Украина

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Украина
укр. Україна
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
Украинин Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Официалан мотт украинийн[1]
Коьрта гӀала Киев
Урхаллин тайпа парламентан-президентан республика[2]
Президент
Премьер-министр
Лакхара Радин председатель
Лакхара Суьдан председатель
Владимир Зеленский[3][4]
Денис Шмыгаль[5]
Руслан Стефанчук
Станислав Кравченко
Латта
 • Шадерг [lower-alpha 1] км² (44-гӀа дуьненахь)
 • % хина тӀехле 7
Бахархой
 • Мах хадор 40 997 699[6] стаг
ДЧС (НЭТ)
 • Шадерг (2022) 441 млрд$[7] долл.
 • ХӀораннан а сина 12 660$[7] долл.
Ахча гривна, — (UAH, код 980)
Интернет-домен .ua, .укр[8]
Код ISO UA
Код МОК UKR
Телефонан код +380[9]
Сахьтан аса UTC+2
UTC+3 (аьхкенан хан; кхин а де-факто карара бевллачу мехкашкара ца хийцало хан[10])
Автомобилийн некъаш аьтту агӀора[d]
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Украина[11] (укр. Україна [ukrɑˈjinɑ] ) — Малхбален а, цхьаццанхьа Йуккъера Европин а пачхьалкх. Бахархой — гуттара веха вахархо 40 997 699 стаг, волуш волу вахархо 41 167 336 стаг[12] (дуьненахь 34-гӀа меттиг). Йерриг майда — км² (дуьненахь 44-гӀа меттиг); Йерриг Европехь йолу майданца уггаре йоккху пачхьалкх.

Коьрта шахьар а, уггаре йоккха гӀала а — Киев. Пачхьалкхан мотт — украинийн.

Украина — унитаран пачхьалкх а, ийна республика. Президентан дарж 2019 шеран 20 майхь дуьйна дӀалоцу Зеленский Владимир, премьер-министран дарж 2020 шеран 4 мартехь дуьйна ду — Шмыгаль Денисехь.

Мохк бекъало 27 административан-мехкан декъе, 24 царех область йу, 1 — автономин республика йу (ГӀирма), 2 гӀала (Киев, Севастополь[lower-alpha 2]) башха статусца.

Доза ду Белоруссица къилбаседехь, Польшица, Словакица, Мажарчоьнца — малхбузехь, Румыница а, Молдавица а[lower-alpha 3] — къилба-малхбузехь, Россица — малхбалехь а, къилбаседа малхбалехь а. Къилбехахь а, къилба-малхбалехь а Ӏаьржа а, Азовн а хӀордаш ду; хӀордаца дозанаш ду Румыница, Болгарица, Туркойчоьнца, Гуьржийчоьца[lower-alpha 4] Ӏаьржа хӀорд чухула, Россица — Ӏаьржа а, Азовн а хӀордаш чухула.

Украинин мехкан дакъа дола деш дац цуьнан Ӏедало, украинин законашца, уьш бу цхьаьна ханна оккупации йина мехкаш. 2022 шеран декабран хьелашца Российс факт хилла дӀалецира 18 % гергга Украинин мохк[13]Кеп:Переход.

Дин лелочеран доккхаха долу дакъа православин новкъахь бу, кхин а бу желтойн- а, руман а католицизман, йахӀудийн динан, исламан тӀехьабозурш.

2022 шеран ДЧС чухоам, лерина эцадаларан паритетца, иза хилира 441 млрд $ (12660 $ бахархойн цхьаьна синна). Номиналан ДЧС 2022 шарахь хилира 151,5 млрд $ (4350 $ бахархойн цхьаьна синна), ДЧС цхьаьна синан гайтамца (номиналан а, НЭТан а) Европехь тӀаьххьара меттигехь йу[14]. Ахчагривна (UAH).

Мехкан Советийн Социалистийн Республикийн Союзах маршо, ткъа Украина цуьнан союзан республика йара 1922 шеран декабрехь дуьйна, Маршо кхайкхийна 1991 шеран 24 августехь. Пачхьалкхан-къоман ламастан а, УНР а когаметта йу[15], УССР когаметта йолу пачхьалкх[16], ССРС когаметтайерг[17], ВКъКх, ЛПД, ГУАМ, ӀЭЦКх, кхин дуьненайукъара кхолламаш кхуллуш дакъалаьцна, Европин барт йукъайаха официалан кандидат. Лелаш болчу дуьненайукъара берташца а, конвенцешца а, ӀаьржахӀордан хидоькъешна чухула атта дина лела бакъо йу[18], Антарктидехь Ӏилманан-талламан гӀуллакхаш леладо[19].

Географи

Украина йу Европина малхбален агӀорахь. 48,4 миллион адам дара цигахь Ӏаш 2001 шарахь (45,4 миллион 2012 шарахь). Пачхьалкхан майда йу 603 628 км². Иза шен регионехь уггара йокха пачхьалкх йу. Дуьненахь цуьнан адамийн дукхалла 30-гӀа меттехь ю, йоккхалла 40-гӀа меттехь йу.

Регионаш

ХӀост ЦӀе ЦӀе укр. КӀошт Статусаш ерш[20]
гӀаланаш
Майда,
эзар. км²
Бахархой
берш,
01.03.2011,
эзар. адам.[21]
Центр Центр укр. Код
ISO 3166-2
Автономин Республика ГӀирма
(Баккъалла Российн Федераци тӀехьожуш ю)
Автономна Республіка Крим
гӀирман гIез. Qırım Muhtar Cumhuriyeti, Къырым Мухтар Джумхуриети
14 11 26,200 1963,0 Симферополь[22] Сімферополь
гӀирман гIез. Aqmescit, Акъмесджит
UA-43
Винницан область Вінницька область 27 6 26,513 1639,8 Винница Вінниця UA-05
Волинан область Волинська область 16 4 20,143 1037,1 Луцк Луцьк UA-07
Днепропетровскан область Дніпропетровська область 22 13 31,914 3333,4 Днепропетровск Дніпропетровськ UA-12
Донецкан область Донецька область 18 28 26,517 4427,0 Донецк Донецьк UA-14
Житомиран область Житомирська область 23 5 29,900 1277,9 Житомир Житомир UA-18
Закарпатьен область Закарпатська область 13 5 12,777 1247,6 Ужгород Ужгород UA-21
Запорожьен область Запорізька область 20 5 27,180 1799,5 Запорожье Запоріжжя UA-23
Ивано-Франковскан область Івано-Франківська область 14 5 13,928 1379,6 Ивано-Франковск Івано-Франківськ UA-26
Киеван область Київська область 25 13 28,131 1717,3 Киев[23] Київ UA-32
Кировоградан область Кіровоградська область 21 4 24,588 1008,7 Кировоград Кіровоград UA-35
Луганскан область Луганська область 18 14 26,684 2287,8 Луганск Луганськ UA-09
Львован область Львівська область 20 9 21,833 2543,4 Львов Львів UA-46
Николаевн область Миколаївська область 19 5 24,598 1182,1 Николаев Миколаїв UA-48
Одессан область Одеська область 26 7 33,310 2388,0 Одесса Одеса UA-51
Полтаван область Полтавська область 25 5 28,748 1485,8 Полтава Полтава UA-53
Ровнан область Рівненська область 16 4 20,047 1152,7 Ровно Рівне UA-56
Сумин область Сумська область 18 7 23,834 1159,9 Суми Суми UA-59
Тернополан область Тернопільська область 17 1 13,823 1083,2 Тернополь Тернопіль UA-61
Харькован область Харківська область 27 7 31,415 2752,2 Харьков Харків UA-63
Херсонан область Херсонська область 18 3 28,461 1087,2 Херсон Херсон UA-65
Хмельницкан область Хмельницька область 20 6 20,600 1325,9 Хмельницки Хмельницьки UA-68
Черкассин область Черкаська область 20 6 20,900 1284,1 Черкасси Черкаси UA-71
Черниговн область[24] Чернігівська область 22 3 31,865 1096,5 Чернигов Чернігів UA-74
Черновцин область Чернівецька область 11 2 8,097 904,2 Черновци Чернівці UA-77
Киев Київ 10[25] 1 0,839 2800,4 гӀала[26] UA-30
Севастополь
(Баккъалла Российн Федераци тӀехьожуш ю)
Севастополь 4[25] 1 1,079 380,8 гӀала[26] UA-40

Спорт

Футболех ловзаран Украинин гулйина команда

Украинашна йукъахь европин спортан тайпанаш даржа доладелла XX бӀешеран йуьххьехь. Маьрша Украинин Ӏедало, доккха маьӀна лора спорт кхиарна а, йаржарна а, кхочушйора йогӀуш йолу пачхьалкхан программаш, масала, Кегийрхойн а, спортан а гӀуллакхийн министраллин структурашкахула.

XXI бӀешо кхочуш махкахь дукха а, кӀезиг а тӀегӀанехь йаьржира йерриг ала мегар долуш аьхкенан спортан тайпанаш — божарийн а, зударийн а дисциплинаш. 2012 шеран аьхкенан Олимпийн ловзаршкахь Украинин командо йаьккхира 6 дешин, 5 детин, 9 борзанан мидал.

2019 шарахь Футболех ловзаран Украинин гулйина команда (20 шо кхачанза) йаьккхира Кегийрхойн командашна йукъара футболех ловзаран дуьненан чемпионат 2019, доьналлица толам баьккхира Къилба Корейн командегара 3:1 жамӀаца, иштта дуьххьара дуьненан чемпион хилира.

Билгалдахарш

Комментареш

(!) Коммент:

Хьосташ

  1. Конституция Украины, статья 10 (укр.).
  2. Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — М.: АСТ, 2017. — С. 28. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.
  3. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху zelensky тIетовжаран йоза йаздина дац
  4. Владимир Зеленский вступил в должность Президента Украины // РИА Новости
  5. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху shmygal тIетовжаран йоза йаздина дац
  6. Постоянное население без учёта Автономной Республики Крым и Севастополя, аннексированных Россией в 2014 году (см. Чисельність наявного населення в Україні, за оцінкою, на 1 січня 2022р. (за оцінкою) (укр.).)
  7. 1 2 Источник(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  8. Украина получила кириллический домен «. укр» (укр.). // BBC Ukrainian
  9. Country Calling Codes — Telephone Area Codes For Ukraine(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  10. Перевод часов на летнее время 2017: когда и куда переводят стрелки в Украине(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Страна.ua (2017, 24 март).
  11. Карасаев А. Т., Мациев А. Г. — Русско-чеченский словарь — 1978
  12. Чисельність наявного населення в Україні, за оцінкою, на 1 січня 2022р.(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  13. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху gov_uk_2022_12_20 тIетовжаран йоза йаздина дац
  14. GDP based on purchasing-power-parity (PPP) per capita (ингалс.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). МВФ (12.10.2021).
  15. 1992 — президент УНР в екзилі Микола Плав’юк склав повноваження Державного Центру УНР.//Украинский институт национальной памяти — Официальное заявление ГЦ УНР: «Складаючи свої повноваження, ми заявляємо, що проголошена 24 серпня і утверджена 1 грудня 1991 року народом України Українська Держава продовжує державно-національні традиції УНР і є правонаступницею Української Народньої Республіки». Закон України «Про громадянство України», ст. 8. — Украина признаёт право её бывших жителей и их близких родственников на своё гражданство по праву территориального происхождения
  16. Закон України «Про правонаступництво України», ст. 1-6. — в вопросах: парламента; конституции; законодательства; органов государственной власти и управления, прокуратуры, судов и арбитражных судов (но, только сформированных на основе Конституции УССР); границы; обязательств по международным договорам. Закон України «Про громадянство України», ст. 8. — Украина признаёт право её бывших жителей и их близких родственников на своё гражданство по праву территориального происхождения
  17. Закон України «Про правонаступництво України», ст. 5, 7-9. — в вопросах: границы (части бывшей границы СССР, отделяющей Украину от государств не являющихся бывшими республиками СССР); прав и обязательств по международным договорам (не противоречащих Конституции Украины и интересам республики); обслуживания внешнего долга по состоянию на 16 июля 1990 года (в части, определённой отдельным межгосударственным соглашением); гражданства (для граждан СССР, постоянно проживавших на территории Украины на момент провозглашения независимости)
  18. Конвенция Монтрё о статусе проливов
  19. Договор об Антарктике
  20. ГӀаланаш, имеющие статус областного или республиканского (автономной республики) подчинения
  21. Госкомстат Украины. Численность наличного и постоянного населения Украины на 1 марта 2011 года
  22. Коьрта гӀала
  23. В состав области не входит
  24. Территория вокруг города Славутича является анклавом Киевской области на территории Черниговской области
  25. 1 2 ГӀалин кӀоштанаш
  26. 1 2 ГӀала, йолуш йолу леррина статус

Литература

Оьрсийн маттахь

  • Украина // Большая советская энциклопедия. — М., 1972. — Т. 10. — С. 539—556.
  • Грушевский Михаил. Иллюстрированная история Украины. — К., 1995.
  • Захаров В. М. Часть II. «Военные организации постсоветских государств». Глава 3. «Раздел советских вооружённых сил» // «Военное строительство в государствах постсоветского пространства». — М.: Издательство РИСИ, 2011. — С. 42—63. — 380 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-7893-0118-0.

Украинийн маттахь

  • Андрущенко В. П., Губерский Л. В., Михальченко Н. И. Культура, ідеологія, особистість: методолого-світоглядний аналіз. — Київ: Знання України, 2002. — 577 с. — ISBN 9667999076.
  • Енциклопедія українознавства : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка; гол. ред. проф., д-р Володимир Кубійович. — Париж—Нью-Йорк : Молоде життя, 1955.
  • Літопис Руський. — Київ: Дніпро, 1989. — 591 с. — ISBN 5-308-00052-2.
  • Історія України : універсальний ілюстрований довідник / В. К. Губарев. — Донецьк : БАО, 2008. — 573 с.
  • Ілюстрована енциклопедія історії України : у 3 т. — Вид. перероб., доп. — К. : Спалах, 2004.
  • Руденко В. П. Довідник з географії природно-ресурсного потенціалу України — К. : Вища школа, 1993. — 180 с.
Ингалсан маттахь
  • Dalton M. Ukraine (Culture Shock! A Survival Guide to Customs & Etiquette) / Meredith Dalton. — 2001. (англ.)
  • Ukraine: A Concise Encyclopedia / ed. by Volodymyr E. Kubijovyc. — University of Toronto Press, 1963. — Vol. 1. (англ.)
  • Boshyk Y. Ukraine During World War II: History and Its Aftermath / Yuri Boshyk. — Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1986. — ISBN 0-920862-37-3. (англ.)

Хьажоргаш


Цитатийн гӀалат: Тобан «lower-alpha» йолуш йолу тегашца <ref> йогӀуш йолу тег <references group="lower-alpha"/> ца карийна