Алжазаирин кухни
Алжазаирин кухни — Алжазаирин а, цигахь деха къаьмнийн (Ӏаьрбийн, берберийн, европахойн, дукхаха дерг Лаьттайуккъера хӀордан) а кулинарин ламасташ[1]. Алжазаирин кухни тера ю Къилбаседа Африкин кхечу мехкашкара кухнех, МагӀрибан мехкашкарчух[2][1] муххале а.
Коьрта хаамаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
Алжазаира — бусалбанийн мохк бу, цуо Ӏаткъам бина цуьнан кухнин (бусалбачарна хьарам ду вахо малар, хьакхин жижиг даар, кхин а цара марха кхобу Рамадан баттахь)[1][3]. Дукхаха болу бахархой беха берд йистера зонехь Телль-Атлас ломан кӀажошкахь, пачхьалкхан бисина мохк дӀалаьцна Саьхьара гӀум-арено, цигахь беха кӀеззига кхерста бахархой — церан кулинарин ламасташ иштта юкъаяхана йукъара алжазаирин кухнин[2]. Алжазаирин климат дика ю уьстагӀий лелорна а, ялташ лелорна (кӀа, мукх) а, картол лелорна а, хьена латташ кӀезиг доллушехь[2][4]. Оазисашкахь кхиайо хурманаш, туьркаш, апельсинаш, зайташ, хох, бадаржаш, гӀабакхалгаш[4].
Алжазаирахойн рационан бух бу буьртигнаш (кускус, бепиг, гарзанаш) а, хасстоьмаш (гӀабакхалг, жӀонка, баклажанаш, артишокаш, бами, хорсам, шпинат, бадаржаш, бурч)[4]. Бадаржаш шуьйра лелайо тайп-тайпана дааршкахь, бос луш, муьсталла а, марзалла а луш, кхин а алжазаиран даарех дукха мерза бурч а, картол а лелайо[5]. Бурч а, томаташ а иштта кхорзу кӀоран тӀехь, бурчан чу дуга уьстагӀан жижигца чу дуллий, консерваш йо (берамалла дуллу, шекаралла дуллу)[5]. Кхузахь шеран заманахь кхуьу — пастанаш, хорбазаш, кемсаш, Ӏежаш, мандаринаш, лимонаш, кумкват, бананаш, хьайба, уьш якъайой, шекарца консерваш йо[6]. Жижигах алжазаирахоша дуу коьртаниг уьстагӀниг, иза кхорзу чалтар йа эвнаш тӀехь, йа дотту таджин чохь, ялтан буьртигех до хьокхамаш а, кускус[2] а. Кхин белокан хьост — котаман жижиг а, котаман хоьаш а[6]. Кхин а юу хьозийн кхоьш а, туркойн кхоьш[4] а. Французин колони хилла хиларо лар йитина алжазаиран кухнехь: яккхийчу гӀаланашкахь йиеза багеташ[2][7]. Бепиг леладо текхан гӀирс санна, цунна схьаоьцу берамаш а, кхин юург а[6].
Еха бердйист йолушехь, Алжазаирехь кӀезиг леладо хӀордан сурсаташ а, чӀара а; уьш текхан тӀе кхаьчна меттиг хилча а, иза хуьлу сардинаш, анчоусаш, кальмараш, креветкаш, моллюскаш[4][8]. Шурин промышленность иштта дика кхиина йац, Алжазаире дукха импорт йо шуран а, шуран сурсатийн: алжазаирахоша молу иза буьйда йолуш, юу йогурташ, етта шура, кӀеда нехчанаш[6].
Уггаре даьржина дааран сурсаташ[нисйе бӀаьра | нисйе]
-
Алжазаирин бепиг -
Алжазаирин а, тунисан а даар «решта» гарзнех дина
Даьржина даарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
Кулинарин ламасташ хийцало регионера регионе мел волу, италихойн санна[8]. Иштта Тунисан дозанца даарш кӀуон а, хаза хьожа йолуш а ду, мартанна дукха хьолехь, кӀуон томатан берам чохь, нутца кхехкийна хӀоьаш хуьлу; делкъенна — италера мухажираш чуеина пицца; пхьорана — хӀордан сурсаташца кускус томатан берам чохь[9]. Малхбален Алжазаирехь тӀекхоллуш лелайо юкъахь моз а, хӀурманаш а йолу даарш[8].
Масийттаза испанхойн караяхана йолу портан Оранехь, мартанна кечйо, туркойн кухнера еина шакшука, коча хӀоа мерзачу бурчаца а, хохаца а[8]; делкъе йо хасстоьмийн кокица[en] йа зайташ, бурч, бадарж тоьхна пиццица; пхьорана хуьлу дукха хьоле хасстоьмашца а, котамца а йа хӀордан сурсаташца дуга; оцу меттигехь тӀекхоллуш леладо — бӀараш а тоьхна, тӀе апельсинан шатӀ боьттина пахлава а, кардамон тоьхна каьхьо[7]. Малхбузан Алжазаирин кухнехь алсама хуьлу мерзо берамаш-велуте[8]. Алжазаирин юккъерачу декъехь хуьлу берамаш даманца а, тӀекхоллург мани Ӏевнах миндальца[8].
Массо а алжазаирхойн йукъара ду ала мегар ду таджин лелор, амма даар даран хьесап къаьсташ ду: наггахь ингредиенташ чуйохку цунна гӀатлешца, наггахь кегадо; берам хила тарло коча а, буькъа а, иштта кхин а[6]. Дерриг схьаэцча алжазаирин кулинарин оьшу шортта ницкъ а, хан а, цундела гӀалин юккъерачу классаш а, кхин лакхарчеран а доьзалша лоцу мехах кхачанхой; эвланашкахь юург кечйо къуона зударша, баккхийчара куьйгалла а деш[5]. Ткъа кӀоран тӀехь жижиг кечдар божарийн болх лору[5]. Металлан йа поппаран чуйн тӀехь кечйо кебабаш а, йоьхьаш а, дийнна Ӏахар кхорзу ов тӀехь, тӀе зайтдаьтта а дуьттуш[5].
Юург кечъяр а, яар а[нисйе бӀаьра | нисйе]
Йовхонца юург кечъяран коьрта методикаш — гӀийлачу церан тӀехь даттар а, цӀийдар а, кхин а кляр йа панировкин чохь даттар[8]. Алжазаирин кухнин коьрта ши берам — «цӀиен» а, «кӀайн» а[8]. «ЦӀиениш» кечдо чамбийриш а тухий болгарин бурчах йа бадаржех буу жижигца, чӀераца, кускусца, хасстоьмашца; «кӀайн» берамаша французийнаш дагабохкуьйту, амма шура ца хуьлу, ораматий йа хьелийн даьтта хохаца, йа иза боцуш шекарца хуьлу, иза туху жижигах, кускусах, ткъа мерзаниг тӀекхоллучух[8].
Алжазаира — экономикин агӀора чӀогӀа стратификацин пачхьалкх ю, иза гучудолу кулинарихь а: хьалдолчара дукха хьолан дуу шортта тайп-тайпана даарш дийнахь-буса доьазза, де чекхдоккху вуьззина пхьор дуий, ткъа миска ахархоша марта до даккхийра аьхна деман хьокхамашца а, муьста шурица, делкъе а, пхьор а до кӀеззиг хасстом тоьхна кускусца, дукхах дерг, масех деттина жижиган кийсигца, йа нут а, мукх а тоьхна чорпанца[5][9].
Юург юу дукхаха дерг цӀенкъа куз йа гӀайбанаш тосий, юург куьйга схьаоьцу, кускус муххале а — иза мӀараца яар оьзда доцуш лору, юург ца оьцу аьтту куьйга бен, наггахь — Ӏайг а лелабо[9]. Ӏидан шуьнан а, хьешашна а кӀеззиг тӀекхоллурш а йохку[9].
Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]
- The Oxford Companion to Food / Alan Davidson, Tom Jaine. — Oxford University Press, 2014. — ISBN 978-0-19-104072-6.
- Albala K. Food Cultures of the World Encyclopedia(ингалс.). — Greenwood, 2011. — 1400 p. — (Food Cultures of the World Encyclopedia). — ISBN 9780313376269.
- Clifford A. Wright. Algerian Cuisine and its Intricacies (инг.). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 2 июнь.
Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
Викилармехь йу Алжазаирин кухни теман медиафайлаш
