Нохчийчоьнан географи

Нохчийчоьнан карта.

Нохчийн республикан карт.

Нохчийн Республика лаьтта Къилбаседа Кавказ, Теркан а, Соьлжан а хишшан тогӀенашкахь. Республикин майда йу 16 эзар км² гергга. Къилбаседера къилбехьа уггаре еха меттиг — 183 км, малхбузехьара малхбалехьа — 112 км.

Рельеф

Нохчийчоьнан мехкан къилба дакъа (майданан кхоалгӀа дакъа) ду лекха лаьмнийн зонехь (Доккха Кавказан дукъан къилбаседа басехь), къилбаседа дакъа — нийса ду, дӀалаьцна Нохчийн арено а, Теркан-ГӀуман чутаӀено а.

Климат

Нохчийчоьнан амалехь ду тайп-тайпана климатан хьолаш. Республикин махкахь йу массо а йукъан климатан тайпа: йекъа барамера континенталан климат тӀиера шийла а, тӀуьна а лекха лаьмнийн климате кхаччалц. Январан йуккъера температурин барам бу −3 °С Теркан-ГӀуман чутаӀенехь, −12 °С кхаччалц лаьмнашкахь, июлан йуккъера температурин барам 25 а, 21 а °С. Шеран йочанийн барам бу 300 тӀиера (Теркан-ГӀуман чутаӀенехь) 1000 мм кхаччалц (къилба кӀошташкахь).

Гидрографи

Нохчийчоьнан гидрографин маша бу Каспий-хӀордан бассейнан йукъахь. Республикин коьрта эрк, цунна малхбузера малхбалехьа чекхдолу, — Терк. Нохчийчоьнан мехкан хиш цхьатерра декъаделла дац: ломан декъан а, цунна гергара Нохчийн аренан а луьста, дика геннаш долуш, эркийн маша бу; Теркан-Соьлжан акъарин тӀехь а, Теркан къилбаседехьара кӀошташкахь а, эркаш дац ала мегар ду.

Ораматаш а, дийнаташ а

Латтанаш а, ораматаш а

Аренийн декъашкара латтанаш — дукхаха дерг бен ду, кӀеззиг лакхахь дерш — Ӏаьржа латтанаш ду, эркийн тогӀенаш чохь — уьшалин-бен, ткъа лаьмнашкахь — ламанан-хьаннийн а, ламанан-бенийн а. Теркан-ГӀуман чутаӀенехь алсама ду сагалбецан-кӀайчу лаьттан ораматаш, тӀуьнчу меттигашкахь — типчакан-огаран аренаш. Нохчийн аренийн латтан тӀехь кхуьу буц-аренан а, хьунбуцаренан а ораматаш. Лаьмнашкахь 2200 м хьалакхаччалц — шуьйра гӀа долу хьун, кхин а лакхахь — лаьмнийн цанаш.

Дийнаташ

Нохчийчохь дукха цоьстурш, текхаргаш, олхазарш: тодакх, гӀезаш, акха бедаш, кавказан акха котам. Лаьмнашкахь хаало тӀулган а, хьуьнан а салораш, бора ча, нал, лу, борз, хьуьнан цициг, кхин а. Лаьмнийн цанашкахь — тилла гӀиргӀа, ломан москал, кавказан сарсал.

Пайден маьӀданаш

Нохчийчоьнан мехкан бахам бу ягорган-энергетикан ресурсаш, масала: мехкадаьтта, газ, конденсат. Кхин а республикехь кӀезиг йац кибирчиган аьргалла, сацкъар-латта, гӀишлошъяран гӀум, мергель, кир-маьӀда, доломит, гипс. Шен хӀоттамца Нохчийчуьра мехкадаьтта дукхаха дерг парафинца ду, алсама бензин а доллуш. Доккхаха долу дакъа долу Теркан дукъан системехь, кхин а мехкадаьттанан буруш ду Соьлжан дукъ тӀехь а, Ӏаьржа лаьмнийн моноклиналехь а.

Сахьтан аса

Нохчийн Республика лаьтта MSK — москохан хенан сахьтан асанехь, цунна чохь хан къаьста +4 сахьт UTC (UTC+4).

Хьосташ

• Чечня — общая информация и география (12/10/2008). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2011 шеран 21 августехь. Теллина 2009 шеран 21 декабрехь.