Оьрсий

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Оьрсий
Дукхалла а, ареал а
Дукхалла ≈134,1 млн ст.[49]
Хаам
Мотт оьрсийн
Дин ламаста православи[3] (царна йукъахь шираламасталла)
Йукъабоьду малхбален славянаш
Гергара къаьмнаш украинаш, белорусаш, русинаш
Этносин тобанаш
Схьабалар шира славянаш, шираоьрсийн къам
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Оьрсий[3]Россехь а, Европехь[51] а уггаре дукха малхбален славянийн къам. Йаккхий оьрсийн йукъараллаш йу Украинехь, Кхазакхстанехь, АЦШхь, Германехь, кхин а цхьа могӀа мехкашкахь. Оьрсийн къоман оьздангаллин генара ламасташ ду, таханлера йерриг Российн оьздангаллин бух а бу. Ненан а, къоман а моттоьрсийн. Динехь болу оьрсий — коьртаниг православехь[3] бу.

Оьрсийн къам кхолладелла Шира Русан муьрехь цхьаьнакхетта малхбаленславянийн тайпанех. Оьрсийн къоман дуккха а йукъара историн а, оьздаллин а аматаш йу кхечу европин къаьмнашца, кхечу малхбаленславянийн къаьмнашца — белорусашца, украинашца, русинашца муххале а. Оьрсийн историн луьста уьйра йу кхин дуккха а къаьмнашца, цуо таро йелла оьрсийн мотт а, оьрсийн оьздангалла а йаржо. Оьрсийн мотт официалан бу Россехь, Белоруссехь, Кхазакхстанехь, ГӀиргӀазойчохь. Кхин а иза баьржина ССРС йоьхначул тӀаьхьа кхоллайелла пачхьалкхашкахь.

Этноним[нисйе бӀаьра | нисйе]

Къоман цӀе русь (шир.-оьрс. а, слав.-килс. арѹсь) йаржинчу версица йьхьанца билгалбохура скандинаваш (варягаш), тӀаккха шираоьрсийн матте деира шираскандинавийн маттера: шира.-сканд. rōþr «пийсиг хьакхархо» а, «пийсиг хьокху кеманахь лелабахар» а, цуьнан трансформаци хилира фин. ruotsiх шир.-оьрс. рѹсь[52][53][54], цул тӀаьхьа де дене мел долу скандинавийн элашна тӀера дехьадаьккхира Шира Русин дерриг къоме[55][56][57][54]. ТӀаккха «Роусах» хилира галдаьккхина нохчийн «Урус», цул тӀаьхьа «Оьрси». Кхин а йу къилбаседаиранан, славянийн, кхин цхьацца этимологеш[58].

Термин Русь (нохчаша) «Рус» йа «Урус» малхбален славянийн пачхьалкхан цӀе а, церан хьалхара этноним а хилла. Этноним Кеп:Slavonic (дукх.тер. Кеп:Slavonic, лелийна шайн цӀе санна XVIII бӀешо кхаччалц. XVII—XVIII бӀешерашкахь иза тӀаьхь-тӀаьхьа хийцаделла жайнин тӀера российхой, ткъа XVIII—XIX бӀешерашкахь дуьйна, Кхоъ цхьалха оьрсийн къам концепции хӀотторца — литературин маттахь хӀотта йолало этноним великороссаш[59][60][61]. XIX бӀешарахь буьйцу меттан Ӏаткъамца литературин маттахь чӀагӀделла хӀинца лела этноним оьрсий, оцу хенахь цунна чохь билгалдоккхура малхбален славянийн дерриг кхо га, 1917 шерал тӀаьхьий бен (массо а бахархой йукъара багарбар 1926 шарахь бен ца хилла) — беккъа великорусаш (великоросаш) билгалбохура.

Барам[нисйе бӀаьра | нисйе]

Оьрсий дуьненан мехкашкахула (картана тӀехь хила тарло оьрсех схьабевлларш йа российн гражданалла йерш):
     100 млн сов      1 млн сов      100 эз. сов      10 эз. сов      1 эз. сов      хаамаш бац

Берриг оьрсий дуьненахь бу 134 миллион стаг гергга[49] (кхечу мах хадорца: 125 млн ст.[62]—129[63] тӀера 150 млн с. кхаччалц[64] а, 167[65] млн ст.). Царех Россехь веха 105,6 млн стаг (2021 шеран бахархой багарбаран хаамаш), аьлча а 71,73 % мехкан бахархойх йа 80,85 % бахархой багарбеш шайн къам гайтинчу респондентийн йукъара барамех, [2010 шарахь бара — 111,0 млн ст. (царна йукъахь Республика ГӀирма а, Севастополь а — 112,5 млн ст.[3]); 77,71 % и 80,90 %][66][67]. 2010 шеран хаамашца, дуьненара берриг оьрсех — 86 % бехара Россехь, 11,5 % — ССРС хилла республикашкахь, 2,5 % — кхечу мехкашкахь[63].

Хьажа кхин а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Кхетораш
  1. 2021 шеран бахархой багарбарехь рекордан нах бара шайн къам ца гайтина нах (16,6 млн стаг кхоччуш йа багарбарехь дакъа лаьцначех 11,27 %), цундела терхьаша ца гайта тарло оьрсийн бахархойн ма-дарра долу сурт.
  2. 2014 шарахь Украинин куьйгакӀелара Автономин Республика ГӀирма а, Севастополь дӀа а йаьлла Россех дӀатоьхначул ьӀаьхьа 2001 шеран йерригукраинин бахархой багарбаран жамӀашца. Оьрсийн бахархойн барам оцу регионашкахь 2001 шеран бахархой багарбарца хилира 1 180 441 а, 269 953 а стаг.
ТӀетовжарш
  1. Национальный состав населения Российской Федерации. Согласно итогам переписи населения 2020—2021 года.
  2. Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 16 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2011 шеран 10 сентябрехь
  3. 1 2 3 4 5 Русские — БРЭ, 2015, с. 59—60.
  4. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2023 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 27 апрель. Архивйина 2023-04-23 — Wayback Machine
  5. Selected Social Characteristics in the United States: 2009. U.S. Census American Community Survey. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 29 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2020 шеран 11 февралехь Архивйина 2020-02-11 at archive.today
  6. Migrationsbericht 2012 (нем.). BAMF - Bundesamt für Migration und Flüchtlinge. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.
  7. Опубликованы данные об этническом составе населения Узбекистана. Газета.uz (2021 шеран 20 август). ТӀекхочу дата: 2023 шеран 7 март.
  8. Итоги переписи населения Беларуси 2019 г.
  9. Statistics Canada Government of Canada. Census Profile, 2016 Census. www12.statcan.gc.ca.
  10. Ethnic composition of Latvia 2021 Архивйина 2022-02-21 — Wayback Machine
  11. Национальный состав населения (оценка на начало года, человек)
  12. RLV428: POPULATION BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX (1959, 1970, 1979, 1989, 2000, 2011, 2021) (инг.). PxWeb. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 7 март.
  13. Dominika. Сколько русских в Израиле. goldpass.ru (2022 шеран 28 июнь). ТӀекхочу дата: 2023 шеран 7 март.
  14. Oops, Something is wrong (ивр.). www.cbs.gov.il. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 4 ноябрехь
  15. Русские в Аргентине. Архивйина 2016-09-21 — Wayback Machine
  16. The results of census in Turkmenistan | Chronicles of Turkmenistan. web.archive.org (2016 шеран 6 октябрь). ТӀекхочу дата: 2020 шеран 17 февраль.
  17. La communauté russe en France est "éclectique" | Russie Information. www.russieinfo.com. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.
  18. Contra país estagnado, comunidade russa foge e se estabelece no Brasil(бил-боцу.). R7.com (2018 шеран 14 июнь). ТӀекхочу дата: 2022 шеран 1 март.
  19. 2021 m. gyventojų ir būstų surašymo pagrindiniai rezultatai (лит.). Oficialiosios statistikos portalas. Lietuvos statistikos departamentas. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 30 декабрь. Архивйина 2022 шеран 28 январехь
  20. 2006 census.
  21. Статистический ежегодник 2017. — Министерство экономического развития Приднестровской Молдавской Республики. mer.gospmr.org. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  22. Русское население в Азербайджане. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 17 февраль. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 23 июлехь
  23. Recensamântul Populației si al Locuințelor 2014. recensamant.statistica.md. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 30 июнь.
  24. Väestö 31.12. muuttujina Alue, Taustamaa, Sukupuoli, Vuosi ja Tiedot. Tilastokeskuksen PX-Web tietokannat. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.(ТӀе цакхочу хьажорг)
  25. Русское население в Австралии. Архивйина 2019-03-07 — Wayback Machine
  26. Población extranjera por Nacionalidad, provincias, Sexo y Año. www.ine.es. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  27. 문서뷰어. www.immigration.go.kr. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.
  28. Русское население в ОАЭ.
  29. Официальная статистика Кубы за 2002 г. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 29 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 3 февралехь
  30. Nationality and country of birth by age, sex and qualifications Jan - Dec 2013 (Excel sheet 60Kb). www.ons.gov.uk. Office for National Statistics. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 11 июнь.
  31. Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor 2002: Populaţia după etnie(рум.)
  32. Recensamant Romania 2002. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 29 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 13 майхь
  33. Data - počet cizinců|ČSÚ
  34. Архивированная копия. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 11 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 14 октябрехь Архивйина 2013-10-14 — Wayback Machine
  35. Venezuela | Joshua Project. joshuaproject.net. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  36. Bevölkerung nach Staatsangehörigkeit und Geburtsland. www.statistik.at. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  37. Нодар Зейналович Мосаки. Этническая картина Грузии по результатам переписи 2014 г., «Этнографическое обозрение» // Этнографическое обозрение. — 2018. — Вып. 1. — С. 104–120. — ISSN 0869-5415. — DOI:10.7868/s0869541518010086.
  38. 2014 год - Национальный состав наличного населения по данным Переписи населения 2011 года. Управление государственной статистики Республики Абхазия. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 30 декабрь. Архивйина 2021-01-18 — Wayback Machine
  39. http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1# Архивйина 2007-09-28 — Wayback Machine (2000, перепись)
  40. "坦言集:俄羅斯在港 - 東方日報"(цийн.). Orientaldaily. 2016-02-28. Дата обращения: 2020 ш. 15 февралехь.
  41. Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности Архивйина 2011-07-06 — Wayback Machine(болг.)
  42. Русское население в Норвегии.
  43. Русское население в Польше.
  44. Перепись населения Армении 2011 г. Этно-возрастной состав
  45. New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu Taonga. 3. – Russians, Ukrainians and Baltic peoples – Te Ara Encyclopedia of New Zealand (инг.). teara.govt.nz. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  46. Population of Qatar. web.archive.org (2013 шеран 22 декабрь). ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  47. Русское население в Сербии.(ТӀе цакхочу хьажорг)
  48. Любовь привела их из России в Эквадор. El Universo. Архивйина 2018 шеран 21 июнехь
  49. 1 2 Russian people group in all countries | Joshua Project. joshuaproject.net. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 6 март.
  50. Александров, Власова, Полищук, 1997, Этнографические группы русского народа, с. 107—123.
  51. Александров, Власова, Полищук, 1997.
  52. Варяги / Е. А. Мельникова // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 621—622. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 4). — ISBN 5-85270-333-8.
  53. Русь // Этимологический словарь русского языка = Russisches etymologisches Wörterbuch : в 4 т. / авт.-сост. М. Фасмер ; пер. с нем. и доп. чл.‑кор. АН СССР О. Н. Трубачёва, под ред. и с предисл. проф. Б. А. Ларина [т. I]. — Изд. 2-е, стер. — М. : Прогресс, 1986—1987.
  54. 1 2 Николаев С. Л. Семь ответов на варяжский вопрос // Повесть временных лет / Пер. с древнерус. Д. С. Лихачёва, О. В. Творогова. Комм. и статьи А. Г. Боброва, С. Л. Николаева, А. Ю. Чернова, А. М. Введенского, Л. В. Войтовича, С. В. Белецкого. — СПб.: Вита Нова, 2012. — С. 411—418.
  55. sergeitsh. Андрей Зализняк : История русского языка (2014 шеран 1 июнь). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 12 ноябрь.
  56. Аникин А. Е. Русский этимологический словарь. 2007. Вып. 6 (вал I — вершок IV) / ИРЯ РАН, Институт филологии СО РАН. — М.: Рукописные памятники Древней Руси, 2012. — С. 100—102.
  57. Петрухин В. Я. Русь в IX—X веках. От призвания варягов до выбора веры. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Форум : Неолит, 2014.
  58. Агеева Р. А. Страны и къаьмнаш : происхождение названий / Отв. ред. Э. М. Мурзаев; АН СССР. — М.: Наука, 1990. — С. 123—124 и др.
  59. Анучин 1892, с. 828—843
  60. Великороссы // Малый академический словарь. — М.: Институт русского языка Академии наук СССР. 1957—1984 Архивйина 2022-04-07 — Wayback Machine
  61. Большой толковый словарь русского языка. — 1-е изд-е. — СПб.: Норинт С. А. Кузнецов. 1998 Архивйина 2022-04-07 — Wayback Machine
  62. Виноваты бедность и неравенство: с 1990 года русских в мире стало меньше на 22 млн — Последние новости России и мира сегодня. — Новые Известия. newizv.ru. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 4 март.
  63. 1 2 Александр Арефьев. Сжимающееся русскоязычие. Демографические изменения — не на пользу русскому языку.. — Демоскоп Weekly, 14 - 31 октября 2013. — № 571—572.
  64. Институт Русского зарубежья. Портал «Россия и соотечественники»: Нас 150 миллионов
  65. Виноградов А. Г. Население стран мира с древнейших времён по настоящее время. Демография. Статистические таблицы. Часть 1. — 458 с. — С. 7
  66. Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010
  67. Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

ЖамӀ ден белхаш
Генетикин талламаш
Этногенезан талламаш
  • Азбелев С. Н. Что угрожало русскому народу в 1380 г. // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. — 2018. — № 1(71). — С. 151—155.
  • Брайчевский М. Происхождение Руси. — К., 1968.
  • Бунак В. В. Происхождение и этническая история русского народа по антропологическим данным. — М.: Наука, 1965. — (АН СССР. Труды института этнографии им. Н.Н. Миклухо-Маклая, т. 88 (новая серия)).
  • Вопросы формирования русской народности и нации. — М.—Л., 1958.
  • Гройс Б. Поиск русской национальной идентичности Архивйина 2022-08-15 — Wayback Machine // Вопросы философии. — 1992. — № 9. — С. 52-60.
  • Грушевский М. С. История Украины-Руси. — Т. 1. — 2-е изд. — Киев, 1913 (Нью-Йорк, 1954).
  • Державин Н. Происхождение русского народа. — М., 1944.
  • Дерябин В. Е. Современные восточнославянские къаьмнаш // Восточные славяне. Антропология и этническая история / под ред. Т. И. Алексеевой. — 2-е изд., доп. — М.: Научный мир, 2002. — С. 30—59. — 342 с. — 1000 экз. — ISBN 5-89176-164-5.
  • Костомаров Н. И. Две русские народности // Основа. — СПб., 1861. — Март.
  • Куренной П. Советские концепции происхождения великорусской народности и «русской» нации // Научные Записки УВУ. — Ч. 7. — Мюнхен, 1963.
  • Ляпунов Б. Древнейшие взаимные связи языков русского и украинского и некоторые выводы о времени их возникновения как отдельных лингвистических групп. В сб. Русская историческая лексикология. — М., 1968.
  • Мавродин В. Образование единого русского государства. — Л.: Изд-во ЛГУ, 1951.
  • Рыбаков Б. А. Первые века русской истории. — М., 1964.
  • Происхождение и этническая история русского народа по антропологическим данным / Под ред. В. Бунака. — М., 1965.
  • Погосян Е. Русь и Россия в исторических сочинениях 1730—1780-х годов Архивйина 2022-05-23 — Wayback Machine // Россия / Russia. Вып. 3 (11): Культурные практики в идеологической перспективе. — М.: ОГИ, 1999. — С. 7—19
  • Рыбаковский Л. Л. Русские: этническая гомогенность?(ТӀе цакхочу хьажорг — историкопи) — Институт социально-политических исследований РАН, 1998.
  • Санкина С. Л. Этническая история средневекового населения Новгородской земли. — СПб., 2000. — 110 с. — ISBN 5-86007-210-4.
  • Филин Ф. Происхождение русского, украинского и белорусского языков. — Л.: Наука, 1972.
  • Чистов К. В.. Русские // Къаьмнаш мира: Историко-этнографическая справка — М., 1988. — С. 381—389: ил. — Библиография: с. 389 (26 назв.).
  • Шахматов А. А. К вопросу об образовании русских наречий и русских народностей // Журнал Министерства Народного Просвещения. — 1899. — Апрель.
Разное
Кхечу меттанашкахь

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Викидошаман логотип
Викидошаман логотип
Викидошам чохь бу йаззам «оьрсий»