Ша-шен дер

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Ша-шен дер
Ша-шен дер (Мане Эдуардан сурт)
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Ша-шен дер йа суицид (латинан маттера sui caedere «ша вер») — хуъушехь ша шена тоьхна хӀаллакхилар ду[1].

Суицидан бахьанаш йукъахь ду — синӀаткъаман цамгарш а (царна йукъахь депресси а, биполяран карзахалла а, аутизм спектран карзахаллаш а, шизофрени а, стеган цамгарш а, сингаттаме цамгарш а), физически цамгарш а (масала дӀа ца долу гӀелдалар), психотропан молханаш мийлар а, маларийн цамгар а[2][3][4][5].

Ша кхоа ца вар (масала тӀамехь а, къаьсттина халчу хьолехь а) турпалалла санна лоруш ду; башхо йоцу суицидах а, альтруистан суицидах а къастадо иза.

Дерригдуьненан могушалла Ӏалашйаран организацин (ВОЗ-ан) хаамашца, хӀора шовзткъе секундехь суицид ярца цхьа стаг хӀаллакхуьлу. ХӀора дийнахь дуьненахь кхо эзар адамо суицид йо. ХӀора шарахь цхьа миллион адамо суицид йо.

Ша-шен деран уггара лахара гайтамаш бу Латинан Америкехь а, Ӏаьрбойн а, цхьайолчу азиатийн а пачхьалкхашкахь. Суицидийн йуккъера барам бу Къилбаседера а Йуккъерачу а Европехь а, Къилбаседа Америкехь а, Къилба-Малхбале Азехь а, Тийначу Ӏапказан Малхбузера декъехь а (Австрали а, Канада а, ХӀинди а, Керла Зеланди а, Америкин Цхьанатоьхна Штаташ а). 2008-чу шеран ша-шен деран уггар лакхара гайтамаш бара Литвахь а, Беларусехь а, Россехь а, Шри-Ланкехь а, Кхазакхстанехь а, Мажаройчоьнах а, Японехь а, Украинехь а, Латвехь а[6].

Суицидийн бахьанаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдоху рогӀера суицидийн бахьанаш:

  • Стеган дахарехь йолу проблемаш:
    • ямартло яр;
    • доьзалан девнаш а, дӀасакъастар а[7];
    • гергарчу стеган цамгар а[8], кхалхар а[9];
    • ша хилар а[10][11][12], тидам цатоар а, гонаха болчу наха гӀайгӀа ца бар а[13];
    • балх тӀехь а, доьшучу меттехь а аьтто цахилар[14];
    • зенаш хилар а[15], банкрот хилар а[16];
    • аьтто байна йукъараллин зеделларг (масала, цхьана тобанах йукъаравалар а, балхара дӀаваккхар а, карьера йохар а[17]), социале изоляци а[18];
    • аутинг (адаман ца луъушехь йа пурба доцуш цуьнан сексан ориентацех а, гендеран билгалдаккхарех а лаьцна къайле нахалаяккхар а);
    • хала соматични цамгар йа эрчавоккхуш сакхт[19];
    • психотропан молханаш маларца йоьзна проблемаш (цу йукъахь синӀаткъаме (психологикан));
    • къаьсттина депресси а, кхийолу синӀаткъаман цамгарш а (Дерригдуьненан могушалла Ӏалашйаран организацин хаамашца, 15 процент депресси йолчу наха суицид йо[20]).
  • Ша-шен вуьйчу хьоле ваккхар[21]:
    • Ӏалашоллин хьийзор а, эладита (сийсаздар) а, кхерор а, гӀело яр а;
    • ницкъбар а[22], еттарш а;
  • ХӀоттар а, дахарехь самукъа цадалар а, Ӏалашо цахилар а[23];
  • Динан фанатизм (бӀарзвелла тешар) а, Ӏадатан ша-шен дер а[24].
  • Сий лардархьама ша-шен дер (масала, харакири);

Тайпанаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ша-шен дер тайп-тайпана хуьлу. Л. З. Трегубовс а, Ю. Р. Вагинс а билгалйаьккхина цуьнан тайпанаш[25]:

  • ша-шен ирхъолла
  • садукъдар[26]
  • хи чу эккхар
  • дӀовш (талу[27][28] а, набаран молханаш а[29][30][31], наркотикан препараташ а) малар
  • ша-шен дагор
  • Ӏуттучу а, ирачу а герзаца суицид яр:
  • долучу герзан гӀоьнца
  • электричествон токаца
  • хӀаваан кеманийн пилоташ хуъушехь бина авиабохамаш[32]
  • лакхе тӀера охьакхетар
  • мацалла хьегар
  • кхераме шелдалар

Америкин Цхьанатоьхначу Штаташкахь 2005-чу шарахь ша-шен деран уггаре йаьржина кепаш йара[33]:

·       долучу герзаца йина суицид — 52,1 %

·       ша-шен ирхъолла— 22,2 %

·       дӀовш малар — 17,6 %

·       кхийолу методаш — 8,1 %

Ша-шен дер а, дин а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дела цхьаъ веш волчу динашкахь (ислам а, керсталла а, яхӀудийн дин а) ша-шен дер къилахь лоруш ду. Делахь а, цхьацца йукъарадаккхарш хуьлу. Суицид йинчу адаман докъан ламасташ кхочуш ца до. Йукъарадаккхарш ду: синтӀаткъаме цамгар йолуш нах а, кхетам чохь ца хилла адам а, вехна хилла адам а[34]; шайн динан а, даймехкан а дуьхьа белларш а, шен ницкъ ца байта кхелхинарш а.

Сийлахьчу Къуръанехь Аннисаъ (Зударий) суратехь а, 29-чу айатехь йаздина ду:

ХӀай шаьш [Дéлах] тешнарш! Ма даа вовшийн даьхнеш шайна йукъахь харцонца, и [даьхнеш] шу вовшийн рéза долу совдéгар [даьхнеш] хилча бен . Ма дайъа шайн догӀмаш . Баккъалла а АллахӀ ву шоьца къинхéтамé.

Ортодоксан керсталлехь суицид йинчарна тӀера доӀа дан магош ду. Протестанталлехь а[35], таханлерачу католицизмехь а[36] ша-шен дер динчунна тӀера докъан ламасташ кхочушдо. Кхиболчу неха дуьхьа шен дахар дӀадалар суицид санна лара ца деза бохучу нахас даладо Ӏийсан Инжилера дешнаш:

«Шен доттагӀашна хьалхара шен са а дӀадаллал болчу безамал сов безам цхьанна а хир бац.» (Яхья 15:13)

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Stedman’s Medical Dictionary (28th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2006. ISBN 978-0-7817-3390-8.
  2. «Suicide Fact sheet N°398». WHO. April 2016. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 3 March 2016.
  3. Hawton K, van Heeringen K (April 2009). «Suicide». Lancet. 373 (9672): 1372-81. doi:10.1016/S0140-6736(09)60372-X. PMID 19376453. S2CID 208790312.
  4. Dodds TJ (March 2017). «Prescribed Benzodiazepines and Suicide Risk: A Review of the Literature». The Primary Care Companion for CNS Disorders. 19 (2). doi:10.4088/PCC.16r02037. PMID 28257172.
  5. Richa S, Fahed M, Khoury E, Mishara B (2014). «Suicide in autism spectrum disorders». Archives of Suicide Research. 18 (4): 327-39. doi:10.1080/13811118.2013.824834. PMID 24713024. S2CID 25741716.
  6. Иванова А. Е., Сабгайда Т. П., Семенова В. Г., Антонова О. И., Никитина С. Ю., Евдокушкина Г. Н., Чернобавский М. В. Ситуация с суицидами в России и мире = Опубликовано в книге: Смертность российских подростков от самоубийств / Иванова А. Е., Сабгайда Т. П., Семёнова В. Г., Антонова О. И., Никитина С. Ю., Евдокушкина Г. Н., Чернобавский М. В. -М., ЮНИСЕФ, 2011. С. 8-18 // Демоскоп Weekly : сайт. — № 523—524.
  7. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  8. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  9. Пелипас В.Е., канд. мед. наук, Стрельникова И.Р., НИИ наркологии, Москва. Депрессия и суицид в практике общесоматических лечебных учреждений // Лечащий врач. — 1998. — № 6.
  10. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  11. Пелипас В.Е., канд. мед. наук, Стрельникова И.Р., НИИ наркологии, Москва. Депрессия и суицид в практике общесоматических лечебных учреждений // Лечащий врач. — 1998. — № 6.
  12. Неплох Я.М. Человек, познай себя! Записки психиатра. — Санкт-Петербург: Наука, 1991. — 208 с. — ISBN 5-02-025937-3.
  13. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  14. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  15. Юрьева Л. Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  16. Неплох Я. М. Человек, познай себя! Записки психиатра. — Санкт-Петербург: Наука, 1991. — 208 с. — ISBN 5-02-025937-3.
  17. Пелипас В. Е., канд. мед. наук, Стрельникова И. Р., НИИ наркологии, Москва. Депрессия и суицид в практике общесоматических лечебных учреждений // Лечащий врач. — 1998. — № 6.
  18. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  19. Пелипас В.Е., канд. мед. наук, Стрельникова И.Р., НИИ наркологии, Москва. Депрессия и суицид в практике общесоматических лечебных учреждений // Лечащий врач. — 1998. — № 6.
  20. Расстройства эмоций (В. И. Крылов) — кафедра психиатрии и наркологии СПбГМУ им. И. П. Павлова
  21. Доведение до самоубийства // Российская юридическая энциклопедия / гл. ред. А. Я. Сухарев. — М.: ИНФРА-М, 1999. — ISBN 5-86225-925-2.
  22. Пелипас В.Е., канд. мед. наук, Стрельникова И.Р., НИИ наркологии, Москва. Депрессия и суицид в практике общесоматических лечебных учреждений // Лечащий врач. — 1998. — № 6.
  23. Юрьева Л.Н. Клиническая суицидология: Монография. — Днепропетровск: Пороги, 2006. — 472 с. — ISBN 9665257404.
  24. Г. В. Старшенбаум. Религиозный фанатизм: описание, терапия.
  25. Трегубов Л. З., Вагин Ю. Р. Глава 5. Эстетика способа самоубийства // Эстетика самоубийства. — Пермь: КАПИК, 1993.
  26. Повешение и удушение являются двумя способами вызова асфиксии, имеют много общего, однако имеются и некоторые отличия. Подробнее об этом можно почитать в статьях асфиксия и повешение.
  27. Мышьяк // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  28. Медицинский портал: отравление мышьяком. Архивировано 3 октября 2012 года..
  29. Ровнер А. Не злоупотребляйте снотворными!.
  30. Шадина М. Е. Самоубийства среди детей и подростков.
  31. Центр суицидальных исследований (Швеция). Самоубийства: мифы, реальность, статистика.
  32. Возможной причиной исчезновения Boeing 777 может быть самоубийство пилота
  33. Suicide Statistics. Suicide.org. Архивировано 3 октября 2012 года.
  34. «Казалось бы, что опившегося к разряду умышленных самоубийц можно бы было отнести, по крайней мере, тогда, когда положительно дознано, что он пил именно с тем, чтобы лишить себя жизни, и что мысль о самоубийстве родилась у него и созрела ещё в трезвом состоянии; но в этом случае нельзя сравнивать вину самоубийцы-опойцы с виною всякого другого умышленного самоубийцы, ибо смерти от перепоя предшествует помрачение рассудка, чего не бывает при употреблении других средств к сознательному самоубийству, например, выстрела, ножа и прочего, а отсутствие сознания в минуту смерти у преступника, хотя бы пред тем и задумавшего лишить себя жизни, является обстоятельством, лишающим такого рода самоубийство преступного характера; если же предположить, что у опившегося явилась мысль о самоубийстве уже в состоянии опьянения, под влиянием его, то такого самоубийцу должно, очевидно, считать поднявшим на себя руки вне ума (14 пр. Тим. Алекс.), во временном беспамятстве (1472 ст. Ул. о нак.)» («Об отпевании пьяниц и самоубийц. Выдержки из „Настольной книги священно-церковнослужителя“ С. В. Булгакова, стр. 1351—1352»).
  35. «В то же время протестантские священнослужители не отказывают таким людям в достойном погребении». Ritual.ru.
  36. «Mass is celebrated. Burial with dignity, in consecrated ground, is provided for one who dies this way». Catholicdigest.com.