Хи

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Хи
Химин структуран сурт Молекуляран моделин сурт
Йукъара
Систематикин
цӀе
Водородан оксид
Хи[1]
Ламаста цӀераш хи
Хим. формула H2O
Физикин хьелаш
Хьал тӀуналла
Моляран масса 18,01528 г/моль
Луьсталла 1 г/см3[2]
Ондалла 1,5[8]
Динамикин маза 0,00101 Па•с
Кинематикин маза 0,01012 см²/с
(при 20 °C)
ХӀуманан чуьра озан сихалла (дистиляци йина
хи) 1348 м/с
Йовхонан хьелаш
Температура
 • лаларан 0,002519 °C[3], 0 ± 0,002 °C[4]
 • кхехкаран 373,1 K; 99,974 °C
 • дӀасадекъадаларан 2200 °C
КхоалгӀа тӀадам 273,2 K (0,01 ° C), 611,72 Па
Критикин меттиг 647,1 K (374 ° C), 22,064 МПа
Йовхо чекхйалийтар 0,56 Вт/(м·K)
Энтальпи
 • кхоллайаларан −241 818 джоуль на моль[5], −285 830 джоуль на моль[5]
 • кхехкаран 40,656 килоджоуль на моль[6], 40 655,928 джоуль на моль[7]
Химин хьелаш
Мусталлин диссоциацин константа 15,74
Диэлектрин чекхдалар

80,4 (20 ° C)

78,5 (25 ° C)
Оптикин хьелаш
Саттаран гайтам 1,3945, 1,33432, 1,32612, 1,39336, 1,33298, 1,32524
Классификаци
Рег. лоьмар CAS 7732-18-5
PubChem 962
Рег. лоьмар EINECS 231-791-2
SMILES
InChI
RTECS ZC0110000
ChEBI 15377
ChemSpider 937
Кхерамзалла
NFPA 704

Хи (водородан оксид , водородан гидроксид , химин формулаH2O) — бинаран органикин йоцу уьйра, молекула лаьтта водородан шина атомах а, кислородан — цхьаьна атомах а, церан вовшешца ковалентан уьйранца уьйр йу. Нормера хьелашкахь бос боцу, (кӀорга дацахь) хьожа а, чам а боцу чекх са го тӀуналла йу. Хин онда хьолах ша олу, (шенан кристаллаша до ло йа йис), ткъа газкепарахинан Ӏа. Хи кхин а хила тарло тӀуьна кристаллийн кепара (гидрофилаллин тӀехалонаш тӀаьхь)[10][11].

Хи дика поляран дашориг ду. Ӏаламехь даиманна а цуьнца йу йашийна хӀуманаш (туьханаш, газаш).

ЧӀогӀа ладаме роль йу хинан хӀуманан а, энергин а глобалан гуотийсарехь а[12], Дуьненна тӀехь дахарна гӀолатторехь а, дийна организмийн химин хӀоттамехь а, климат а, хенан-хӀоттам кхолларехь а. Дуьненна тӀера йерриг дийна хӀуманашна чӀогӀа ладаме хӀума йу хи[13]. Йуккъера барам ораматийн а, дийнатийн а организмехь ду 50 % сов хи[14].

Дерриг Дуьненна тӀехь 1400 млн км³ гергга хи ду. Хишша къовлу 71 % дуьненан тӀехало (Ӏапказаш, хӀордаш, Ӏаьмнаш, эркаш, шеш — 361,13 млн км²[15][16]). Дуьненан хинан доккхаха долу дакъа (97,54 %) Дуьненан Ӏапказ чохь ду — иза дуьра хи ду, иза ца мега йуьртан бахамна а, мала а. Молу хи долу коьртаниг шешшанна йукъахь (1,81 %) а, лаьттан бухара хишна а йукъахь (0,63 % гергга), ткъа жима дакъа (0,009 %) эркаш а, Ӏаьмнаш а чохь ду. Материкан дуьра хиш ду 0,007 %, атмосферехь ду 0,001 % Дуьненан дерриг хих[17][18]. Дуьненан мантин йукъахь доллу Дуьненан Ӏапказ чохьчул 10—12-зза алсама хи[19].

Хи — муха кхоллина, Дела кхоллам.
Хи — муха кхоллина, Дела кхоллам.

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

Кеп:Жайнаш кечдар

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. инг. International Union of Pure and Applied Chemistry. Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC RECOMMENDATIONS 2005. RSC Publishing, 2005. — p. 306.
  2. Riddick, John (1970). Organic Solvents Physical Properties and Methods of Purification. Techniques of Chemistry. Wiley-Interscience. ISBN 0471927260.
  3. Revised Release on the Equation of State 2006 for H2O Ice Ih(untranslated), 2009.
  4. Reproducibility of the Temperature of the Ice Point in Routine MeasurementsНациональный институт стандартов и технологий, 1995.
  5. 1 2 Smith J. M., H.C. Van Ness, M.M. Abbott Introduction to Chemical Engineering Thermodynamics (инг.) // J. Chem. Educ.ACS, 1950. — Vol. 27, Iss. 10. — P. 789. — ISSN 0021-9584; 1938-1328doi:10.1021/ED027P584.3
  6. Atmospheric Thermodynamics: Elementary Physics and ChemistryИздательство Кембриджского университета, 2009. — С. 64. — ISBN 9780521899635
  7. PubChem (инг.)
  8. Петрушевский Ф. Ф., Гершун А. Л. Лед, в физике // Энциклопедический словарьСПб.: Брокгауз — Ефрон, 1896. — Т. XVII. — С. 471—473.
  9. 1 2 Маленков Г. Г. Вода // Физическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — Т. I. Ааронова — Бома эффект — Длинные линии. — С. 294—297. Архивйина 2016  шеран  29 августехь.
  10. Henniker, J. C. The Depth of the Surface Zone of a Liquid (en) // Reviews of Modern Physics : journal. — Reviews of Modern Physics, 1949. — Vol. 21, no. 2. — P. 322—341. — DOI:10.1103/RevModPhys.21.322.
  11. Pollack, Gerald. Water Science. University of Washington, Pollack Laboratory. — «Water has three phases – gas, liquid, and solid; but recent findings from our laboratory imply the presence of a surprisingly extensive fourth phase that occurs at interfaces.» ТӀекхочу дата: 5 февралехь 2011. Архивировано 15 февралехь 2013 года.
  12. Криволуцкий А. Е. Голубая планета. Земля среди планет. Географический аспект. — М.: Мысль, 1985. — С. 212.
  13. [[United Nations]]. Un.org (22 мартехь 2005). ТӀекхочу дата: 25 июлехь 2010. Архивировано 15 февралехь 2013 года.
  14. Наука и техника. Книги. Загадки простой воды. ТӀекхочу дата: 27 августехь 2008. Архивировано 22 январехь 2009 года.
  15. CIA- The world fact book. Central Intelligence Agency. ТӀекхочу дата: 20 декабрехь 2008. Архивировано из оригинала 5 январехь 2010 года.
  16. Marine Science: An Illustrated Guide to Science
  17. Gleick, P.H. Water in Crisis: A Guide to the World's Freshwater Resources(ингалс.). — Oxford University Press, 1993. Архиван копи 2016 шеран 5 мартехь дуьйна Wayback Machine тӀехь
  18. Water Vapor in the Climate System (инг.). American Geophysical Union. ТӀекхочу дата: 13 февралехь 2013. Архивировано 15 февралехь 2013 года.
  19. Состав и природа мантии Земли. ТӀекхочу дата: 6 апрелехь 2011. Архивировано 2 ноябрехь 2011 года.
  20. Сильнейшие державы планеты хотели подчинить природу. Как им помешала Вторая мировая война? // Лента.ру, 7 мая 2023