Азербайджанийн мотт

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Азербайджанийн мотт
Шен цӀе: Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی
Азәрбајҹан дили
Пачхьалкхаш: Азербайджан, Иран, Гуьржийчоь, Росси, Украина, Германи, АЦШ, Ӏиракъ, Туркойчоь, Шема, Кхазакхстан, Йоккха Британи, Эрмалойчоь (1988 шо кхаччалц)[1][2][3]
Регионаш: Иранехь: Малхбуза Азербайджан, Малхбален Азербайджан, Ардебиль, Зенджан, Казвин, Хьамадан, Кум; частично Меркези, Гилян, Кхурдистан; анклаваш Мазендеранера а, Хорасане-Резавира а; гӀаланашкахь ТехӀран, Кередж, Мешхед.
Гуьржийчохь: Марнеули, Болниси, Дманиси, Гардабани; гулахь Сагареджохь, Каспихь, Мцхетехь, Цалкехь, Лагодехи, Карелехь, Тетри-Цкарохь, Горихь, Телавихь; гӀаланашкахь Тиблисехь, Руставехь, Дедоплис-Цкарохь.
Россехь: гулахь ДегӀастанехь (Дербентан, Табасаранан, Рутулан, ГӀизларан кӀошташкахь); кхин а дуккха а Российн гӀаланашкахь.
Туркойчохь: гулахь Карсехь, Игдырехь, Эрзурумехь; кхин дуккха Туркойчоьнан гӀаланашкахь.
Ӏиракъехь: Ӏиракъийн туркманийн меттадакъош,
Шемахь: Шеман Туркманаш[4][5][6].
Официалан мотт:

 Азербайджан
 Росси:

Нисдеш организаци:
Мотт буьйцурш: 25—30 млн[8][9][10][11][12][13].
Рейтинг: 30
Классификаци
Категори: Евразин меттанаш

Алтайн меттанаш (гипотетикин доьзал)

Туьркийн га
Огузийн тоба
Йоза: латиница (Азербайджанехь)
кириллица (ДегӀастанахь / Россехь)
Ӏаьрбийн йоза (Иранехь)
Меттан кодаш
ISO 639-1 az
ISO 639-2 aze
ISO 639-3 aze, azj, azb, qxq, slq
WALS aze
Ethnologue aze
ABS ASCL 4302
IETF az
Glottolog mode1262
ХӀокху маттахь Википеди
Азербайджанийн мотт баржаран карта      алсама берш      кӀезиг берш

Азербайджа́нийн мотт (шеш олург: Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی, Aзәрбајҹан дили) — азербайджанаша буьйцу мотт, туьркийн меттанех цхьа мотт, дукхаха болчара йукъатуху алтайн меттан доьзалан туьркийн геннан къилба-малхбузан (огузийн) тобанан, амма цуьнца цхьаьна йолу амалаш, йогӀу кыпчакийн ареалан меттанашца.

Морфологин могӀанца азербайджанийн мотт агглютинативан, синтетикин[14] ду. Лексика лаьтта ладаме барам иранийн а, Ӏаьрбийн дешнех[15]. Фонетикин Ӏаткъам хилла гӀажарийн маттера.

XX бӀешеран дохаллехь азербайджанийн йоза доьазза хийцаделла. Тахана азербайджанаша леладо кхаа кепара йоза: Ӏаьрбийн — Иранехь, латиница — Азербайджанехь, кириллиц — ДегӀастанехь (Россехь). Хьалха азербайджанийн мотт бевзара тайп-тайпана лингвонимашца, амма XIX бӀешарахь дуьйна гучуйолу хӀинца йолу цӀе . Таханлера литературин азербайджанийн мотт кхоллабелла бакохан а, шемахин а меттадакъийн бух тӀехь[16].

Иза бу Азербайджанан пачхьалкхан мотт а, ДегӀастанан (Росси) пачхьалкхан меттанех цхьаъ а. Баьржина кхин а азербайджанаш гулахь бехачу меттигашкахь, масала, Иранехь (Иранан Азербайджан) а, Гуьржийчохь (Квемо-Картли). Мотт буьйцучера йукъара барам 25—30 млн стаг.

ЦӀерах лаьцна[нисйе бӀаьра | нисйе]

Кавказ Россех тохале[нисйе бӀаьра | нисйе]

СефевидгӀар болуш азербайджанийн меттанах тайп-тайпана олура меттигерчара а, кхечу махкахоша а. Цунах олура кхызылбашийн[17][18] (иштта, масала, дора поэта Саддикъи Афшара а, кхин а Ӏабдоль-Джамиль Насирис а)[18], туркманийн (масала, поэт Навои)[19]. Португалхоша оцу хенахь олура цунах turquesco, бисина европахоша а, дукхаха болчу иранхоша а — туркойн[К. 1] я тюрки́[18][20]. XVII бӀешеран капуцинийн диндаржочо Рафаэль дю Мана азербайджанийн меттан хьокъехь лелийра термин «Turk Ajami»[19]. И термин цхьаболчу хӀокху заманан авторша лелайо нисса историн хьалха хилла азербайджанийн мотт билгалбоккхуш[19][21].

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Комментареш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Туьркийн меттанашкахь ду йот тоьхна доцу аз Ü, иза леладо дешан орамехь туркойн а, туьркийн а. Иза бахьнехь туьркийн дош Türk dili гочдора, гочдан а мега кхечу меттанашкахь тайп-тайпана. Оьрсийн маттахь, масала, гочдан тарло туркойн мотт а, туьркийн мотт а.

Хьосташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Н. Г. Волкова (Наталья Георгиевна Волкова — одна из ведущих советских этнографов-кавказоведов, признанный ученый в области этнической истории народов Кавказа, автор нескольких монографических исследований по этническому составу населения Северного Кавказа, по кавказской этнонимике) Кавказский Этнографический Сборник, Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М. Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз.
  2. http://monderusse.revues.org/docannexe4079.html Архивйина 2009-09-27 — Wayback Machine стр.188, Арсений Саппаров, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk — According to this plan some 100,000 people had to be «voluntarily» resettled. The emigration occurred in three stages: 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50 000 in 1950.29
  3. Hafeez Malik. Central Asia. The problem of Nagorno-Karabakh. — USA: Palgrave McMillan, 1996. — С. 149-150. — 337 с. — ISBN 0-312-16452-1, ISBN 978-0-312-16452-2.
  4. Туркмены Сирии (инфографика) | Тюркист
  5. Jordan and Syria | Ethnologue
  6. Azerbaijani, South | Ethnologue
  7. Согласно конституции, государственными языками республики являются русский и все языки народов Дагестана. Однако только 14 языков: русский, аварский, агульский, азербайджанский, даргинский, кумыкский, лакский, лезгинский, ногайский, рутульский, табасаранский, татский, цахурский, чеченский, имеют свою письменность и функционируют как государственные.
  8. Ethnologue total for South Azerbaijani plus Ethnologue total for North Azerbaijani
  9. «Peoples of Iran» Архивйина 2016-03-03 — Wayback Machine in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
  10. http://www.terrorfreetomorrow.org/upimagestft/TFT%20Iran%20Survey%20Report%200609.pdf
  11. «Iran: People» Архивйина 2012-02-03 — Wayback Machine, CIA: The World Factbook: 24 % of Iran’s total population. Retrieved on 22 January 2009.
  12. G. Riaux, «The Formative Years of Azerbaijan Nationalism in Post-Revolutionary Iran», Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 12-20 %of Iran’s total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
  13. «Iran» Архивйина 2007-03-11 — Wayback Machine, Amnesty International report on Iran and Azerbaijan people . Retrieved 30 July 2006.
  14. Ширалиев, 1996, с. 163.
  15. История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. М., «Восточная литература», 2002. ISBN 5-02-017711-3

    Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV—XV вв., следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями.

  16. Азербайджанский язык. БРЭ. Архивйина 2020-11-23 — Wayback Machine
  17. Ildiko Beller-Hann. The Oghuz split: the emergence of Turc Ajämi as a written idiom // Materialia Turcica. — С. 114—129.
  18. 1 2 3 Willem Floor, Hasan Javadi. The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran // Iranian Studies. Vol. 46. Issue 4. — 2013. — С. 569—581.

  19. 1 2 3 Ildiko Beller-Hann. The Oghuz split: the emergence of Turc Ajämi as a written idiom // Materialia Turcica. Vol. 16.. — 1992. — С. 115—116.

  20. Glanville Price. Azeri (by Tourkhan Gandjeï) // Encyclopedia of the Languages of Europe. — 2000.

  21. Larry Clark, Turkmen Reference Grammar, стр. 15
Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «esu.com.ua» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.