Татабанья

ГӀала
Татаба́нья
Tatabánya
Байракх ХӀост
47°34′30″ къ. ш. 18°24′30″ м. д.
Пачхьалкх	Мажарчоь Мажарчоь
Медье	Комаром-Эстергом
Мэр	Чаба Шмидт
Истори а, географи а
Майда	91,43 км²
Центран локхалла	167 ± 1 метр
Сахьтан аса	UTC+1
Бахархой
Бахархой	67 043 стаг (2014)
Луьсталла	765,48 стаг/км²
Официалан мотт	Мажарийн
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код	34
Поштан индекс	2800
tatabanya.hu (венг.)
Картин тӀехь

Татаба́нья (маж. Tatabánya, нем. Totiserkolonie) — Мажарчоьнан къилбаседа-малхбузера гӀала, Комаром-Эстергом медьен административан йукъ. Бахархой 67 043 стаг (2014).

Географи а, транспорт а

ГӀала лаьтта ломан Герече а, Вертеш а цӀе йолчу шина дукъан атагӀехь Будапештан 55 километр къилбаседа-малхбузехь. ГӀалахула чекхдовлу Будапешт — Вена цӀерпоштнекъ а, автомагистраль а (M1, E-60, E-75). ЦӀерпоштахь Будапеште кхочу цхьаьна сахьтахь гергга.

Истори

Монумент Турул

ХӀинца Татабанья лаьттачохь хилла кхоъ историн эвла — Альшогалла, Фельшёгалла, Банхида. Уггаре шираниг царех — Банхида — дуьххьара хьахийна 1288 шарахь.

XVI бӀешарахь область дӀалаьцна хилла туркоша, туркойх маьрша яллачулла тӀаьхьа XVII бӀешо чекхдолуш адам кӀезиг хиларна немцойн а, словакийн а бахархой балийна кхуза баха. 1787 шарахь Альшогаллехь ваьхна 580 стаг, Фельшёгаллехь — 842.

ЦӀеххьана бахархой тӀекхета буьйлабелла XIX бӀешеран хьалхарчу декъехь, гӀалан йисташкахула кӀора карийча. Шахташна гергахь керла эвла йиллира, цӀе Татабанья тиллира.

ШолгӀа дуьненан тӀом чекхбаьлчи мехкан коммунистийн правительство индустриализаци яран программа тӀеийцира, цуьнца дагахь бара масех жима мажарийн гӀаланех яккхий индустрийн яккъаш ян. 1947 шарахь историн кхо эвла а, шахтёрийн посёлок Татабанья а цхьаьнатоьхна Татабанья гӀала йира, цигахь йолийра яккхий масштабан гӀишлошъяр. Альшогалла, Фельшёгалла, Банхида гӀалин кӀошташ хилира. Кхин а кхо шо даьлчи гӀаланах Комаром-Эстергом медьен коьрта шахьар хилира.

Шийлачу тӀеман заманара гӀишлошъяран кӀошташ

Селиман хьех

Альшогаллера килса

ГӀалан экономикин бух хилира металлурги, кӀора баккхар, еза машенашъяр. XX бӀешеран 80-гӀачу шерашкахь бахархойн барам 80 000 стагал сов белира.

90-гӀа шерашкахь коммунистийн правительство йоьжначул тӀаьхьа, езачу а, маьӀдадаккхаран а промышленностийн экономикин роль цӀеххьана охьаелира, гӀалара дикка нах дӀабахара. ГӀалан экономикин структура чӀогӀа хийцаелира, хӀинца гӀалан бахархой балхахь бу электрийн дакъош дарехь, дӀакъовлу гӀирсаш кечбеш, наштар тодеш; ткъа кхин а сервисехь а, махлелорехь а. 90-гӀа шерашкара экономикин къоьлла дӀаяьлла, тахана Татабанья — динамикаца кхуьуш гӀала ю.

Дешар

ГӀалахь 2 колледж а, 10 юккъера а, 16 юьхьанцара а ишкол ю. 1992 шарахь дуьйна болх беш ю Таханенан экономикин университет.

Спорт

Татабаньяхь дукха еза спорт, гӀалахь йина дуккха а спортгӀишлош — футболан стадион, къевлина а, йиллина а бассейнаш, масех спортан гӀаланаш а, залаш а.

Татабаньяхь ю 1910 шарахь кхоьллина футболан команда, иза ловза мажарийн хьалхекъовсаран лакхарчу лигехь. 2006/2007 шеран чемпионатехь командо 12 меттиг яьккхира. Иштта Татабаньяхь ю гӀараяьлла божарийн гандболан команда «Татабанья-Карбонэкс».

Сийлаллаш

• Монумент Турул. Иэс, гойту Татабаньян хӀост тӀиера легенда хилла олхазар Турул, хӀоттийна гӀалан тӀехуларчу лам боьххьехь.
• Селиман хьех. Герече лаьмнашках ю.
• Ломан даккъаш Герече а, Вертеш а. Хьаннаш евлла шунаш чӀогӀа хаза ду, Ӏалам дезархой оьху цига.

ДоттагӀий-гӀаланаш

• Аален (Германи)
• Бендзин (Польша)
• Крайстчерч (Йоккха Британи)
• Фэрфилд, Коннектикут (АЦШ)
• Ижевск (Росси)
• Соьлжа-ГӀала (Росси)
• Одорхею-Секуеск (Румыни)