Бена-Йурт

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Йурт
Бена-Йурт
43°41′28″ къ. ш. 45°02′59″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
КӀошт Теркан
Йуьртан меттиг Бена-Йуртан
Истори а, географи а
Хьалхара цӀерш Озерное[1]
Майда
  • 94,13 км²
Центран локхалла 103[2] м
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 7089[3] стаг (2010)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусулбанаш
Официалан мотт Нохчийн мотт, оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код 87132[2]
Поштан индекс 366814
ОКАТО 96216802001
Картин тӀехь
Бена-Йурт картан тӀехь
Бена-Йурт
Бена-Йурт картан тӀехь
Бена-Йурт
Бена-Йурт картан тӀехь
Бена-Йурт

Бе́на-Йурт[4] (оьрс. Бе́но-Юрт) — Нохчийчоьнан Теркан кӀоштан йурт.

Бено-Йуртан йуьртан меттиган административан центр ю[5].

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йурт лаьтта Теркан аьтту бердаца, кІоштан центр йолчу ЧӀулга-Йуртан 5,5 км малхбузехьа а, 12 км цІерпошт станцин Ишорен а. Уллора йарташ: къилбаседа-малхбалехь — Ишоре гІала а, Рубежни, къилба-малхбузехь — йарташ Ӏелин-Йурт а, НогӀамирзин-Йурт а, малхбузехь — Гуьлгани гІала (Ставрополан мохк)[6]. Дуьххьара Бена-Йуртан, НогІа-Мирза-йуртан, Іелин-Йуртан дозанаш билгалдаьхна 1863 шеран сентябрехь-октябрехь.

Микротопоними[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бена-Йуьртан микротопоними[7]:

«Жа дигна тогӀи» — Бена-Юртан къилбаседехьа. ЦӀе йоьзна йу, революци хилале Теркйистехь баьхна хьоладай МазаевгІара Петра а, Федора а, латта лелош болчу ЧӀулггІара а жимма бахьана доллушехь дӀадуьгуш хилла нохчийн йарташкарчу бахархойн даьхни, дӀалуш а ца хилла доккха гІуда ца текхча ялташ хӀаллакдарна.

«Муьжгин кӀотар» — Бена-Йуртан къилбаседехьа, латташ а, даьхнийн дежийлаш а долу хьоладайн керт. Революцин муьрехь самбевлла гІевттанчу ахархоша, МазаевгІера кІотарш схьаехира.

«ГӀалин мара» — Бена-Йуртан къилбаседа-малхбузехь бу.

«ТӀехьара хьун» — Бена-Йуртан малхбузехьара хьун.

«Лакхара хьун» — Бена-Йуртан малхбузехьара хьун, ТӀехьара хьуьнал а гена йу.

«Теркан йист» — Теркан бердаца йолу дика латта долу тогІе, Бена-Йуртан малхбалехьа а, къилбаседехьа а йу. Теркан тІиера хӀора эвлан а йу иштта тогІе.

«Йуьртан кешнаш» — Бена-Юртан йуккъехь.

«Дзоташ йолчу» — Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом болуш хилла дзоташ йолу меттиг. Бена-Йуртан къилбаседа йисттехь.

«Моллин барз» — йуккъерчу бІешерийн баьрзан каш. Бена-Йуртан малхбуза йисттехь. И цӀе йисина туьркийн маттера «мола» (нохч. — каш) дашах, нохчаша «мола барз» аьлла, тІаьхьуо Моллин барз хилла. Ма-дарра аьлчи «Кешан барз» бу.

«Саьнгарш йолчу» — Бена-Йуртан малхбалехьа, цигахь йисина Сийлахь-боккха Даймехкан тІаман заманера танкашна дуьхьал йаьхна саьнгарш.

«ЧӀиж мере» — Бена-Юртан къилбехьа.

«Аьччина шу» — «аьччина» дешан этимологин тІаьхьакхианза ду. Теркан тІегІа. Бена-Юртан къилбехьа.

«Боккха шу» — Теркан шолгІа тІегІа. Бена-Юртан къилба агІора.

«Кема охьадоьжна меттиг» — Бена-Йуртан 4 км къилбаседа-малхбалехьа, Сийлахь-боккха Даймехкан тІом болуш чудоьжна советийн тІеман кема. Кема а, экипаж а иккхинчу меттигехь хІоллам боьгІна. ХӀора шарахь Толаман дийнахь — 9 майхь — кхуза богІу уллора гергарнаш кхелхинчу пилотийн. Йарташкарчу бахархоша дика тІеоьцу хьеший. ХӀоллам болчохь даздаран цхьанакхетарш дӀахьо.

«Ӏаж болу боьра» — йуьртан къилбехьа. Хьалха ша лаьтташ Іаж хилла цигахь.

«Муьжан чоь» (Мюжан чё) — йуьртан къилбехьа. Цигахь хилла минералан хьаст а, кІотар а.

«Белшин корта» — Теркан дукъ тІиера бохь, Бена-Йуртан къилбехьа. Белши вайнехан мифологера наьртийн эпосера зуда-наьрт.

«Белшин коьртан боьра» — Бена-Йуртан къилбехьа, Теркан дукъан къилбаседа басехь Белшин коьртан дуьхьала. Наьртех долчу дийцаршкахь, Белшин коьртан тІехь а, боьрахь а яьхна зуда-наьрт Белши.

«БӀозин боьра» — Бена-Йуртан къилба агІора. Баккхийн наха дийцарехь, оцу боьрахь цхьана хенахь тоьлин чохь ваьхна БӀоза цӀе йолуш стаг. БӀоза — наггахь бен нислуш йоцу долара цӀе.

«Дуркхий тӀе» — Бена-Йуртан къилбехьа. Дуркха — долара цІе йолчух тера ду.

«Ӏам тӀе отар» — Бена-Йуртан кІотар, оьрсаша Маковкин цӀе тиллира, хӀинца Комарово олу. Нохчийн цӀе Іам тІе кІотар.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йуьрт йиллинарш, меттигерчара дийцарехь, лору нохчмахкахойн тайпа Беной, иза гойту ша йуьртан цӀаро - Бена-Юрт[4].

1944 шарахь нохчий а, гӀалгӀай а ара а баьхна, Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀайаьккхича Бена-Юртан кхин цӀе тиллира – Озёрни[1] аьлла. Нохч-ГӀалгӀайн АССР меттахӀоттийча, эвлан хьалхалера цӀе Бена-Юрт йухаерзира.

Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бахархойн дукхалла
1990[8]2002[9]2010[10]2012[11]2013[12]2014[13]2015[14]
3502563070897163725573787450
2016[15]2017[16]2018[17]2019[18]2020[19]
74987581764877047738
Къоман хӀоттам

2010 шеран Йерригроссийн нах багарбаран[20] жамӀашца йуьртан къоман хӀоттам:

Къам Дукхаллин барам,
ст.
Дакъа
берриг бахархойх, %
нохчий 7 016 98,97 %
гӀумкий 35 0,49 %
кхин берш 15 0,21 %
ца гайтина а, къам доцуш а 23 0,32 %
массо 7 089 100,00 %

Дин[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йуьртарчу кешнашкахь СангІарин-моллин зиярт ду.

ГӀарабевлла йуьртахой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Инфраструктура[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йуьртахь йу Бена-Йуртан йуккъера йукъарадешаран ишкол[30], пошта, оьздангаллин цӀа, масех туька[4], кафе, Кадыров Ахьмад-Хьаьжийн цӀарах берийн беш[31], поликлиника, рузбан маьждиг а, жамаӀат маьждиг а[32].

Тайпанаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йуьртара тайпанаш[4]:

  1. Беной[33];
  2. Гендаргной[33];
  3. Гуной[33];
  4. Салой[33];
  5. Курчалой[33];
  6. Пешхой[33];
  7. Базалой?[33];
  8. Мулкъой[33];
  9. Чартой[33];
  10. ЧӀаьнтий[33];
  11. Шоной[33];
  12. Энганой[33].

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. 1 2 Указ Президиума Верховного Совета РСФСР о переименовании некоторых сельских советов и населённых пунктов Грозненской области (см. документ №100)
  2. 1 2 Село Бено-Юрт / Чечня / Справка / СКФО (Северо-Кавказский федеральный округ)
  3. 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Численность и размещение населения. Росстат (2012). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 1 июнехь. Теллина 2012 шеран 16 апрелехь.
  4. 1 2 3 4 Сулейманов, 1997, с. 553.
  5. Бено-Юртовская сельский округ Архивйина 2012-02-11 — Wayback Machine
  6. Карта Чечни Объём 8 МБ.
  7. Сулейманов, 1997, с. 554-555.
  8. Архивный вестник, №1. Нальчик:Архивное управление Правительства Чеченской Республики, 2013.
  9. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 3 февралехь.
  10. Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 9 майхь. Теллина 2014 шеран 9 майхь.
  11. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 31 майхь. Теллина 2014 шеран 31 майхь.
  12. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 16 ноябрехь.
  13. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
  14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
  15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  16. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017, 31 июль). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2017 шеран 31 июлехь. Теллина 2017 шеран 31 июлехь.
  17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2018 шеран 26 июлехь. Теллина 2018 шеран 25 июлехь.
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (оьр.). Теллина 2019 шеран 31 июлехь.
  19. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2020 шеран 24 апрелехь. Теллина 2020 шеран 24 апрелехь.
  20. Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населенным пунктам, сельским населенным пунктам с численностью населения 3000 человек и более".
  21. 1 2 3 4 Официальный сайт Бено-Юртовского сельского поселения http://beno-urt.ru/%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B0%D1%8F-%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F-2/
  22. Марьям Айдамирова
  23. https://www.youtube.com/watch?v=ZFBnNIj32hA
  24. Доку Гапурович Завгаев
  25. Страница депутата на сайте ГД Архивйина 2010-07-12 — Wayback Machine
  26. http://kkre-34.narod.ru/mincaev.htm
  27. gstou.ru/index.../951-magomed-mintsaev-zashchitil-doktorskuyu-dissertatsiyu.html
  28. http://economy-chr.ru/wp-content/uploads/2013/12/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0-%D0%A7%D0%A0-%D0%BE%D1%82-06.04.15-%E2%84%9675-%D1%80.pdf Архивйина 2019-07-13 — Wayback Machine
  29. http://www.dissercat.com/content/sovershenstvovanie-gosvetnadzora-v-usloviyakh-chechenskoi-respubliki
  30. ГУЧ 'СОШ с. Бено-Юрт' , 2007003854
  31. МДОУЧ 'Детский сад им. А.Кадырова с. Бено-Юрт' 89287361121, 2007004488
  32. МЕЧЕТЬ СЕЛА БЕНО-ЮРТ , 2007004030
  33. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Сулейманов, 1997, с. 554.