Терешкова, Валентина Владимировна
Терешкова Валентина Владимировна | |
---|---|
оьрс. Валентина Владимировна Терешкова | |
![]() | |
Йина терахь | 1937 шеран 6 март (85 шо) |
Йина меттиг | Йоккха Масленниково, Тутаевн кӀошт, Ярославлан область, РСФСР, ССРС |
Йича тиллина цӀе |
оьрс. Валентина Владимировна Терешкова маж. Valentyina Vlagyimirovna Tyereskova |
Майра | Андриян Григорьевич Николаев[d], Юлий Георгиевич Шапошников[d] |
Парти |
ССКП (1960—1991) Тхан цӀа — Росси (1995) Российн дахаран парти (2003) Йукъара Росси (с 2008) |
Дешар | |
Ӏилманан цӀе | Prof.[d] |
ГӀуллакхалла | политик[d], космонавтика[d][2] |
Автограф |
![]() |
СовгӀаташ | |
ЦӀе | инарла-майор[d] |
Болхбаран меттиг | |
![]() |
Терешко́ва Валенти́на Влади́мировна (йина 1937 6 мартехь, Йоккха Масленниково эвла, Тутаевн кӀошт, Ярославлан область) — ССРС лётчик-космонавт, дуьненахь дуьххьарлера зуда-космонавт (1963), Советийн Союзан Турпалхо (1963), авиацин инарла-майор (1995)[3].
ССРС Лакхара Советан VII—XI кхайкхаман депутат, ССРС Лакхара Советан Президиуман декъашхо. Советийн зударийн комитетан корта.
Российн политик, Российн Федерацин Пачхьалкхан думан депутат, «Йукъара Росси» партин Лакхара советан декъашхо[4].
Бералла а, къуоналла а[нисйе бӀаьра | нисйе]
Терешкова Валентина йина Ярославлан областера Тутаев гӀалан гергара Йоккха Масленниково эвлахь, Белоруссера схьабовлар долчу, ахархойн доьзалехь. Да — Терешков Владимир Аксёнович (1912—1940), схьаваьлла Могилёвн областера Белыничски кӀоштан Выйлово эвлара, тракторист болх беш вара. 1939 шарахь ЦӀен эскаре кхайкхина, тӀепаз вайна советийн-финийн тӀамехь. Нана — Терешкова (йинчу хенахь Круглова) Елена Фёдоровна (1913—1987), схьайаьлла Витебскан областера Дубровенски кӀоштан Еремеевщина эвлара, текстилан фабрикан белхало. Доьзалехь кхин а йара йоккхаха йолу йиша Людмила а, жимаха волу ваша Владимир[5] а.
1945 шарахь йахара Ярославль гӀаларчу йуккъерачу № 32 йолчу ишколе (хӀинца ишколо цуьнан цӀе лелайо)[6]. Мукъачу хенахь домра олу пондар лакха Ӏемаш йара. ВорхӀ класс чекхйаьккхира 1953 шарахь.
Доьзалан гӀодархьама, 1954 шарахь Валентина балха йахара Ярославлан чкъургийн заводе вовшахтосу-вулканизацин цехе кечаман операцин хӀазаршдийриг дарже, урхалла деш йара пурх-хадоран чархан. Оцу хеннахь 1954—1955 шерашкахь дийшира Ярославль гӀалан белхалойн кегийрхойн суьйренан № 10 йолу ишколан 8—9 классашкахь.
1955 шеран апрелехь дуьйна болх бира Ярославлан техникин кӀадийн «Красни Перекоп» комбинатан асаровницан цехехь ровничница даржехь (комбинатехь къахоьгуш йара цуьнан нана а, йоккхаха йолу йиша а[5]). 1955 - 1960 шерашкахь балхана йукъара а ца йолуш дийшира Ярославлан йайн промышленностан тӀаьхьашхан техникумехь бамбахьовзаран техник-технолог говзаллийна. 1957 шарахь комсомоле йелира. 1960 шеран 11 августера 1962 шеран март кхаччалц — «Красни Перекоп» комбинатан ЕЛККС комитетан мукъайаьккхина секретарь. Комбинатан оьздангаллин цӀен халкъан гӀирсийн оркестрехь домра локхуш йара.
1959 шарахь Ярославлан аэроклубехь Ӏамийра четарийн спорт (90 чукхоссайелира кеман тӀийра).
Космонавтийн тобанехь[нисйе бӀаьра | нисйе]
Советийн космонавтийн хьалхара аьттонца дина хьалахецаршла тӀаьхьа Королёв Сергейн дагадеира космосе хьалахеца зуда-космонавт[7]. 1962 шо долалуш лаха буьйлабелира иштта хьуьнарш долуш зуда: парашютистка, хан 30 шо кхачанза, локхалла 170 см ца кхочуш, йозалла 70 кг ца кхочуш. БӀенех хаьржира пхи кандидатура: Ёркина Жанна, Кузнецова Татьяна, Пономарёва Валентина, Соловьёва Ирина, Терешкова Валентина.
Космонавтин тобане дӀоьцушехь Терешкова кхечу йоьӀаршца кхайкхира хан тоьхначу тӀеман гӀуллакхе салтичун дарже.
Кечам[нисйе бӀаьра | нисйе]
![]() | |
---|---|
![]() |
Валентина Терешкова занимается на вестибулярном тренажёре («дьявольском колесе») |
СовгӀаташ а, сийлахь цӀераш а[нисйе бӀаьра | нисйе]
Квалификаци[нисйе бӀаьра | нисйе]
Спортин кхиамаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
ТӀеман цӀераш[нисйе бӀаьра | нисйе]
Российн а, ССРС а совгӀаташ[нисйе бӀаьра | нисйе]
Кхечу мехкийн совгӀаташ[нисйе бӀаьра | нисйе]
Ӏилманан а, йукъараллин а, динан а кхолламийн совгӀаташ[нисйе бӀаьра | нисйе]
ГӀаланийн сийлахь гражданин[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьаккъаш къобалдар[нисйе бӀаьра | нисйе]
Терешкован цӀераш техкина:
- Беттан тӀийра кратер[8];
- жима планета 1671 Chaika (цуьнан кхайкхаман цӀарца — «Чайка»);
- Терешкован оазис - Антарктидера Паччахьан кӀентан Улафан берд тӀехь (координаташ: 67°57′ къ. ш. 44°30′ м. д.HGЯO), билгалбина САЭ картин тӀехь 1962 шарахь, цӀе тиллина 1965 шарахь йа хьалха[9];
- тайп-тайпанчу гӀаланийн урамашна, царна йукъахь: Александров, Балахна, Балашиха, Витебск, Владивосток, Гродно, Данков, Дзержинск, Донецк, Иркутск, Ишимбай, Кемерово, Клин, Королёв, Кострома, Красноярск, Ленкорань, Липецк, Минвод, Мытищи, Нижни Новгород, Новосибирск, Новочебоксарск, Новочеркасск, Оренбург, Пенза, Петропавловск-Камчатски, Рубцовск, Соьлжа-ГӀала, Улан-Удэ, Ульяновск, Ярославль, Гуьмсен проспект, Тверехь майда, Евпаторехь хин йист;
Поштан маркаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
Тайп-тайпанчу мехкашкахь арахецна Терешкован лерина поштан марканаш:
Российн поштан марка, 2003 шо
Российн поштан марка, 2013 шо
ГДР поштан марка, 1963 шо
ГДР поштан марка, 1963 шо
Азербайджанан поштан марка, 2013 шо
Хьажа кхин а[нисйе бӀаьра | нисйе]
Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- ↑ РИА Новости — Россия сегодня, 1941.
- ↑ https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=mzk2004175572
- ↑ ТЕРЕШКОВА // Большая российская энциклопедия. Том 32. Москва, 2016, с. 65.
- ↑ Высший совет Партии. Состав. Официальный сайт российской политической партии «Единая Россия». Теллина 2013 шеран 15 ноябрехь.
- ↑ 1 2 Тайны биографии Валентины Терешковой | Общество | Собеседник.ру. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 18 июнехь.
- ↑ Муниципальное общеобразовательное учреждение «Средняя школа № 32 имени В. В. Терешковой»
- ↑ Их позвал космос (герои-космонавты).
- ↑ Указатель названий на планетах и спутниках.
- ↑ Масленников Б. Г. Морская карта рассказывает / Под ред. Н. И. Смирнова. — 2-е изд. — М.: Воениздат, 1986. — С. 209. — 35 000 экз.
Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Николаева-Терешкова В. В. Вселенная — открытый океан! — М.: Правда, 1964. — 200 с., 140 000 экз.
- Герои звёздных трасс: Сборник / Составитель Д. Мамлеев.. — Изд. 2-е, доп. — М.: Известия, 1963. — 192, [34] с. — (Библиотека «Известий». Специальный выпуск). — 300 000 экз.
- И. А. Маринин, С. Х. Шамсутдинов, А. В. Глушко (составители). Советские и российские космонавты. 1960—2000 / Под редакцией Ю. М. Батурина. — М.: ООО Информационно-издательский дом «Новости космонавтики», 2001. — ISBN 5-93345-003-0.
- Кто есть кто в мире / гл. ред. Г. П. Шалаева. — Филологическое общество «Слово», «Олма-Пресс». — М., 2003. — 1680 с. — ISBN 5812300887.
- Валентина Владимировна Терешкова: путь к звёздам. — РМП, 2012. — 254 с. — ISBN 9785915970297.
- Осташев А. И. Испытание ракетно-космической техники — дело моей жизни. События и факты. — Королёв, 2001. — 213 с.
- Осташев, А. И. Сергей Павлович Королёв — гений XX века: прижизненные личные воспоминания об академике С. П. Королёве. — Королёв: Изд-во Московского гос. ун-та леса, 2010. — 128 с. — ISBN 978-5-8135-0510-2.
- С. П. Королёв. Энциклопедия жизни и творчества / под редакцией В. А. Лопота. — РКК «Энергия» им. С. П. Королёва, 2014. — 704 с. — ISBN 978-5-906674-04-3.
Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
![]() |
Терешкова, Валентина Владимировна Викиларма чохь |
---|---|
![]() |
Терешкова, Валентина Владимировна Викикерланаш чохь |
Терешкова, Валентина Владимировна. Cайт «Пачхьалкхан турпалхой».
- Биография в энциклопедии «Космонавтика».
- Биография на peoples.ru
- Валентина Терешкова. ХӀуний а тӀехьенна а дитта
- Валентина Терешкова, президент РАМС
- Терешкова: по просьбе Королёва я не один десяток лет хранила эту тайну
- Королёв обещал, что мы все полетим в космос
- Валентина Терешкова. Улица Восьмого марта. Воспоминания Валентины Терешковой о военном детстве.
- Профиль Валентины Терешковой на сайте Государственной думы
- Почётные граждане города Байконур // Официальный сайт администрации г. Байконур
- Фотографии с Валентиной Терешковой на портале «История России в фотографиях»
- Испытатель космической техники развеяла мифы о полёте Терешковой // РИА, 15 июня 2018
- Бинарш 6 мартехь
- Бинарш 1937 шарахь
- Адамаш абатца
- Бинарш Тутаевн кӀоштахь
- ТӀеман-хӀаваан инжинерийн Н. Е. Жуковскийн цӀарах академи чекхъяьккхинарш
- Советски Союзан Турпалхой
- Социалистийн Къинхьегаман Турпалхой (ХРБ)
- Къинхьегаман Турпалхой (Вьетнам)
- Къинхьегаман Турпалхой ЧССР
- Къинхьегаман Турпалхой МХР
- «Даймехкан гӀуллакхдарна» I тӀегӀан орденан кавалераш
- «Даймехкан гӀуллакхдарна» II тӀегӀан орденан кавалераш
- «Даймехкан гӀуллакх дарна» III тӀегӀан орденан кавалераш
- Невски Александран орден (Российн Федераци) кавалераш)
- Сийлаллин орден елла нах
- ДоттагӀаллин Орден елларш
- Ленинан орден йелларш
- Октябран Революцин Орденан кавалераш
- Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орденан кавалераш
- Москохан 850 шо кхачарна иэсан мидалца совгӀат динарш
- «Къинхьегаман ветеран» мидалца совгӀат динарш
- ССРС ТӀеман Ницкъийн ветеранан мидалца совгӀат динарш
- Байлатта карадерзорна мидалца совгӀаташ динарш
- Ала хӀума доцуш гӀуллакх дарна 1 тӀегӀан мидалца совгӀат динарш
- Ала хӀума доцуш гӀуллакх дарна 2 тӀегӀан мидалца совгӀат динарш
- Ала хӀума доцуш гӀуллакх дарна 3 тӀегӀан мидалца совгӀат динарш
- Шемара тӀеман операцин декъашхочун мидалца совгӀат динарш
- Димитров Георгин орденан кавалераш
- Маркс Карлан орденан кавалераш
- Сухэ-Баторан орденан кавалераш
- Оьздангаллин орденан кавалераш (ОвхӀан)
- Герзашца долу доттагӀалла чагӀдаран болгарийн мидалца совгӀатдинарш
- Ӏилманан гӀуллакхашна орденан кавалераш (Румыни)
- Грюнвальдан 1 тӀегӀанера ЖӀар орденан кавалераш
- Нилан орденан Йоккха асан кавалераш
- МХР Байракхан ордена кавалераш
- Югославин байракхан асанца йолу орденан кавалераш
- Перун Маьлхан орденан Йоккха жӀаран кавалераш
- Бернардо О’Хиггинсан орденан Йоккха жӀаран кавалераш
- ХӀиндонезин Седан орденан кавалераш
- Тришакти Паттан орденан кавалераш
- Къоман Плайя-Хирон орденан кавалераш
- Вольтан орденан кавалераш
- Урданен седан орденан кавалераш
- Шеман ГӀуллакхашна орденан кавалераш
- Клемент Готвальдан орденан кавалераш
- Хо Ши Минан орденан кавалераш
- Эла Бранимиран орденан кавалераш
- ССРС лётчик-космонавташ
- РФ Пачхьалкхан совгӀатан лауреаташ
- Российн Федерацин Президентан Сийлаллин грамотица совгӀат динарш
- ЕКХХБ Дешийн мидалца совгӀат динарш
- ССРС Спортан хьакъ долу говзанчаш
- Сийлаллин а, сийн а орденан кавалераш
- РФ гуманитарийн гӀуллакхийн областера Пачхьалкхан совгӀатан лауреаташ
- Хьалхара зударий говзаллехь
- ССРС четаран спортан говзанча
- Зударий-авиаторш
- Зударий-космонавташ
- Зударий-инарлаш
- Калугин сийлахь гражданаш
- Ярославлан сийлахь гражданаш
- Витебскан сийлахь гражданаш
- Братиславан сийлахь гражданаш
- Гюмрин сийлахь гражданаш
- ССКП ЦК декъашхой
- Российн дахаран партин декъашхой
- «Йкъара Российн» декъашхой
- Йерригсоюзан йукъараллашна а, фондашна а тӀийра ССРС Халкъан депутаташ
- Российн Федерацин бакъболу пачхьалкхан 1 классан хьехамчаш
- Ярославлан областан думан депутаташ
- ССРС 11 кхайкхаман Лакхара Советан депутаташ
- ССРС 10 кхайкхаман Лакхара Советан депутаташ
- ССРС 9 кхайкхаман Лакхара Советан депутаташ
- ССРС 8 кхайкхаман Лакхара Советан депутаташ
- ССРС 7 кхайкхаман Лакхара Советан депутаташ
- Российн Федерацин VI кхайкхаман Пачхьалкхан думан депутаташ
- Преподобни Евфросинийн, Москохан сийлахь стун орденан кавалераш
- Преподобни Серафим Саровскийн II тӀегӀанера орденан кавалераш
- Бургасан сийлахь гражданаш
- Плевенан сийлахь гражданаш
- Российн зударий-политикаш
- ССРС Лакхара Советан Президиуман декъашхой
- Байконуран сийлахь гражданаш
- ССКП XXIII гуламан векалш
- ССКП XXIV гуламан векалш
- ССКП XXV гуламан векалш
- ССКП XXVI гуламан векалш
- ССКП XXVII гуламан векалш
- РИА Сийлахь декъашхой
- Российн Федерацин VII кхайкхаман Пачхьалкхан думан депутаташ
- РФ Правительствон Ю. А. Гагаринан цӀарах совгӀатан лауреаташ
- Поштан марканаш тӀехь дехкина адамаш
- ТӀеман-хӀаваан инжинерийн Н. Е. Жуковскийн цӀарах академи чекхйаьккхинарш
- Терешкова Валентина