Куманийн-кыпчакийн меттанаш

Куманийн-кыпчакийн меттанаш — туьркийн меттанийн йукъара меттанийн тоба, иза юкъайогӀу кхин йоккхачу кыпчакийн меттанийн тобан. Кхин цӀераш: огузийн-кыпчакийн, куманийн-кыпчакийн, кавказан-кыпчакийн.

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Туьркийн меттанаш
шира-туьркийн мотт † (шира мотт)
Булгарийн тоба	шира: аварийн †¹ • булгарийн † • гуннийн †¹ • хазарийн †¹ хӀинцалера: чувашийн (диал.: хин коьртера, хидожера; малокарачински куцдош)
туьркийн шира тоба	шира гӀиргӀазойн (енисейн-гӀиргӀазойн) † • орхонийн-енисейн (туьркийн къена мотт) • уйгурийн руничийн (орхонийн-уйгурийн) †
Ломан-алтайн (йуккъера-малхбален) тоба¹	гӀиргӀазойн-кыпчакийн³: гӀиргӀазойн (къилбаседа гӀиргӀазойн, ферганийн-кыпчакийн (†), къилба гӀиргӀазойн) • тубаларийн² • алтайн мотт (къилба алтайн) (диал.: сибирера гӀезалойн диалекташ¹, алтайн (ойротийн, алтай-кижи), теленгитийн, телеутийн) къилбаседа алтайн¹: шорийн меттан кондомийн куцдош² • чулымийн меттан лахара чулымийн диалект² • къилбаседа алтайн (диал.: кумандийн, челканийн) • сибирера гӀезалойн — къилбаседа алтайн диалекташ
Карлукийн тоба¹	шира-карлукийг † карлукийн-уйгурийн¹: шира-уйгурийн † • караханидийн (караханидийн-уйгурийн) † • халаджийн (аргу)¹ карлукийн-хорезмийн¹: шира йозан литератораниш — хорезмийн-туьркийн † • чагатайн † • туьркийн мотт † (поволжски)¹ хӀинцалера — айнийн (эйну) ‡² • или-туьркийн (илийн)¹ • лобнорийн ‡¹ • сибирера гӀезалойн — карлукийн диалекташ¹ • узбекийн • уйгурийн (керла уйгурийн) (диал.: хотанийн) • хотонийн (†) ‡¹ • къилба гӀиргӀазойн — карлукийн диалекташ²
Кыпчакийн тоба	шира-кыпчакийн † ногӀийн-кыпчакийн — алабугатийн-ногӀийн² • аштаркханан-ногӀийн² • кхазакхийн • каракалпакийн • ногӀийн • сибирера гӀезалойн — ногӀийн диалекташ¹ • гӀирман гӀезалойн меттан аренан диалект • узбекийн-ногӀийн (кыпчакийн диалекташ узбекийн) ‡² • ферганийн-кыпчакийн — ногӀийн-кыпчакийн диалекташ² • къилба гӀиргӀазойн — ногӀийн-кыпчакийн диалекташ² • юртойн-ногӀийн² поволжийн-кыпчакийн — башкирийн • сибирера гӀезалойн¹ (диал.: барабинийн, тоболо-иртышийн, томскан) • гӀезало-башкирийн² • гӀезалойн (диал.: казанан, мишарийн; кряшенийн¹) куманийн-кыпчакийн — шира куманийн † • караимийн (диал.: галичийн, крыман¹, тракайн) • гӀирман гӀезалойн (литературин, крымчакийн², гӀирман гӀезалойн меттан йуккъера диалект, урумийн (Азован уллера) — кыпчакийн диалекташ²) • кавказан¹ (эрмалойн-кыпчакийн †, карачаевийн-балкарийн, гӀумкийн) • мамлюкийн-кыпчакийн †¹
Огузийн тоба	шира-огузийн † печенежийн †¹ • саларийн • къилбаседа узбекийн (иканийн-карабулакийн)¹ огузийн ша мотт — азербайджанийн (диалекташ, туьркийн-гӀезалойн) • айналлу² • афшарийн² • балканийн-гагаузийн • гагаузийн • кашкайн² • Ӏосманийн † • салчукийн² • сирийн-туркменийн² • сонкорийн-туьркийн • туркойн (диал.: кипран, цалкийн) • туркменийн (диал.: трухменийн) • урумийн (Азован уллера) — огузийн лер • хорасанийн-туьркийн (диал.: боджнурди) • хорезмийн (узбекийн огузийн диалекташ)² • гӀирман гӀезалойн меттан къилба бердан диалект
Саянийн (тобаскан) тоба	степные — кёк-мончакийн • тувинийн • цэнгэлийн таёжные — малхбален туван² • сойотийн-цатанийн (диал.: сойотийн, урянхайн, цатанийн) • тофаларийн
Хакасийн (гӀиргӀазойн) тоба	сарыг-югурийн (хара-йогурийн) • фуюйн-гӀиргӀазойн хакасийн-алтайн (хакассийн шеш) — мрассийн шорийн куцдош² • чулымийн меттан йуккъера чулымийн диалект² • хакасийн (диал.: качинийн, кызылан, сагайн, шорийн)
Якутийн тоба	а-боху • о-боху, царна йуккъехь долганийн², якутийн литературин
Йоза	орхонийн-енисейн рунаш • болгарийн рунаш • яналиф • шира уйгурийн йоза
Билгалдахарш: ¹ меттан йа меттийн тобанан классификаци къовсаме йу, мотт йа меттанийн тоба гипотетически йу (хьажа Туьркийн меттанийн классификаци); ² «мотт» боху термин лелайар къовсаме ду, «мотт йа диалект» проблема; ³ схьахетарехь, кыпчакийн; † дӀабоьвлла, бекъабелла йа хийцабелла меттанаш; (†) схьахетарехь дӀабоьвлла меттанаш; ‡ ийна меттанаш