Яндаре

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди


Эвла
Яндаре
43°16′09″ къ. ш. 44°54′31″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Регион ГӀалгӀайчоь
Муниципалан кӀошт Несаран кӀошт
Истори а, географи а
Йиллина 1843
Хьалхара цӀерш Райдзаст, Яндырка[1]
Климатан тайпа барамера континенталан
Бахархой
Бахархой 9206[2] стаг (2020)
Къаьмнийн хӀоттам гӀалгӀай
Динан хӀоттам бусулбанаш-сунний
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 8732
Поштан индекс 386138
Код ОКАТО 26220860001
Код ОКТМО 26605450101
Картин тӀехь
Яндаре картан тӀехь
Яндаре
Яндаре картан тӀехь
Яндаре
Яндаре картан тӀехь
Яндаре

Я́ндаре[3] (гӀалгӀ. Яндаре) — Российн Федерацин ГӀалгӀайчоьнан Несаран кӀоштара эвла. Кхуллу цхьана юьртах лаьтта муниципалан кхоллам Йуьртан меттиг Яндаре[4][5].

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Эвла лаьтта Эльдархан-ГӀалан къилбехьа, кӀоштан йукъ йолчу Несара-ГӀалан къилбаседа-малхбалехьа, Сурхо-ХитӀен малхбалехьа.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Цхьана версица оцу махкахь, цу декъахь Яндаре эвлан дакъа а, хилла шира гӀала-мегаполис МагӀас — юккъерабӀешерийн полиэтносан пачхьалкхан Аланин коьрта гӀала[6].

XVIII бӀешерийн юьххехь хӀинцалера Яндаре йолчохь лаьттина гӀебартойн элийн ЕндаровгӀеран эвла, церан цӀарах тиллина йуьртан цӀе, ткъа иштта доьду хи Эндерипс (хӀинца Яндар-хи). Сих-сиха орстхой (нохчий) а кхий болу нохчий а, гӀумкий тӀелетар бахьнехь, гӀебартойн эвланаш кхелхира ГIалми хи йистте а, Ташхойн рагӀ тӀе а, ткъа Соьлжан йист лелайора дежийлаш санна[7].

1763 шарахь болабеллачу Оьрсийн-Кавказан тӀамехь, оьрсийн эскарш масийттаза тӀелетар бахьнехь, Жима ГӀебарта яссаелира, 1772 шарахь орстхоша караерзийра Ӏас хин лахенаш а, Карасу-Яндырь олу меттиг а, кхоьллира Йоккха а, Жима а Яндаре эвланаш[8].

1825 шеран майхь — июнехь, коьртехь Таймин Биболатан накъост, юьртда ЦӀечойн Джамбулат а волуш, гӀевттира Яндарен бахархой, амма иза охьатаӀийра, Джамбулат лецира, инарлан Ермоловн омарца вийра[9].

1833 шарахь Яндаре юха а гӀаьттира коьртехь Азаматов Джанхот волуш. Оццу шеран июлехь эскарша иза а охьатаӀийра. Азаматов Джанхотан а, цуьнан гергарчеран а цӀенош дагийра. Ерриг эвла ца ягош сацийра Несарара гӀалгӀайша гӀолацарна[10].

1843 шарахь эвла ягийра паччахьан эскарша, ткъа латта совгӀатан делира паччахьан эпсарна Мальсаговн болх дика барна. МальсаговгӀар тахана а латтош ду Яндарера дуьххьарлера цӀа, иза когаметтачун дуьсуш схьадогӀу, хӀинца цуьнан да ву Мальсагов Адам Ахьмад воӀ.

Инфраструктура[нисйе бӀаьра | нисйе]

Юьртахь ду 1 рузбанан а, 4 джамаӀатан а маьждиг, 3 юккъера ишкол, хьуьжар, ткъа иштта йуьртан библиотека а, амбулатори а. Маьждиган гена доццуш чурт ду 1941—1945 шерашкара Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀеман декъашхошна лерина.

Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бахархойн дукхалла
1926[11]2002[12]2006[13]2007[13]2008[13]2009[13]
218510 63110 97511 06311 25411 392
2010[14]2011[14]2012[14]2013[14]2014[15]2015[16]
798080098155825184568619
2016[17]2017[18]2018[19]2019[20]2020[2]
86808786884990889206
Къоман хӀоттам

2010 шеран Ерригроссийн бахархой багарбаран[21] жамӀашца

  • гӀалгӀай — 7 873 ст. (98,7 %),
  • кхин берш — 107 ст. (1,3 %).

Галерей[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. K-38 карты Генштаба СССР. Тбилиси, Ереван, Грозный, Нальчик.
  2. 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2020 шеран 24 апрелехь. Теллина 2020 шеран 24 апрелехь.
  3. Карасаев А.Т., Мациев А.Г. - Русско-чеченский словарь - 1978
  4. Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-рз «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
  5. Поиск кодов ОКАТО. Сельское поселение Яндаре, Назрановский район Архивйина 2015-11-18 — Wayback Machine
  6. Исторический проект «Ингушетия:Исторические Параллели» АЛАНЫ в I—IX вв. (оьр.). Ghalghay.com (28 ноября 2009). Теллина 2015 шеран 9 ноябрехь.
  7. Нухажиев Н. С., Умхаев Х. С., «В поисках национальной идентичности», Грозный, 2012 г.
  8. Бутков П. Г., «Материалы для новой истории Кавказа с 1722 по 1803 гг.», СПб., 1869 г.
  9. http://serdalo-gazeta.livejournal.com/534515.html
  10. Кодзоев Н.Д., 2011.
  11. Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  12. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 3 февралехь.
  13. 1 2 3 4 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 17 октябрехь. Теллина 2013 шеран 17 октябрехь.
  14. 1 2 3 4 Оценка численности населения 2010-2013. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 23 августехь. Теллина 2014 шеран 23 августехь.
  15. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2014 шеран 2 августехь. Теллина 2014 шеран 2 августехь.
  16. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2015 шеран 6 августехь. Теллина 2015 шеран 6 августехь.
  17. Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2016 шеран 8 августехь. Теллина 2016 шеран 8 августехь.
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017, 31 июль). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2017 шеран 31 июлехь. Теллина 2017 шеран 31 июлехь.
  19. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2018 шеран 26 июлехь. Теллина 2018 шеран 25 июлехь.
  20. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (оьр.). Теллина 2019 шеран 31 июлехь.
  21. ВПН том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия.