Япон

ХӀара яззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
(Япони тӀера хьажжина кхуза)
Навигацин тӀегӀо Лахарна тӀегӀо
Япон
日本
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
Шатлакхан Илли: «Кими га йо»
Japan on the globe (de-facto) (Japan centered).svg
Официалан мотт японийн[прим 1]
Коьрта гӀала ТокиоFlag of Tokyo Prefecture.svg Токио
Яккхий гӀаланаш Токио, Иокогама, Осака, Саппоро
Урхаллин тайпа Конституцин монархи
Император
Премьер-министр		 Naruhito
Шинзо Абе
Латта 61-гӀа дуьненахь
 • Дерриг 377 944[1] км²
хина тӀехле 0,8
Бахархой
 • Мах хадор (2013) ▲127 253 075[2] стаг
 • ХӀораннан а сина 34.611[3] долл.
ДЧС (мах)
 • Дерриг (2010) 5,390 трлн.[3] долл.
 • ХӀораннан а сина 17 долл. (17-гӀа)
АДКМ|ИЧР ▬ 0,912[4] (лакхара; 2013-гӀа меттиг)
Бахархойн цӀерш японаш
Ахча Иена (JPY, код 392)
Интернет-домен .jp
Код ISO JP
Код МОК JPN
Телефонан код +81
Сахьтан асаш JST (UTC+9)
Автомобилийн некъаш аьрру[d][5]

Япон (Ипнойн маттахь, Ниппон, 日本), |日本国 — Малхбале Азехьара мохк бу, Татдайна хӀордана юкъе Ӏалаш латта дакъош тӀехь мохк бу. Япон малхбузехь Япон хӀорданац а доза ду, Цийнмохкац а, Къилбседа Кореяц а, Къилбехь Кореяц а, Рассица а, гуо бекхин гунахь Татдайна хӀорданац а аре йолуш латта дакъош ду. Цхьац хен «Малх Мохк» я «Малх балехь латта» аьла бовзаш бу цундела Япон барайкх тӀехь малх бу, ша малхбалехь мохк хилар тера.

Пачхьалкхан хоттам[нисъе бӀаьра | нисъе]

Коьрта яззам: Япон Пачхьалкхан хоттам

Пачхьалкхан хоттаман бух[нисъе бӀаьра | нисъе]

Цийн Халкъан Республика — унитарни республика а, халкъан демократин диктатуран социалистийн пачхьалкх а ю. Пачхьалкхан коьрта закон ду 1982 шарахь тӀеэцна конституци. Пачхьалкхан Ӏедалан лакхара меже — цхьана палатех лаьтташ болу, меттигашкарачу халкъан векалийн гуламаш 5 шаран хоржуш болу, 2979 депутат юкъахь волу, Шайолуцийн Халкъан Векалийн Гулам (ШХВГ) бу. ШХВГ сесси кхойкху хӀора шарахь. Сессешна юкъахь цуьнан бакъо дӀакхоьхьу Халкъан Векалийн Гуламан Шайолуцийн Гуттарен Комитето.

Харжамашна юкъабуьту Цийн Коммунистийн парти депутаташ а, Цийн Халкъан политикан консультативни совет (ЦХПКС) юкъайогӀу кхин а барх демократийн ю олушйолу парти а. Шайн законкхолларан Ӏедалан меженаш болхбеш ю лерринайолу административни кӀошташ Гонконг а, Макао а.

ШХВГ массо а депутат ву коммунистийн а, демократийн а блокан векал.

Пачхьалкхан корта — ЦХР председатель волу (Си Цзиньпин ву (习近平)). Иза ву пачхьалкхан куьйгалхойн пхоьалгӀа голан векал.

Ӏедал оцу голан дӀадалар доладелла 2002 шарахь, Ху Цзиньтао ЦКП ЦК генеральни секретаран даржера Цзян Цзэминас хийцинчу хенахь. 2003 шеран мартехь Ху Цзиньтао хаьржира ЦХР Председатель, ткъа 2004 шеран сентябрехь — ЦКП ЦК Центральни ТӀеман Советан Председатель (ЦТӀС). Хьалха и даржаш карахь дара Цзян Цзэмина. 2005 шеран 8 мартехь цийн парламентан сессехь (Шайолуцийн Халкъан Векалийн Гулам) тӀеийцира ЦХР Центральни ТӀеман Советан Председатель даржера Цзян Цзэминан дӀавалийтаран дехар. ТӀехьуо и дарж дӀалецира Ху Цзиньтаос а, цуьнца чекхъелира пачхьалкхан лакхарчу куьйгаллехь Ӏедал хийцаран процесс.

ЦХР Центральни ТӀеман Совет кхоьллинера 1982 шарахь. Цуьнан хьалхара председатель хилира Дэн Сяопин, 1990 шарахь оцу даржехь иза хийцира Цзян Цзэмина. ЦК ЦКП ЦТӀС а, ЦХР ЦТӀС а председателийн даржаш хӀинцалерачу Цийн политикан системехь, цхьана стагехь ду.

ТӀеман совето а, цуьнан куьйгалхочо а цийн политикан системехь коьрта васт ловзайо. Иштта, 1989 шарахь оцу хенахь партийн а, пачхьалкхан а лакхара даржашкара дӀаваьллачу цу даржехь волу Дэн Сяопина, омар дира майданара гӀаттам охьатаӀабе аьлла Тяньаньмэнь (天安门).

2013 шеран январех ЦХР лакхара пачхьалкхан а, партийн а даржаш декъар иштта дара:

Географи[нисъе бӀаьра | нисъе]

Ций ю Малхбален Азехь. Малхбале агӀора Тийна океанан хӀордийн хиш ду. Къилбаседа-малхбалехь доза ду КХДР а, Российца а, къилбехьа — Монголийца, къилбаседа-малхбузехьа — Российца а, Кхазакхстанца а, малхбузехь — Кхиргизица, Таджикистанца, Авх1анца, къилба-малхбузехь — Пакистанца, ХӀиндица, Непалца, Бутанца, къилбехьа — Бирмаца, Лаосца, Вьетнамца. Цийн латтан майда ю 9,6 млн км²[6]. Ций уггара а йоккха пачхьалкх ю Азехь, ткъа дуьненахь кхоалгӀа ю, шела а йоккха Росси а, Канада а бен йоцуш. Цийн цхьаъйолу сахьтан аса — UTC+8.

Цийн берданйист йогӀу къилбаседанехьара Къилбаседа Корейн дозанера къилбехьа Вьетнаме кхаччалц, йохалла 14 500 км ю. Цийн бердашца Малхбален-Цийн хӀорд, Корейн залив, Можа хӀорд, Къилбан-Цийн хӀорд бу. Тайвань гӀайре къастийна материках Тайванан шинахинъюкъо.

Истори[нисъе бӀаьра | нисъе]

Япон истори шатайпа бесбесара шира тептаршкара схьаэцна ю, и тептарш а, археологин карийна тоьшаллаш а цхьана тоьхча, меттахоттало политически дахар а, социальни кхиамаш а, кӀорггера шира заманчура дуьйна. Цийн цивилизаци — дуьненахь уггаре а шираниг ю. Цийн Ӏилманчаша[муьлханаш?] дийцарехь, цуьнан хан пхи эзар шо хила мега, цу тӀе долуш долу язбинчу бух тӀехь дӀакъовлу мур 3500 шо сов. Генара заманара йолу административни урхаллин система, хийцалушйолу династешца туолуора, дуккха а тӀехьабисинчу лулахой-даьхнашца лелашболчаьрца а, ламанхошца а дуьстича, церан экономика лаккхара латталелоран бух тӀехь лаьтташ яра, цуо гушболу аьттонаш бора цийн пачхьалкхана. Кхин а чӀагӀйелира цийн цивилизации Конфуцийн идеологи пачхьалкхан идеологии (I бӀешо вайн эрал хьалха) яро а, йозан цхьа система хоттаяро а (II бӀешо вайн эрал хьалха).

Цийн историн Ӏилмано тӀеиэцна йоцца терхьийн таблица, Шераш Пачхьалкх (династи) Вайн эранал хьалха 2353 в. э. хь. — 2255 в. э. хь. Туьйранашкахь вуьйцу куьйгалхо Яо 2255 в. э. хь. — 2205 в. э. хь. Туьйранашкахь вуьйцу куьйгалхо Шунь 2205 в. э. хь. — 1766 в. э. хь. Туьйранашкахь вуьйцу куьйгалхо Ся 1766 в. э. хь. — 1122 в. э. хь. Шан-Инь династийн Ӏадат хилла терахь 1122 в. э. хь. — 249 в. э. хь. Чжоу династийн Ӏадат хилла терахь 221 в. э. хь. — 206 в. э. хь. Цинь династийн Ӏадат хилла терахь, цийн къоман пачхьалкх кхоьллина хан 206 шо в. э. хь. — 220 в. э. Хань династийн Ӏадат хилла терахь (оцу юкъахь Малхбузен Хань — 206 в. э. хь. 25 в. э. кхаччалц, Малхбален Хань — 25 — 220 в. э.) Вайн эра 220—264 Вэй династи, Кхаа пачхьалкхан зама 265—420 Цзинь династи (Малхбузен Цзинь: 265—316, Малхбален Цзинь: 317—420) 420—479 Къилба Сун династи 479—501 Ци династи 502—556 Лян династи 557—588 Чэнь династи 581—618 Суй династи 618—917 Тан династи, цийн оьздангаллин «Дешийн бӀешо» 907—959 Пхеа династийн а, итт пачхьалкхан а зама 960—1279 Сун династи, ЮккъерабӀешерийн экономикин дахаран лакхара айам 1280—1368 Юань династи (монголийн) 1368—1644 Мин династи 1644—1911 Цин династи (маньчжурийн) 1912—1949 (Тайванехь — таханаллац) Цийн Республика 1949 ш. 1 октябрехь дуьйна Цийн Халкъан Республика Боккха Цийн пен

Notes[нисъе бӀаьра | нисъе]

  1. ↑ Закона об официальном языке нет.

Билгалдахарш[нисъе бӀаьра | нисъе]

  1. ↑ Statistical Handbook of Japan. Land and Climate (ингалс.). Японское бюро статистики (2008). Архив йина хьалхара хьостан чуьра 2011 шеран 21 августехь. Теллина 2010 шеран 20 январехь.
  2. ↑ Census.gov Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). Архив йина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 9 майхь. Теллина 2013 шеран 9 майхь.
  3. ↑ 1 2 ГӀалат дешнаш далорна Тег <ref> нийса яц; тIетовжаран imf2 йоза яздина дац
  4. ↑ Reports (1990—2013) (ингалс.). United Nations Development Programme. Архив йина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 20 апрелехь. Теллина 2013 шеран 18 апрелехь.
  5. ↑ http://www.2pass.co.uk/japan.htm
  6. ↑ Сайт ЦРУ. The world factbook

1000HA.png



Wiki letter w.svg
 ХӀара яззам табарна бакъхьа ду?:
  • ТӀебуза яззам (яззам тӀех боца бу я дошам кепара бу).
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Япон&oldid=5066948»