Чулацаман тӀегӀо

Канада

Хьажоргаш нисйар
56° къ. ш. 109° м. д.HGЯO
Талларе хьожуш
1000 йукъара цхьа йаззам
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Канада (маьӀнаш).
Канада
Canada
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
Девиз: «лат. A mari usque ad mare
От моря до моря»
Канадан Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Маьрша йаьлла терахьаш 1867 шеран 1 июль (Британин Къилбаседа Америкин акт)
11 декабрь 1931 (Вестминстеран статут 1931)
1982 шеран 17 апрель (Канадан акт 1982) (Цхьаьнатоьхна монархи)
Официалан меттанаш ингалсан а, французийн а
Коьрта гӀала Оттава 45°24′ къ. ш. 75°40′ м. д.HGЯO
Йаккхий гӀаланаш Торонто, Монреаль, Ванкувер, Калгари
Урхаллин тайпа конституцин монархи
Монарх
Генерал-губернатор
Премьер-министр		 Елизавета II
Дэвид Ллойд Джонстон
Стивен Харпер
Латта
 • Шадерг 9 984 670 км² (2-гӀа дуьненахь)
 • % хина тӀехле 8,62 %
Бахархой
 • Мах хадор ▲34 568 211[1][2] стаг
ДЧС
 • ХӀораннан а сина 43 145[3] долл.
ДЧС (НЭТ)
 • Шадерг (2013) 1,518 трлн.[4] долл. (13-гӀа)
АДКИ (2013) ▲ 0,911[5] (лакхара; 11-гӀа меттиг)
Ахча Канадан доллар
(CAD, код 124)
Интернет-домен .ca
Код ISO CA
Код МОК CAN
Телефонан код +1
Сахьтан аса −3:30 — −8
Автомобилийн некъаш аьтту агӀора
Викилармин логотип Викиларми чохь медиафайлаш

Кана́да (инг. Canada [ˈkænədə]; фр. Canada [kanaˈda]) — Къилбаседа Америкин пачхьалкх, латтан майданца дуьнехь шолгӀа меттигехь йу. Гуонахьа кхаа Ӏапказан хиш ду: Атлантикин, Тийна, Къилбаседа Шен Океанийн, дуьненахь уггаре беха хин берд бу. Доза ду АЦШца къилбехахь а, къилбаседа-малхбузехь а, ткъа иштта хӀордаца доза ду Даница (Гренланди) къилбаседа-малхбалехь, Францица а (Сен-Пьер а, Микелон а) малхбалехь. Канадан а, АЦШ а доза дуьненахь уггаре деха доза ду шина пачхьалкхана йукъахь.

Канада — парламентан системица йолу конституцин монархи (паччахьалла) йу, цуьнан монарх ву Британин къаьмнийн доттагӀаллин монарх; Канада — шимотт буьцу а, дуккха оьздангаллин а мохк бу, цигахь ингалсан а, французийн а меттанаш официалан лаьрра федералан тӀегӀанехь. Технологин а, промышленни а кхиъна пачхьалкх, Канада йу дукха отраслан экономика, йехачу Ӏаламан ресурсашна а, йохк-иэцарна (масала АЦШ, цуьнца Канадас комплексца болх бо колонеш йолчу хенахь а, Конфедераци кхоьллинчу хенахь дуйна) а тӀехь бух болуш.

Кхоьллина 1534 шарахь французийн талламхочо Ж. Картьес, Канада дӀайолайо шен йуьхьиг хӀинцалера Квебек йолчура французийн колони тӀиера, йуьхьанца дехаш меттигера къаьмнаш бен дацара. Ингалсан колонизацин муьрал тӀаьхьа, кхаа британин колонийн бартах (хьалха Керла Францин мехкаш хилла болу) хилира канадан конфедераци. Канада Маьрша йелира Цхьаьнатоьхна Паччахьаллех машаран процессан жамӀаца, бахбеллачу 1867 шерера 1982 шо кхаччалц.

Тахана Канада федеративан пачхьалкх йу, лаьтта исс провинцех а, кхаа мехках а. Французийн мотт буьйцурш алсама болу провинци — Квебек, йисинарш — дукхах дерг ингалсан мотт буьйцу провинцеш йу, царех иштта ингалсан Канада а олу Квебекца йустуш. Ингалсан мотт буьйцу исс провинцех цхьаъ йолу, Нью-Брансуик йу официалан шинаметтан канадин провинци. Юконан мохк официалан шинаметтан йу (ингалсан а, французийн а), ткъа Къилбаседа-Малхбузан мехкаш а, Нунавут мохк а лору цхьайтталгӀа, цаьрца цхьаьна биъ официалан мотт а (царна йукъахь иштта бу ингалсан а, французийн а).

Этимологи

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Картьен иэс. Сен-Мало

Канада цӀе схьайаьлла kanata дашах, иза гочдича «эвла», «йурт», «латта», «мохк»[6][7] хуьлу лаврентийн ирокезийн маттахь, и цӀе схьаэцна шеш Ӏадаьккхинчу йуьртахь Стадаконехь (таханлера Квебекан йисттехь), — Жак Картьен дуьххьара индахой гина 1534 шарахь Гаспехь церан аьхкенан лагерехь. (дуста минго kanötayë’ «эвла, гӀала»[8], ононд. ganatáje «гӀала»[9] кхечу ирокезийн меттанашца.) ХӀинца Квебек гӀала йолчохь 1534 шарахь меттигерчу бахархоша и дош лелийра уьш Стадакона эвла хьажош[10]. Картьен экспедицил тӀаьхьа тӀаьхьа лаврентийн тайпа тӀепаза дайра – археологин ахкарш дийцарехь гуронашна а, къилба ирокезашна а йукъарчу тӀамо хӀаллакбинчух тера ду.

Картьес тӀаьхьа «Канада» дош и эвла билгалйоккхуш лелийна ца Ӏаш, меттигерчу тхьамдан Доннаконан куьйгакӀелара ерриг областах а элира. 1545 шарахь европин жайнаш а, карташ а тӀехь регион а, Сийлахь Лаврентий хин дерриг бердаш а «Канада» дашца билгалдехира. ТӀаьхьа и цӀераш йаха йолийра дукхах йолчу луларчу Къилбаседа Америкин мехкийн а, оцу хенахь Британийн империн куьйга кӀелахь хилла йолу.

Географин хьолаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Коьрта йаззам: Канадан географи
Канадан спутникан сурт. Массанхьа махкахь, къилба йист йоцучохь, тайга йу, арктикан областехь, ткъа иштта бердайисташкарчу лаьмнашкахь а, Сийлахь Ильян лам тӀехь а шаш ду, аренан акъареш латта лело дика йу. Акъарин къилба-малхбалехь, Сийлахь-Даккхий Ӏаьмнаш чура Сийлахь Лаврентий арадолучохь, деха алсама бахархойн дакъа.
Альбертера Къоман парк Банф
Къоман Кутеней паркера чен кӀорнеш

Канадас дӀалоцу Къилбаседан Къилбаседа Америкин доккхаха долу дакъа. 75 % мохк — къилбаседа зона йу. Канадан йукъара латта тӀиера доза ду АЦШ-ца къилбехахь а, къилбаседа-малхбузехь а (Аляскан а, Юконан а йукъахь), йаьржина Атлантикин Ӏапказ тӀиера малхбалехь Тийна Ӏапказ тӀе кхаччалц — малхбузехь, Къилбаседа Шен Ӏапказ тӀе кхаччалц — мехкан къилбаседехь. Цуьнан хӀордан доза ду Францица (Сен-Пьер а, Микелон а) а, Даница (Гренланди) а. 1925 шарахь дуьйна Канадан долахь ду Арктикан дакъа 60˚ м-буза д. а, 141˚ м-буза д. а йукъара, амма и ммохк бац массара а къобал бина. Уггаре къилбаседехьара Канадан а, дуьненан а нах беха меттиг йу Алертехь (Нунавут), Канадан тӀеман ницкъийн базехь Элсмир гӀайрен (82,5˚ къ.-с. ш. 834 км — 450 хӀордан миль — Къилбаседа полюсан герга) къилбаседа йисттехь. Канада — мехкан барамца дуьненахь шолгӀа меттигехь йу.

Бахархойн луьсталла (3,5 стаг 1 км²) дуьненахь уггаре кӀезигчех йу. Уггаре дукха нах хевшина мехкан область — иза Квебек-Виндзор аса йу, Сий. Лаврентин аренан бердашца а, Даккхий Ӏаьмнийн къилба-малхбалехь а. Оцу областан къилбаседехьа лаьтта шуьйра Канадан щит, тӀаьхьарчу шенан муьрехь шено цӀанйина, дуьй латта дӀадаьккхина, шортта минералаш долу, Ӏаьмнашца а, эркашца а йолу тархийн регион. Канадехь Ӏаьмнаш дуьненан муьлххачу регионехьчул алсама ду, цуьнан ду дукха цӀена теза хиш. Даккхий Ӏаьмнаш ду дуьненахь уггаре йоккха майда йолу теза хин гӀорош доцу хьост[11].

Шарлоттаун (Паччахь кӀентан Эдуардан гӀайре) Ӏай

Канадан малхбалехь Сий. Лавренти хи кхочу Сийлахь Лаврентин аймане, цуьнан дуьненахь йаккхийчех хикхоче йу, цигахь Ньюфаундленд гӀайре йу, ткъа Паччахь кӀентан Эдуардан гӀайре цунна къилбехьа йу. Нью-Брансуик а, Керла Шотланди а екъна Фанди аймано, иза гӀарайаьлла йу дуьненахь уггаре лакха хӀорд тӀекхетарца. И хӀордаца йолу йиъ провинци йу Квебекан малхбалехьа. Онтарио а, Худсонан айма а лаьтта Канадан йуккъехь, ткъа Манитобан тӀиера малхбузехьа Саскачеван а, Альберту а чухула йаьржина шуьйра акъари канадийн прерийн Тархийн лаьмнаш тӀекхаччалц, цара къастабо уьш Британин Колумбех. ХӀудзонан аймано шолгӀа меттиг боккху дуьненахь шен барамца Бенгалийн аймал тӀаьхьа[12].

Онтариора Ниагара чахчари.

60-гӀа параллелан къилбаседехьа лаьтта кхоъ канадан мохк — Нунавут, Къилбаседа-Малхбузан мехкаш, Юкон, — шортта Ӏаьмнаш а долуш (уггаре даккхийнаш царех Доккха Чен а, Доккха Йийсархойн а Ӏаьмнаш), чекхдолуш уггаре деха мехкан хи — Маккензи а долуш. Цу тӀе Канадан Къилбаседен континентан латташ къилбаседехьа доза ду шена йукъа дуьненан даккхийчех гӀайренаш догӀу канадан арктикан архипелагца (гӀайренашца). Оцу гӀайренашна йукъара хидоькъеш йу Къилбаседа-малхбузан дехьадовлийла Лабрадоран хӀорд чуьра Бофортан хӀорд чу Баффинан аймах а довлий. Цул сов оцу ша биллинчу регионехь, Паччахь-аьзнин Елизаветин гӀайренашна йукъахь лаьтта къилбаседа магнитан полюс. Спир мара, уггаре малхбален тӀадам бу Канадан (Къилбаседа Америкин а), лаьтта Ньюфаундленд а, Лабрадор а провинцера Авалон ахгӀайрен тӀехь[13].

КӀайн ча, къилбаседа Манитоба

Ораматаш хийцало гӀаш долчу диттанийн хьаннаш тӀиера Онтарион къилбехьара ийна а, лаврентийн а хьаннашка кхаччалц, къилбаседехьа лагӀло тайган (къилбаседа хьаннаш йа кӀохцалгийн аса) тӀиера тундре а, кхин дӀа Къилбаседан арктикан аренашка а кхаччалц. Полюсан гӀайренаш ду аьхка а дешаш доцу лайш а, шеш а къевлинчу зонехь. Баффинан латта а, Канадан къилбаседера бердашкара кхин гӀайренаш а къевлина тундро, цуо дӀалоцу Канадан материкан дерриг къилбаседа дакъа а, Худзонан айман малхбузан бердаца гуттар а къилбехьа чу а йоьду, Лабрадор ахгӀайрен тӀе а кхочу. Кхузахь кхуьу вересканаш, шач, дакхан а, дакан а коьллаш. Тундран къилбехьа Тийна а, Атлантикин а Ӏапказашна йукъахь йаьржина хьаннийн шира аса. Алсама йу баганан хьаннаш; коьрта тайпанаш — Ӏаьржа база малхбалехь а, кӀайн база малхбузехь (Маккензи хин тогӀенахь), зез, бага, туя, кхин а. КӀезиг йаьржина йолу гӀаш долчу диттийн хьаннаш лаьтта акхтаргех, маъах, дакхах, даках. Даккхий Ӏаьмнийн кӀоштара хьаннаш башха бес-бесара йу (америкин муьшдечиг, веймутан зез, канадан тсуга, наж, цӀабалг, поп). Тийна Ӏапказан бердаца йаьржина баганан хьаннаш: дугласан а, ситхин а база, аляскан а, цӀиен а кедр; Ванкуверан уллехь кхуьу цӀазамийн дитт а, орегонан наж а. Атлантикин хӀордашна йисттерачу провинцешкахь кхуьу бальзамийн пихтан, Ӏаьржа а, цӀиен а баган акадийн хьаннаш; кхин а кедр, америкин бага, можа дакх, поп.

Тундрин зонехь деха дийнаташ: къилбаседан сай, полюсан пхьагал, лемминг, кӀайн цхьогал оригиналан мускусан уьстагӀбугӀа. Къилбехьа дийнатийн тайпанаш бес-бесара ду — хьуьнан сай карибу, беркате кепара сай вапити, сай, лаьмнийн кӀошташкахь — стомма маӀан ка, лайн газа. Дикка шорта ду дехкий: канадан тарсал чикари, оьпатарсал, америкин бирдолаг, чадахка, гӀамаран пхьагалан доьзалера кхийсалург, хин дахка, зудӀама — мехачо, байн а, америкин а пхьагал, пищуха. Цицигийн экханех Канадехь деха канадан цӀокъ а, тархалом а. Цигахь йу берзлой, цхьогалш, сира ча — гризли, цициг-жIала. Салор кепарчарех — салор, пекан, хешт, чакорт, кхин а. Дукха бенаш беш долу дӀакхелха а, промыслан а олхазарш ду. Текхаргийн а, хилаьттанийн а фауна кӀезиг йу. Тезачу хиш чохь чӀара дукха бу.

Климат

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Коьрта йаззам: Канадан климат

Январан а, июлан а йукъера температураш къасталуш йу хӀора а областан. Ӏа хила тарло чӀогӀа буьрса цхьацца мехкан регионашкахь, беттан йуккъера температураш кхачало −15 ˚С мехкан къилбан декъехь, ткъа наггахь −45 ˚С а чӀогӀа шийла мехашца. Канадехь мацца а цкъа хааелла температуран минимум, кхаьчна −63 ˚С (Юконехь). ХӀора шарахь лайн чкъор кхачадала таро йу масех бӀе сантиметр (масала, Квебекехь йуккъера 337 см). Британин Колумбин берда йист, Ванкувер гӀайре муххале а, йукъара йолу, цигахь барамера климат хуьлу кӀеда а, догӀанаш оьхуш а Ӏаьношца. Аьхкенан температураш кхачало +35 ˚С, +40 ˚С, тӀуналлин индекс лоруш.

Истори

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Коьрта йаззамаш: Канадан истори, Канадан конституцин истори, Канадан тӀеман истори, Канадан индихой
Монреалан панорама, Канада

Орамера къаьмнаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Бенджамина Уэстан сурт Инарла Вулф валар, гойту Абрааман аренашкарчу тӀамехь ша тоьллачул тӀаьхьа 1759 шарахь британин инарла Джеймс Вулф валар.

Орамера къаьмнийн археологин а, генетикан а талламаш бакъдира Юконан къилбаседехь адам 26 500 гергга шо хьалха дуьйна хилар, ткъа Онтарио провинцин къилба декъехь 9500 шо хьалха дуьйна[14][15][16].

Археологин объекташ Олд Кроу Флэтс а, Блуфиш а — Канадера уггаре хьалхара адаман (палеоиндахойн) хӀусаман ши археологин иэс йу[17][18][19]. Канадан индахойн йу бархӀ ша-тайпа дуьне кхолларах миф. Уьш йу: лаьттах, дуьне кхоьллинчух, схьадаларх, девнах, талорах, велларг денваларх, шина кхуллучух а, церан къовсамех а, ткъа иштта вежарех[20].

Канадин бухарчу къаьмнийн цивилизацин йукъайогӀура гуттаренна йа гӀалин меттигаш, йуьртабахам, йукъараллин а, историн а архитектурин иэсаш, чолхе социалан иерархи[21].

Оцу цивилизацех цхьаерш тӀепаза йайна гуттара а хьалха европахой охьаховшале (XV бӀешо чекхдолуш — XVI бӀешо долалуш), карийна археологин талламаш бечу хенахь.

Орамера бахархойн барам мах хадорехь хилира 200 000[22] тӀиера 2 000 000 стаг кхаччалц 1400 шо чекхдолуш[23].

Канадан Паччахьан орамера бахархойн могашалла ларйаран комиссино тӀеийцира терахь 500 000[24]. Йух-йуха хуьлуш йолу европин уьнан цамгарш, жӀаьлин ун, кхартанаш, морзгал (царна индахойн Ӏаламан иммунитет йацара), европахошца хьакхаваларан кхечу эффекташца, жамӀ хилира 40 % - 80 % орамера бахархой балар[22]. Канадан орамера къаьмнашна йукъадоьду индахой[25], эскимосаш[26], метисаш[27]. Метисийн оьздангалла кхоллаелла XVII-гӀа бӀешерийн юккъехь, индихой а, инуиташ а Европера кхелхинчаьрца иэлучу хенахь[28]. Инуиташ алсама дозадиттира европахойн мухажирашца йолчу йукъаметтигашна йуьхьанцарчу муьрехь[29].

Керла Франци

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Коьрта йаззамаш: Керла Францин истори, Америкин французаш йина колонизаци, Квебекан истори
1534 шарахь французийн талламча Жак Картье воьссина Гаспе.

Дуьххьара европахой баьхкина, норвегийн викингаш Ньюфаундлендера Ланс О Меду 1000 шо хьалха охьахевшинчу хенахь[30][31], цу хенахь колонизаци йарах гӀуллакх ца хилча, 1497 шо кхаччалц севцца, италихой хӀордахо Кабото Джованнис (Кабот Джон) таллалц Канадан Атлантикин бердйист Ингалсана[32].

ТӀаьхьуо, 1498 а, 1521 а шерашна йукъахь, тайп-тайпана португалихойн хӀордахоша теллира Канадан малхбален бердаш, кхоьллира регионехь чӀерий лоьцу гуттаренна а йолу эвланаш[33]. 1524 шарахь Канадан малхбален бердаш теллира французийн паччахьан гӀуллакхехь волчу, флоренцийн хӀордахочун Джованни Веррацанон экспедицис.

1534 шарахь Жак Картье воьссира Гаспен берда тӀе, цуо оцу латтан цӀе Канада тиллира, иза тӀаьхьуо цхьа провинции хилира Керлачу Францин[34].

Масийттаза аьтту ца болуш гӀиртина (Лонг-Айлендера Керла Ангулем а, Флоридера Сент-Огюстен а) французаша кхоьллира паччахьо къобалйина хьалхара колонеш: Тадусак (Квебек) 1600 шарахь, Пор-Руаяль 1605 шарахь, Квебек 1608 шарахь[35]. Ингалсхоша 1610 шарахь законаца кхоьллира Ньюфаундлендехь Сент-Джонс гӀала. Французаш тесира чӀогӀа уьйр гергахь долчу индахойн къаьмнашца.

Амма европахойн талламчаша дукха лазарш деира, уьш сиха даьржира йохка-иэцаран новкъашкахула бухарчу бахархойн кӀорге, меттигаш йаслуш йара. Французийн мухажираш, дукха хьолахь богӀура чӀогӀа могаш боцуш а, боьхачу кеманаш тӀехь а, кӀелхьара бовлура индахойн молханаш бахьнехь. Иштта, масала, цинган (доьлийн цамгар) дарбана, гуронаша кӀайн кедран чкъоьран чорпа малайо, цунах олу — анеда.

Французийн мур: барташ, тӀемаш, ВорхӀ шеран тӀом

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Мехкех, хӀордан базанех, цӀоканех, чӀара лацарех болу къийсамаш хуьлу тӀаьхь-тӀаьхьа морса, шортта тӀемаш лелха, царна йукъахь бара французаш, голландхой, ингалсхой, бертахь долу индахойн тайпанаш[36]. ЦӀуоканаш йохкарна терго латторхьама хилла Францийн ирокезийн тӀемаш доьду ирокезийн конфедерацин, бартхошна йукъахь, уьш бара хьалха голландхой, ткъа тӀаьхьа ингалсхой, гуронаш, алгонкинаш, французийн бартхой. Франко-ирокезийн 1689 - 1763 шерашкахь хилла болу беа тӀамо йол-йолуш Ньюфаундленд, ткъа тӀаьхьа, Акади а ингалсхойн карайахара. Французийн мухажирашна а, британин Ӏедалшна а йукъахь гӀоьртина хьал нислора, масала, ерриг йохийна Пор-Руаяль, цул тӀаьхьа акадихой арабаьхна (гӀарадаьлла Доккха къаьхьа къурс) 1755 шарахь[37].

Керла Франци йаьржина Тархийн лаьмнашна тӀиера Аппалачи лаьмнаш тӀекхаччалц. Ингалсхошна лаьа даха Огайо эркан атагӀе, Форт Дюкен (хӀинцалера Питтсбург) схьайаккха лууш. 1756 шарахь Францина а, Ингалсан а йукъара Америкера ВорхӀ шеран тӀамехь схьаехира гӀаланаш Квебек - 1759 шарахь, Монреаль - 1760 шарахь. ВорхӀ шеран тӀамехь толам баьккхинчул тӀаьхьа, 1763 шеран Парижан бартаца Йоккха Британис чеккхенца схьатуху Акади, Канада, Луизианан малхбален дакъа (Миссисипин а, Аппалачашна а йукъара)[37].

Ингалсан мур: Лакхара а, Лахара а Канада

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Америкин революцин чеккхенгахь Цхьаьнатоьхна импери 50 000 гергга лоялисташ кхелха Квебеке, Керла Шотланде, Принц Эдуардан гӀайрен а, Ньюфаундлендан а тӀе[38].

Уьш Керла Шотландехь биеза хьеший ца хиларна, Нью-Брансуик дӀакъаьста оцу колонех 1784 шарахь. ТӀаьхьа ингалс мотт буьйцу лоялисташ дӀатарбар Ӏалашо йолуш Канада колони 1791 шеран Конституцин актаца йекъало шина тайп-тайпанчу колонин, Лакхара Канадан а, Лахара Канадан а, хӀоранна а бакъо йолуш харжа шайн Законанкхолларан гулам[39].

Ткъех шо даьлчи Канадо ловзайо ладаме роль АЦШ а, Цхьаьнатоьхна паччахьалла а йекъначу 1812 шеран тӀамехь. Цуьнан дуьхьалоно ло цунна ладаме ехачу хенан таро, цунна йукъахь Къилбаседа Америкин Британин бахархойн синмехаллин марталла а, къомалла а. Йоккха Британин а, Ирландин а массийн иммиграци Канаде йолало 1815 шарахь[40]. 1891 шо кхачале Канаде кхелхина деа декъан тӀиера кхаа декъе кхаччалц европахой, белира уьнан цамгарех[22]. Цхьа могӀа бинчу барташа, даладо тӀаьххьара Канадан а, АЦШн а йукъарчу бехачу машаран муьре, иза бохабо наггахь хуьлу доцачу фенийн тӀелетарша.

Законаш хӀитто а, налогаш йаха а Лахара Канадан парламентан ницкъ ца хиларо, социалан чолхенаш, кӀезиг болчу франкийн мотт буьйцучарна Ӏотталуш долу хӀумнаша Патриотийн гӀаттаме дуьгу. Папино Луи-Жозефан куьйгаллийца кхайкхайо Республика Канадан маршо. И шайн урхалла дан лаам къиза охьатаӀабо британин эскаро, цуо йагайо, талораш до Монтережин дуккха а эвланашна. Дукхаха болу гӀовттамхой ирх оьхкина, цхьаберш хьовсийна Австрале, кхин берш бевдира Цхьаьнатоьхначу Штаташка.

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. ↑ Census.gov. Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 9 май. Архивйина 2013 шеран 9 майхь
  2. ↑ Canada's population clock. Statistics Canada. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  3. ↑ Report for selected countries — Canada
  4. ↑ Report for selected countries — Canada
  5. ↑ Human Development Report 2013. United Nations. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 14 март.
  6. ↑ Origin of the Name, Canada (инг.). Canadian Heritage (Government of Canada) (2008). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 27 июнь. Архивйина 2013-07-27 — Wayback Machine
  7. ↑ Rayburn A. Naming Canada: Stories about Canadian place names. — Toronto: University of Toronto Press, 2001. — P. 13-17. — (ISBN 0-8020-8293-9).
  8. ↑ Mingo (see-001) kanötayë’ PanLex.
  9. ↑ Zeisberger D. Essay of an Onondaga Grammar // The Pennsylvania Magazine of History and Biography. V. 11. — 1888. — P. 444.
  10. ↑ Maura, Juan Francisco (2009). "Nuevas aportaciones al estudio de la toponimia ibérica en la América Septentrional en el siglo XVI". Bulletin of Spanish Studies. 86 (5). Routledge: 577—603. doi:10.1080/14753820902969345. {{cite journal}}: Недопустимый |ref=harv (справка)
  11. ↑ Великие озера Северной Америки (США и Канады): фото, видео, где находятся великие американские озера на карте. Чудеса света и достопримечательности (2013 шеран 9 июль). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 11 октябрь.
  12. ↑ Сергей Губанов. Гудзонов залив. Тайны, загадки, факты. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 11 октябрь.
  13. ↑ География Канады. Путеводитель по Канаде. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 11 октябрь.
  14. ↑ Y-Chromosome Evidence for Differing Ancient Demographic Histories in the Americas (инг.) (PDF). University College London 73:524–539 (2003). doi:10.1086/377588. ТӀекхочу дата: 2010 шеран 22 январь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  15. ↑ Cinq-Mars, J (2001). "On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia" (PDF). The World of Elephants – International Congress, Rome. ТӀекхачаран де: 2010 ш. 25 февралехь. {{cite journal}}: Недопустимый |ref=harv (справка)
  16. ↑ J.V. Wright. A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes (инг.). Canadian Museum of Civilization Corporation (2001 шеран 27 сентябрь). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 19 октябрь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  17. ↑ Ron Griebel. The Bluefish Caves (инг.). Minnesota State University. ТӀекхочу дата: 2009 шеран 18 сентябрь. Архивйина 2003 шеран 13 ноябрехь Архивйина 2008-06-24 — Wayback Machine
  18. ↑ Beringia: humans were here (инг.) (re-published online by Canada.com). Gazette (Montreal). CanWest MediaWorks Publications Inc. (2008 шеран 17 май). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 18 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  19. ↑ Jacques Cinq-Mars. Significance of the Bluefish Caves in Beringian Prehistory (инг.) 2. Canadian Museum of Civilization (2001). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 15 апрель. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  20. ↑ The Native Imprint: The Contribution of First Peoples to Canada's Character / Dickason, Olive. — Athabasca: Athabasca University Educational Enterprises, 1995. — Vol. 1. — P. 114–117.
  21. ↑ History & Mathematics: Historical Dynamics and Development of Complex Societies. — Moscow: KomKniga/URSS, 2006. — ISBN 5484010020.
  22. ↑ 1 2 3 Wilson, Donna M. Dying and Death in Canada. — Toronto : University of Toronto Press, 2008. — P. 25–27. — ISBN 9781551118734.
  23. ↑ Thornton, Russell. Population history of Native North Americans // A population history of North America / Michael R. Haines, Richard Hall Steckel. — Cambridge : Cambridge University Press, 2000. — P. 13. — ISBN 0521496667.
  24. ↑ «Handbook of North American Indians: Indians in contemporary society». Garrick Alan Bailey (2008). Government Printing Office. p.285. ISBN 0-16-080388-8
  25. ↑ Civilization.ca-Gateway to Aboriginal Heritage-Culture (инг.). Canadian Museum of Civilization Corporation. Government of Canada (2006 шеран 12 май). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 18 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  26. ↑ Inuit Circumpolar Council (Canada)-ICC Charter (инг.). Inuit Circumpolar Council > ICC Charter and By-laws > ICC Charter (2007). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 18 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  27. ↑ In the Kawaskimhon Aboriginal Moot Court Factum of the Federal Crown Canada (инг.) (PDF). Faculty of Law 2. University of Manitoba (2007). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 18 сентябрь. Архивйина 2008 шеран 25 июнехь Архивйина 2009-03-26 — Wayback Machine
  28. ↑ What to Search: Topics-Canadian Genealogy Centre-Library and Archives Canada (инг.). Ethno-Cultural and Aboriginal Groups. Government of Canada (2009 шеран 27 май). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 2 октябрь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  29. ↑ Adrian Tanner. Innu Culture 3. Innu-Inuit 'Warfare' (инг.). Department of Anthropology-Memorial University of Newfoundland (1999). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 5 октябрь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  30. ↑ Pálsson, Hermann. The Vinland sagas: the Norse discovery of America : [англ.]. — Penguin Classics, 1965. — P. 28. — ISBN 0140441549.
  31. ↑ Reeves, Arthur Middleton. The Norse Discovery of America. — BiblioLife, 2009. — P. 82.
  32. ↑ John Cabot's voyage of 1498 (инг.). Memorial University of Newfoundland (Newfoundland and Labrador Heritage) (2000). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 12 апрель. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  33. ↑ The Portuguese Explorers (инг.). Memorial University of Newfoundland (2004). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 27 июнь. Архивйина 2011 шеран 21 августехь
  34. ↑ Morton, Desmond. A Short History of Canada. — 6th. — Toronto : McClelland & Stewart, 2001. — P. 9–17. — ISBN 0-7710-6509-4.
  35. ↑ Morton, Desmond (2001) (pp. 17-19)
  36. ↑ Morton, Desmond (2001) (p. 33)
  37. ↑ 1 2 Sarkonak, Ralph (1983). "A Brief Chronology of French Canada, 1534–1982". Yale French Studies (65). Yale University Press: 275—282. {{cite journal}}: Недопустимый |ref=harv (справка)
  38. ↑ Moore, Christopher. The Loyalist: Revolution Exile Settlement. — Toronto : McClelland & Stewart, 1994. — ISBN 0-7710-6093-9.
  39. ↑ McNairn, Jeffrey L. The capacity to judge. — Toronto : University of Toronto Press, 2000. — P. 24. — ISBN 0802043607.
  40. ↑ Haines, Michael. A population history of North America. — Cambridge University Press, 2000. — P. 380. — ISBN 9780521496667.

Кеп:Канадин административан йекъайалар

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Канада&oldid=10319606»