Чулацаман тӀегӀо

Яьсси

43°27′47″ къ. ш. 46°50′07″ м. д.HGЯO
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Яьсси
гӀум. Яхсайсув, оьрс. Аксай
Сурт
Амал
Дохалла 144 км
Бассейн 1390 км²
Хи дайар 5,17 м³/с (Ишхой-Йурт)
ДӀаэхар
Хьост  
 • Эрк долу меттиг Ишхеш, Ботлихан кӀошт
 • Локхалла 2080 м
 • Координаташ 42°50′59″ къ. ш. 46°19′23″ м. д.HGЯO
Хикхоче ГӀурий
 • Эрк чекхдолу меттиг Хаси-Эвлан кӀоштан Харахински гӀотан уллехь
 • Локхалла -13,9 м
 • Координаташ 43°27′47″ къ. ш. 46°50′07″ м. д.HGЯO
Хин охьане 14,5 м/км
Эрк долу меттиг
Хин система ГӀурий → ГӀой-хи → Каспий-хӀорд

Пачхьалкх
Регионаш Нохчийчоь, ДегӀаста
Код  ПХР чохь 07030000212109300000116[1]
Яьсси (ДегӀаста)
хьост
хикхоче

Яьсси[2] (гӀум. Яхсайсув[3], коьртехь — Беной-Яьсси[4]) — хи охьадогӀу Нохчийчоьнан Нажи-Йуьртан кӀоштан а, Гуьмсан кӀоштан, ДегӀастанан Ботлихан а, Ӏовхойн а, Бабаюртан а, Хаси-Эвлан а кӀошташкахула. Хин охьане — 14,5 м/км[5].

Схьадолу Ишхеш дукъан къилбаседа басера. Хьостан локхалла — 2080 м хӀордан тӀегӀан тӀиера[5]. Кхета Яьссин хи латтийлех, иза йу татолца ГӀурий эрках дӀатоьхна. Дохалла – 144 км, Хи гулден майда — 1390 км², юккъера локхалла — 444 м. Майдан доккхаха долу дакъа (87 %) 1000 м лахахь ду, 11 % майда 0 метрал лахахь йу.

Гидрологин талларалла

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Эркан раж теллина 1994 шо кхачале гидрологин посташкахь: йуьхьанца Ишхой-Йуртахь, тӀаьхьа СогунтӀехь. 2008 шарахь дуьйна йиллина шеран заманаш пост Яьссин хи латтийлин чуволучехь — ЧагӀаротар. Кхин а цхьацца шерашкахь гидрологин посташ лаьттира эвланашкахь Гезлой-Эвла, БоргӀан-Гечу, Таьшкичу, ЧагӀаротар.

Эркан амал хийцало лакхьа мел волу — лакхахь иза ломан амал ю, ткъа лахенашкахь амал хуьлу аренан. Коьрта хи Яьссин схьадолу лаьттах. Эрк деста шеран йовхачу хенахь, ткъа Ӏай хи охьадолу. Герзель-Эвлан лахара Ӏаламан хин раж галйаьккхина аренашна хи дилла шортта хи дайаро.

Шарахь дойу хин йуккъера барам — 5,17 м³/с, максимум хи — 690 м³/с. Эркан лахенашкахь амалехь душ орта хино деина тӀулгаш, гӀум, хин юккъера кегадалар хуьлу 6500 г/м³. Хино хьаькхна латта, гӀум цхьацца шерашкахь кхочу 1,3 млн тонне.

Эркан коьрта геннаш ду: Хори-Элк (аьрру), БелгӀатой-Яьсси (аьрру), Ямансу (аьтту).

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 9. Закавказье и Дагестан. Вып. 3. Дагестан / под ред. П. П. Буртовой. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 76 с.
  2. Сулейманов, 2006, с. 293-294-295-313-314-320-321-323-325-326-327-328-330-332-337-339-374-536-541-687.
  3. Оразаев Г. М.-Р. «Прошение кумыкских ногайцев» 1860 г. как историко-этнографический источник // Письменные памятники Дагестана XVIII-XIX вв.. — Махачкала, 1989. — С. 72.
  4. «Аксай (Асагалыль, Беной-ясси)» — Пачхьалкхан хин реестран объектех хаам.
  5. 1 2 Ресурсы поверхностных вод СССР том 9, Закавказье и Дагестан, вып. 3, Дагестан

Литература

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Кеп:ДегӀастанан хиш

Кеп:ГӀой-хин бассейн