ДегӀастанан Автономин Советийн Социалистийн Республика
| АССР | |||||
| ДегӀастанан Автономин Советийн Социалистийн Республика | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| жӀай. Дагъистаналъул АССР даьргӀ. Дагъиста АССР гӀум. Дагъыстан АССР лаьзг. Дагъустандин АССР гӀазгӀум. Дагъусттаннал АССР | |||||
 | |||||
|
|||||
| 42°59′00″ къ. ш. 47°29′00″ м. д.HGЯO | |||||
| Пачхьалкх |
 ССРС |
||||
| Йукъайоду | РСФСР | ||||
| Адм. центр | ХIинжа-гIала | ||||
| Истори а, географи а | |||||
| Кхоллар | 1921 шо | ||||
| ДӀайаккхар | 1991 шо | ||||
| Латта | 50,3 тыс. | ||||
| Йоккха гӀала | ХIинжа-гIала | ||||
| Бахархой | |||||
| Бахархой | |||||
| Официалан меттанаш | оьрсийн, жӀайн, гӀазгӀумкийн, лезгӀойн, гӀумкийн, ногӀийн (1936 шо кхаччале а, 1978 шарал тӀехьа а), табасаранийн, даргӀойн, азербайджанийн, татийн,нохчийн (1978 шарахь дуьйна) | ||||
,
Де́гӀастанан Автоно́мин Сове́тийн Социали́стийн Респу́блика (ДегӀастанан АССР, ДАССР, 1936 шеран 5 декабрь кхаччалц Автономин ДегӀастанан Социалистийн Советийн Республика[2]) — 1921—1991 шерашкахь хилла Российн Советийн Федеративан Социалистийн Республикин автономин республика.
Коьрта шахьар — ХӀинжа-ГӀала.
Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]
 |
 |
|
Йукъахь итт гуо болу ДегӀастанан автономи, кхайкхийра Леррина гулйина Ерриг ДегӀастанан Советийн гуламехь (1920 шеран 13 ноябрехь), цигахь председатель Коркмасов Джелал вара.[3] ДегӀастанан Автономин Социалистийн Советийн Республикин юридически агӀора кечдар хилира 1921 шеран 20 январехь Ерригроссийн Центран Кхочушдаран Комитетан сацамца.[4] Коркмасов Джелал председатель волуш 1921 шеран 1—7 декабрехь хиллачу Хьалхарчу Ерриг ДегӀастанан кхолламан Советийн гуламо, тӀеийцира ДегӀастанан Конституци.
1922 шеран 16 февралехь республикин, РСФСР Республикех хьалхара, совгӀат дира Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орденца. СовгӀат делира бахархоша 28 дийнахь 50 километр деха хи дуьллу Октябран Революцин цӀарах татол дуьллуш турпала, бертахь болх барна.[5]
1922 шеран 16 ноябрехь Республика ДегӀастанан мохк шозза тӀекхийтира, цунна йукъа ГӀизларан гуо, НогӀийн, ӀаьржаногӀийн, Аучикулакан дакъош тохарна.[6] ДАССР мохк хилира 57 320 км².
Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]
Республикин бахархойн бараман динамика:
| Шо | Бахархой, ст. | Хьост |
|---|---|---|
| 1926 | 788 098[7] | 1926 шарахь бахархой багарбар |
| 1939 | 930 416[8] | 1939 шарахь бахархой багарбар |
| 1959 | 1 062 472[9] | 1959 шарахь бахархой багарбар |
| 1970 | 1 428 540[10] | 1970 шарахь бахархой багарбар |
| 1979 | 1 627 884[11] | 1979 шарахь бахархой багарбар |
| 1989 | 1 802 579 | 1989 шарахь бахархой багарбар |
ДегӀастанан гӀалийн а, гуонийн а бахархойн этносийн хӀоттам 1926 шеран бахархой багарбаран жамӀашца [1]
ДегӀастанан гӀалийн а, гуонийн а бахархойн этносийн хӀоттам 1939 шеран бахархой багарбаран жамӀашца [2]
Къоман хӀоттам[нисйе бӀаьра | нисйе]
| шо | Оьрсий | ЖӀай | ДаргӀой | ГӀумкий | ГӀазгӀумкий | ЛезгӀой | НогӀий | Азербайджанаш | Табасаранаш | Таташ а, ламанан жуьгтий а |
Нохчий |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926 | 12,5% | 17,7% | 13,9% | 11,2% | 5,1% | 11,5% | 3,3% | 3,0% | 4,0% | 1,5% | 2,8% |
| 1939 | 14,3% | 24,8% | 16,2% | 10,8% | 5,6% | 10,4% | 0,5% | 3,4% | 3,6% | ? | 2,8% |
| 1959 | 20,1% | 22,5% | 13,9% | 11,4% | 5,0% | 10,2% | 1,4% | 3,6% | 3,2% | 1,6% | 1,2% |
| 1970 | 14,7% | 24,4% | 14,5% | 11,8% | 5,0% | 11,4% | 1,5% | 3,8% | 3,7% | 1,3% | 2,8% |
| 1979 | 11,6% | 25,7% | 15,2% | 12,4% | 5,1% | 11,6% | 1,5% | 4,0% | 4,4% | 1,6% | 3,0% |
| 1989 | 9,2% | 27,5% | 15,6% | 12,9% | 5,1% | 11,3% | 1,6% | 4,3% | 4,3% | 0,9% | 3,2% |
Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- ↑ 1 2 3 https://www.webcitation.org/618gmeGGB?url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php
- ↑ Атлас Союза Советских Социалистических Республик./ Сост. А. Енукидзе. — Москва : Изд. ЦИК СССР, 1928 — С. 63.
- ↑ Алиева Анжела Булатгаджиевна. Административные реформы в Дагестане в первые годы советской власти // Известия Дагестанского государственного педагогического университета. Общественные и гуманитарные науки. — 2008. — Вып. 1. — ISSN 1995-0667.
- ↑ ВСЕРОССИЙСКИМ ЦЕНТРАЛЬНЫМ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫЙ КОМИТЕТ. ДЕКРЕТ от 20 января 1921 года. ОБ АВТОНОМНОЙ ДАГЕСТАНСКОЙ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОЙ СОВЕТСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2017 шеран 20 январехь. Теллина 2013 шеран 29 мартехь.
- ↑ Проект "Эволюция трудовых отношений". Трудовые ордена советских республик. www.hist.msu.ru. Теллина 2020 шеран 11 майхь.
- ↑ Собрание узаконений и распоряжений Рабочего и Крестьянского Правительства О включении в состав автономной Дагестанской республики Ачикулакского района Прикумского уезда и часта Кизлярского округа (русский) (8 декабря 1922).
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1926 г..
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 г..
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 г..
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 г..
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 г.(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2011 шеран 3 ноябрехь. Теллина 2010 шеран 11 октябрехь.
Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Дагестанская Автономная Советская Социалистическая Республика // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- М. Я. Мирзабеков. Административно-территориальные преобразования и изменения в Дагестане в 50-е - 70-е годы XX в. // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. — 2016. — № 6 (68), ч. 1. — С. 124-131. — ISSN 1997-292X.
 | |
|---|---|
Башкирийн (1919—1990¹) • Бурятийн (1923—1990¹) • Горно-Алтайн (1990¹—1991²) • Ламанхойн (1921—1924) • ДегӀастанан (1921—1990¹) • ГӀебартойн-Балкхаройн (1936—1990¹; 1944—1957 ГӀебартойн) • Кхазакхийн (1925—1936) • ГӀалмакхойн (1935—1943; 1958—1990¹) • Каракалпакийн (1932—1936) • Кхарачой-Чергазийн (1990—1990¹) • Карелийн (1923—1940; 1956—1990¹) • ГӀиргӀазойн (1920—1925) / ГӀиргӀазойн (1926—1936) • Комийн (1936—1990¹) • ГӀирман (1921—1945) • Марийн (1936—1990¹) • Мордовийн (1934—1990¹) • Ийдалан йистера Немцойн (1918—1941) • Къилбаседа-ХӀирийн (1936—1990¹) • ГӀезалойн (1920—1990¹) • Тувинийн (1961—1990¹) • Туркестанан (1918—1924) • Удмуртийн (1934—1990¹) • Нохч-ГӀалгӀайн (1936—1944; 1957—1990) • Чувашийн (1925—1990¹) • Якутийн (1922—1990¹) | |
Адыгейн (Чергазийн) (1922—1928) • Адыгейн (1928—1991) • Бурят-Монголийн (1921—1923) • Горно-Алтайн (1948—1991) • Жугтийн (с 1934) • ГӀалгӀайн (1924—1934) • ГӀебартойн (1921—1922) • ГӀебартойн-Балкхаройн (1922—1936) • ГӀалмакхойн (1920—1935; 1957—1958) • Кхарачой-Чергазийн (1922—1926; 1957—1991) • Кхарачой (1926—1943) • Коми (зырян) (1921—1936) • Марийн (1920—1936) • Монголо-Бурятийн (1921—1923) • Мордовийн (1930—1934) • Немцев Поволжья (1918—1924) • Ойратийн (1922—1932) / Ойротийн (1932—1948) • Къилбаседа-ХӀирийн (1924—1936) • Тувинийн (1944—1961) • Удмуртийн (Вотийн) (1920—1934) • Хакассийн (1930—1991) • Чергазийн (Адыгейн) (1922) • Чергазийн (1928—1957) • Нохчийн (1922—1934) • Нохч-ГӀалгӀайн (1934—1936) • Чувашийн (1920—1925) | |
Агинийн Бурят-Монголийн гуо (1937—1958) / Агинийн Бурятийн гуо (1958—2008) • Аргаяшийн гуо (1934) • Балкхаройн (1921—1922) • Витимо-Олёкминийн къоман гуо (1931—1938) • ГӀалгӀайн (1921—1924) • ГӀебартойн къоман гуо (1920—1921) • Кхарачойн къоман гуо (1920—1922) • Карелийн къоман гуо (1937—1939) • Коми-Пермякийн (1925—2005) • Корякийн гуо (1930—2007) • Ненцойн гуо (с 1929) • Остяко-Вогулийн къоман гуо (1930—1940) • Охотско-Эвенкийн гуо (1930—1934) • Къилбаседа-ХӀирийн (1920—1921) • Сунженский казачий (1920—1929) • Таймырийн (Долгано-Ненцойн) къоман гуо (1930—1977) / Таймырийн (Долгано-Ненцойн) автономин гуо (1977—2006) • Усть-Ордынийн Бурятийн къоман гуо (1937—1978) / Усть-Ордынийн Бурятийн автономин гуо (1978—2008) • Ханты-Мансийн къоман гуо (1940—1978) / Ханты-Мансийн автономин гуо — Югра (1978) • нохчийн къоман гуо (1920—1922) • Чергазийн къоман гуо (1926—1928) • Чукчийн автономин гуо (с 1930) • Эвенкийн автономин гуо (1938—2007) • Ямало-Ненцойн автономин гуо (1930) | |
¹ Дата принятия декларации о суверенитете ² Подтверждение статуса республики | |
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ADagestan_1926.jpg){kind=link}
![[2]](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/eb/Dagestan_1939.jpg){kind=link}