Бахьрайн

Бахьрайн паччахьалла
Бахьрайн паччахьалла
	مملكة البحرين ; Мамля́кат аль-Бахьрайн
Байракх	ХӀост
	Шатлакхан Илли: «Тхан Бахьрайн»
Маьрша йаьлла терахьаш	14 август 1971 (Йоккха Британех)
Официалан мотт	Ӏаьрбийн мотт
Коьрта гӀала	Манама
Йаккхий гӀаланаш	Манама
Урхаллин тайпа	Конституцин монархи
Монарх; Премьер-министр	Хьамад бин Ӏиса Аль Халифат; Халифат бин Салман Аль Халифат
Пачхь. дин	ислам, суннийш
	Латта
• Шадерг	766 км² (184-гӀа дуьненахь)
• % хина тӀехле	0%
	Бахархой
• Мах хадор	1 343 000 стаг
	ДЧС
• Шадерг	$34,908 миллиардов долл. (109-гӀа)
• ХӀораннан а сина	$29,146 долл.
АДКИ (2013)	0,796 (ЧIогIа лакхара; 48-гӀа меттиг)
Ахча	Бахьрайнан динар (BHD, код 48)
Интернет-домен	.bh
Код ISO	BH
Код МОК	BRN
Телефонан код	+973
Сахьтан аса	+3
Автомобилийн некъаш	аьтту агӀора[d]
	Медиафайлаш Викилармехь

Бахьрайн, юьззина официалан кеп — Бахьрайн паччахьалла^[2] (Ӏаьр. مملكة البحرين‎‎ — Мамля́кат аль-Бахьрайн^[1]) — Къилба-Малхбузан Азин ГӀажарийн айманера Бахьрайн цIе йолчу архипелаг тIера гIайренан пачхьалкх. Бахрайно дIалоцу кхоъ дикка доккха а, шортта кегийра а гIайренаш а СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан бердашна 16 км малхбалехьа, оцу махкаца уьйр йу автомобилан тIайн тIехула.

Паччахьаллин махкахь Манаман гергарчу Джуффэйрехь дIатарйина АЦШн ПхиалгIачу флотан коьрта оперативан база.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Вайн эрал III эзар шо хьалха оцу мехкан латта тIехь яьржинера, шайн чIагIйина нах беха меттигаш а йолу, кхиина цивилизаци. Шира пачхьалкхан цIе Дильмун хилла, иза йара йоккха хIордан махлелоран центр, цигашхула зIенаш латтайора шумераш а, кхечу Шина хин йукъан къаьмнаш а ХIиндан тогIенан къаьмнашца.

IV—VI бIешерашкахь — йукъахь йу СасанигIеран пачхьалкхан, цул тIаьхьа — Iаьрбийн халифатан.
IX—XI бIешерашкахь — къарматӀийн пачхьалкхан центр.
XIII бIешарахь — маьрша йолу, амма дукха хан йаллале Ормузан эмиратан дакъа хуьлу.
1521 шо—1602 шо — Португалин мохк.
XVII—XVIII бIешерашкахь — сефевигIеран Иранан йукъайоьду.
1780-гIа — юха а кхайкхийна маршо.

Бахьрайнера гIаттам
XIX бӀешо — Бахьрайне ингалсхой кхочу.
1871 — Йоккха Британис протекторат хIоттайо Бахьрайн тIехула, амма факт хилла цунах колони яр.
Хьалхара дуьненан тIом — кхоьллина йоккха британин тIеман база. Иранан правительство лору Бахьрайн закон дохош схьабаьккхина мохк.
ШолгIа дуьненан тIом — британин правительство дехьакхуьйсу Бахьрайне даккхий эскарш. 1946 шарахь Манама — ГIажарийн айман чуьра британин администрацин резиденци йу.
1968 — Катарца а, Бертан Оманца цхьаьна кхайкхадо ГIажарийн айман чохь Iаьрбийн олаллин федераци кхоллар.
14 август 1971 — маршо елла.
1975 — парламент дIасахецна.
1990-гIа шераш — Бахьрайнера гIовттамаша, демократин хийцамаш бира.
14 февраль 2011 — махкахь буьйлабелира халкъан массийн гIовттамаш, карзахбаьна Тунисехь а, Мисрахь а хилла революцеш. Керла массийн дуьхьалонан акцеш юьйлаелира 2012 шеран чеккхенгахь^[4].

Дипломатин йукъаметтигаш йу Российн Федерацица (хIиттийна ССРСца 29.09.1990).

Дика хьоьгучеран некрополь[нисйе бӀаьра | нисйе]

Энки «дела» — шира мухаран тача

Ширачу заманахь дуьйна гӀайре гӀарадаьлла хазаллийца а, меттигера жовхарийн дикаллийца а, цуьнан бехк хета бердашца долчу хинан башха хьал^[5]. Бахьрайнан жовхарш кхиаран процесс дӀайодара дуьра а, теза а хиш иэлучу хьолашкахь. Хин буха оьхучара дӀабиллина тамашийна Ӏаламан хиламо — ГӀажарийн айман бух тӀиера Ӏаламан теза хьосташ довлар — цӀе йелла гӀайренна, «ши хӀорд вовшахкхета меттиг» (маджму Ӏу-ль-Бахьрайн) аьлла, мифологехь а. Угаритийн «дела» Илу Ӏа меттиг хилла «шина эркан хикхоче»^[6]. Шумерийн «делийн» коьртачех цхьаъ хилла Энки, хьекъалан а, латан тӀиера, бухара хин а дела, вуьллуш хилла паччахьан кепара, шина белаш тӀиера чохь чӀерий долу, хи охьаоьху стеган суртаца^[7].

ДӀабоьхкинарш бохку меттиган схема

Археологашна карийна, шифр дӀайаьккхина тексташа гойту, Бахьрайн гӀайре Шумеран шира бахархоша лоруш хилла йеза меттиг санна, «беллачеран синош эхартан беркат схьаоьцу меттиг», ткъа цигахь дӀаволларан бакъо «лорура дерриг дахарехь делан муьтӀахь хиларна делла даккхийчу совгӀатех цхьаъ»^[8].

М. Б. Пиотровскийс яздина^[9]: «Бахьрайнан мистикан маьӀна гуттаренна долчу дахарца башха уьйр йолу меттиг санна, го, масала, дӀаволларан меттиг санна иза нахана оьшуш хиларна».

Бахьрайнан динан-историн тӀаьхьенан иэс йу йисина шира некрополаш, цара дӀалоцу шуьйра аренаш гӀайренан къилбаседа декъехь. Уьш яр талламхоша дӀахьо вайн эрал деалгӀа а, кхоалгӀа эзар шо хьалхе. ДӀабоьхкинчеран барам, царна йукъахь ерриг Шумерера гӀарабевлла нах, тӀемалой, багарбо бӀе эзарнашкахь. Талламхошна хетарехь, наггахь кешнаш хьалххе заказ деш хилла, хӀунда аьлчи цхьадерш царех деса дисина. Баьрзнаш хийцало барамашца. Уггаре хьалхарниш царех овалан кепара хилла, локхалла 1,5 м гергга. ТӀулгийн камерехь лахьта доккхуш хилла дӀаволларан гӀирс чубуьллуш. «Элийн» кешнаш чохь ши лахьта деш хилла, цхьаъ вукханна тӀехула, тӀулгаца къовлуш хилла. Ерриг гӀишлона гуо беш хилла тӀулган пенаца. Пенан а, лахьтан а йукъ, тӀехуле юзуш хилла тӀоца. Иштта барз 15 метре кхочуш хилла.

Бахьрайн тӀехь дӀабохкаран ламаст дисира эллинизман муьрехь а. ТӀаьххьарниг царех терахь тоьхна йу вайн эрал хьалхарчу бIешерашца^[10]. Кешнийн дакъа дайна ца Ӏа Ӏаламан эрозии бахьнехь, иза дайна 1950-гӀа шерашкахь деса лаьттанаш лелодахар а, гӀалийн меттигаш кхиор а бахьнехь.

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

↑ ¹ ² Бахрейн // «Банкетная кампания» 1904 — Большой Иргиз. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 123—126. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 3). — ISBN 5-85270-331-1.
↑ ¹ ² Государства и территории мира. Справочные сведения // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
↑ Human Development Report 2013 (ингалс.). United Nations Development Programme (2013). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 13 августехь.
↑ «Арабская весна» наступает в Бахрейне, Russia Today (10 декабря 2012). Хьаьжна 5 июнехь 2017.
↑ 5000 лет истории жемчужного промысла в Бахрейне.(ТӀе цакхочу хьажорг)
↑ Древневосточные корни ислама.
↑ Афанасьева В. К. Гильгамеш и Энкиду — М.: Наука, 1979, 220 с., — сс. 73, 124
↑ Д. Рол. Генезис цивилизации — М.: Эксмо, 2002, 480 с.
↑ Пиотровский М. Б. Живая вода Бахрейна — /в кн.: Тилос. Путешествие в загробный мир — С.-Пб.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 2012, с. 3
↑ Смерть в Тилосе: хорошо подготовленное путешествие(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2016 шеран 6 мартехь. Теллина 2013 шеран 7 ноябрехь.

[а-1] ¹ ² Бахрейн // «Банкетная кампания» 1904 — Большой Иргиз. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 123—126. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 3). — ISBN 5-85270-331-1.

[atlas_mira-2] ¹ ² Государства и территории мира. Справочные сведения // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).

[HDI-3] Human Development Report 2013 (ингалс.). United Nations Development Programme (2013). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 13 августехь.

[4] «Арабская весна» наступает в Бахрейне, Russia Today (10 декабря 2012). Хьаьжна 5 июнехь 2017.

[5] 5000 лет истории жемчужного промысла в Бахрейне.(ТӀе цакхочу хьажорг)

[6] Древневосточные корни ислама.

[7] Афанасьева В. К. Гильгамеш и Энкиду — М.: Наука, 1979, 220 с., — сс. 73, 124

[8] Д. Рол. Генезис цивилизации — М.: Эксмо, 2002, 480 с.

[9] Пиотровский М. Б. Живая вода Бахрейна — /в кн.: Тилос. Путешествие в загробный мир — С.-Пб.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 2012, с. 3

[10] Смерть в Тилосе: хорошо подготовленное путешествие(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2016 шеран 6 мартехь. Теллина 2013 шеран 7 ноябрехь.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]