Бусалбаниг

Буса́лбаниг (Ӏаьр. مسلم‎‎ [муслим], зударийн кеп مسلمة‎ [муслимат]) — исламан тIехьавозург. Российн имперехь бусалбачех магометанаш (Мухьаммадан тIаьхьабозурш) олура, ткъа кхин а хьалха — басурманаш.

Сийлахь жайна бусалбанийн — Къуръан ду. Къуръан — Делан дош ду, Мухьаммад пайхIамаран Жабраил маликехула деана долу. Бусалбанаш тIехьабозу Къуръанан а, кхин а Мухьаммад пайхIамаран хьадисашна а, уьш яздина ду ламасталлин хьадисийн гуламехь (суннатехь).

Бусалбаниг теша веза, Дела (АллахӀ) гуттаренна вуй, трансцендентан а, накъост воцуш а вуй (хьажа таухьид). Царна хаа деза, АллахI шеха тер ахIума долуш вац, хIуъа а далуш ву, доьзал хуьлуш вац, ша вина а вац (Аль-Ихьлаьс). Бусалбанаш теша беза, ислам тIеххьара тIегIа ю динан, деана долу пайхIамаршкахула Нухь , ИбрахIим , Муса , Iиса . Хьалхалера Жайнаш а, Делан хаамаш а йукъ-йукъахь хийцина галдаьхна (тахьриф), ткъа Къуръан ду тIаьххьара а, хийцанза а Делан къамел. Бусалбачарна къобал дан деза Мухьаммад тIаьххьара пайхIамар хилар, цул тIаьхьа кхин пайхIамар хулийла ца хилар а («ПайхIамарийн мухар»).

Этимологи

Iарбийн дешан муслиман маьIна ду «муьтIахь верг (АллахIан)» я «Ша дIавелларг (АллахIан)» ислам дешан аналогица — «тиер», «тIеэцар». В. М. Порохован вариант: « …„бусалбаниг“ — „АллаххIан муьтIахь волу стаг“».

Бусалбанийн декхарш

ОвхIанера бусалбанаш ламаз деш бу Баги Бабурехь, Къабулехь.

Стаг бусалба лору, нагахь цуо шахIадат далийнехь: «Аса тешалла до, АллахI воцург кхин Дела ца хиларх, аса юха а тешалла до Мухьаммад АллахIан Элча хиларх». Бусалбачеран дин лаьтта пхеа бIогIам тIехь. ШахIадаца кхин а исламан бIогIамаш ду: хIора дийнан пхиъ ламаз, Рамадан баттахь марха кхабар, закат далар, таро ялахь Макка хьаьж дар.

Исламан парзаш доцуш, кхин а ялх бIогIам бу иманан, царех цхьаъ къобал ца бичи а бусулбаниг динара араволу. Уьш ду:

• АллахIах тешар;
• Маликех тешар;
• Сийлахь-Деза Жайнех тешар;
• ПайхIамарех (наби) а, элчанех (расуль) а тешар;
• Къемат-дийнах тешар;
• Къадрех, дерриг диканиг а, гIониг а АллахIан лаамца хуьлуш дуй хаар, тешар.

Бусалбанаш Мухьаммад пайхIамар дин кхайкхо волавалале

Къуръанан пайхIамарш а, элчанаш а, царна тIехьабозурш а бусулба бу. Иштта Аль Iимран суратан 52 аятехь Iийса пайхIамаран сахьабаш боху цуьнга: «Тхо — АллахIан гIоьнчаш ду. Тхо тешна АллахIах. Теш хилахь тхо бусалба хиларан!». Къуръан доссале бусалбанаш декхарийлахь бара Мусага , Давудега , Iийсага диссина Товратан, Забуран, Инжилан тIаьхьабаза.

Даржар

Бусулбанийн бахархой проценташкахь (2009)

Коьрта йаззам: Ислам пачхьалкхашкахула

Дерриг дуьненан бусалбанийн бараман маххадабо 1,7 млрд гергга ст.. Ислам ду дукхаллин барамца шолгIа, цхьайолчу МХГI хаамашца, дуьненахь уггаре сиха кхуьуш долу дин.

90 % берриг бусалбанех лору шеш суннийш. ШолгIа бу исламан некъ шиIийш (10 %).

Бусалбанийн дукхаллийн барамца уггаре йоккха пачхьалкх — ХӀиндонези ю, цигахь беха 12,7 % дуьненара берриг бусалбанех, цул тIаьхьа йогIу Пакистан (11,0 %), Бангладеш (9,2 %), Мисар (4,9 %). Бусалбанаш иштта дукха бу ХӀиндин, Цийн, Российн, Эфиопин пачхьалкхашкахь.

Российн бусалба къаьмнаш

Коьрта йаззам: Ислам Россехь

2002 ш. бахархой багарбаран терахьашца Российра ламастан бусалба къаьмнийн барам хилира 16,5 млн ст. — пачхьалкхан бахархойх 11 % гергга. ХIинца Российн Федерацин махкахь деха Ислам дин лело 40 гергга къам: нохчий, жӀай, кхазакхаш, азербайджанаш, акхшой, гӀазгӀумкий, ГӀиргӀизой, башкираш, гIезалой, таджикаш, туркменаш, узбекаш, лаьзгий, адыгаш, абазой, гӀумкий, ногӀий, балкхарой, кхарачой, гӀалгӀай, туркой-месхетинхой, табасаранаш, рутулаш, агулаш, цахураш, кхин а.

Кхин хьажа

• Ислам
• АллахӀ
• Мухьаммад
• Сунниташ
• ШиӀиташ

Хьажоргаш

• Викилармехь йу Бусалбаниг теман медиафайлаш