Хьалха-Марта

ХӀара яззам Википеди чура бу — маьрша энциклопеди
Дехьа гӀо: навигаци a, Лахар
ГIала
Хьалха-Марта
Пачхьалкх

Росси

Регион

Нохчийн Республика

КӀошт

Хьалха-Мартанан

Координаташ

43°07′20″ къ. ш. 45°32′12″ м. д.HGЯO

Йиллина

1818

Дуьххьара хьахор

V-VI вв. д.н.э.

ГIала ю

1990 ш.

Майда

30 км²

ХӀордан сизал локхалла

130 м

Бахархой

↗57 358[1] адам (2016)

Къаьмнийн хӀоттам

нохчий

Динан хӀоттам

бусулманаш

Сахьтан аса

UTC+3

Телефонан код

+7 87145

Поштан индекс

366500

Автомобилан код

95

ОКАТО

96234501

Официалан сайт

[http://meriya-urus-martan.ru]

Картан тӀехь
Хьалха-Марта картан тӀехь
Locator Dot2.gif
Хьалха-Марта картан тӀехь
Locator Dot2.gif
Хьалха-Марта картан тӀехь
Locator Dot2.gif
Commons-logo.svg Аудио а, сурт а, видео а Викилармехь

Хьалха-Марта[2] — Нохчийн Республикан гӀала, Хьалха-Мартанан кӀоштан административан центр. Таханлерачу дийнахь гӀала лоруш ю. 2016 шарахь биначу талламо гойтина бахархой барам ↗57 358[1] адам.

Географи[нисъе | нисъе чухулара]

Эвла ю Рошни-хи[2] олучу хийистехь, Соьлжа-ГӀалина къилб-малхбузехьа ю.

Уллера нах беха меттигаш: къилбседехьа Ӏалхан-Юрт эвла ю, къилбседа-малхбузехьа — ГихтIа а ШаIми-Юрт а эвланаш ю, къилбседа-малхбалехьа — ГӀойтӀа эвла ю, къилб-малхбалехьа — ГӀой-Йист эвла ю, къилб-малхбузехьа — Рошни-Чу а Гихчу а эвланаш ю[3].

Истори[нисъе | нисъе чухулара]

1917 шо кхачале[нисъе | нисъе чухулара]

Эвла кхоллаелла гергарчу хьесапехь XVIII бӀешарахь, и йиллина тайпанаш ду гендаргной, беной, белгӀатой, энганой кхий дерш а.

Шамилан имаматехь Хьалха-Марта Жима Нохчийчоьнан центр яра.

СССР йолучу хенахь Хьалха-Марта цӀарахчу кӀоштан центр яра.

1944 шеран 23 февралехь коммунистийн Ӏедало нохчий а, гӀалгӀай а махкахбахар а, ишта Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀаяккхар а бахьана долуш, эвлан цӀе Красноармейское аьлла хийцина.

1990 шарахь Хьалха-Мартан гӀала статус елира.

1810 шеран 3 майхь эвлан къилбаседехьа 10 километрехь Соьлжа хина йистехь, цунах Мартан хи кхеттачехь, Российн паччахьан эскаро Усть-Мартановский цӀе йолуш редут йина[4], маситта баттахь бен иза ца йитира.

XIX бӀешеран цхьалхачу юххьенца эвла маситтазза паччахьан эскаро йохийна 1822 шеран 1-5 февралехь Хьалха-Марта а, уллера ГӀойта а Греков, Николай Васильевич полковникас команда яларца йохийра. Эвланийн уллехь аманаташ схьаяьхира.

Бахархой[нисъе | нисъе чухулара]

Бахархойн дукхалла
1939[5]1959[5]1970[5]1979[5]1989[5]1992[5]1996[5]
13 400↘11 700↗24 300↗27 900↗32 900↗38 000↗38 600
2002[6]2003[5]2005[5]2006[5]2007[5]2008[5]2009[7]
↗39 982↗40 000↗43 300↗46 100↗47 500↗48 700↗50 628
2010[8]2011[9]2012[10]2013[11]2014[12]2015[13]2016[1]
↘49 070↗49 100↗51 363↗52 744↗54 248↗55 783↗57 358

Тайпанаш[нисъе | нисъе чухулара]

Хьалха-Марта гӀалахь дехаш долу тайпанаш:

  1. гендаргной,
  2. белгӀатой,
  3. чӀинхой,
  4. нашхой,
  5. беной,
  6. нихалой,
  7. тӀерлой,
  8. шарой,
  9. пешхой,
  10. цӀонтарой,
  11. чӀаьнтий,
  12. хӀимой,
  13. зумсой къин[2].

ГӀарабевлла бахархой[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀалара схьабаьлларш[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀалахь бинарш[нисъе | нисъе чухулара]

Кхелхина Ростовехь набахтехь. Тайпан гендаргно.

Билгалдахарш[нисъе | нисъе чухулара]

  1. ↑ 1 2 3 Чеченская Республика. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2008-2016 годов
  2. ↑ 1 2 3 ГӀалат дешнаш далорна Тег <ref> нийса яц; тIетовжаран ReferenceA йоза яздина дац
  3. ↑ Нохчийчоьн карта
  4. ↑ Абузар Айдамиров. Хронология истории Чечено-Ингушетии. Грозный: «Книга», 1991
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Народная энциклопедия «Мой город». Урус-Мартан
  6. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архив йина хьалхара хьостан чура 2012 шеран 3 февралехь.
  7. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 январехь. Теллина 2014 шеран 2 январехь.
  8. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 9 майхь. Теллина 2014 шеран 9 майхь.
  9. ↑ Число городских населенных пунктов Чеченской Республики на 1 января 2011 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 11 майхь. Теллина 2016 шеран 11 майхь.
  10. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 31 майхь. Теллина 2014 шеран 31 майхь.
  11. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 16 ноябрехь.
  12. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Хьалха-Марта&oldid=2615579»