Ӏалларой

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Къена тайпа
Ӏалларой
Болти кӀант Тимарсолта
Болти кӀант Тимарсолта
Кхин цӀерш Ӏаларой, Ӏалрой
Этноиерархи
Раса кавказан
Тукхам Нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт Нохчмахкахойн лер
Дин ислам (суннизм)
Къам нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
 Росси: хууш дац
 Нохчийчоь: хууш дац
 ДегӀаста: хууш дац
 ГӀалгӀайчоь: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар

Къилбаседа Кавказ:

• шира. мохк Нохч-Мохк

Ӏалларой[1] — тайп Нохчмахкахой тукхум чу догӀуш ду. Барам 30 эзар сов. Тайпа J2 гаплотобанера ду[2].

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ӏалларойн тайпанан мехкан Ӏаларан доза ду къилбехьа Сесанца, малхбузехьа Шоьнаца а, Ялхой-Мохкца а, малхбалехьа Билтаца, ткъа къилбаседехьа ломан кӀажошкара акъари ю. Лаьтта Яьсси хин аьрру бердаца Сесанан 2 км генахь[1].

Ӏаларойн лам лаьтта ЦӀонтаройн ломан гергахь[3]. Беха ерриг Нохчийчохь а, ГӀалгӀайчуьра Доьлакехь а, Ӏовхахь а, Аштаркхан областан Лиманан кӀоштарчу Басы эвлахь а.

Ӏаллара чуйогӀу: Бешал-Ирзе, Гатин отар, ГӀансолчу[4], Девлатби-Отар, Женин юрт, Мандин отар, Мескита, СогунтӀа, ТӀуртӀи-КӀотар, Шовхала-Берд[4], Эзин отар, Ӏалара, Ӏиса-Йурт[1].

Курчалойн кӀоштара Ӏаларой-Эвла Ӏаларойша йиллина.

1849 шеран гурралца Жалкх хин тӀехь Ӏалларойн эвла хилла, паччахьан эскарша йохийна[5].

Топонимаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Беха меттигаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ӏаларой беха меттигаш: Аьчка-ХитӀе[8], БердакӀел, Гребенски, Каргалинск, ГӀойтӀа, Доьлаке, Дубовски, Курчалой[9], Лакха Невре[10], Лаха Невре[11], Макане[12], НогӀамирзин-Йурт, Нойбоьра, Хаьмбин-Ирзе, Чечана, ЧӀулга-Йурт[13], Шела, Ӏаларой-Эвла[14].

Этимологи[нисйе бӀаьра | нисйе]

А.Сулеймановс дийцарехь Ӏаларой дош даьлла «Ӏайла» (даьхнашца Ӏадоккху меттиг) дешах[1].

Тайпан некъеш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ӏалларой бекъало некъешка: Ӏалхин некъе, .

  • Бедарг некъе,
  • ГӀурнин некъе[1],
  • Кути некъе,
  • Куьша-Бухой[1] (J2),
  • Къахч некъе,
  • Къаьхьам (Тими) некъе,
  • Маршо некъе,
  • Незар некъе,
  • Овн (Эвн) некъе[1],
  • Сеге-Бухой[1],
  • Тевмин некъе,
  • Тойсалг некъе,
  • Уьта-Бухой[1],
  • ЧӀагӀал некъе,
  • ЧӀакъин (ЧӀакъанан) некъе[1],
  • Ӏалханан некъе[1],
  • Ӏамзи-некъе.

Куьша-Бухой а, Бедарг-хой а Ӏаллан йишин а, вешийн а берех схьабевлла.

Уьта-Бухой лулара нохчийн тайпанех а, шотойх а схьабевлла.

Ӏаларошна йукъахь Аьккхех бовлар долу Ов-некъи бу Ӏаллас тӀеэцна кхаьбначу кӀантах бевлла.

ГӀарабевлла тайпанан нах[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Сулейманов, 1997, с. 308.
  2. https://www.familytreedna.com/public/chechen-noahcho/default.aspx?section=yresults
  3. Сулейманов, 1997, с. 293.
  4. 1 2 Сулейманов, 1997, с. 312.
  5. Берже А.П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859.
  6. Сулейманов, 1997, с. 344.
  7. Сулейманов, 1997, с. 454.
  8. Сулейманов, 1997, с. 563.
  9. Сулейманов, 1997, с. 496.
  10. Сулейманов, 1997, с. 558.
  11. Сулейманов, 1997, с. 559.
  12. Сулейманов, 1997, с. 562.
  13. Сулейманов, 1997, с. 555.
  14. Сулейманов, 1997, с. 508.
  15. А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.3-14
  16. А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.15-22
  17. А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.31-33
  18. Глава третья. "Встать! Суд идёт... Возмездие" // Устинов В. В. Обвиняется терроризм. — М.: Олма-Пресс, 2002. — 414 с. ISBN 5-224-03882-0

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]