Чулацаман тӀегӀо

Горбачёв, Михаил Сергеевич

Хьажоргаш нисйар
Талларе хьожуш
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Жоьпаш дехар «Горбачёв», «Горбачёв, Михаил» дӀасахьежайо кхуза; Хьажа кхин а терминийн кхин маьӀнаш Горбачёв, Горбачёв, Михаил.
Горбачёв Михаил Сергеевич
оьрс. Михаил Сергеевич Горбачёв
Горбачёв Михаил Сергеевич
Горбачёв 2010 шарахь
Российн Социал-демократин парти цхьаьна председатель
 — 2004 шеран 22 май
Хьалха хилларг дарж кхоьллина
Когаметтаниг Владимир Кишенин
ССРС Президент
 — 1991 шеран 25 декабрь[1]
Хьалха хилларг дарж кхоьллина
Когаметтаниг дарж дӀадаьккхина
ССРС Лакхара Кхеташонан председатель
 — 1990 шеран 15 март
Хьалха хилларг дарж кхоьллина; иза ша ССРС Лакхара Кхеташонан Президиуман председатель санна
Когаметтаниг Анатолий Лукьянов
ССРС Лакхара Кхеташонан Президиуман председатель
 — 1989 шеран 25 май
Хьалха хилларг Андрей Громыко
Когаметтаниг дарж дӀадаьккхина; иза ша ССРС Лакхара Кхеташонан председатель санна
ССКП ЦК инарлин секретарь
 — 1991 шеран 24 август
Хьалха хилларг Черненко Константин
Когаметтаниг Владимир Ивашко
(д. кх.)
дарж дӀадаьккхина
Ставрополан ССКП мехкан комитетан хьалхара секретарь
 — 1978 шеран 4 декабрь
Хьалха хилларг Ефремов Леонид
Когаметтаниг Мураховский Всеволод
Дин атеизм[5]
Вина терахь 1931 шеран 2 март({{padleft:1931|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:2|2|0}}) (93 шо)
Вина меттиг Привольни йуьрт, Медвеженски кӀошт, Ставрополан гуо, Къилбаседа-Кавказан мохк, РСФСР, ССРС
Кхелхина терахь 2022 шеран 30 август({{padleft:2022|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:30|2|0}})[3][4][…] (91 шо)
ДӀавоьллина
Да Горбачёв Сергей Андреевич (1909—1976)
Нана Горбачёва (Гопкало) Мария Пантелеевна (1911—1995)
Зуда Горбачёва (Титаренко) Раиса Максимовна (1932—1999)
Бераш йоӀ: Вирганская (Горбачёва) Ирина Михайловна (йина 1957)
Парти 1) ССКП (1952—1991(92))
2) РЦСДП (2000—2001)
3) РСДП (2001—2007)
4) Социал-демократийн барт (2007—2017)
Дешар МПУ юридически факультет
Ставрополан йуьртабахаман институт
ГӀуллакхалла Политика[7], Экономическая реформа[7], демократизация[7], перестройка[7]
Динлелор динехь вац (атеист)[2]
Автограф Автографан сурт
СовгӀаташ

Российн:

Сийлахь Андрей Первозванни орден — 2011
Сийлаллин орден — 2001

Советийн:

Ленинан Орден Ленинан Орден Ленинан Орден Октябран Революцин Орден
Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орден Орден «Сийлаллин Билгало»
«Къинхьегаман Силаллийн» мидал
«Къинхьегаман Силаллийн» мидал
 «ТӀеман доттагӀалла чӀагӀдарна» мидал (ССРС)

Кхечу мехкийн:

Филадельфин Маршонан мидал
КӀайчу лоьман орденан Йоккха жӀаран кавалер Исбаьхьаллин а, литературин а орденан командор (Франци) Колумб Христофоран орденан Йоккха жӀаран кавалер
Сийлахь Агатин орденан Йоккха жӀар Португалин Маршонан орденан Йоккха жӀаран кавалер ФРГ гӀуллакхаш дарна башха тӀегӀанан орденан Йоккхачу жӀаран кавалер
«Димитров Георгий вина 100 шо кхачарна» мидал
Нобелин совгӀат — 1990 Астурийн принцан совгӀат — 1989
«Грэмми»
Сайт gorby.ru​(оьр.)​(ингалс.)
Болхбаран меттиг
Викилармин логотип Викиларми чохь медиафайлаш

Горбачёв Михаи́л Серге́евич (вина 1931 шеран 2 мартехь, Привольни йурт, Медвеженски кӀошт, Ставрополан гуо, Къилбаседа-Кавказан мохк, РСФСР, ССРС - 2022 шеран 30 август) — советийн а, российн а пачхьалкхан, политикин, партин, йукъараллин гӀуллакххо.

ТӀаьххьара Советийн Бертан Коммунистин Партин Юккъарчу комитетан коьрта секретарь ву (1985—1991). 1988—1989 шерашкахь Советийн Социалистийн Республикийн ТӀаьххьара ССКП ЦК инарлин секретарь (1985—1991). тӀаьххьара ССРС Лакхара Кхеташонан Президиуман председатель (1988—1989), цул тӀаьхьа хьалхара ССРС Лакхара Кхеташонан председатель (1989—1990). Хьалхара а, цхьаъ бен воцу а ССРС президент (1990—1991)[8].

Горбачёв-Фонд кхоьллинарг. 1993 шарахь дуьйна КъАЙ «Керла хӀора дийнан газет» (хьажа «Керла газет») кхоьллинчех ву, редакцин кхеташонан декъахо а ву. Арахецаран 10 % акцийн да ву.

Ду шортта совгӀаташ а, сийлахь цӀераш а. Уггаре гӀарадаьлла совгӀат — 1990 шеран Нобелан машаран совгӀат.

Горбачёвн пачхьалкхан а, ССКП куьйгалхочун белхан муьрехь Советийн Союзехь ладаме хийцамаш хилла, цара Ӏаткъам бира дерриг дуьненна а, цигара схьабогӀу хӀара историн хиламаш:

  • Масштабехь гӀертар хийца советийн система («Перестройка»). ССРС йукъайаккхар гласностан, Дешан маршонан, зорбанан маршонан политика, демократин харжамаш, хийцар социалистийн экономика базаран моделан агӀора (1987 шеран экономикин хийцамийн концепцис базаран йукъаметтигаш йукъайохура гуттара тӀаьхьа), цуо бигира кӀоргера экономикин къоьлле[9].

2020 шарахь дуьйна ву уггаре дукха ваьхна Российн урхалча, иза хьалха велира Керенский Александрал[11][12] а ССРС номиналан куьйгалхочул Кузнецов Василийл (89 шераш).

Хьалхара шераш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Вина 1931 шеран 2 мартехь Ставрополан мехкан (оцу хенахь Къилбаседа-Кавказан мохк) Медвеженски кӀоштара Привольни йуьртахь, ахархойн доьзалехь. Да — Горбачёв Сергей Андреевич (08.10.1909—22.02.1976), Оьрсий. нана — Горбачёва (ден фамили Гопкало) Мария Пантелеевна (02.04.1911—14.04.1995)[13], украинхо.

Горбачёв Миша ненадеца — «ЦӀен Октябрь» колхозан председателца Гопкало Пантелей Ефимовичца (1894—1953) а, ненаненаца Гопкало (ден фамили Литовченко) Василиса Лукьяновница[14]
(аудио)
(аудио)
М. С. Горбачёвн дӀайаздина аз
noicon
Медиафайлаш лакхитарна гӀо

М. С. Горбачёвн деда а, ненада а 1930-гӀа шерашкахь арабаьхна хилла.

Деда, Горбачёв Андрей Моисеевич (1890—1962), ахархо-долахо; 1934 шарахь йалта дӀадеран план кхочуш ца йарна араваьккхина махкара Иркутскан областе, ши шо даьлча мукъа ваьккхина, даймахка йухавирзина колхоз йукъа вахана, цигахь валлалц къахьегна[15].

Ненаден, Гопкало Пантелей Ефимовичан (1894—1953), схьавалар дара Черниговн губернера ахархойх, пхеа берех воккхаха вверг вара, 13 шо долуш да велира, тӀаьхьуо кхелхира Ставрополан махка[16]. Дуьненан хьалхарчу тӀеман ветеран, латта кхечира советийн Ӏедал долуш, 1920-гӀа шерашкахь дакъа лецира латта тодаран доттагӀалла кхуллуш, 1928 шарахь ЕКП(б) велира, тӀаккха хӀоттийра Привольнера «Бепигкхиорхо» колхозан председатель, 1930-гӀа шерашкахь хилла луларчу, Привольнин 20 километр генара, йуьртара «ЦӀен Октябрь» колхозан председатель, Михаил ишколе ваххалц, вехира ненадеца а ненаненаца а[17], троцкизмехь бехке вина [[Доккха таӀзар|1937 шарахь ненада лецира. Таллам боьдуш, 14 бутт баьккхира набахтехь, ницкъбар а, сийсазалла а лайра. Пантелей Ефимович тоьпаш тохарех кӀелхьара велира 1938 шарахь февралан пленумехь «партин некъ» хийцабаларна, пленум лерина йара «совнаха хӀуманашца дов латторех лаьцна». ЖамӀехь 1938 шеран сентябрехь Красногвардейскан кӀоштан ППУ хьаькамо ша-шена тапча туьйхира, ткъа Пантелей Ефимович бакъ вира, 1938 шеран декабрехь мукъаваьккхира. 1939 шарахь ненада йуха а хилира колхозан председатель, тӀаьхьа куьйгалла дира кӀоштан лаьттан декъан.

Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом болуш, Горбачёв Михаилан 10 шо сов долуш, да тӀаме вахара. кӀеззиг хан йаьлча йуьрта чудевлира немцойн эскарш, доьзало пхи бутт сов баьккхира оккупацехь. 1943 шеран 21—22 январехь, БуритӀе йолчура тӀелетта, и кӀошташ мукъайехира советийн эскарша. Мукъайаьккхинчул тӀаьхьа да кхелхина аьлла хаам беира. Ткъа масех де даьлча дегара цӀа кехат деира, хиира иза дийна хиларх, похоронка галбевлла даийтина хилар а. Горбачёв Сергей Андреевична совгӀат динера шина ЦӀечу Седан орденца а, [[«Доьналла гайтарна» мидал (ССРС)| «Доьналла гайтарна» мидалца а. Дахаран халчу меттигашкахь дас цкъа гӀолаьцна ца Ӏа Горбачёвна[18].

13 шо долуш дуьйна деша а доьшуш болх беш вара МТС а, колхозехь а.

15 шо долуш дуьйна МТС комбайнёран гӀоьнча болх бира.

1949 шарахь ишколахо Горбачёвн йалташ чудерзош тӀех дика къахьегарна совгӀат дира Къинхьегаман ЦӀен Байракхан орденца[15][Комм. 1].

ИтталгӀачу классехь, 19 шо долуш хилира ССКП декъахочун кандидат, иза цига магийра ишколан директоро а, хьехархоша а.

1950 шарахь ишкол чекхйаьккхира детин мидалца, экзаменаш йоцуш дӀахӀоьттира М. В. Ломоносовн цӀарах МПУ, и таро йелира пачхьалкхан правительствон совгӀато[20].

1952 шарахь дӀаийцира ССКП.

Арахьара суьрташ
Автобиография М. С. Горбачёва. 1961 год. Лист 1
Арахьара суьрташ
Лист 2

МПУ юридически факультет тӀехдика чекхйаьккхинчул тӀаьхьа хьажийра Ставрополе мехкан прокуратуре, цигахь болх бира 10 дийнахь — 1955 шеран 5 - 15 августехьЦитатийн гӀалат: <ref> тег чохь нийса йоцу параметр. Иштта цунна пародеш йира Евдокимов Михаила, Задорнов Михаила, Хазанов Геннадийс, Винокур Владимира, Грушевский Михаила, Галкин Максима. Горбачёвн персонаж лелийра 1990-гӀа —2000-гӀа шерашна йуьххьехь эфире йолуш хилла «Тайнигаш» телепередачехь, оцу программехь Горбачёвн аз дора актёраш Безруков Сергейс[21] и Игорь Христенко[22]. Горбачёв хьехавина даймехкан а, дозанал арахьарчу а исбаьхьаллин фильмашкахь, царна йукъахь — «Ваша 2» («Хаза вахархьама, Горбачёвс хьан Даймохк дӀабелла америкахошна»), «Генрегара криминалан фишка» («Аша вешний Чехов?» — «Иза сан уггаре дукха веза оьрси ву Горбачёвл тӀаьхьа»), кхин а. «СимпсонгӀар» мультсериалан ворхӀалгӀачу шеран» кхойтталгӀа серехь, «ГӀуон ши лулахо» ловзайора Горбачёвн а, Джорджа Буша-воккхаха волчун а йукъаметтигаш.

Партин-пачхьалкхан балхахь

[бӀаьра нисйан | нисйан]
М. С. Горбачёвн 1986 шарахь делла ССКП ЦК Инарлин секретаран удостоверени

1962 шеран мартехь дуьйна — ССКП мехкан комитетан Ставрополан мехкан-кхолларан колхозан-совхозан урхаллин парторг. 1961 шеран октябрехь — ССКП XXII гуламан векал. 1963 шарахь дуьйна — ССКП Ставрополан мехкакома партин меженийн декъан куьйгалхо. Ставропольера партин мехкакоман хьалхарчу секретаран даржера дӀавоьду Ф. Д. Кулаковс 1964 шарахь оцу даржера шен когаметтаволчу Л. Н. Ефремовга вийцира М. С. Горбачёв дика тӀаьхье хин йолчу партбелхалойх цхьаъ ву аьлла[23]. Ефремовн иза дика ца хеттехь а, Москохара иза хьалхататта бохуш хьехарш дара деш[24]. 1966 шеран 26 сентябрехь Горбачёв Михаил хаьржира ССКП Ставрополан мехкакоман хьалхара секретарь. Оццу шарахь вахара дозанал арахьа, ГДРе[25]. 1967 шарахь цуо дуьхьала воцуш чекхйаьккхира Ставрополан йуьртабахаман институтан экономикин факультет говзалла агроном-экономист[26] йолуш.

Исбаьхьаллин фильмаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Комментареш
  1. ↑ В «Биографическом словаре Советского Союза», вышедшем в Лондоне, отмечалось: «Награждён орденом Трудового Красного Знамени — очень высокая награда подростку в СССР»[19].
Хьосташ
  1. ↑ С 19 августа по 21 августа 1991 года Горбачёв был фактически отстранён ГКЧП от исполнения обязанностей Генерального секретаря и президента СССР; Кеп:Нет АИ2, и. о. президента СССР — вице-президент Г. И. Янаев.
  2. ↑ Горбачев остаётся атеистом, хотя и крещён в православии при рождении Архивйина 2011-05-14 — Wayback Machine // Интерфакс-Религия
  3. ↑ Mikhail Gorbachev, Soviet Leader Who Ended Cold War, Dies at 91 (инг.) // Bloomberg.com — 2022.
  4. ↑ https://www.washingtonpost.com/obituaries/2022/08/30/mikhail-gorbachev-soviet-leader-dies/
  5. ↑ http://www.interfax-religion.ru/?act=news&div=23487
  6. ↑ Aftonbladet (швед.) — Schibsted, 1830. — ISSN 1103-9000; 1403-9656
  7. ↑ 1 2 3 4 Чешская национальная авторитетная база данных
  8. ↑ Черняев А. С., Вебер А. Б., Палажченко П. Р. Союз можно было сохранить. Белая книга: документы и факты о политике М. С. Горбачёва по реформированию и сохранению многонационального государства. — М.: АСТ, 2007. — Тираж 5000 экз. — ISBN 5-17-042051-X.
  9. ↑ Перестройка Горбачёва (Лекция по истории. Хусаинов Р.В.). husain-off.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 7 декабрь. Архивйина 2019 шеран 30 августехь
  10. ↑ Философия: Энциклопедический словарь / Под ред. А. А. Ивина. — Москва: Гардарики, 2004. — 1074 с. — ISBN 5–8297–0050–6.
  11. ↑ Горбачев стал самым долгоживущим российским правителем
  12. ↑ Горбачев установил рекорд продолжительности жизни среди советских лидеров
  13. ↑ Привет, Андрей! Юбилейный вечер "Ласкового мая". Ток-шоу Андрея Малахова от 06.10.18. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 7 декабрь. Архивйина 2019 шеран 25 ноябрехь
  14. ↑ Василиса Лукьяновна Литовченко (Гопкало) — Родовод. ru.rodovid.org. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 7 декабрь. Архивйина 2019 шеран 7 декабрехь
  15. ↑ 1 2 Международный фонд социально-экономических и политологических исследований (Горбачев-Фонд) - Михаил Горбачев - Биография. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 20 апрель. Архивйина 2013 шеран 28 апрелехь
  16. ↑ Николай Зенькович. Самые секретные родственники. — М.: Olma Media Group, 2005. — С. 81—82. — 520 с. — ISBN 5948504085. Архивированная копия. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 29 сентябрь. Архивйина 2017 шеран 2 февралехь
  17. ↑ Товарищ президент. Коммерсантъ. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 14 март.
  18. ↑ Михаил Горбачев: "Что бы ни происходило с Россией, назад она уже не вернется". Росбалт. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 15 февраль. Архивйина 2019 шеран 7 декабрехь
  19. ↑ Трушков В. Перестройка — зафасадный анализ. «Архитекторы перестройки». Обозреватель — Observer. 1995. № 13. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 14 май. Архивйина 2019 шеран 11 майхь Архивйина 2019-05-11 — Wayback Machine
  20. ↑ Олег Кашин. «Люди на кухне относились к Горбачёву как к диктатору». Культура-Книги. Gazeta.ru (2014 шеран 15 ноябрь). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 15 ноябрь. Архивйина 2013 шеран 14 апрелехь
  21. ↑ Белый А. «Кукол» обезручили Христенко ради // Комсомольская правда. — 1999. 23 апр. — № 74.
  22. ↑ Зайцева Т. Игорь Христенко: Год семейной жизни мне надо засчитывать за три // 7 дней. — 2009. 3 янв.
  23. ↑ Гаврилюк А. В. Л. Н. Ефремов: Политический портрет первого секретаря Курского обкома КПСС. Учёные записки: электронный научн. журн. Курск. гос. ун-та. Т. 2, № 3. С. 21—30. scientific-notes.ru (2011). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 16 март. Кху чуьра архивйина оригиналан 2015 шеран 25 мартехь Архивйина 2015-03-25 — Wayback Machine
  24. ↑ Гаврилюк, 2011, с. 24.
  25. ↑ Горбачев открыл в столице Германии выставку в честь падения Берлинской стены. Газета.Ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 7 декабрь. Архивйина 2019 шеран 7 декабрехь
  26. ↑ Геллер Михаил. Седьмой секретарь. Блеск и нищета Михаила Горбачёва. uhlib.ru (2000 шеран 1 январь). ТӀекхочу дата: 2018 шеран 10 январь. Архивйина 2018 шеран 11 январехь

Литература

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Хьажоргаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Горбачёв,_Михаил_Сергеевич&oldid=10420706»