Писарро, Франсиско

Писарро-и-Гонсалес Франсиско
Francisco Pizarro y González
Вина терахь	1473–1478 шераш гергга
Вина меттиг	Трухильо, Кастилин а, Леонан а паччахьалла
Кхелхина терахь	1541 шеран 26 июнехь (65-70 шо)
Кхелхина меттиг	Лима, Керла Кастили
Пачхьалкх	Испани
ГӀуллакхан тайпа	латтанаш деллархо, конкистадор, губернатор
Ӏилманан кхоче	*
СовгӀаташ а, премеш а

Писа́рро-и-Гонса́лес Франси́ско (испан. Francisco Pizarro y González, 1471 гергга йа 1476 — 1541 шеран 26 июнехь) — аделантадо титул йолу испанин конкистадор, Инкийн импери йаккхархо, Лима гӀала йиллинарг.

Схьавалар а, хьалхара шераш а

Вина в Эстремадуре Трухильо гӀалахь. Билггала вина терахь хууш дац, варианташ йуьйцу 1473, 1475, 1476, 1478 шераш. Конкистадор вина де ламаста лору 16 марта.

Хьалхарчу шерашкара дахарах лаьцна иштта кӀезиг хаамаш бу. Цунна йоза ца довзара, цигара схьа го, цуьнца кхетош-кхиоран болх башха стагга а беш ца хилар, хӀунда аьлча къоналла шен дӀайаьхьна ахархошна йукъахь, мехах хьакхарчий йажош лелла. Кунйа «El Ropero» хилла — «кастеляншин кӀант», хӀунда аьлча цуьнан ненан кунйа йара «la Ropera» — «Кастелянша».

Франсискон деда а, денана а хилла дон Эрнандо Алонсо Писарро а, Исабель Родригес Агилар а, церан кӀант вара Писарро Гонсало Родригес де Агилар (1446—1522) (Франсискон да). Писарро Гонсалон кунйаш йара «Веханиг», «ГӀуьнжарниг», «Румхо», иза Италин терцин капитан вара. Дас цкъан а тӀе ца лоцура Франсиско шен кӀант ву аьлла, къуотгӀала вина аьлла а. и винчул тӀаьхьа Писарро Гонсалос йалийра шен шича Франсиска де Варгас, цуо дина шортта бераш дара. Франсиска йеллачул тӀаьхьа цуьнан хилира «шортта къуотгӀала дина бераш» ялхоша Алонсо Марийас (María Alonso) а, Бьедма Марийас (María Biedma) а. Писарро Гонсало велира 1522 шарахь, Наваррера тӀом болуш. 1522 шеран 14 сентябрехь Памплонехь хӀоттийна шен весета кехат тӀехь, цуо къобал дира шен бераш, къуотгӀала динарш тӀехь; дерриш, цхьаъ воцург — хин волу маркиза дон Писарро Франсиско, иза хьаха а ца вира кехат тӀехь.

Инкийн мохк баьккхинчун нана Франсиска Гонсалес-и-Матеос шен да Матеос Хуан веллачул тӀаьхьа, буо берс анна, ялхо хӀоьттира Фрейлас-де-ла-Пуэрта-де-Кориа (el Monasterio de las Freilas de la Puerta de Coria) монастыре. Цигахь иза Ӏехийра Писарро Гонсалоса, цунах иза пхьардала хилира, иза бахьнехь монастырера эккхийра, дийзира шен ненан цӀа чохь Ӏан. ТӀаьхьуо Франсиска маре йахара Каско Хуанега. Цуьнан цӀа чохь вина Писарро Франсиско.

ВуьрхӀитта шо долу жима стаг Франсиско Итале эскаре вахара, цигахь тӀом бира гран-капитанан Гонсало Фернандес де Кордоба-и-Агиларан (Gonzalo Fernández de Córdoba y Aguilar, el Gran Capitán) могӀаршкахь мехкан къилбехахь, Калабрехь а, Сицилехь а. Эскарера мукъаваьккхина иза йухавеира Эстремадуру, сихха хӀоьттира шен махкахочун Алькантаран орденан къонахочун Николас де Овандон (Nicolás de Ovando) гуон йукъа, уьш боьлхуш бара Вест-Инде .

1502 шарахь, Испанехь дукха дуьйцура Керла Дуьненахь туьйранаш чохь санна бахамаш болуш областаш йу бохуш, Писарро Алонсо де Охедин хьаькамалла долуш новкъа велира Къилба Америке.

Ф. Писарро хьахийна 1509 шарахь, оцу хенахь «губернаторо Охедас керстачеран йуьрт йиллинера Сан-Себастьян-де-Ураба олучу меттигехь, цигахь шен капитан а, векал а хӀоттийна Писарро Франсиско, тӀаьхьа цунах хилла губернатор а, маркиз а. Оцу гӀалахь дукха зиераш хилла капитан Писарро Франсискон индахошца, мацалла, цамгарш».

Охедин масех экспедицехь дакъа лецира. 1519 шеран январехь, цхьацца хаамашца, ша лецира шен доттагӀ ларалуш волу Нуньеса де Бальбоа Васко. 1523 шо кхаччалц вехира Панамехь, цу тӀе цуьнан статусах лаьцна тайп-тайпана къамелаш ду.

Перу дӀайеллар

Коьрта йаззам: Испанис инкаш иэшор

Карл V-гӀачун секретаран де Самано Хуанан докладца, дуьххьара Перу цӀе хьахийна 1525 шарахь Писарро Франсискон а, Диего де Альмагрон а хьалхара Къилба экспеди чекхйаьлча. Экспедици арайаьлла 1524 шеран 14 ноябрехь Панамера, кхаьчча Сан-Хуан эркан хикхоче, индахошца Ӏиттабелла иттаннашкахь нах байина 1525 шарахь йухаберза дийзира.

Йуха Писарро новкъавелира 1526 шарахь Диего де Альмагроца а, Руис Бартоломеца а цхьаьна, Тумбесе кхаьчна, йухабирзира Панаме. Инкийн урхалчин Атауальпина шена бевзира европахой 1527 шарахь, оцу хенахь цунна тӀевалийра Писаррон ши стаг — Родриго Санчес а, Хуан Мартин а, уьш охьабиссийнера Тумбесан гергахь меттиг талла. Уьш 4 де далале Кито кхачабе аьлла омар дира, цул тӀаьхьа Виракочин тӀера сагӀийна байира Ломас атагӀехь. Оцу деланна тӀера байар испанхойх «виракоча» алар бахьна хила тарло.

Писаррох лаьцна хьалхара арахецарш

• 1533? — Pizarro (Francisco) Marquis. // Cortes (H.) Copia delle lettere del Prefetto (Hernando Cortes) della India, la Nuova Spagna detta, etc. (Venice? 1533?) 8°. (Атауальпа йийсар варх Писаррон доклад.)
• 1534 — Letter announcing the capture of Inca Atahualpa, November, 1532. Italian translation. // Benedetto. Libro di Benedetto. Venice. 1534.
• 1534 — (Немцойн гоччам) Newe Zeitung aus Hespanien. Nuremberg. Feb., 1534. (4 кехат.)
• 1534 — (Французийн гоччам). Nouvelles certaines des isles du Peru. 1534. (British Museum Library.)
• 1534? — Letera de la nobil cipta, novamente ritrouvata alle Indie… data in Peru adi.XXV.de novembre de MDXXXIIII. (1534?)
• 1535 — (РогӀера арахецар) «data in Zhanal.» 1535. // Peru. La Conquista del Peru. (4 кехат.)
• 1540 — См. Guazzo (Marco). Historie di tutte le cose degne di memoria qual del ano MDXXXIIII. 1540, etc.
• 1534 — См. Xeres (F. de). Verdadera relacion de la conquista del Peru, etc. (1534). Fol.

Кинематографера васт

• 1969 — Маьлхан тӀаьхьа паччахьан таллар / The royal hunt of the sun (реж. Ирвинг Лернер / Irving Lerner) — исбаьхьаллин фильм, Писсарон ролехь — Роберт Шоу / Robert Shaw
• 2002 — Маьлхан Делан деши / The Blood of the Sun God / Das Blut des Sonnengottes (реж. Штефан Кёстер / Stephan Koester) — документалан фильм.

Литература

• Лиелайс Артур «Золото Инков» 1969
• Куприенко С.А. Источники XVI-XVII веков по истории инков: хроники, документы, письма / Под ред. С.А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 418 с. — ISBN 978-617-7085-03-3.
• Пачакути Йамки Салькамайва, Куприенко С.А. Доклад о древностях этого королевства Перу / пер. С. А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 151 с. — ISBN 978-617-7085-09-5.
• Талах В.Н., Куприенко С.А. Америка первоначальная. Источники по истории майя, науа (астеков) и инков / Ред. В. Н. Талах, С. А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 370 с. — ISBN 978-617-7085-00-2.
• Вольский С., Пизарро (1470—1541), М., 1935.
• История Латинской Америки, т. 1. М., 1991
• Вассерман Я. «Золото Кахамарки» ГИГЛ. М., 1956
• The Discovery and Conquest of Peru by William H. Prescott. ISBN 0-7607-6137-X
• Conquest of the Incas, John Hemming (explorer)|John Hemming, 1973. ISBN 0-15-602826-3
• Francisco Pizarro and the Conquest of the Inca by Gina DeAngelis, 2000. ISBN 0-613-32584-2

Хьажоргаш

• Franciso Pizarro, Catholic Encyclopedia (1911)Архивйина 2018-10-04 — Wayback Machine
• PBS Special: Conquistadors — Pizarro and the conquest of the IncasАрхивйина 2017-10-14 — Wayback Machine
• The Conquest of the Incas by Pizarro — UC Press
• The European Voyages of Exploration
• Педро Сьеса де Леон. Хроника Перу. Часть первая. (бил-боцу.) Архивйина 2012 шеран 9 июлехь
• Писарро, Франсиско. «Хронос» сайт тӀаьхь.
• Кровавая история братьев Писарро