Бахьрайн

Бахьрайн паччахьалла
مملكة البحرين Мамля́кат аль-Бахьрайн
Байракх ХӀост
Шатлакхан Илли: «Тхан Бахьрайн»
Официалан мотт	Ӏаьрбийн мотт
Коьрта гӀала	Манама
Яккхий гӀаланаш	Манама
Урхаллин тайпа	Конституцин монархи
Монарх Премьер-министр	Хьамад бин Ӏиса Аль Халифат Халифат бин Салман Аль Халифат
Пачхьалкхан дин	ислам, суннийш
Латта	184-гӀа дуьненахь
• Дерриг	766 км²
хина тӀехле	0%
Бахархой
• Мах хадор (2014)	1 343 000 стаг
• ХӀораннан а сина	$29,146 долл.
АДКМ|ИЧР (2013)	0,796 (ЧIогIа лакхара; 48-гӀа меттиг)
Ахча	Бахьрайнан динар (BHD, код 48)
Интернет-домен	.bh
Код ISO	BH
Код МОК	BRN
Телефонан код	+973
Сахьтан асаш	+3
Автомобилийн некъаш	аьтту[d]

Бахьрайн, юьззина официалан кеп — Бахьрайн паччахьалла (Ӏаьр. مملكة البحرين‎‎ — Мамля́кат аль-Бахьрайн) — Къилба-Малхбузан Азин ГӀажарийн айманера Бахьрайн цIе йолчу архипелаг тIера гIайренан пачхьалкх. Бахрайно дIалоцу кхоъ дикка доккха а, шортта кегийра а гIайренаш а СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан бердашна 16 км малхбалехьа, оцу махкаца уьйр ю автомобилан тIайн тIехула.

Паччахьаллин махкахь Манаман гергарчу Джуффэйрехь дIатарйина АЦШн ПхиалгIачу флотан коьрта оперативан база.

Истори

Вайн эрал III эзар шо хьалха оцу мехкан латта тIехь яьржинера, шайн чIагIйина нах беха меттигаш а йолу, кхиина цивилизаци. Шира пачхьалкхан цIе Дильмун хилла, иза яра йоккха хIордан махлелоран центр, цигашхула зIенаш латтайора шумераш а, кхечу Шина хин юкъан къаьмнаш а ХIиндан тогIенан къаьмнашца.

• IV—VI бIешерашкахь — юкъахь ю СасанигIеран пачхьалкхан, цул тIаьхьа — Iаьрбийн халифатан.
• IX—XI бIешерашкахь — къарматӀийн пачхьалкхан центр.
• XIII бIешарахь — маьрша йолу, амма дукха хан ялале Ормузан эмиратан дакъа хуьлу.
• 1521 шо—1602 шо — Португалин мохк.
• XVII—XVIII бIешерашкахь — сефевигIеран Иранан юкъайоьду.
• 1780-гIа — юха а кхайкхийна маршо.
  

  Бахьрайнера гIаттам
• XIX бӀешо — Бахьрайне ингалсхой кхочу.
• 1871 — Йоккха Британис протекторат хIоттайо Бахьрайн тIехула, амма факт хилла цунах колони яр.
• Хьалхара дуьненан тIом — кхоьллина йоккха британин тIеман база. Иранан правительство лору Бахьрайн закон дохош схьабаьккхина мохк.
• ШолгIа дуьненан тIом — британин правительство дехьакхуьйсу Бахьрайне даккхий эскарш. 1946 шарахь Манама — ГIажарийн айман чуьра британин администрацин резиденци ю.
• 1968 — Катарца а, Бертан Оманца цхьаьна кхайкхадо ГIажарийн айман чохь Iаьрбийн олаллин федераци кхоллар.
• 14 август 1971 — маршо елла.
• 1975 — парламент дIасахецна.
• 1990-гIа шераш — Бахьрайнера гIовттамаша, демократин хийцамаш бира.
• 14 февраль 2011 — махкахь буьйлабелира халкъан массийн гIовттамаш, карзахбаьна Тунисехь а, Мисрахь а хилла революцеш. Керла массийн дуьхьалонан акцеш юьйлаелира 2012 шеран чеккхенгахь.

Дипломатин юкъаметтигаш ю Российн Федерацица (хIиттийна ССРСца 29.09.1990).

Дика хьоьгучеран некрополь

Энки «дела» — шира мухаран тача

Ширачу заманахь дуьйна гӀайре гӀарадаьлла хазаллийца а, меттигера жовхарийн дикаллийца а, цуьнан бехк хета бердашца долчу хинан башха хьал. Бахьрайнан жовхарш кхиаран процесс дӀайодара дуьра а, теза а хиш иэлучу хьолашкахь. Хин буха оьхучара дӀабиллина тамашийна Ӏаламан хиламо — ГӀажарийн айман бух тӀиера Ӏаламан теза хьосташ довлар — цӀе елла гӀайренна, «ши хӀорд вовшахкхета меттиг» (маджму Ӏу-ль-Бахьрайн) аьлла, мифологехь а. Угаритийн «дела» Илу Ӏа меттиг хилла «шина эркан хикхоче». Шумерийн «делийн» коьртачех цхьаъ хилла Энки, хьекъалан а, латан тӀиера, бухара хин а дела, вуьллуш хилла паччахьан кепара, шина белаш тӀиера чохь чӀерий долу, хи охьаоьху стеган суртаца.

ДӀабоьхкинарш бохку меттиган схема

Археологашна карийна, шифр дӀаяьккхина тексташа гойту, Бахьрайн гӀайре Шумеран шира бахархоша лоруш хилла еза меттиг санна, «беллачеран синош эхартан беркат схьаоьцу меттиг», ткъа цигахь дӀаволларан бакъо «лорура дерриг дахарехь делан муьтӀахь хиларна делла даккхийчу совгӀатех цхьаъ».

М. Б. Пиотровскийс яздина: «Бахьрайнан мистикан маьӀна гуттаренна долчу дахарца башха уьйр йолу меттиг санна, го, масала, дӀаволларан меттиг санна иза нахана оьшуш хиларна».

Бахьрайнан динан-историн тӀаьхьенан иэс ю йисина шира некрополаш, цара дӀалоцу шуьйра аренаш гӀайренан къилбаседа декъехь. Уьш яр талламхоша дӀахьо вайн эрал деалгӀа а, кхоалгӀа эзар шо хьалхе. ДӀабоьхкинчеран барам, царна юкъахь ерриг Шумерера гӀарабевлла нах, тӀемалой, багарбо бӀе эзарнашкахь. Талламхошна хетарехь, наггахь кешнаш хьалххе заказ деш хилла, хӀунда аьлчи цхьадерш царех деса дисина. Баьрзнаш хийцало барамашца. Уггаре хьалхарниш царех овалан кепара хилла, локхалла 1,5 м гергга. ТӀулгийн камерехь лахьта доккхуш хилла дӀаволларан гӀирс чубуьллуш. «Элийн» кешнаш чохь ши лахьта деш хилла, цхьаъ вукханна тӀехула, тӀулгаца къовлуш хилла. Ерриг гӀишлона гуо беш хилла тӀулган пенаца. Пенан а, лахьтан а юкъ, тӀехуле юзуш хилла тӀоца. Иштта барз 15 метре кхочуш хилла.

Бахьрайн тӀехь дӀабохкаран ламаст дисира эллинизман муьрехь а. ТӀаьххьарниг царех терахь тоьхна ю вайн эрал хьалхарчу бIешерашца. Кешнийн дакъа дайна ца Ӏа Ӏаламан эрозии бахьнехь, иза дайна 1950-гӀа шерашкахь деса лаьттанаш лелодахар а, гӀалийн меттигаш кхиор а бахьнехь.