехь Соьлжа хина йистехь, цунах Мартан хи кхеттачехь, Российн паччахьан эскаро Усть-Мартановский цӀе йолуш редут йина[4], маситта баттахь бен иза ца йитира.
XIX бӀешеран цхьалхачу юххьенца эвла маситтазза паччахьан эскаро йохийна 1822 шеран 1-5 февралехь Хьалха-Марта а, уллера ГӀойта а Греков, Николай Васильевич полковникас команда яларца йохийра. Эвланийн уллехь аманаташ схьаяьхира.
Бахархой[нисъе | нисъе чухулара]
| Бахархойн дукхалла | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1939[5] | 1959[5] | 1970[5] | 1979[5] | 1989[5] | 1992[5] | 1996[5] |
| 13 400 | ↘11 700 | ↗24 300 | ↗27 900 | ↗32 900 | ↗38 000 | ↗38 600 |
| 2002[6] | 2003[5] | 2005[5] | 2006[5] | 2007[5] | 2008[5] | 2009[7] |
| ↗39 982 | ↗40 000 | ↗43 300 | ↗46 100 | ↗47 500 | ↗48 700 | ↗50 628 |
| 2010[8] | 2011[9] | 2012[10] | 2013[11] | 2014[12] | 2015[13] | 2016[2] |
| ↘49 070 | ↗49 100 | ↗51 363 | ↗52 744 | ↗54 248 | ↗55 783 | ↗57 358 |
Тайпанаш[нисъе | нисъе чухулара]
Хьалха-Марта гӀалахь дехаш долу тайпанаш:
- гендарганой,
- белгlатой,
- чӀинхой,
- нашхой,
- беной,
- нихалой,
- тӀерлой,
- шарой,
- пешхой,
- чӀаьнтий,
- хlимой,
- зумсой къин[1].
ГӀарабевлла бахархой[нисъе | нисъе чухулара]
ГӀалара схьабаьлларш[нисъе | нисъе чухулара]
- Закаев, Ахмед Халидович — Ичкерин инарла.
ГӀалахь бинарш[нисъе | нисъе чухулара]
- Бажаев, Зия Юсупович (1960 шеран 11 июль — 2000 шеран 9 март) — нохчийн бизнесмен, «Альянс» компани кхоьллинарг.
- Гучигов, Али Аюбович (1914 шо — 1957 шеран 29 сентябрь) — нохчийн XX бӀешеран хьалхаран эхан пачхьалкхан гӀуллакхо, Сийлахь-боккха даймехкан тӀеман декъашхо, гвардин майор.
- Седаев, Мухади Мовладиевич (1962 шеран 8 сентябрь) — нохчийн штангист, масийттуза СССР чемпион а, СССР Кубок яккхинарг а.
- Димаев, Умар Димаевич (1908 шеран 1 октябрь, — 1972 шеран 26 декабрь) — нохчийн музыкант а, композитор а, Нохч-ГӀалгӀайн АССРн Халкъан артист, вевзуш волу музыкантан а, композиторан а Али Димаеван да.
Билгалдахарш[нисъе | нисъе чухулара]
- ↑ 1 2 3 4 Сулейманов А. Топонимия Чечни. Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006
- ↑ 1 2 3 Чеченская Республика. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2008-2016 годов
- ↑ Нохчийчоьн карта
- ↑ Абузар Айдамиров. Хронология истории Чечено-Ингушетии. Грозный: «Книга», 1991
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Народная энциклопедия «Мой город». Урус-Мартан
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архив йина хьалхара хьостан чура 2012 шеран 3 февралехь.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 январехь. Теллина 2014 шеран 2 январехь.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 9 майхь. Теллина 2014 шеран 9 майхь.
- ↑ Число городских населенных пунктов Чеченской Республики на 1 января 2011 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 11 майхь. Теллина 2016 шеран 11 майхь.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 31 майхь. Теллина 2014 шеран 31 майхь.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 16 ноябрехь.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
|
|
|||
|---|---|---|---|
 |
Коьрта гӀала: Соьлжа-ГӀала Махкан-екъаялар: АгӀонаш: Герб | Гимн | Истори | Бахархой | Махкан-екъаялар | Байракх |
 |
|
|
|
|||
|---|---|---|---|
|
ТӀехьа-Марта · Ведана · Соьлжа-ГӀала · Гуьмсе · ЧӀуьлга-Юрт · Итон-Кхаьлла · Курчалой-Эвла · Невре · Ножи-Юрт · Эна-Хишка · Хьалха-Марта · Шела · Шара · Шуьйта · Шелковски |
|
|
