Несара

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Навигацин тӀегӀо Лахарна тӀегӀо
ГӀала
Несара
Наьсаре, На́на-Наьсаре
Сурт
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
43°13′ къ. ш. 44°46′ м. д.HGЯO
Пачхьалкх РоссиFlag of Russia.svg Росси
Регион ГӀалгӀайчоь
ГӀалин гуо Несара гӀала
Галин корта Евлоев Урусхан Хьасанан воӀ[1]
Истори а, географи а
Йиллина 1781
Дуьххьара хьахор 1810
Хьалхара цӀерш 1944 кхаччалц — Назрань
1959 кхаччалц — Коста-Хетагурово
Майда 138,28 км²
ХӀордан сизал локхалла 522 м
Климатан тайпа барамера
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой ↗122 261[2] стаг (2020)
Луьсталла 885,95 стаг/км²
Агломераци 120,000
Къаьмнийн хӀоттам гӀалгӀай, нохчий, оьрсий
Динан хӀоттам бусалбанаш-суннийш, православи
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 8732
Поштан индекс 386120
ОКАТО 26406
nazrangrad.ru
Картин тӀехь
Несара картан тӀехь
Несара
Несара картан тӀехь
Несара
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Несара[3] (оьрс. Назрань, гӀалгӀ. Наьсаре, На́на-Наьсаре) — Российн къилбехьара Республика ГӀалгӀайчуьра шахьар. Несаран кӀоштан административан йукъ, амма цунна йукъа ца йогӀу. Республикин маьӀнин шахьар. Кхуллу гӀалин гуо Несара гӀала[4]. Уггаре йоккха ГӀалгӀайчоьнан шахьар.

Этимологи[нисйе бӀаьра | нисйе]

XIX бӀешеран йуккъехь хьахайо Несара эвла. Топоним антропонимах схьайаьлла хетарх кхетайо — дуьххьара охьахиина Нясарах, иза хьахаво халкъан легендашкахь. 1944 шарахь, Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀайаккхарца эвла йукъатуьйхира Къилбаседа ХӀирийчоьна, цӀе хийцира Коста-Хетагурово аьлла хӀирийн поэтан К. Л. Хетагуровн цӀарах. Нохч-ГӀалгӀайн АССР метахӀотторца 1957 шарахь йухайелла Несара цӀе, 1967 шарахь цунах Несарашахьар йина[5].

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Шахьар лаьтта Соьлжа эркан аьрру бердаца, республикин малхбузен декъехь, Къилбаседа ХӀирийчоьн административан дозанехь, республикин коьрта шахьран — МагӀасан 4 км къилба-малхбузехьа.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Mousterian in Ingushetia.jpg

Несаран махка стаг охьахиина йуккъера тӀулган бӀешерера муьрахь дуьйна. 30 гергга тӀулгийн мустье гӀирс дукхаха берш андезитера а болуш карийна В. П. Любинна Дошлакъий-Йурт йистехь. Карийна и гӀирсаш меттигерачу породех бина хилар, оцу меттигехь мустьен муьрехь тӀулг кечбо жима пхьолгӀа хила хилар а[6]. лакхара палеолитан муьрера Мокхазан гӀирс карийна Эккажакъоьнгий-Йуртахь[7].

Несаран чӀагӀо[нисйе бӀаьра | нисйе]

Легендица Несара кхоьллинчу Мальсагов Карцхалан иэс
Несара гӀап. 1859 шеран сурт.

Несара кхоьллина терахь тӀеэцна 1781 шо[8]. Бух схьаэцна Российн эскаран квартирмейстерандекъера дивизионан квартирмейстеран Л. Л. Штедеран эпсаран хаамашкара, иза ша 1781 шарахь хилла ГӀалгӀаймахкахь, Ӏалашо йара тӀеман-топографин хаамаш гулба, гайтина Несара эркаца гӀалгӀайн гӀарулийн посташ[9]. ЧӀагӀдо кхин хьалха а Несара хьахайар, масала 1769/1770 шерийн италихойн математикан, астрономан, геодезистан, картографан Джованни Антонио Рицци-Заннонин «Ӏусманийн империн къилбаседин декъан» картин тӀехь[10]. Российн официалан документашкахь чӀагӀйина нах беха меттиг Несара дуьххьара хьахийна 1810 шарахь[11] Несаран чӀагӀонах, гӀап йина инарло И. П. Дельпоццос Мазалкера БуритӀе боьду некъ къовлархьама. ЧӀагӀонан белхаш беш балийра Мазалкера оьрсийн тӀеман инженераш[12].

Кавказан тӀом болуш, 1817 - 1832 шерашкахь Несара гӀап цкъа йухайина а, чӀагӀйина а ца Ӏара. 1818 шарахь Несаран чӀагӀо чӀагӀйира А. П. Ермоловс, оццу шарахь цуо йуьйгӀира Соьлжан лахенашкахь Грозни-гӀап. Несаран чӀагӀонна гергахь лаьттара Теркан гӀазакхийн гӀаланаш Обарг-Йурт, Сипсо-ГӀала, Эха-Борзе, Мохьмад-хитӀе. 1841 шарахь апрелехь гӀопан тӀелетта Имам Шемал йухатохарна императоро Николай I-чо Несаран йукъараллин совгӀат дина Георгийн байракхца[8].

1858 шеран Несаран гӀаттам[нисйе бӀаьра | нисйе]

1858 шарахь Несарахь гӀаттам белира. Меттигерачу бахархойн доллара а, лаьттан а бакъонаш луьсту комитето гӀаттаман бахьнаш дийцира, цара бохура гӀалгӀашна ца лаьа билгалйаьхначу меттигашкахь Ӏан, иза бахьнехь, «хила йеза терго ца хуьлу царна тӀехь». ГӀаттам боьдуш гӀалгӀайн бахархой аьттонза гӀиртира гӀазакхашкара Несара гӀап йаккха. ГӀаттам аьттонца охьатаӀийра А. И. Барятинскийс. 1860-гӀа шерашкахь сацам бира Несаран чӀагӀо кхин а чӀагӀйан, цунна гӀопан гергахь йехкира керла гӀазакхийн гӀаланаш — Эльдархан-ГӀала, Ангушт, шолгӀа Соьлжин а ГӀажарийн-Юрт.

Несара шахьар кхиар[нисйе бӀаьра | нисйе]

Галерей[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Несара шахьран Ӏам.

    Несара шахьран Ӏам.

  • Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь кхелхинчеран иэсан мемориал, 2010 шо.

    Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь кхелхинчеран иэсан мемориал, 2010 шо.

  • Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь кхелхинчеран иэсан мемориал, 2011 шо.

    Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь кхелхинчеран иэсан мемориал, 2011 шо.

  • ЦӀерпоштнекъан вокзал. Вокзалан хьалхара майданан агӀора сурт.

    ЦӀерпоштнекъан вокзал. Вокзалан хьалхара майданан агӀора сурт.

  • ЦӀерпоштнекъан вокзал. Перрон агӀора сурт, 2011 шо.

    ЦӀерпоштнекъан вокзал. Перрон агӀора сурт, 2011 шо.

Топографин карташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Лист карты K-38-30 Орджоникидзе. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1984 год. Издание 1988 г.

Хьажа кхин а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Глава тIетовжаран йоза йаздина дац
  2. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2020 шеран 24 апрелехь. Теллина 2020 шеран 24 апрелехь.
  3. ↑ Карасаев А.Т., Мациев А.Г. - Русско-чеченский словарь - 1978
  4. ↑ Закон от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  5. ↑ Поспелов, 2008, с. 303.
  6. ↑ Любин В.П., Бадер Н.С., Марковин В.Н. Первые местонахождения орудий каменного века в ЧИАССР // КСИА. Вып. 92. — 1962. — С. 121.
  7. ↑ К истории археологического изучения Чечни Архиван копи 7 августехь 2020 дуьйна Wayback Machine тӀехь, 23.12.2008
  8. ↑ 1 2 Энциклопедия «Мой город» — Назрань(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  9. ↑ Картоев, 2019, с. 181.
  10. ↑ Гаджиев, 2019, с. 171—179.
  11. ↑ Н. Д. Кодзоев. История Ингушетии (краткий очерк)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  12. ↑ Гриценко Н. П., Золотов В. А. Города Северо-Восточного Кавказа и производительные силы края. Ростов-на-Дону, 1984. С. 127

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Гаджиев З. Т. К вопросу о датировке основания города Назрань как ингушского поселения, существующего не менее 250 лет // Вестник Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева : научный журнал. — Магас: Ингушский НИИ ГН им. Ч. Э. Ахриева, 2019. — Вып. 2. — С. 171—179.
  • Поспелов Е. М. Географические названия России. Топонимический словарь. — М.: Астрель, АСТ, 2008. — 523 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5.
  • Картоев М. М. К вопросу о дате основания Назрани в свете гипотезы, представленной к.и.н. З. Т. Гаджиевым на основе изучения данных карты «Северной части Османской империи» 1774 г // Вестник Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева : научный журнал. — Магас: Ингушский НИИ ГН им. Ч. Э. Ахриева, 2019. — Вып. 2. — С. 180—191.

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Несара&oldid=8702160»