Азербайджанийн мотт

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Азербайджанийн мотт
Шен цӀе: Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی
Азәрбајҹан дили
Пачхьалкхаш: Азербайджан, Иран, Гуьржийчоь, Росси, Украина, Германи, АЦШ, Ӏиракъ, Туркойчоь, Шема, Кхазакхстан, Йоккха Британи, Эрмалойчоь (1988 шо кхаччалц)[1][2][3]
Регионаш: Иранехь: Малхбуза Азербайджан, Малхбален Азербайджан, Ардебиль, Зенджан, Казвин, Хьамадан, Кум; частично Меркези, Гилян, Кхурдистан; анклаваш Мазендеранера а, Хорасане-Резавира а; гӀаланашкахь ТехӀран, Кередж, Мешхед.
Гуьржийчохь: Марнеули, Болниси, Дманиси, Гардабани; гулахь Сагареджохь, Каспихь, Мцхетехь, Цалкехь, Лагодехи, Карелехь, Тетри-Цкарохь, Горихь, Телавихь; гӀаланашкахь Тиблисехь, Руставехь, Дедоплис-Цкарохь.
Россехь: гулахь ДегӀастанехь (Дербентан, Табасаранан, Рутулан, ГӀизларан кӀошташкахь); кхин а дуккха а Российн гӀаланашкахь.
Туркойчохь: гулахь Карсехь, Игдырехь, Эрзурумехь; кхин дуккха Туркойчоьнан гӀаланашкахь.
Ӏиракъехь: Ӏиракъийн туркманийн меттадакъош,
Шемахь: Шеман Туркманаш[4][5][6].
Официалан мотт:

 Азербайджан
 Росси:

Нисдеш организаци:
Мотт буьйцурш: 25—30 млн[8][9][10][11][12][13].
Рейтинг: 30
Классификаци
Категори: Евразин меттанаш

Алтайн меттанаш (гипотетикин доьзал)

Туьркийн га
Огузийн тоба
Йоза: латиница (Азербайджанехь)
кириллица (ДегӀастанахь / Россехь)
Ӏаьрбийн йоза (Иранехь)
Меттан кодаш
ISO 639-1 az
ISO 639-2 aze
ISO 639-3 aze, azj, azb, qxq, slq
WALS aze
Ethnologue aze
ABS ASCL 4302
IETF az
Glottolog mode1262
ХӀокху маттахь Википеди
Азербайджанийн мотт баржаран карта      алсама берш      кӀезиг берш

Азербайджа́нийн мотт (шеш олург: Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی, Aзәрбајҹан дили) — азербайджанаша буьйцу мотт, туьркийн меттанех цхьа мотт, дукхаха болчара йукъатуху алтайн меттан доьзалан туьркийн геннан къилба-малхбузан (огузийн) тобанан, амма цуьнца цхьаьна йолу амалаш, йогӀу кыпчакийн ареалан меттанашца.

Морфологин могӀанца азербайджанийн мотт агглютинативан, синтетикин[14] ду. Лексика лаьтта ладаме барам иранийн а, Ӏаьрбийн дешнех[15]. Фонетикин Ӏаткъам хилла гӀажарийн маттера.

XX бӀешеран дохаллехь азербайджанийн йоза доьазза хийцаделла. Тахана азербайджанаша леладо кхаа кепара йоза: Ӏаьрбийн — Иранехь, латиница — Азербайджанехь, кириллиц — ДегӀастанехь (Россехь). Хьалха азербайджанийн мотт бевзара тайп-тайпана лингвонимашца, амма XIX бӀешарахь дуьйна гучуйолу хӀинца йолу цӀе . Таханлера литературин азербайджанийн мотт кхоллабелла бакохан а, шемахин а меттадакъийн бух тӀехь[16].

Иза бу Азербайджанан пачхьалкхан мотт а, ДегӀастанан (Росси) пачхьалкхан меттанех цхьаъ а. Баьржина кхин а азербайджанаш гулахь бехачу меттигашкахь, масала, Иранехь (Иранан Азербайджан) а, Гуьржийчохь (Квемо-Картли). Мотт буьйцучера йукъара барам 25—30 млн стаг.

ЦӀерах лаьцна[нисйе бӀаьра | нисйе]

Кавказ Россех тохале[нисйе бӀаьра | нисйе]

СефевидгӀар болуш азербайджанийн меттанах тайп-тайпана олура меттигерчара а, кхечу махкахоша а. Цунах олура кхызылбашийн[17][18] (иштта, масала, дора поэта Саддикъи Афшара а, кхин а Ӏабдоль-Джамиль Насирис а)[18], туркманийн (масала, поэт Навои)[19]. Португалхоша оцу хенахь олура цунах turquesco, бисина европахоша а, дукхаха болчу иранхоша а — туркойн[К. 1] я тюрки́[18][20]. XVII бӀешеран капуцинийн диндаржочо Рафаэль дю Мана азербайджанийн меттан хьокъехь лелийра термин «Turk Ajami»[19]. И термин цхьаболчу хӀокху заманан авторша лелайо нисса историн хьалха хилла азербайджанийн мотт билгалбоккхуш[19][21].

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Комментареш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Туьркийн меттанашкахь ду йот тоьхна доцу аз Ü, иза леладо дешан орамехь туркойн а, туьркийн а. Иза бахьнехь туьркийн дош Türk dili гочдора, гочдан а мега кхечу меттанашкахь тайп-тайпана. Оьрсийн маттахь, масала, гочдан тарло туркойн мотт а, туьркийн мотт а.

Хьосташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Н. Г. Волкова (Наталья Георгиевна Волкова — одна из ведущих советских этнографов-кавказоведов, признанный ученый в области этнической истории народов Кавказа, автор нескольких монографических исследований по этническому составу населения Северного Кавказа, по кавказской этнонимике) Кавказский Этнографический Сборник, Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М. Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз.
  2. http://monderusse.revues.org/docannexe4079.html стр.188, Арсений Саппаров, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk — According to this plan some 100,000 people had to be «voluntarily» resettled. The emigration occurred in three stages: 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50 000 in 1950.29
  3. Hafeez Malik. Central Asia. The problem of Nagorno-Karabakh. — USA: Palgrave McMillan, 1996. — С. 149-150. — 337 с. — ISBN 0-312-16452-1, ISBN 978-0-312-16452-2.
  4. Туркмены Сирии (инфографика) | Тюркист
  5. Jordan and Syria | Ethnologue
  6. Azerbaijani, South | Ethnologue
  7. Согласно конституции, государственными языками республики являются русский и все языки народов Дагестана. Однако только 14 языков: русский, аварский, агульский, азербайджанский, даргинский, кумыкский, лакский, лезгинский, ногайский, рутульский, табасаранский, татский, цахурский, чеченский, имеют свою письменность и функционируют как государственные.
  8. Ethnologue total for South Azerbaijani plus Ethnologue total for North Azerbaijani
  9. «Peoples of Iran» in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
  10. http://www.terrorfreetomorrow.org/upimagestft/TFT%20Iran%20Survey%20Report%200609.pdf
  11. «Iran: People», CIA: The World Factbook: 24 % of Iran’s total population. Retrieved on 22 January 2009.
  12. G. Riaux, «The Formative Years of Azerbaijan Nationalism in Post-Revolutionary Iran», Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 12-20 %of Iran’s total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
  13. «Iran», Amnesty International report on Iran and Azerbaijan people . Retrieved 30 July 2006.
  14. Ширалиев, 1996, с. 163.
  15. История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. М., «Восточная литература», 2002. ISBN 5-02-017711-3

    Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV—XV вв., следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями.

  16. Азербайджанский язык. БРЭ.
  17. Ildiko Beller-Hann. The Oghuz split: the emergence of Turc Ajämi as a written idiom // Materialia Turcica. — С. 114—129.
  18. 1 2 3 Willem Floor, Hasan Javadi. The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran // Iranian Studies. Vol. 46. Issue 4. — 2013. — С. 569—581.

  19. 1 2 3 Ildiko Beller-Hann. The Oghuz split: the emergence of Turc Ajämi as a written idiom // Materialia Turcica. Vol. 16.. — 1992. — С. 115—116.

  20. Glanville Price. Azeri (by Tourkhan Gandjeï) // Encyclopedia of the Languages of Europe. — 2000.

  21. Larry Clark, Turkmen Reference Grammar, стр. 15
Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «esu.com.ua» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.