Ваьппий
Йукъаралла | |
Ваьппий | |
---|---|
![]() Торшхоев Артаган — йукъараллин векал | |
Кхин цӀерш | вабой (ваппой), ваьбби (ваьппи) |
Этноиерархи | |
Раса | кавказан |
Йукъара хаамаш | |
Мотт | нохчийн, гӀалгӀайн |
Дин | ислам (суннизм) |
Къам | нохчий, гӀалгӀай |
Гергарло | цӀов-тушой |
Таханлера дӀасакхалхар | |
![]() ![]() ![]() хууш дац ![]() |
|
Хьалхалера дӀасакхалхар | |
• шира. мохк Ваьппа |
Ваьппий[1], истор. Вабуа (Ваппуа)[1] (гӀалгӀ. Фаьппий) — нохч-гӀалгӀайн тайпанех цхьаъ[2]. Шен синмехаллин а, административан а йукъ лору дукха хенара дуьйна Мецхал эвла[3].
Ваппий Ӏовха кхача тарлора 17 бӀешарахь, цхьа дакъа Гуьржийчоьнан лаьмнашка дахара, ткъа важа Ӏовха. Ӏовхойн ваьппийн тептарца уьш баьхна Тарш эвлахь. М. М. Зязиковн хаамашца, Ӏовхойн ваьппийн оьздангаллин йукъ ю Мецхалан шахьаран коьрта йуьрт — Эрзи эвла[4].
ЦӀеран бух биллинарг хила тарло олхазар — мецхалг, иза лоруш хилла ГӀалгӀайчохь а, Гуьржийчохь а. Мецхалан йукъараллин доза ду малхбузехь ЖӀайрахьца, къилбехьа Пхийшца, малхбалехь Хамхошца а, Цхьорошца а, къилбаседехьа — араболура аренашка. Къомо Ӏалашдина дийцарехь, Гуьржийчуьра цӀов-тушой лору ваьппех схьабевлла. Географин а, экономикин а хала хьолаша йитийтира шира эвланаш 16—17 бӀешарахь дуьйна, уьш кхалха буьйлабелира арене. Тахана Мецхалан йукъараллин эвланаш дӀакхийсина, еса ю, церан тидам археологаша а, этнографаша а, туристаша а бен ца бо.
Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]
Нохчийчохь а, ДегӀастанахь а тайпанах ваьппий олу, ткъа ГӀалгӀайчохь, тайпа девза фаьппий цӀарца[5]. Фаьппи (вабой) тайпанан цӀеран этимологи цхьаболу историкашна хетарехь Армхин Ӏинахь хевшина йоккхачу йукъараллин топонимах яьлла. Оцу топониман маьӀна до, "мехкан малхбузен декъан бахархой" олий. Хаамчо В. Нальгиевс хоуьйту, цуьнан фонетикин кхиар кхин а хьалхара "боасе" лексемех хилар, цуьнан маьӀна "маьлха-басе". Уьш исторехь бевза тайп-тайпана цӀерийн варианташца: "боасой/бацой/вобой/ваьппи/фаьппи". У. Г. Дзараховс "фаьппи" дешан маьӀна до "чубаьхкинарш" олий. Кхузахь буйцурш мухажираш бу — малхбузен мехкийн тобанех[6].

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- ↑ 1 2 Жданов, 2005, с. 71.
- ↑ Натаев С. А. К вопросу об этносоциальной структуре Чечни в XVIII-XIX вв.(по данным этнонимики и фольклора чеченцев) //Теория и практика общественного развития. – 2015. – №. 21.
- ↑ Сулейманов, 1978, с. 17-18.
- ↑ Зязиков, 2004, с. 63.
- ↑ Я . З . Ахмадов О Ч Е Р К исторической географии и этнополитического развития Чечни в XVI 9 XVIII веках Благотворительный фонд поддержки чеченской литературы 2009
- ↑ Дзарахова, 2016, с. 22.
Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Генко А. Н. Из культурного прошлого ингушей: Записки коллегии востоковедов.850 экз. . — Ленинград: Издательство Академии наук СССР», 1930. — Т. V. — 636 с. —
- Сулейманов А. С. II часть: Горная Ингушетия (юго-западная часть), Горная Чечня (центральная и юго-восточная части) // Топонимия Чечено-Ингушетии: в IV частях (1976-1985 гг.) / Ред. А. Х. Шайхиев. — Грозный: Чечено-Ингушское книжное изд-во, 1978. — 289 с. — 5000 экз.
- Зязиков М.М. Традиционная культура ингушей: история и современностьISBN 5-87872-302-6. . — Ростов-на-Дону: Издательство СКНЦ ВШ, 2004. — 312 с. —
- «Чеченцы: история и современность» / Составление и общая редакция Ю.А. Айдаева. — Москва: Мир дому твоему, 1996. — 352 с. — ISBN 5-87553-005-7.
- Антология. «Чеченская Республика и чеченцы. История и современность». — Москва: Наука, 2006. — 576 с. — ISBN 5-02-034016-2.
- Дадаева А. И. Фонетические особенности аккинского диалекта чеченского языка : дис. на соиск. учёной степ. канд. филол. наук: 10. 02. 02 / Науч. рук. А. Г. Магомедов. — Дагестанский научный центр РАН. Институт языка, литературы и искусства им. Г. Цадасы. — Махачкала, 2005. — 172, [5] с.
- Я . З . Ахмадов О Ч Е Р К исторической географии и этнополитического развития Чечни в XVI 9 XVIII веках Благотворительный фонд поддержки чеченской литературы 2009
- Угрозы национальной безопасности России на Северном Кавказе: этноконфессиональный аспект - Гаджи Пирмурадович Герейханов, Алексей Григорьевич Лукьянов, Игорь Сергеевич Моренов
- Из истории горцев Восточной Грузии: Тушетия XVI-первой половины XIX вв - Абрам Ибоевич Шавхелишвили Мецниереба, 1983
- Ю. А. Жданов. Энциклопедият культур народов Юга России. — Ростов-на-Дону: СКНЦ ВШ, 2005. — Т. Том I. — 244 с. — ISBN 5-87872-089-2.
- Дзарахова З. М. О ГОРНОМ СЕЛЕНИИ ФАЛХАН (полевые этнографические материалы) // ВЕСТНИК Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных науким. Ч.Э. Ахриева. — Магас, 2016. — № No2.
- Волкова Н. Г. Этнический состав населения Северного Кавказа в XVIII — начале XX века : моногр. / Отв. ред. В. К. Гарданов. — АН СССР. Институт этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М. : «Наука», 1974. — 276 с. — 2300 экз.
Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Чеченские тейпы
- Рода и кланы(ТӀе цакхочу хьажорг)