Хьалха-Марта

ХӀара яззам Википеди чура бу — маьрша энциклопеди
Навигацин тӀегӀо Лахарна тӀегӀо
ГIала
Хьалха-Марта, МартантIе
Хьалха-Марта, Гендаргной юкъ.jpeg
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
КӀошт Хьалха-Мартанан
Координаташ 43°07′20″ къ. ш. 45°32′12″ м. д.HGЯO
Йиллина 1713
ГIала ю 1990 ш.
Майда 30 км²
ХӀордан сизал локхалла 130 м
Бахархой ↗59 954[1] адам (2018)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусулманаш
Сахьтан аса UTC+3
Телефонан код +7 87145
Поштан индекс 366500
Автомобилан код 95
ОКАТО 96234501
Официалан сайт meriya-urus-martan.ru
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Red pog2.svg
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Red pog2.svg
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Red pog2.svg
Commons-logo.svg Аудио, сурт, видео Викилармехь

Хьалха-Марта, МартантIе  — Нохчийчоьнан гӀала, Хьалха-Мартанан кӀоштан административан центр. Таханлерачу дийнахь гӀала лоруш ю. 2018 шарахь биначу талламо гойтина бахархой барам ↗59 954[1] адам.

Географи[нисъе | нисъе чухулара]

Эвла ю Рошни-хи[2] олучу хийистехь, Соьлжа-ГӀалина къилб-малхбузехьа ю.

Уллера нах беха меттигаш: къилбседехьа Ӏалхан-Юрт эвла ю, къилбседа-малхбузехьа — ГихтӀа а, ШаIми-Юрт а эвланаш ю, къилбседа-малхбалехьа — ГӀойтӀа эвла ю, къилба-малхбалехьа — ГӀой-Йист эвла ю, къилба-малхбузехьа — Рошни-Чу а, Гихчу а эвланаш ю[3].

Истори[нисъе | нисъе чухулара]

1917 шо кхачале[нисъе | нисъе чухулара]

Эвла кхоллаелла гергарчу хьесапехь XVIII бӀешарахь, и йиллина тайпанаш ду гендаргной, беной, белгӀатой, энганой кхий дерш а.

Шамилан имаматехь Хьалха-Марта Жима Нохчийчоьнан центр яра.

СССР йолучу хенахь Хьалха-Марта цӀарахчу кӀоштан центр яра.

1944 шеран 23 февралехь коммунистийн Ӏедало нохчий а, гӀалгӀай а махкахбахар а, ишта Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀаяккхар а бахьана долуш, эвлан цӀе Красноармейское аьлла хийцина.

1990 шарахь Хьалха-Мартан гӀала статус елира.

1810 шеран 3 майхь эвлан къилбаседехьа 10 километрехь Соьлжа хина йистехь, цунах Мартан хи кхеттачехь, Российн паччахьан эскаро Усть-Мартановский цӀе йолуш редут йина[4], маситта баттахь бен иза ца йитира.

XIX бӀешеран цхьалхачу юххьенца эвла маситтазза паччахьан эскаро йохийна 1822 шеран 1-5 февралехь Хьалха-Марта а, уллера ГӀойта а Греков, Николай Васильевич полковникас команда яларца йохийра. Эвланийн уллехь аманаташ схьаяьхира.

Бахархой[нисъе | нисъе чухулара]

Бахархойн дукхалла
1939[5]1959[6]1970[7]1979[8]1989[9]1992[5]1996[5]
13 400↘11 672↗24 311↗27 942↗32 851↗38 000↗38 600
2002[10]2003[5]2005[5]2006[5]2007[5]2008[5]2009[11]
↗39 982↗40 000↗43 300↗46 100↗47 500↗48 700↗50 628
2010[12]2011[13]2012[14]2013[15]2014[16]2015[17]2016[18]
↘49 070↗49 100↗51 363↗52 744↗54 248↗55 783↗57 358
2017[19]2018[1]
↗58 588↗59 954

Тайпанаш[нисъе | нисъе чухулара]

Хьалха-Марта гӀалахь дехаш долу тайпанаш:

  1. гендаргной,
  2. белгӀатой,
  3. чӀинхой,
  4. нашхой,
  5. беной,
  6. нихалой,
  7. тӀерлой,
  8. шарой,
  9. пешхой,
  10. цӀонтарой,
  11. чӀаьнтий,
  12. хӀимой,
  13. зумсой
  14. ГӀордалой къин[2].

ГӀарабевлла бахархой[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀалара схьабаьлларш[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀалахь бинарш[нисъе | нисъе чухулара]

Кхелхина Ростовехь набахтехь. Тайпан гендаргно.

Билгалдахарш[нисъе | нисъе чухулара]

  1. ↑ 1 2 3 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2018 шеран 26 июлехь. Теллина 2018 шеран 25 июлехь.
  2. ↑ 1 2 ГӀалат дешнаш далорна Тег <ref> нийса яц; тIетовжаран ReferenceA йоза яздина дац
  3. ↑ Нохчийчоьн карта
  4. ↑ Абузар Айдамиров. Хронология истории Чечено-Ингушетии. Грозный: «Книга», 1991
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Народная энциклопедия «Мой город». Урус-Мартан
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населенных пунктов - районных центров по полу. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 14 октябрехь. Теллина 2013 шеран 14 октябрехь.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 29 декабрехь. Теллина 2013 шеран 29 декабрехь.
  9. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 20 ноябрехь.
  10. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архив йина хьалхара хьостан чура 2012 шеран 3 февралехь.
  11. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 январехь. Теллина 2014 шеран 2 январехь.
  12. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 9 майхь. Теллина 2014 шеран 9 майхь.
  13. ↑ Число городских населенных пунктов Чеченской Республики на 1 января 2011 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 11 майхь. Теллина 2016 шеран 11 майхь.
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 31 майхь. Теллина 2014 шеран 31 майхь.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 16 ноябрехь.
  16. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
  17. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017, 31 июль). Архив йина хьалхара хьостан чура 2017 шеран 31 июлехь. Теллина 2017 шеран 31 июлехь.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Хьалха-Марта&oldid=2959855»