Чулацаман тӀегӀо

Макан-ГӀала

43°40′01″ къ. ш. 45°22′41″ м. д.HGЯO
Талларе хьожуш
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Эвла
Макан-ГӀала
оьрс. Мекенская
Сурт
43°40′01″ къ. ш. 45°22′41″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
КӀошт Неврен
Йуьртан меттиг Макан-ГӀалин
Истори а, географи а
Йиллина 1771
Дуьххьара хьахор 1771
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 4127[1] стаг (2019)
Къаьмнийн хӀоттам Нохчий, оьрсий, туркой
Динан хӀоттам бусалба, керста
Официалан мотт Нохчийн мотт, оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Поштан индекс 366121
Автомобилан код 95, 20
ОКАТО 96222813001
Картин тӀехь
Макан-ГӀала картан тӀехь
Макан-ГӀала
Макан-ГӀала картан тӀехь
Макан-ГӀала
Макан-ГӀала картан тӀехь
Макан-ГӀала

Макан-ГIала[2] (оьрс. Меке́нская) — Нохчийчоьнан Невран кӀоштан эвла. Макан-ГӀалин йуьртан меттиган административан центр[3].

Лаьтта Теркан аьрру бердаца, кӀоштан йукъ йолчу Новр-ГӀалан 4 километр къилбаседа-малхбалехь.

Гергара нах беха меттигаш: малхбузехь тӀелетта — Чернокозово эвла, къилба-малхбалехь — Савельевски эвла а, Макане эвла а, къилба-малхбузехь — Новр-ГӀала а, Лаха Невре[4] а.

Макан-ГӀалин гуонахьара дӀаязйина микротопонимаш.

  • Аьхкина барз – йуккъерачу бӀешерашкара кешнийн барз, лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа. Баккхийчу наха дийцарехь, барз аьхкина хазна лохучара.
  • Батарейн барз – йуккъерачу бӀешерашкара кешнийн барз, лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа. ЦӀе тиллина цигахь хьалха йаккхий тоьпаш лаьттина хилла дера.
  • Бахматковн кӀотар – Макан-ГӀалин къилбаседехьара меттиг, хьалха иштта цӀе йолу кӀотар лаьттина, Ӏаьнан-аьхкенан заманашкахь латтош хилла бажа а, жа а, бехаш хилла бежаӀуй-ялхой а, къенбелла гӀалагӀазакхий а, ногӀий а. Дийцарехь, цӀе тиллина ногӀийн ялхочун Бахматкин цӀарах.
  • Калерковн барз – йуккъерачу бӀешерашкара кешнийн барз, лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа. Калерков – оьрсийн фамилии.
  • Майорски кӀотар – Макан-ГӀалин къилбаседехьара меттиг, цигахь гуттаренна а къахьоьгуш бара жаӀуй, ялхой – гӀазакхий, ногӀий, леладора даккхий жаш, реманаш, бажа.
  • Майорски Ӏам – лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа, хьалха Майорски кӀотар лаьттинчохь. Майорский – оьрсийн фамили.
  • Мирни кӀотар – Макан-ГӀалин къилбаседехьа лаьтта, беха кхузахь жаӀуй, шайн даьхний а лелош. Макан-ГӀалин йуьртан меттиган йукъайогӀу.
  • Молюшкинан хьун – Макан-ГӀалин къилба-малхбузера хьун. Молюшкин – оьрсийн фамили.
  • Нырковн хьун - Макан-ГӀалин къилба-малхбузан агӀора хьаннех олуш хилла хьалха. Нырков - оьрсийн фамили.
  • Отгонни кӀотар – лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа, хьалха цигахь латтош хилла бажа а, жаш а аьхкенан-Ӏаьнан Ӏаллахь. Уьш хилла ондачу даьхнийлелархойн.
  • Ситниковн барз – йуккъерачу бӀешерашкара кешнийн барз, лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа, хьалха Ситниковн кӀотар лаьттинчохь. Ситников – оьрсийн фамили.
  • Стански кӀотар – Макан-ГӀалин къилбаседехьара меттиг, хьалха иштта цӀе йолу кӀотар лаьттина, Ӏаьнан-аьхкенан заманашкахь латтош хилла бажа а, жа а, бехаш хилла бежаӀуй-ялхой. Кхузахь хилла новкъахоша говраш а хуьйцуш садоӀу поштан станци. Мазалкера ГӀизлара боьду новкъа поштан говраш гӀарулаш ларйора.
  • Стански Ӏам – лаьттан бухарчу хиш бузош болу, Макан-ГӀалин къилбаседехьара Ӏам. Хьалха кхузахь лаьттина даьхнийн Ӏалла.
  • Хи маларан барз – йуккъерачу бӀешерашкара кешнийн барз, лаьтта Макан-ГӀалин къилбаседехьа.
  • Ярышевн кӀотар - Макан-ГӀалин къилбаседехьара меттиг, хьалха иштта цӀе йолу кӀотар лаьттина. КӀотарахь ялхой-жаӀуй баьхна хьалдолчу латташлелорхойн а, элийн а, хьал долчу гӀазакхийн а жашца. Ярышев – оьрсийн фамили, тарло, туркойн дашах йаьлла хила, «ярыш» - говраш хахкар ду.
  • Ярышевн Ӏам – Ярышевн кӀотаран гергара Ӏам.

1926 шарахь Макан-ГӀала Къилбаседа-Кавказан мехкан Теркан гуонан Невран кӀоштан йукъахь йара. Оцу шарахь нах багарбеш бинчу балхо гайтира цигахь 2466 стаг вехаш вуй, царех оьрсий — 2440[5] стаг.

2011 шо долалуш эвлахь дӀадиллина, и эвла йиллинчу дийнахь дуьйна, дуьххьарлера маьждиг, иза оцу хенахь хилира уггаре доккха маьждиг невран кӀоштахь[6].

Бахархойн дукхалла
1926[7]1990[8]20022010[9]
2466272229893860
Къоман хӀоттам

Эвлан къоман хӀоттам 2010 шеран Йерригроссийн нах багарбаран жамӀашца[10]:

Къам Барам,
ст.
Дакъа
берриг бахархойх, %
нохчий 3 252 84,25 %
туркой 335 8,68 %
оьрсий 230 5,96 %
кхин берш 26 0,67 %
ца гайтина 17 0,44 %
берриш 3 860 100,00 %

Макан-ГӀалахь беха нохчий (Шарой, Шикъарой, ЧӀебарлой, ХӀимой, Хьакмадой, ДӀай, ЦӀесий, Зумсой), туркой, оьрсий.

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. Письмо Территориального Органа Федеральной службы Государственной статистики по Чеченской Республике от 09.07.2019г., №АМ2009/52-МС
  2. А. Г. Мациев, А. Т. Карасаев. Русско-чеченский словарь. — М., Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728
  3. Закон Чеченской республики № 47-РЗ от 14.07.08 (doc). — Об образовании муниципального образования Наурский район и муниципальных образований, входящих в его состав, установлении их границ и наделении их соответствующим статусом муниципального района и сельского поселения. ТӀекхочу дата: 2012 шеран 11 февраль. Архивйина 2012 шеран 13 апрелехь Архивйина 2014-10-06 — Wayback Machine
  4. Карта Чечни (rar) (не ранее 1995). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 2 январь. Архивйина 2012 шеран 18 февралехь Объём 8 МБ.
  5. Поселенные итоги переписи 1926 года по Северо-Кавказскому краю. Ростов-на-Дону. 1929. С. 321 Архивйина 2016-05-17 — Wayback Machine
  6. В станице Мекенская открыта новая мечеть на тысячу мест // Islamvevrasii.ru, 11 йанваря 2011
  7. Список населённых мест Терского округа по данным на 1 января 1927 года. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 12 июнь.
  8. Архивный вестник, №1. Нальчик:Архивное управление Правительства Чеченской Республики, 2013.
  9. Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 9 май. Архивйина 2014 шеран 9 майхь
  10. Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населенным пунктам, сельским населенным пунктам с численностью населения 3000 человек и более". Архивйина 2015-09-29 — Wayback Machine
  • Мекенская // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.