ЖӀарахойн тӀелетарш

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Жоьпаш дехар «2», «ЖӀарахой», «ЖӀарахойн тӀелетар» дӀасахьежайо кхуза; Хьажа кхин а терминийн кхин маьӀнаш 2, ЖӀарахой, ЖӀарахойн тӀелетар.

ЖӀарахойн тӀелетарш — XI—XV бӀешерера динан цхьа могӀа тӀемца Малхбузен Европера бусалбанашна а, кхечарна а тӀелата эхар[1].

Доцучу маьӀнехь — 1096—1272 шерашкара ПалестӀинин, керсталлин сийлаллаш мукъайаха лерина[2] (уггаре хьалха Къудс-ГӀала Ӏийса пайхамаран каш) тӀелетарш, сельджукашна дуьхьала.

Шуьйрачу маьӀнехь — руман папас кхайкхийна кхин тӀелетарш, царна йукъахь тӀаьхьа Ӏалашо Балтикайистера тӀекъархой керсталле балор хилларш а, Европехь динан а, антиклерикалан некъашна дуьхьала а тӀемаш (катарашна, гусгӀарна, кхечарна а), кхин гуттаре тӀаьхьарчу заманахь Ӏусманан империн тӀелетарш.

Схьайаларан истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Гергара Малхбалера бусалбанийн областаш къарйина, сельджукаш (цӀе тиллина шайн тхьамдин Сельджукан цӀарах) ца севцира, тӀелетира византийн махкана. Византехь буьйхира. Цуьнан император Роман IV-гӀа совцо гӀоьртира мехкашдахархой, амма 1071 шарахь, Манцикертера тӀамехь, византийн эскаран боккха иэшам хилла, иза ша йийсаре кхечира. Цул тӀаьхьа византихойн ницкъ бацара дуьхьало йан. Сельджукаш, тӀаьхь-тӀаьхьа малхбузехьа теӀаш бара, схьайаьккхира Византегара йерриг аьлча санна Жима Ази.

Боккхачу барамехь керстачеран гӀаланашка а, йарташка а чухьевдда, сельджукаша къинхетам боцуш талораш дора царна, дакъаза бохура, багабора. Йогуш йара, йохийнера килсаш, монастыраш а. Мехкашдахархоша сийсаза йора керсталлин сийлаллаш, подвергали изощрённым пыткамницкъаш бора, цул тӀаьхьа бойура мозгӀарой, цӀувгаш, меттигерачу бахархошка ницкъала ислам тӀеоьцуьйтура, дуьхьало йинарг хӀаллак а веш.

1071 шарахь Къудс-ГӀала, Ӏийса пайхамаран сельджукийн карайахара, йерриг керстачеран сийлаллашца. Цул хьалхарчу масех бӀешарахь сийлахь гӀала Ӏаьрбийн Ӏедалан кӀелахь йара, уьш собаре бара меттигера керстачарна а, Европера гуттаренна Ӏийса пайхамаран коше зийарате оьхучарна а. ГӀалин керла дайша сийсаза йохура керстачеран килсаш, меттигерачу керстачеран бакъонаш йохайора, зийарате оьхучарна новкъарло йора: уьш сийсаза баха, йетта, лолле бохка, байа тарлора. Керстачарна урамашкахула лела а кхераме дара. Мехкашдахархоша башха къиза сийсазвора Къудс-ГӀалин патриарх, иза лелавора тӀаьххьара лай санна. Цкъа сельджукаша, маж лаьцна, Ӏарш тӀера лаьтта такхийна, цул тӀаьхьа бусалбачеран самукъадаккха такхийра урамашкахула, тӀаккха цхьан а бахьна доцуш набахти чувоьллира.

Европехь хаара Византийн халонех дерг. XI бӀешеран 60-гӀа шерашкахь дуьйна руман папанаш масийттаза бистхилира царна гӀоьнна дахаран ойланца. И ойла тӀаьхь-тӀаьхьа йаьржара малхбузен керстачарна йукъахь. Йоккха роль цигахь ловзийра сельджукийн Къудс-ГӀалара харцонаша а, уьш йуьйцура дуккха а Сийлахь Латта тӀе зийарате оьхучара. Цигахь дечу зуламех лаьцна дийцарша ладугӀучера дегнаш Ӏуьйдура, оьгӀазло гуллора, боьхучарна кхел йаран ойла кхоллалора.

1096 шарахь къилбафранцузийн Клермон гӀалахь папас Урбан II-гӀачо болийра Къудс-ГӀала туркой-сельджукех мукъайаккхарх шовкъе хьехамаш. Халкъо ладугӀура цуьнан кхайкхамашка. «ЖӀарахой» цӀе схьайелира, жӀарахойн тӀелатаран декъашхоша шайн духарна тӀе жӀараш летош хилла дела.

1095 шеран ноябрехь Клермонехь хилира килсан гулам — католикин килсан берриг гӀарабевлла векалш: кардиналаш, архиепископаш, епископаш, монастырийн Ӏуналчаш болу гулам. Иза бара коьрта ладамаллин хилам, цига баьхкинера кхин а дуккха а лахарчу даржера мозгӀарш, монахаш, дуккха а машаре бахархой, бевзаш болу сеньораш, къонахий. Нисса кхузахь Урбан II-гӀачо кхайкхам бина Малхбален тӀелата, Ӏийса пайхамаран каш а, кхин сийлахь меттигаш а мукъайаха, Византийн гӀоде аьлла.

Урбанан когаметта волчу Григорийс, папас Виктор III-гӀачо а дӀабаьхьира хьалхарчун кхайкхамаш. Бусалбачеран хӀордахойн тӀелетарех бала хьоьгу Пизин, Генуйан, цхьайолу кхин итальянхойн гӀаланийн бахархоша Африкин бердашка йоьду флот кечйира. Экспедицис йагийра Тунисера ши гӀала, амма оцу балхо шуьйра резонанс ца йира.

ЖӀарахой Ӏусманашна тӀелатар (1396)[нисйе бӀаьра | нисйе]

1396 шарахь гулделира мажарийн паччахьан Сигизмундан а, графан Неверин Иоаннан а, кхечеран а куьйгаллера алссама жӀарахойн эскар; амма Никополан гергарчу тӀамехь туркоша цунна боккха иэшам бина, хӀаллакдира.

ГусгӀарна дуьхьала жӀарахой тӀелатар (1420—1434)[нисйе бӀаьра | нисйе]

ЖӀарахой Варнин тӀелатар (1443—1444)[нисйе бӀаьра | нисйе]

ЖӀарахойн тӀелатар чекхделира полякийн-мажаройн паччахь Владислав 1444 шарахь Варнин гергарчу тӀамехь верца.

ТӀаьхьара тӀелетарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Руман папийн хӀаллак хуьлуш йолчу малхбален империн гӀодаран жӀарахойн тӀелетарех бен хьехамаша Малхбузехь тоъал къинхетам ца бойтура нахе, тӀаккха 1435 шарахь Константинополь йуьйжира. 1454 шарахь руман папас байракх йаийтина иркара хӀоттийна Бургундин герцоганна Филипп III-гӀа Дикачунна, лиира жӀарахойн тӀом бан Ӏусманан империца, оцу бахьнехь даздеш нийат дира Лиллехь, амма цуьнан ойла кхочуш ца йира, коьртаниг цуьнан шен мехкашкахь хьал цхьаьнаэшшара ца хиларна[3].

Кхин а хьалха, 1439 шарахь, Флорецин унин барт бира, папин курин пайден болу, хӀунда аьлча православин килс малхбузачуьн куьйгакӀела хӀоттайора. ТӀаьхьа Оьрсийн пачхьалкхехь КхоалгӀа Руман ойла кхиира, ткъа 1589 шарахь кхоьллира маьрша Москохан патриархат. ТӀаьххьара жӀарахойн тӀелатар туркошна дуьхьала хилира 1683 шеран тӀом, иза чекхбелира закончившуюся их Венин гергахь жӀарахой хӀаллакбина эшарца.

Хьажа кхин а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Jonathan Riley-Smith. Rethinking the Crusades. The Preface to the fourth edition of What Were the Crusades? (Ignatius Press, 2009). Архивйина 2017 шеран 26 октябрехь Архивйина 2017-10-26 — Wayback Machine
  2. Крестовые походы // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  3. Хёйзинга Й. Осень Средневековья. — М.: Наука, 1988. — С. 104—105.

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьосташ
Хьосташ зорба тохар
Талламаш
  • Акунов Вольфганг. История военно-монашеских орденов Европы. — М.: Вече, 2012. — 468 с. — ISBN 978-5-9533-5706-7.
  • Акунов Вольфганг. История Тевтонского ордена. — М.: Вече, 2012. — 336 с. — (История орденов и тайных обществ).
  • Андреев А., Шумов С. Тевтонский орден. Крах крестового похода на Русь. — М.: Алгоритм, Эксмо, 2005. — 320 с. — (Тайные секты и ордена).
  • Батшев Д. А. Священная война в контексте Крестовых походов. — М.: Либроком, 2012. — 144 с. — ISBN 978-5-397-03565-1.
  • Близнюк С. В. Короли Кипра в эпоху крестовых походов. — СПб.: Алетейя, 2014. — 280 с.
  • Богдан Анри. Тевтонские рыцари / Пер. с франц. А. И. Вишневского. — СПб.: Евразия, 2008. — 304 с. — (Историческая библиотека).
  • Бокман Хартмут. Немецкий Орден. Двенадцать глав из его истории / Пер. с нем. В. И. Матузовой. — М.: Ладомир, 2004. — 280 с. — ISBN 5-86218-450-3.
  • Брандедж Джеймс. Крестовые походы. Священные войны Средневековья. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2011. — 320 с. — (История войн и военного искусства). — ISBN 978-5-9524-4964-0.
  • Браун Рам. По следам крестоносцев. Путеводитель по замкам Израиля. — М.: Изд-во Евгения Озерова, 2010. — 180 с.: ил. — ISBN 978-965-91407-1-8.
  • Вассерман Джеймс. Тамплиеры и ассасины. Стражи небесных тайн. — СПб.: Евразия, 2008. — 382 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-8071-0264-5.
  • Виймар Пьер. Крестовые походы. Миф и реальность «священной войны» / Пер. с франц. Д. А. Журавлёвой. — СПб.: Евразия, 2003. — 384 с. — (Clio expansiva). — ISBN 5-8071-0130-8.
  • Гамильтон Гибб. Дамасские хроники крестоносцев / Пер. с англ. Е. Б. Межевитинова. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2009. — 256 с. — (Хроники военных сражений). — ISBN 978-5-9524-4106-4.
  • Граветт К., Николь Д. Норманны. Рыцари и завоеватели. — М.: Эксмо, 2007. — 256 с.: ил. — (Военная история человечества).
  • Грановский А. Н. Крестовые походы. В 2-х тт. — СПб.: Изд-во «Дмитрий Буланин», 2013. — 472 + 288 с. — ISBN 978-5-86007-716-4.
  • Грицак Е. Н. Краткая история крестовых походов. — М.: Рипол-Классик, 2002. — 480 с. — (Краткие истории). — ISBN 5-7905-1564-9.
  • Гусев И. Е. История религиозных и рыцарских орденов и обществ. — Кеп:Мн.: Харвест, 2007. — 240 с.: ил.
  • Гусев И. Е. История орденов Средневековья. — Кеп:Мн.: Харвест, 2007. — 432 с.
  • Гусев И. Е. История рыцарства и крестовых походов. — Кеп:Мн.: Харвест, 2010. — 210 с.: ил. — ISBN 978-985-16-8754-7.
  • Девриз Келли, Дикки Йен, Догерти Мартин, Джестайс Филлис. Великие сражения крестоносцев. 1097—1444 гг. — М.: Эксмо, 2009. — 224 с. — (Военная история человечества). — ISBN 978-5-699-30830-9.
  • Добиаш-Рождественская О. А. Крестом и мечом. Приключения Ричарда I Львиное Сердце. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1991. — 112 с.
  • Добиаш-Рождественская О. А. Эпоха крестовых походов (Запад в крестоносном движении). Общий очерк. — М.: Изд-во «Едиториал УРСС», 2011. — 120 с. — ISBN 978-5-354-01391-3.
  • Доманин А. А. Крестовые походы. Под сенью креста. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2011. — 2-е изд. — 432 с. — (Всемирная история). — ISBN 978-5-227-05176-9.
  • Дьячук И. А., Богатырёв В. Н., Пензиев М. В. Военно-духовные ордена. — СПб.: Реноме, 2010. — 304 с.: ил. — ISBN 978-5-904045-91-3.
  • Жарков С. В. История создания рыцарских орденов и каталог холодного оружия, снаряжения рыцарей средневековой Европы. — Брест: Академия, 2005. — 142 с. — ISBN 985-6750-82-2.
  • Жарков С. В. Военное искусство рыцарей. — Кеп:Мн.: Друк-С, 2008. — 400 с.: ил. — ISBN 978-985-686-702-9.
  • Жарков С. В. Рыцарские ордена в бою. — М.: Яуза; Эксмо, 2008. — 448 с. — (Война. Огнём и мечом).
  • Заборов М. А. Крестовые походы. — М.: Издательство АН СССР, 1956. — 278 с.
  • Заборов М. А. ЖӀарахой и их походы на восток в XI—XIII вв. — М.: Учпедгиз, 1962. — 166 с. — (Школьная историческая библиотека).
  • Заборов М. А. Крестом и мечом. — М.: Советская Россия, 1979. — 240 с.: ил.
  • Заборов М. А. ЖӀарахой на Востоке. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1980. — 320 с.
  • История крестовых походов: Сб. / Сост Дж. Райли-Смит. — М.: Крон-Пресс, Oxford University Press, 1998. — 496 с. — ISBN 5-232-00859-5.
  • Кесслер Ульрика. Ричард I Львиное Сердце. Король. Крестоносец. Авантюрист. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1997. — 480 с. — (След в истории).
  • Князь Александр Невский и его эпоха: Исследования и материалы / Под ред. Ю. К. Бегунова, А. Н. Кирпичникова. — СПб.: Изд-во «Дмитрий Буланин», 1995. — 216 с.
  • Крей Огаст. Первый крестовый поход. Сражения и осады, правители, паломники и вилланы, святые места в свидетельствах очевидцев и участников / Пер. с англ. В. С. Мухина. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2020. — 352 с. — ISBN 978-5-9524-5416-3.
  • Куглер Бернгард. История крестовых походов. — Ростов н/Д: Феникс, 1995. — 512 с. — (События, изменившие мир). — ISBN 978-5-85880-035-1.
  • Кулидж Оливия. Крестовые походы / Пер. Л. А. Игоревского. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2002. — 222 с. ил. — (Популярная история). — ISBN 5-227-01854-5.
  • Лависс Эрнест. Эпоха крестовых походов. — Смоленск: Русич, 2010. — 576 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-8138-0961-3.
  • Лучицкая С. И. Образ Другого. Мусульмане в хрониках крестовых походов. — СПб.: Алетейя, 2001. — 412 с. — ISBN 5-89329-451-3.
  • Лучицкая С. И. Крестовые походы Архивйина 2016-10-02 — Wayback Machine // Словарь средневековой культуры / Под ред. А. Я. Гуревича. — М.: РОССПЭН, 2003. — С. 234—239. — ISBN 5-8243-0410-6.
  • Лучицкая С. И. Крестовые походы. Идея и реальность. — СПб.: Наука, 2019. — 392 с. — (Библиотека всемирной истории). — ISBN 978-5-02-039685-2.
  • Лучицкая С. И. Рыцари, жӀарахой и сарацины. Запад и Восток в эпоху крестовых походов. — СПб.: Евразия, 2021. — 480 с. — (Clio Magna). — ISBN 978-5-8071-0505-9.
  • Майорова Е. И. Женщины в эпоху Крестовых походов. — М.: Вече, 2012. — 384 с. — (History Files). — ISBN 978-5-9533-5546-9.
  • Малов В. И. Тайны крестовых походов. — М.: Оникс, 2008. — 254 с. — (Библиотека открытий). — ISBN 978-5-488-01579-1.
  • Машке Эрих. Немецкий орден. Государство Немецкого Ордена. Портреты великих магистров. — СПб.: Евразия, 2003. — 256 с. — (Clio).
  • Мишо Г. (Жозеф-Франсуа). История крестовых походов / Пер. с франц. С. Л. Клячко. — М.: Алетейя, 1999. — 368 с. — (Vita memoriae). — ISBN 5-89321-071-9.
  • Монусова Е. История крестовых походов. — М.: ООО «АСТ». Астрель, 2010. — 512 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-17-065088-0.
  • Моррисон Сесиль. ЖӀарахой. — М.: Изд-во «Весь Мир», 2003. — 176 с. — (Весь мир знаний). — ISBN 5-7777-0217-1.
  • Нестеров В. Крестовые походы. — М.: Иностранка; Колибри, Азбука-Аттикус, 2015. — 128 с. — (История за час). — ISBN 978-5-389-09637-0.
  • Николь Дэвид. ЖӀарахой. История ордена Госпитальеров. 1100—1565 гг. / Пер. А. З. Колина. — М.: Эксмо, 2010. — 216 с. — (Военная история человечества). — ISBN 978-5-699-38487-7.
  • Перну Режин. ЖӀарахой / Пер. с франц. А. Ю. Карачинского, Ю. П. Малинина. — СПб.: Евразия, 2001. — 320 с. — (Clio). — ISBN 5-8071-0072-7.
  • Печников Б. А. Рыцари церкви — кто они? Очерки об истории и современной деятельности католических орденов. — М.: Политиздат, 1991. — 352 с. ил.
  • Портных В. Л. Крестовые походы в Палестину (1095—1291): аргументы для привлечения к участию. — СПб.: Алетейя, 2017. — 222 с. — (Библиотека Средних веков). — ISBN 978-5-906910-14-1.
  • Правер Джошуа. Королевство крестоносцев. Два века правления европейских рыцарей на древних библейских землях / Пер. с англ. В. С. Мухина. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2019. — 512 с.: ил. — ISBN 978-5-9524-5382-1.
  • Прашкевич Г. М. Крестовые походы. — М.: Вече, 1998. — 560 с. — (Великие войны). — ISBN 5-7838-0314-6.
  • Райт Джон К. Географические представления в эпоху крестовых походов. Исследование средневековой науки и традиции в Западной Европе / Пер. с англ. М. А. Кабанова. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1988. — 478 с.
  • Рансимен Стивен. Основание Къудс-ГӀалаского королевства. Главные этапы первого крестового похода / Пер. с англ. Т. М. Шуликовой. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2020. — 287 с. — ISBN 978-5-9524-5454-5.
  • Рансимен Стивен. Завоевания крестоносцев. Королевство Балдуина I и франкский Восток / Пер. с англ. А. Б. Давыдовой. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2020. — 479 с. — ISBN 978-5-9524-5456-9.
  • Рестон Джеймс. Священное воинство / Пер. с англ. С. С. Луговского. — М.: ООО «АСТ»; Хранитель, 2008. — 384 с.: ил. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-17-042304-0.
  • Ришар Жан. Латино-Къудс-ГӀалаское королевство / Пер. А. Карачинского. — СПб.: Евразия, 2002. — 448 с. — (Clio magna).
  • Стасюлевич М. М. История Средних веков. Крестовые походы (1096—1291 гг.). — М.: ООО «АСТ», Полигон, 2002. — 592 с. — (Библиотека мировой истории). — ISBN 5-17-011316-1.
  • Тарик Али. Столкновение цивилизаций. Крестовые походы, джихад и современность. — М.: ООО «АСТ»; Астрель, 2006. — 528 с. — ISBN 5-17-038858-6.
  • Тат Жорж. Крестовые походы. — М.: ООО «АСТ», Олимп, 2003. — 192 с.: ил. — (История. Открытие). — ISBN 5-17-013244-1.
  • Урбан Вильям. Тевтонский орден. — М.: ООО «АСТ», Астрель, 2010. — 416 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-17-044178-5.
  • Успенский Ф. И. История крестовых походов. — СПб.: Евразия, 2000. — 384 с. — (Clio).
  • Фёдоров-Давыдов А. А. Крестовые походы. — М.: ООО «АСТ», 2008. — 384 с. — ISBN 978-5-17-049210-7.
  • Филипс Джонатан. Четвёртый крестовый поход / Пер. с англ. А. Воскресенской. — М.: ООО «АСТ»; Астрель, 2010. — 512 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-17-057043-0, 978-5-271-32054-5.
  • Харитонович Д. Э. История крестовых походов. — М.: Аванта+; Астрель, 2009. — 368 с. — (Библиотека «Аванты+»). — ISBN 978-5-98986-314-3.
  • Хиллебранд Кэрол. Крестовые походы. Взгляд с Востока. Мусульманская перспектива. — М.: Диля, 2008. — 672 с. — (Мир ислама). — ISBN 978-5-88503-623-8.
  • Хрусталёв Д. Г. Северные жӀарахой. Русь в борьбе за сферы влияния в Восточной Прибалтике. XII—XIII вв. — СПб.: Евразия, 2012. — 624 с. — (Clio). — ISBN 978-5-91852-024-6.
  • Шаскольский И. П. Борьба Руси против крестоносной агрессии на берегах Балтики в XII—XIII вв. — Л.: Наука, 1978. — 246 с.
  • Эрдман Карл. Происхождение идеи крестового похода / Пер. с нем., предисл. и комм. Д. Г. Хрусталёва. — СПб.: Евразия, 2018. — 662 с. — ISBN 978-5-8071-0355-0.
  • Эрс Жак. История крестовых походов / Пер. М. Ю. Некрасовой. — СПб.: Евразия, 2015. — (Clio). — 320 с. — ISBN 978-5-91852-112-0.
  • Эсбридж Томас. Крестовые походы. Войны Средневековья за Святую землю / Пер. с англ. Л. А. Игоревского. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2016. — 734 с. — (Memorialis). — ISBN 978-5-227-06545-2.

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]