Соьлжа-ГӀала

ХӀара яззам Википеди чура бу — маьрша энциклопеди
Перейти к навигации Перейти к поиску
ГӀала
Соьлжа-ГӀала
оьрс. Грозный
Grozny.png
Байракх[d] ХӀост[d]
Байракх ХӀост
Пачхьалкх

Росси

Регион

Нохчийн Республика

Гуо

Соьлжа-ГӀала

Координаташ

43°19′00″ къ. ш. 45°42′00″ м. д.HGЯO

Юкъара екъаялар

4 кӀоштанаш

Мэр

Муслим Хучиев

Йиллина

1818

Хьалхара цӀерш

1818-1869 — Грозная

ГӀала ю

30 декабрь 1869 шо

Майда

305 км²

ХӀордан сизал локхалла

130 м

Официалан мотт

нохчийн

Бахархой

292 627 адам (2010)

Луьсталла

899,82 адам./км²

Къаьмнийн хӀоттам

нохчий

Динан хӀоттам

бусулба

Бахархойн цӀерш

Соьлжа-ГӀалахой, Соьлжа-ГӀалахо

Сахьтан аса

UTC+4

Телефонан код

7 8712

Поштан индексаш

364000-364099

ОКАТО

96 401

Официалан сайт

[http://grozmer.ru]

Картан тӀехь
Соьлжа-ГӀала картан тӀехь
Locator Dot2.gif
Соьлжа-ГӀала картан тӀехь
Locator Dot2.gif
Соьлжа-ГӀала картан тӀехь
Locator Dot2.gif
Commons-logo.svg Аудио а, сурт а, видео а Викилармехь

Соьлжа-ГӀала (оьрс. Грозный) — Къилбаседа Кавказера гӀала, Нохчийчоьнан коьрта гӀала, Соьлжа-ГӀалин кӀоштан центр. ГӀaла йиллина ю Соьлжа хин шина берд тӀехь. Пайд эцарехь, Соьлжа-ГӀала ю дуненахь а, мехалла мехка — даьтта даккхаран коьрта меттиг дхьа лоцуш.

Истори[нисъе | нисъе чухулара]

Къилбаседа Кавказера гӀаскхийн сурхойн урхаллийн баьччан сацамца, 1818 шарахь «Крепость Грозная»[1] аьлла йиллина хилла йолу гӀопах Нохчийчоьнан коьрта гӀала хилира. ГӀаскхийн а, кхечу меттанашкахь «Грозный» олуш яра Нохчийн коьрта гӀала, амма нохчийн маттахь «Соьлжа-ГӀала» олура, Соьлжа хин тӀехь йиллина хилар бахьна долуш. ГӀап йогӀар бахьан, Нохчийчоь гӀода юкъера лоцуш, лаьмнех аренаш хада йеш, Нохчий кхера бан дара. Грозный гӀап йуьгӀира, хӀаллак йина Кули-Юрт, Алхан-Чу, Жима-Чечан, Соьлжа-Юрт лаьттинчохь. Боккха Кавказан тӀом чаьккха баьлча 1870 шарахь цунна йелла гӀалийн статус. Хьалхар тӀом чеккха баьллачулла тӀаьхьа Ичкерин паччахь Яндарбиев, Зелимханс, Ичкерин хьалхар паччахьан безаман «Джохар-гӀала» аьлла цӀе хийцира. 2005 шарахь Нохчийчохь гӀаскхаш хоттийна[2] долу Ӏедалан парламенто дийцаре диллира гӀалийна цӀе Ахьмад-гӀaла тилла ният хилар, амма Кадыров Ахьмат-кӀант Рамзанс иза тӀе ца лецира.[3]

ГӀап[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀап йиллина 1818 шеран мангал бетта 22 чохь, хӀаллакх йина Кули-Юрт, Алхан-Чу, Жима-Чечан, Соьлжа-Юрт лаьттинчохь.[4] ГӀопан хаьржина меттиг бара ХьангӀала Ӏинан уллехь. ГӀап йогӀар бахьан дара, нохчий ХьангӀаала Ӏинехула аренга долу ков къовлар. 5 эзар. гӀаскхийн сурхочо 4 баттахь йуьгӀира гӀап. И меттиг яра, Къилбаседа Кавказехь уггаре чолхе хьал лаьтташ, цундера тиллина йу гӀопан цӀе «Грозный» — буьрса. ГӀопан куц: нийса ялхкӀов, гондхьа 20 гӀулч шуьйра харш. ЯлхкӀовн хӀора маьӀаг чӀагӀо яра, шайна таьхьа лаьтташ яккхий тоьпаш йолуш.

  • 1825 шарахь гӀап чохь сурхойн декхарш кхочуш деш вара Тенгинскийн дошлойн тобан лахар эпсар Михаил Лермонтов.
  • 1850 шеран ардар баттахь гӀопе веар 32 шо долу ГӀаскхийн Империйн гӀента дайн тӀаьхьeнах волу Александр Николаевич. Иза варан сийна гӀопехь дуьгӀийра «ЦӀе койнаш».

  • Гlопан койнаш

  • Грозная ГIап

  • Грозная ГIап, Соьлжа хи

ГӀала[нисъе | нисъе чухулара]

  • Соьлжа-ГӀала-сити

  • Духовное управление мусульман Чеченской республики.JPG
  • Мечеть Сердце Чечни и река Сунжа.JPG
  • Грозный-сити и река Сунжа.JPG

Къаьмнаш[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀаскхийн Ӏедало 2002 шарахь нахбагар барехь биначу белхашца биргалла даьккхина:

Къам Терахьалла, адам. %
нохчий 201 562 95,7
оьрсий 5 295 2,5
гӀалгӀай 2 129 1,0
гӀажарий 270 0,1
эрмалой 189 0,1
гӀумкий 158 0,1
суьйлий 110 0,1
украинаш 92 0,1
ногӀий 4 0,1
Берриге 210 720 100

Бахархой[нисъе | нисъе чухулара]

Бахархойн дукхалла
1897[5]1913[6]1923[6]1926[5]1931[6]1939[7]1956[8]
16 000↗35 800↗49 200↗97 000↗148 900↗172 448↗226 000
1959[9]1962[6]1967[6]1970[10]1973[6]1975[11]1976[12]
↗242 068↗280 000↗331 000↗341 259↗363 000↗368 000→368 000
1979[13]1982[14]1985[15]1986[12]1987[16]1989[17]1990[18]
↗375 326↗384 000↗390 000↗392 000↗404 000↘399 688↘399 000
1991[12]1992[12]1993[12]1996[15]2002[19]2003[6]2004[20]
↗401 000↘388 000↘364 000↘186 000↗210 720↘210 700↗213 700
2005[21]2006[22]2007[23]2008[24]2009[25]2010[26]2011[27]
↗215 700↗218 200↗222 000↗226 100↗231 215↗271 573↗271 600
2012[28]2013[29]2014[30]2015[31]2016[32]2017[33]
↗275 627↗277 414↗280 263↗283 659↗287 410↗291 687

Географи[нисъе | нисъе чухулара]

Климат[нисъе | нисъе чухулара]

Соьлжа-ГӀалин климат
Гайтам Янв. Фев. Март Апр. Май Июнь Июль Авг. Сен. Окт. Нояб. Дек. Шо
Юьззина максимум, °C 14,1 22,3 29,7 33,7 38,1 39,1 40,7 41,4 36,8 32,5 23,7 18,0 41,4
Юккъера максимум, °C 0,6 2,5 8,7 17,9 23,7 27,9 30,5 29,7 24,7 16,6 9,3 3,2 16,3
Юккъера температура, °C −3,2 −2,1 2,9 10,5 16,7 21,2 23,9 23,0 17,7 10,4 4,3 −0,8 10,4
Юккъера минимум, °C −6,2 −4,9 −0,5 5,4 11,0 15,4 18,2 17,2 12,7 6,1 1,8 −3 6,1
Юьззина минимум, °C −31,5 −30,8 −19,1 −7,6 −3,1 5,6 9,2 5,0 −2,7 −9,6 −23,5 −26,6 −31,5
Йочанан норма, мм 19 21 23 33 57 72 57 44 33 30 26 24 439
Хьост: «Гидрометцентр», «Thermo Karelia.Ru»

Культура[нисъе | нисъе чухулара]

Театраш[нисъе | нисъе чухулара]

Библиотекаш[нисъе | нисъе чухулара]

Эшаран учрежденеш[нисъе | нисъе чухулара]

Музейш[нисъе | нисъе чухулара]

Транспорт[нисъе | нисъе чухулара]

Керла Соьлжа-ГӀалин аэропорт хьайиллира 2006 шарахь. Цуьнан код GRV ю. Хьалхара кема (Москва — Грозный) деара 2007 шаран 5 октябрехь. ХӀинца кеманаш Нохчийчу хӀор дийнахь лелаш ду (Грозный-Авиа компани).

Спорт[нисъе | нисъе чухулара]

ГӀарабевлла бахархой[нисъе | нисъе чухулара]

Соьлжа-ГӀалахь бинарш[нисъе | нисъе чухулара]

Соьлжа-ГӀалахь белларш[нисъе | нисъе чухулара]

Галерей[нисъе | нисъе чухулара]

Соьлжа-ГӀалин сурташ
Aerial Grozny.jpg
GRVAirport1.jpg
Groznyborg.jpg
Evstafiev-chechnya-palace-gunman.jpg
Соьлжа-ГӀала Карта Соьлжа-ГӀалин аэропорт (GRV) Соьлжа-ГӀала ТӀом. 1995 шо

СоьлжагӀалан чуьра кӀоштанаш[нисъе | нисъе чухулара]

Город Грозный (городской округ).svg
  1. БухIанюртан кӀошт
  2. Ширсоьлжан кӀошт
  3. Суьйракоьртан кӀошт
  4. Мехкдаьттан кӀошт

Билгалдахарш[нисъе | нисъе чухулара]

  1. ↑ Грозный ГӀопан сурт
  2. ↑ Совместное постановление высших органов власти ЧРИ
  3. ↑ Парламент Чечни просит Путина переименовать Грозный в Ахмадкалу
  4. ↑ Я. З. Ахмадов, Э. Х. Хасмагомадов «История Чечни в XIX—XX веках»
  5. ↑ 1 2 Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 17 августехь. Теллина 2013 шеран 17 августехь.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Народная энциклопедия «Мой город». Грозный. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 июлехь. Теллина 2014 шеран 2 июлехь.
  7. ↑ Великая Отечественная война. Юбилейный статистический сборник. 2015. Архив йина хьалхара хьостан чура 2015 шеран 23 апрелехь. Теллина 2015 шеран 23 апрелехь.
  8. ↑ Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 26 октябрехь. Теллина 2013 шеран 26 октябрехь.
  9. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (оьр.). Демоскоп Weekly. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 28 апрелехь. Теллина 2013 шеран 25 сентябрехь.
  10. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (оьр.). Демоскоп Weekly. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 28 апрелехь. Теллина 2013 шеран 25 сентябрехь.
  11. ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
  12. ↑ 1 2 3 4 5 Российский статистический ежегодник. 1994. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 18 майхь. Теллина 2016 шеран 18 майхь.
  13. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (оьр.). Демоскоп Weekly. Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 28 апрелехь. Теллина 2013 шеран 25 сентябрехь.
  14. ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  15. ↑ 1 2 Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001. Архив йина хьалхара хьостан чура 2015 шеран 12 майхь. Теллина 2015 шеран 12 майхь.
  16. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет. Юбилейный статистический ежегодник. Финансы и статистика, Москва, 1987 год. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 28 июнехь. Теллина 2017 шеран 25 июлехь.
  17. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архив йина хьалхара хьостан чура 2011 шеран 22 августехь.
  18. ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
  19. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архив йина хьалхара хьостан чура 2012 шеран 3 февралехь.
  20. ↑ Российский статистический ежегодник. 2004 год. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 9 июнехь. Теллина 2016 шеран 9 июнехь.
  21. ↑ Российский статистический ежегодник, 2005 год. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 9 майхь. Теллина 2016 шеран 9 майхь.
  22. ↑ Российский статистический ежегодник, 2006 год. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 10 майхь. Теллина 2016 шеран 10 майхь.
  23. ↑ Российский статистический ежегодник, 2007 год. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 11 майхь. Теллина 2016 шеран 11 майхь.
  24. ↑ Российский статистический ежегодник, 2008 год. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 12 майхь. Теллина 2016 шеран 12 майхь.
  25. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 январехь. Теллина 2014 шеран 2 январехь.
  26. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 9 майхь. Теллина 2014 шеран 9 майхь.
  27. ↑ Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2016 шеран 8 майхь. Теллина 2016 шеран 8 майхь.
  28. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 31 майхь. Теллина 2014 шеран 31 майхь.
  29. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 16 ноябрехь.
  30. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
  31. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архив йина хьалхара хьостан чура 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
  32. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  33. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017, 31 июль). Архив йина хьалхара хьостан чура 2017 шеран 31 июлехь. Теллина 2017 шеран 31 июлехь.

Сайташ[нисъе | нисъе чухулара]

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Соьлжа-ГӀала&oldid=2841321»