СемаӀашка

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Навигацин тӀегӀо Лахарна тӀегӀо
Эвла
СемаӀашка
СемаӀашка
СемаӀашкин рузбанан маьждиг
43°17′32″ къ. ш. 45°18′14″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
Муниципалан кӀошт ТӀехьа-Мартанан
Йукъаралла СемаӀашкин йуьртан меттиг
Йуьртда Боршигов Зайнди Ӏумаран кӀант
Истори а, географи а
Йиллина 1851
Хьалхара цӀерш 1922 кхаччалц — станица Самашкинская
ХӀордан сизал локхалла 217 м
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой ↗12 738[1] стаг (2020)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусалбанаш-суннийш
Официалан мотт Нохчийн мотт, оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 87147
Поштан индекс 366602
Автомобилан код 20, 95
ОКАТО 96403
Картин тӀехь
СемаӀашка картан тӀехь
СемаӀашка
СемаӀашка картан тӀехь
СемаӀашка
СемаӀашка картан тӀехь
СемаӀашка
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

СемаӀашка (оьрс. Сама́шки) — Нохчийн Республикин ТӀехьа-Мартанан кӀоштан эвла. СемаӀашкин йуьртан меттиган административан йукъ[2].

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Эвла лаьтта ТӀехьа –Мартанан кӀоштан къилбаседин декъехь, Соьлжа эркан аьрру берд тӀехь, кӀоштан йукъ йолчу ТӀехьа-Мартанан 9 км генахь, Соьлжа-ГӀалин 30 км малхбузехьа. Эвлан 4 км къилбехьа чекхболу федералан автонекъ «Кавказ». Советан Ӏедал долуш эвлахула чекхболура Несарера Соьлжа-ГӀала богӀу цӀерпоштнекъ. Иза бохийна Ичкерин заманахь.

СемаӀашкин йукъайогӀу масех шина гӀотах долу дуккха квартираш йолу хӀусамех лаьтта Дружба посёлок. Эвлахь лаьтта ишколийн йиъ гӀишло.

Къилбаседехьа эвлан тӀекхета Соьлжин дукъан шунаш, къилбехьа — СемаӀашкин хьун а, Соьлжа эрк а.

Уггаре гергара нах беха меттигаш: Керла-Шара къилбехьа, Давыденко къилба-малхбузехьа, Эна-Хишка малхбузехьа, Радужни къилбаседа-малхбалехьа, Закан-Юрт малхбалехьа.

Этимологи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Эвлан цӀе схьайолу нох. Сай-Маӏашка бохучу шина дашах.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Эвла йиллина 1851 шарахь[3] Соьлжин гӀазакхийн аса йуьллуш Самашкински гӀала санна, нохчий Лаха СемаӀашка эвла хиллачохь[4].

1920 шарахь Теркан гӀазакхийн депортаци йечу хенахь № 01721 омарца берриг гӀалин гӀазакхийн бахархой арабехира: 18 шеран тӀера 50 шо кхаччалц болу божарийн хьовсийра Кавказал арахьара концентрацин лагершка, зударий, бераш, баккхий нах Теркал дӀехьабехира[5]. Ламанан республикин ЦКхК 1922 шеран 25 апрелан омарца гӀалин цӀе хийцира СемаӀашка эвла аьлла.

Хьалхара Нохчийн-оьрсийн тӀом[нисйе бӀаьра | нисйе]

Коьрта йаззам: РФ ЧГӀМ операци СемаӀашкахь

Дуьххьара нохчи-оьрсийн тIом болуш, 1995 шеран 7-8 апрелехь цхьаболу российн а, дуьненайукъара а бакъо ларйаран кхолламаша чӀагӀдарца, эвлахь федералан эскарша массашкахь байира машаре гражданаш (хьажа РФ ЧГӀМ операци СемаӀашкахь). Бакъо ларйаран «Мемориал» кхолламна хетарехь, оцу меттигах болу хаамаш, нохчийн тӀемлойн хаамийн агенталло баржийна, цунах теша мегар дац.

Хаамийн кехат тӀехь йазбина цхьа могӀа, бакъ хила а йиш йоцу, хаамаш, — 6 апрелехь ОМОНхоша 41 семаӀашкахо-воккха стаг верах, йуьрта «Ураган» олу герз деттарх, эвлара 500 вахархо валарх, и.кх.дӀа. Дерриг схьаэцча, дуккха а кхин дерш сана оцу хаамийн агенталлин хаамаш, «Нохч-прессан» СемаӀашкара хиламех болу хаамаш тешаме бац.[6]

Амма «Мемориало» харц ца йо эвлан машаре бахархошна дуьхьала зуламаш даран факташ.

СемаӀашка «цӀанйар» дӀадаьхьира машаре бахархой бойуш, совцийначарна тӀехь сийсазалла лелош, талораш деш, цӀенош дагош. Эвла «цӀанйеш» кхелхина алсама бахархой, дукхаха долу цӀенош дагийна. Эвлан дукхаха болчу бахархошна хета, салташа цхьа могӀа меттигашкахь зуламаш дира наркотикаша бахийна болуш аьлла. Тешаллина цара гойтура СемаӀашка оьху журналисташна, депутаташна, бакъо ларйаран кхолламийн декъашхошна, федералан ницкъаш дӀабаханчул тӀехьа урамашкахь Ӏохку цкъа туху мехий. СемаӀашкахь 7-8 апрелехь операци йинчул тӀаьхьа, бахархошна йукъахь дуккха а байинарш бара. Авторо доклад йаздечу хенахь билггала хууш дара эвлара 103 вахархо вийний, амма, схьагарехь, и исписка йерриг йац. Оцу испискера дукхаха болу кхелхинарш, тӀамтӀехь дакъа лоцуш бацара, уьш бара эвлара машаре бахархой. Нисса эвлара машаре бахархой хилира тӀелатаран объект РФ ЧГӀМ белхалойн а, ЧЭ салтийн а агӀора эвла «цӀанйечу» хенахь.

Машаре бахархой кхалхаран бахьнаш: йаккхий тоьпаш а, минометаш а эвла йеттар; бронетранспортераш чуьра урамаш тӀе герз деттар; иччархоша урамака а, керташка а герз деттар; цӀенош чохь а, керташкахь а тоьпаш йеттар; чохь нах болум тоьланаш чу а, керта а, хӀусамаш чу а бумбанаш кхийсар; цӀенош дагор; лецна «къасто» буьгурш новкъахь байар.[7]

Нохчийн-оьрсийн тӀемаш чекхдевлча[нисйе бӀаьра | нисйе]

2003 шеран августехь, эвлара 500 гергга вахархочо дӀакъевлира федералан «Кавказ» некъ,цара мукъа йаккха бохура лачкъийна йигина 16 шо кхаьчна эвлара йоӀ Кацаева Эльза.[8]

2003 шеран 15 августехь эвлахь йолу тӀеман комендатурина тӀемлой тӀелетира. Шортта гӀишлон чу автоматан герз а, гранатометаш а йиттина 2 салтий велира 10 гергга тайп-тайпана хала чевнаш йира.[9]

2004 шеран 1 апрелехь чоьхьара эскарша СемаӀашка массо агӀора дӀа а къевлина эвлахь леррина операци йира. Шина гӀишлон чохь йара минанаш кечйен гӀирсаш, радиоурхаллин ШОьГӀ, кечйина фугас, гранатомёташ, кхин тӀеман гӀирсаш. НТВ телекомпанин хаамашца, СемаӀашкахь и санна лерина операцешкахь тӀепаза вайна 27 стаг[10].

Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бахархойн дукхалла
1979[11]1990[12]2002[13]2010[14]2012[15]2013[16]2014[17]
9185↗9945↗10 824↗11 275↗11 524↗11 743↗11 898
2015[18]2016[19]2017[20]2018[21]2019[22]2020[1]
↗12 070↗12 199↗12 275↗12 408↗12 597↗12 738
Къаьмнийн хӀоттам

2010 шеран йерригроссийн бахархой багарбаран жамӀийн хаамашца[23]:

Халкъ Барам,
ст. 		Берриг
бахархойх дакъа, %
нохчий 11 263 99,9 %
кхин берш 12 0,1 %
берриш 11 275 100,00 %

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2020 шеран 24 апрелехь. Теллина 2020 шеран 24 апрелехь.
  2. ↑ Самашкинская сельский округ (Юьртан меттиг) Архивйина 2012-02-09 — Wayback Machine
  3. ↑ Комитет Ставропольского края по делам архивов, Государственный архив Ставропольского края. Часть третья. Основные сведения о населённых пунктах // Административно-территориальное устройство Ставрополья с конца XVIII века по 1920 год. — Ставрополь: ОАО «ИПФ „Ставрополье“», 2008. — 399 с. Архиван копи 13 ноябрехь 2020 дуьйна Wayback Machine тӀехь
  4. ↑ Кавказский календарь… на 1860
  5. ↑ ПРИКАЗ № 01721 оп(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  6. ↑ ПЦ «Мемориал». 6. Ход операции по занятию села Самашки подразделениями МВД // Всеми имеющимися средствами: Операция МВД РФ в селе Самашки, 7-8 апреля 1995 года. — М., 1995.
  7. ↑ ПЦ «Мемориал». 8. Проеедение «зачистки» села // Всеми имеющимися средствами: Операция МВД РФ в селе Самашки, 7-8 апреля 1995 года. — М., 1995.
  8. ↑ Полина Шершнева Возвращение Эльзы (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори) (2003, 7 август). Теллина 2020 шеран 13 ноябрехь.
  9. ↑ Это было под Бачи-Юртом (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори) (2008, 24 октябрь). Теллина 2020 шеран 13 ноябрехь.
  10. ↑ В чеченском селе Самашки найдены склады со взрывчаткой (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори) (2004, 1 апрель). Теллина 2020 шеран 13 ноябрехь.
  11. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 29 декабрехь. Теллина 2013 шеран 29 декабрехь.
  12. ↑ Архивный вестник, №1. Нальчик:Архивное управление Правительства Чеченской Республики, 2013.
  13. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 3 февралехь.
  14. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 9 майхь. Теллина 2014 шеран 9 майхь.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 31 майхь. Теллина 2014 шеран 31 майхь.
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 16 ноябрехь. Теллина 2013 шеран 16 ноябрехь.
  17. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  20. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017, 31 июль). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2017 шеран 31 июлехь. Теллина 2017 шеран 31 июлехь.
  21. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2018 шеран 26 июлехь. Теллина 2018 шеран 25 июлехь.
  22. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (оьр.). Теллина 2019 шеран 31 июлехь.
  23. ↑ Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населённым пунктам, сельским населённым пунктам с численностью населения 3000 человек и более" (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2015 шеран 29 сентябрехь. Теллина 2018 шеран 24 ноябрехь.

Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «chech» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.

СемаӀашка Викилармехь

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]


Суьрташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • СемаӀашка

    СемаӀашка

  • СемаӀашкара ишкол

    СемаӀашкара ишкол

  • СемаӀашкара маьждиг

    СемаӀашкара маьждиг

  • СемаӀашкара рузбанан маьждиг

    СемаӀашкара рузбанан маьждиг

  • СемаӀашкин туьканаш

    СемаӀашкин туьканаш

  • СемаӀашкин а, ТӀехьа-Мартанан а гергара Бакох-Ростов некъан тӀехула долу тӀай

    СемаӀашкин а, ТӀехьа-Мартанан а гергара Бакох-Ростов некъан тӀехула долу тӀай

  • СемаӀашкара жамаӀат маьждиг

    СемаӀашкара жамаӀат маьждиг

  • СемаӀашкара араболу некъ

    СемаӀашкара араболу некъ

  • СемаӀашкин консервийн завод

    СемаӀашкин консервийн завод

  • СемаӀашкин туьканаш

    СемаӀашкин туьканаш

  • СемаӀашкин къилба йисттехь

    СемаӀашкин къилба йисттехь


Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

commons: СемаӀашка Викиларма чохь
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=СемаӀашка&oldid=8672586»