Географи

Дехар «Географ» хьажийна йу кхузе; хьажа. иштта кхин маьӀнаш.

Iилма
Географи
Дуьнех лаьцна йаздар, дуьне довзар
Медиафайлаш Викилармехь

Геогра́фи (схьадаьлла желт.-шира. γεωγραφία «Дуьненах лаьцна йаздар», лат. geographia чухула йа пол. geografia) — Iаламийн а, йукъараллийн Iилмийн комплекс, Iамайо географин чкъоьран структура, функцеш, эволюци, Iаламан а Iаламан-йукъараллин геосистемаш а, церан компоненташ а йекъар, цхьаьна болх бар а. Географис Iамадо Дуьненан тIехуле, цуьнан Iаламан хьелаш, цунна тIехь Iаламан объекташ йекъар (хьажа физикин географи), бахархой, экономикин ресурсаш (хьажа экономикин географи), иза цхьа хIума махкахь йаржоран кхоче йу.

Предмет

Географис Iамо объект — йахкаран законаш а, законе хьаьжжина хилар а, географин хьелийн компоненташа цхьаьна гIуллакх дар, уьш тайп-тайпана тIегIанашкахьцхьаьнайар. Талламан объектан чолхалло а, предметан областан шоралло а йукъара географин цхьа могIа башха Iилманийн географин Iилманийн система йечу дисциплинашна дифференциаци йира. Цунна чохь къаьста Iаламан (физикин-географин) а, йукъараллин а (социалан-экономикин) географин Iилманаш. Наггахь ша къастайо географин картографи, ша йолу географин дисциплина санна.

Географи — уггаре ширачех цхьаъ Iилма ду. Дукхаха болу цуьнан бух биллина эллинийн муьрехь. Зиеделлачун жамI дина гIараваьллачу географо Птолемей Клавдийс I бIешарахь дуьйна. Малхбузен географин ламаст къега ЙухаметтахIотторан муьрехь, иза билгалдоккху тIаьхьарчу эллиналлин муьран кхиамашка йухаойлайарца хьажаро а, картографин ладаме кхиамаша а, иза дихкина лору Герхард Меркаторан цIарца. ХIокху заманан академин географин бух биллина XIX бIешеран 1-ра декъехь Гумбольдт Александра а, Риттер Карла а.

Хьесапаш

Дуьненан спутникан сурт

Дуьненан локхаллийн карта

Iаламан Iилманийн муьлхха а Iаламан дукхалла низме дало универсалан хьесапаш, — логика а, математика а.

Карта географин талламийн бух санна

«Муьлхха а географин таллам картин тIера бола а ло, картин тIехь чекх а болу» (Н. Н. Баранский). Географин чун керла хьесапаш далийна долушшехь, картографин хьесап талламаш бечу хенахь коьртачех цхьаъ ду. Иза доьзна ду, карта — шортенан хаам дIабаларан уггаре дика хьесап хиларца. Географера модель йаран хьесап, геохаамийн а, дистанцин хьесапаш тIетовжу картографин хьесапна.

Дуьненан географин сурт а, географин культура а

Географин культура дукха хьолехь кхетайо географин Iилманан культура санна. Географи йовзаран культура Iилманчийн-географий а, бахархойн а. «Географин культура» а, «Дуьненан географин сурт» а белхашкахь В. П. Максаковскийн го и вовшашца уьйр йолу кхетамаш таханлера географин меттигера. Географин культурин цуо йукъатуху лахара компоненташ: 1) дуьненан географин сурт, 2) географин ойлайар, 3) географин хьесапаш, 4) географин мотт. Массийн а, Iилманан а географин культурашна йукъахь доккха ор ду, хIунда аьлча йукъаралла, коьртаниг, Iоттало дийцаран географица, цунна ца го таханлера географин мотт а, хьесап а.

Теоретикин географи — лакхара формалан бина географин хиламийн шортенан талламийн область, иза лерина фундаментан законаш гучудаха физикин географин а, йукъараллин-географин хьесапийн а. Теоретикин географин бух биллина географера барамийн революци йолучу хенахь, кхин дIа дикаллин хьесапаш а кхиира.

Литература

В хронологической последовательности:

• География // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Берг Л. С. География и её положение в ряду других наук // Вопросы страноведения. М., Л.: Московское акционерное издательское общество, 1925. С. 3-17.
• Хаггет П. География: синтез современных знаний. — М., Прогресс, 1979. — 684 c.
• Мукитанов Н. К. От Страбона до наших дней: (Эволюция географических представлений и идей). — М.: Мысль, 1985. — 240 с. — 45 000 экз.
• Клавихо, Руи Гонсалес де. Дневник путешествия в Самарканд ко двору Тимура (1403—1406 гг.) / Пер. со старо-испанский, предисл. и коммент. И. С. Мироковой. — М.: Наука, 1990. — 211 с.
• Лимнология и палеолимнология Монголии. Научные статьи / Группа авторов: Батнасан Н., Дорофеюк Н. И., Дулмаа А. и др. — СПб.: Наука, 1994. — 304 с.
• Кафанов А. И., Кудряшов В. А. Классики общей биогеографии. 2005.
• Страбон. География / Пер. с др.-греч. Г. А. Стратановского под ред. О. О. Крюгера, общ. ред. С. Л. Утченко — М.: Ладомир, 1994.
• Браун Л. А. История географических карт. — М.: Центрполиграф, 2006. — 480 с.

Хьажоргаш

• rgo.ru — Русское географическое общество
• Сайт факультета географии и геоэкологии СПбГУ
• Сайт географического факультета МГУ
• Сайт факультета географии Герценовского университета

Научно-популярные сайты

• География Мира
• «География. Планета Земля» — географический межпредметный образовательный портал
• Журнал «Вокруг света»
• Газета «География»

Географи
Майда	{{{майда}}} км² латта: {{{латта}}} % хи: {{{хи}}} %