Кеп:Британин империн латтанаш

Йоккха Британин хӀордал дехьара латтанаш

Билламе къастонаш: ХӀинцалерачу Йоккха Британин бозуш болу мехкаш билгалбаьхна томмачу зорбанца, къаьмнийн ДоттагӀаллин декъашхой— курсивца, ДоттагӀаллин паччахьаллаш буха сиз хьаькхна.
Деколонизацин мур (1947) кхачале байна мехкаш билгалдаьхна таьӀна-баьццара бесца.

Европа а, Лаьттаюккъера хIордан йист а

1066 дуьйна Гернси¹^,²
1066 дуьйна Джерси¹^,²
1171—1541 Ирландин лордалла
1346 дуьйна Мэн гӀайре¹
1541—1801 Ирланди униехь
1708—1757 Менорка

1713 дуьйна Гибралтар
1763—1782 Менорка
1798—1802 Менорка
1800—1813 Малтан протекторат
1801—1922 Йоккха Британин а, Ирландин а
1813—1964 Малта³

1807—1890 Гельголанд
1809—1864 Ионийн гӀайренаш
1878—1960 Кипр
1921—1922 Къилба Ирланди
1921—1937 Ирландин Маьрша пачхьалкх (хӀинца Ирланди)⁴

1921 дуьйна Къилбаседа Ирланди
1945—1949 Оккупацин зона Германехь
1945—1949 Оккупацин зона Австрехь
1960 дуьйна Акротири а, Декелиа а

¹ Йоккха Британин йукъахь доцу Британин монархин тажанан мехкаш.
² 1940—1945 КхоалгӀа Рейхн оккупацехь .

³ ТӀаьхьуо арайаьлла ДоттагӀаллин паччахьаллин йукъара, оцу йукъахь декъашхалла а дуьтуш.
⁴ 1949 араяьлла ДоттагӀаллин йукъара.

Къилбаседа Америка

1583—1907 Ньюфаундленд
1607—1776 Виргини
1619 дуьйна Бермуда гӀайренаш
1620—1691 Плимутан колони
1622—1691 Мэн
1629—1691 Колони Массачусетс-Бэй
1632—1776 Мэриленд
1635—1644 Сэйбрук
1636—1776 Коннектикут
1636—1776 Род-Айленд
1638—1665 Нью-Хейвен
1663—1712 Каролина

1815—1858 Керла Каледони гуо
1818—1846 Колумби/Орегон¹
1841—1867 Канада провинци
1849—1866 Ванкувер
1853—1863 Шарлотта паччахьан гӀайренаш
1858—1866 Британин Колумби
1859—1870 Къилбаседа-малхбуза мохк
1862—1863 Стикин мохк
1866—1871 Ванкувер а, Британин Колумби а
1867—1931 Канадан конфедераци²
1907—1949 Доминион Ньюфаундленд

¹ АЦШ-ца цхьаьна лелон мохк.
² 1931 тӀаьхьа — доминион Канада.

Латинан Америка а, Карибан бассейнан а, Къилба Атлантикин а гӀайренаш а

1605—1979 Сент-Люси
1623—1883 Сент-Китс
1624—1966 Барбадос
1625—1650 ЖӀаран гӀайренаш
1627—1779 Сент-Винсент
1627—1816 Мох кӀелара гӀайренаш
1628—1883 Невис
1632—1782 Монтсеррат
1632—1860 Антигуа
1643—1860 Бэй гӀайренаш
1650 дуьйна Ангилья
1651—1667 Уиллогбиленд (Суринам)¹

1655—1859 Сагалматийн берд
1655—1962 Ямайка
1658 дуьйна Сийлахь Еленин гӀайренаш²
1666 дуьйна Британин Виргинийн гӀайренаш
1666—1860 Барбуда
1670 дуьйна Кайманийн гӀайренаш
1650—1973 Багаман гӀайренаш
1630—1641 Провиденин гӀайре
1670—1689 Сент-Эндрю а Провиденси а гӀайренаш
1762—1779 Гренада

1763—1778 Доминика
1763—1888 Тобаго
1775—1908 Къилба Джорджи
1783 дуьйна Монтсеррат
1783—1974 Гренада
1783—1979 Сент-Винсент а, Гренадина а
1783—1978 Доминика
1783 дуьйна Тёркс а, Кайкос а
1797—1888 Тринидад
1815 дуьйна Стиглание Ваккхарин гӀайре²
1816 дуьйна Тристан-да-Кунья²

1814—1966 Брит. Гвиана (Гайана)³
1833—1958 Мох хьоькху гӀайренаш
1833—1958 Мох кӀелара гӀайренаш
1833 дуьйна Фолклендан гӀайренаш⁴
1860—1981 Антигуа а, Барбуда а
1862—1981 Британин Гондурас (Белиз)
1882—1983 Сент-Китс а, Невис а
1888—1962 Тринидадан а, Тобаго а
1908 дуьйна Къилба Джордж а, Къилба Сандвичан гӀайренаш а⁴
1958—1962 Вест-Индин федераци

¹ Цул сов Йоккха Британин оккупацехь хилла 1795—1802 а, 1802—1815.
² ЙукъайогӀу бозуш болчу Аьрдачу Еленин а, Стиглание-Ваккхарин а, Тристан-да-Куньян а гӀайренийн мехкана.

³ 1970 ДоттагӀаллин паччахьаллин йукъарйаьлла, йукъахь декъашалла а дуьтуш.
⁴ 1982 Аргентинан оккупацехь лаьттира; да хилар къуьсуш ду 1816.

Африка

1661—1702 ГӀайре Джеймс
1765—1816 Сенегамби
1787—1961 Сьерра-Леоне¹
1794—1976 Сейшелан гӀайренаш
1795—1803 Капан колони
1806—1910 Капан колони
1807—1814 Мадейра
1810—1968 Маврики¹
1810—1965 Чагос
1816—1965 Гамби²
1834—1839 Сокотра
1843—1910 Наталь
1861—1906 Лагос колони

1868—1966 Басутоленд (Лесото)
1867—1957 Дешийн берд (Гана)¹
1877—1881 Трансвааль Республика
1878—1910 Уолфиш-Бей
1881—1900 Ойл-Риверс протекторат
1882—1922 Мисар султанат
1884—1960 Британин Сомалиленд
1885—1895 Бечуаналенд колони
1885—1966 Бечуаналенд протекторат (Ботсвана)
1887—1897 Зулуленд
1889—1924 Баротселанд
1890—1962 Уганда¹

1915—1931 Къилба-Малхбузен Африка³
1916—1956 Британин Тоголенд³
1922—1961 Британин Камерун³
1920—1963 Кени¹
1922—1961 Танганьика³
1923—1965 Къилба Родези
1924—1964 Къилбаседа Родези (Замби)
1953—1963 Родезин а, Ньясалендан а федераци
1965 дуьйна ХӀиндин Ӏапказ чуьра Британин мохк
1979—1980 Къилба Родези (Зимбабве)⁴

¹ ТӀаьхьа араяьлла ДоттагӀаллин паччахьаллин йукъара, оцу йукъахь декъалла а долуш.
² 1970 ДоттагӀаллин паччахьаллин йукъахь йац, 2013 араяьлла ДоттагӀаллера.

³ Къаьмнийн Лиган мандатаца.
⁴ 2003 араяьлла ДоттагӀаллера.

Ази

1640—1858 Мадрасан президенталла
1685—1824 Бенкулен
1687—1858 Бомбейн президенталла
1690—1858 Бенгалан президенталла
1702—1705 Пуло-Кондор
1721—1949 ХӀиндин цигара мехкийн олаллаш
1762—1764 Манила а, Кавите а
1786—1826 Пенанг
1789—1796 Йоккха Андаман
1796—1948 Цейлон (Шри-Ланка)¹
1812—1814 Бангка
1812—1824 Белитунг
1819—1826 Сингапур
1820—1971 Бартбаран Оман (ОАЭ)
1820—1971 Бахьрейн

1824—1948 Бирма²
1826—1946 Стрейтс Сетлментс²
1839—1963 Аденан колони
1839—1842 ОвхӀан (оккупаци)
1841—1997 Гонконг²
1841—1946 Саравак паччахьалла²
1848—1890 Лабуан
1858—1947 Британин ХӀинди (ХӀинди¹, Пакистан¹, Мьянма, Бангладеш)
1858—1872 Андаманан а, Никобаран а гӀайренаш²
1861—1947 Сикким
1873—1896 Негри-Сембилан
1874—1896 Селангор
1874—1896 Перак

1879—1919 ОвхӀан (протекторат)
1881—1963 Къилбаседа Борнеон протекторат²
1887—1896 Паханг
1886—1963 Аден протекторат
1887—1965 Мальдивийн гӀайренаш
1888—1984 Бруней²
1891—1971 Маскат а, Оман а (Оман)
1895—1946 Федераци йина малайн пачхьалкхаш²
1898—1930 Вэйхай
1899—1961 Кувейт
1904—1948 Джохор
1910—1949 Бутан
1909—1946 Федераци янза малайн пачхьалкхаш³

1916—1971 Катар
1920—1932 Месопотами⁴
1920—1948 Палестина⁴
1921—1946 Трансурдане⁴
1946—1963 Къилбаседа Борнеон колони
1946—1963 Саравак колони
1946—1963 Сингапур
1946—1948 Малайн Союз
1947—1950 ХӀиндин Союз
1948—1972 Доминион Цейлон
1948—1957 Малайн Федераци (Малайзи)
1962—1967 Къилба Ӏаьрбийчоьнан Федераци
1963—1967 Къилба Ӏаьрбийчоьнан протекторат

¹ ТӀаьхьа араяьлла ДоттагӀаллин паччахьаллин йукъара, оцу йукъахь декъалла а долуш.
² 1941—1945 Японин империн оккупацехь.

³ 1942—1945 Таиланд йукъахь.
⁴ Къаьмнийн Лиган мандатаца.

Австрали а, Океани а, Антарктика а

1851—1901 Виктори колони
1857—1955 Кокосийн гӀайренаш (Килинг)
1859—1901 Квинсленд
1874—1970 Фиджи²
1877—1976 Британин Малхбуза-ТийнаӀапказан мехкаш
1878—1931 Ашмор гӀайренаш
1884—1902 Британин Керла Гвиней³ (Папуа — Керла Гвиней)
1888—1893 Раротонга
1888—1958 Ӏийса пайхамар винчу ден гӀайре²

1889—1926 Юнион гӀайренаш
1892—1976 Гилбертан а, Эллисан а гӀайренаш³ (Кирибати а, Тувалу а)
1893—1901 Кукан гӀайренийн федераци
1893—1978 Британин Соломонан гӀайренаш³ (Соломонан гӀайренаш)
1900—1970 Тонга
1900—1901 Савидж гӀайре
1901—1942 Австралийн барт
1907—1953 Доминион Керла Зеланди
1908—1962 Къилба Шетландин гӀайренаш⁵

1908—1962 Къилба Оркнейн гӀайренаш⁵
1908—1962 Грейаман мохк⁵
1909—1931 Картье гӀайренаш
1910—1947 Херд гӀайре а, Макдональд гӀайренаш а
1923 Россан бозуш болу мохк
1923—1968 Науру^3,⁶
1930—1933 Эндербин мохк
1939—1979 Кантон а, Эндербери а гӀайренаш³
1962 дуьйна Британин антарктикан мохк⁵

¹ 1906 Францица цхьаьна лелон мохк.
² 1987 ДоттагӀаллин паччахьаллех яц, 2006 ДоттагӀаллин йукъара яьхна.
³ 1942—1945 Японин империн оккупацехь.

⁴ АЦШ-ца цхьаьна лелайо.
⁵ 1961 мехкан къийсамаш совцийна Антарктикех болчу бартаца.
⁶ Къаьмнийн Лигийн мандатаца Йоккха Британин, Австралин, Керла Зеландин урхаллехь.

Испискаш йукъахь бац ШолгӀа дуьненан тӀом боьдучу хенахь Британин империс оккупаци йина мехкаш .