Италин-туркойн тӀом — Версийн башхалла
[теллина верси] | [теллина верси] |
Нисдарах лаьцна йаздина дац |
|||
МогӀа 1: | МогӀа 1: | ||
{{ТӀом |
{{ТӀом |
||
|конфликт = Италин-туркойн тӀом |
|конфликт = Италин-туркойн тӀом |
||
|дакъа = [[Африка колонешка екъар]]<br>[[ |
|дакъа = [[Африка колонешка екъар]]<br>[[Хункар-мохк бохар]] |
||
|сурт = Zeplin orta.jpg |
|сурт = Zeplin orta.jpg |
||
|куьг = Италин дирижаблаш бумбанаш кхуьйсу туркойн позицешна Ливин махкахь |
|куьг = Италин дирижаблаш бумбанаш кхуьйсу туркойн позицешна Ливин махкахь |
||
МогӀа 10: | МогӀа 10: | ||
|хийцамаш = |
|хийцамаш = |
||
|мостагӀ1 = {{Байракх а, мохк а|Итали паччахьалла|1861}} |
|мостагӀ1 = {{Байракх а, мохк а|Итали паччахьалла|1861}} |
||
|мостагӀ2 = {{Байракх а, мохк а| |
|мостагӀ2 = {{Байракх а, мохк а|Хункар-мохк}} |
||
|мостагӀ3 = |
|мостагӀ3 = |
||
|мостагӀ4 = |
|мостагӀ4 = |
||
|бӀаьчча1 = [[Файл:Royal Standard of Italy (1880-1946).svg|border|25px]] [[Виктор Эммануил III]] <br> {{Байракх|Итали|1861}} [[Канева, Карло|Канева Карло]] |
|бӀаьчча1 = [[Файл:Royal Standard of Italy (1880-1946).svg|border|25px]] [[Виктор Эммануил III]] <br> {{Байракх|Итали|1861}} [[Канева, Карло|Канева Карло]] |
||
|бӀаьчча2 = [[Файл:Imperial standard of the Ottoman Sultan.svg|border|25px]] [[Мехьмед V]] <br> {{Байракх| |
|бӀаьчча2 = [[Файл:Imperial standard of the Ottoman Sultan.svg|border|25px]] [[Мехьмед V]] <br> {{Байракх|Хункар-мохк}} [[ИсмаӀил Энвер|ИсмаӀил Энвер-паша]] |
||
|бӀаьчча3 = |
|бӀаьчча3 = |
||
|бӀаьчча4 = |
|бӀаьчча4 = |
||
МогӀа 29: | МогӀа 29: | ||
{{Африка колонешка екъар}} |
{{Африка колонешка екъар}} |
||
{{Италин-туркойн тӀом}} |
{{Италин-туркойн тӀом}} |
||
'''Италин-туркойн тӀом''', я '''Туркойн-италин тӀом''', кхин а бевза Италехь '''«Ливин тӀом»''' ({{lang-it|Guerra di Libia}}) аьлла, ткъа Туркойчохь '''«Триполин тӀом»''' ({{lang-tr|Trablusgarp Savaşı}}) аьлла — 1911 шеран 29 сентябрера 1912 шеран 18 октябрь кхаччалц (386 де) хилла [[Италин паччахьалла (1861—1946)|Италин паччахьаллин]] а, [[ |
'''Италин-туркойн тӀом''', я '''Туркойн-италин тӀом''', кхин а бевза Италехь '''«Ливин тӀом»''' ({{lang-it|Guerra di Libia}}) аьлла, ткъа Туркойчохь '''«Триполин тӀом»''' ({{lang-tr|Trablusgarp Savaşı}}) аьлла — 1911 шеран 29 сентябрера 1912 шеран 18 октябрь кхаччалц (386 де) хилла [[Италин паччахьалла (1861—1946)|Италин паччахьаллин]] а, [[Хункар-мохк|Хункар-мехкан]] а юкъара тӀом. Италис схьабаьккхина Ӏусманан империн областаш [[Триполитани]] а, [[Киренаика]] а (хӀинцалера [[Ливи]]н мохк), ткъа кхин а грекийн мотт буьйцу архипелаг [[Додеканес]] (цунна юкъахь [[Родос (гӀайре)|Родос гӀайре]] а). |
||
И тӀом шен масштабашца [[Дуьненан хьалхара тӀом|Дуьненан хьалхарчу тӀемца]] буста мегар дацахь а, иза хилира цунна тӀе некъ баьккхинарг, хӀунда аьлча цуо национализм айира балканан пачхьалкхашкахь. ТӀамо гайтира туркойн эскаран ледарлонаш, |
И тӀом шен масштабашца [[Дуьненан хьалхара тӀом|Дуьненан хьалхарчу тӀемца]] буста мегар дацахь а, иза хилира цунна тӀе некъ баьккхинарг, хӀунда аьлча цуо национализм айира балканан пачхьалкхашкахь. ТӀамо гайтира туркойн эскаран ледарлонаш, Хункар-мехкан хала хьал гуш, [[Балканан барт]]ан декъашхой [[Балканан тӀемаш|тӀелетира цунна]], Италин дуьхьала долу тӀемаш чекхдовлале. Италин-туркойн тӀамехь дуьххьала лелийра тӀеман-техникан прогрессан керла кхиамаш: [[радио]], [[авиаци]], [[Бронеавтомобиль|бронеавтомобилаш]]. |
||
== Италин-туркойн тӀеман статистика == |
== Италин-туркойн тӀеман статистика == |
||
МогӀа 46: | МогӀа 46: | ||
|align=left|'''[[Итали]]'''||35 131 800||100 000||1100{{ref|}}||4250||332||1948 |
|align=left|'''[[Итали]]'''||35 131 800||100 000||1100{{ref|}}||4250||332||1948 |
||
|- |
|- |
||
|align=left|'''[[ |
|align=left|'''[[Хункар-мохк]]'''||22 500 000||28 000{{ref|}}||4500||5370||1500||4000 |
||
|- |
|- |
||
|align=left|'''БЕРРИШ'''||'''57 631 800'''||'''128 000'''||'''5600'''||'''9620'''||'''1832'''||'''5948''' |
|align=left|'''БЕРРИШ'''||'''57 631 800'''||'''128 000'''||'''5600'''||'''9620'''||'''1832'''||'''5948''' |
||
МогӀа 58: | МогӀа 58: | ||
Итали, [[Рисорджименто|керла кхоьллина пачхьалкх]], кхин колонин пачхьалкхаш санна лохуш яра сурсаташ дохка меттиг, шен [[Италин колонеш|колонин латташ]] шордан гӀертара. Италихой буьйлабеллера Ливин чубаха дипломатин кечам XIX бӀешеран чеккхенгахь дуьйна, ткъа тӀеман — XX бӀешо долалуш дуьйна. Италин юкъараллин ойлана Ливи гойтура шортта пайден маьӀданаш долу а, дика Ӏаламан хьал долу а, кхин тӀе берриш 4 эзар туркойн салтийчо бен ларбеш боцу мохк санна. Италин пресса оцу хенахь гӀертара италихой тешо, Ливин бахархой зуламе дог-ойла йолуш хиларх туркошна, италихой безаш а, царна италихой шайн туркойн Ӏазапах хьалхабохурш гар. Кхин а царна моьттура Ливи чубахар «суьйрана пхьогӀане валар» санна хир ду». |
Итали, [[Рисорджименто|керла кхоьллина пачхьалкх]], кхин колонин пачхьалкхаш санна лохуш яра сурсаташ дохка меттиг, шен [[Италин колонеш|колонин латташ]] шордан гӀертара. Италихой буьйлабеллера Ливин чубаха дипломатин кечам XIX бӀешеран чеккхенгахь дуьйна, ткъа тӀеман — XX бӀешо долалуш дуьйна. Италин юкъараллин ойлана Ливи гойтура шортта пайден маьӀданаш долу а, дика Ӏаламан хьал долу а, кхин тӀе берриш 4 эзар туркойн салтийчо бен ларбеш боцу мохк санна. Италин пресса оцу хенахь гӀертара италихой тешо, Ливин бахархой зуламе дог-ойла йолуш хиларх туркошна, италихой безаш а, царна италихой шайн туркойн Ӏазапах хьалхабохурш гар. Кхин а царна моьттура Ливи чубахар «суьйрана пхьогӀане валар» санна хир ду». |
||
Италис Ливех дерг дӀахьедира [[Берлинан конгресс (1878)|Берлинан Конгрессал]] тӀаьхьа, цигахь Франци а, [[Йоккха Британи]] реза хилира [[Тунис]]ан а, [[Кипр Британин империн юкъахь|Кипран]] (ший а мохк оцу хенахь [[Малхбузан хаттар|гӀеллучу |
Италис Ливех дерг дӀахьедира [[Берлинан конгресс (1878)|Берлинан Конгрессал]] тӀаьхьа, цигахь Франци а, [[Йоккха Британи]] реза хилира [[Тунис]]ан а, [[Кипр Британин империн юкъахь|Кипран]] (ший а мохк оцу хенахь [[Малхбузан хаттар|гӀеллучу Хункар-мехкан]] юкъахь бара) оккупацин хӀораммо а. Италин дипломаташа хаийтича шайн правительство дуьхьала хила магар, французаша жоп делира, Триполи дӀаелла Италин Ӏаткъаман сфере. 1900 шарахь Италис реза йира [[КхоалгӀа французийн республика|Франци]] [[Франко-италин барт (1900)|бартца]] Триполи а, Киренаика а дӀалацийта. Французийн пресса шуьйра иэцаро кӀезиг гӀо ца дира Францин дика хуьлийта позици латто. 1909 шарахь [[Оьрсийн-италин барт (1909)|Раккониджин бартаца]] Италис реза йира [[Российн импери|Росси]] а. Италин политикаш чот йора, [[Германин импери|Германи]] а, [[Австро-Мажарчоь]] а иштта Ӏийр ю дуьхьало ца еш, юхкура ю юкъаметтигаш шеш гӀодеш йолчу Туркойчоьнан. |
||
== Дипломати тӀом боьдучу хенахь == |
== Дипломати тӀом боьдучу хенахь == |
||
1911 шеран аьхке хуьлуш италин правительство чекхбаьккхира тӀеман кечам. Италин премьер-министр [[Джолитти, Джованни|Джолитти Джованни]] европера правительствийн Ливи чудагӀа магарх йолу дог-ойлана талла волавелира. Европан пачхьалкхийн кортошкара оьшу жоп кхаьчна, италин правительство кховдийра [[Цхьаьнакхетар а, прогресс а|« |
1911 шеран аьхке хуьлуш италин правительство чекхбаьккхира тӀеман кечам. Италин премьер-министр [[Джолитти, Джованни|Джолитти Джованни]] европера правительствийн Ливи чудагӀа магарх йолу дог-ойлана талла волавелира. Европан пачхьалкхийн кортошкара оьшу жоп кхаьчна, италин правительство кховдийра [[Цхьаьнакхетар а, прогресс а|«Хункаран цхьаьнакхетар а, прогресс а юкъараллин»]] [[ультиматум]], цуьнца Туркойчоьне 48 сахьтехь шайн эскарш Ливера арадаха бахара. [[Къуона туркой]]н правительство австрийн юкъараллийца хаийтира тӀом ца беш Ливи дӀаяла кийча хилар, амма махкахь формалан Хункар-мехкан урхалла юьтуш. Итали реза а ца хилла, тӀом кхайкхийра Туркойчоьнан 1911 шеран 29 сентябрехь. |
||
{{цитатан юьхьиг}} |
{{цитатан юьхьиг}} |
Верси 2020, 1 июль, 15:04
Италин-туркойн тӀом | |||
---|---|---|---|
Коьрта конфликт: Африка колонешка екъар Хункар-мохк бохар | |||
Терахь | 1911 29 сентябрехь — 1912 18 октябрехь | ||
Меттиг | Ливи, Эгейн хӀорд | ||
Бахьна | Итали паччахьаллин экспанси | ||
ЖамӀ | Итали паччахьаллин толам. Ливи а, Додеканес а Италех схьатохар. | ||
МостагӀий | |||
|
|||
БӀаьччаш | |||
|
|||
Массон ницкъаш | |||
|
|||
Белларш | |||
|
|||
Медиафайлаш Викилармехь |
Италин-туркойн тӀом, я Туркойн-италин тӀом, кхин а бевза Италехь «Ливин тӀом» (итал. Guerra di Libia) аьлла, ткъа Туркойчохь «Триполин тӀом» (турк. Trablusgarp Savaşı) аьлла — 1911 шеран 29 сентябрера 1912 шеран 18 октябрь кхаччалц (386 де) хилла Италин паччахьаллин а, Хункар-мехкан а юкъара тӀом. Италис схьабаьккхина Ӏусманан империн областаш Триполитани а, Киренаика а (хӀинцалера Ливин мохк), ткъа кхин а грекийн мотт буьйцу архипелаг Додеканес (цунна юкъахь Родос гӀайре а).
И тӀом шен масштабашца Дуьненан хьалхарчу тӀемца буста мегар дацахь а, иза хилира цунна тӀе некъ баьккхинарг, хӀунда аьлча цуо национализм айира балканан пачхьалкхашкахь. ТӀамо гайтира туркойн эскаран ледарлонаш, Хункар-мехкан хала хьал гуш, Балканан бартан декъашхой тӀелетира цунна, Италин дуьхьала долу тӀемаш чекхдовлале. Италин-туркойн тӀамехь дуьххьала лелийра тӀеман-техникан прогрессан керла кхиамаш: радио, авиаци, бронеавтомобилаш.
Италин-туркойн тӀеман статистика
ТӀом беш долу мехкаш | Бахархой (1911 шарахь) | Салтий вовшахтоьхна | Салтий вийна | Салтий лазийна | Чевнех белла | Цамгарех белла |
---|---|---|---|---|---|---|
Итали | 35 131 800 | 100 000 | 1100[1] | 4250 | 332 | 1948 |
Хункар-мохк | 22 500 000 | 28 000[2] | 4500 | 5370 | 1500 | 4000 |
БЕРРИШ | 57 631 800 | 128 000 | 5600 | 9620 | 1832 | 5948 |
ТӀеман бахьнаш
Итали, керла кхоьллина пачхьалкх, кхин колонин пачхьалкхаш санна лохуш яра сурсаташ дохка меттиг, шен колонин латташ шордан гӀертара. Италихой буьйлабеллера Ливин чубаха дипломатин кечам XIX бӀешеран чеккхенгахь дуьйна, ткъа тӀеман — XX бӀешо долалуш дуьйна. Италин юкъараллин ойлана Ливи гойтура шортта пайден маьӀданаш долу а, дика Ӏаламан хьал долу а, кхин тӀе берриш 4 эзар туркойн салтийчо бен ларбеш боцу мохк санна. Италин пресса оцу хенахь гӀертара италихой тешо, Ливин бахархой зуламе дог-ойла йолуш хиларх туркошна, италихой безаш а, царна италихой шайн туркойн Ӏазапах хьалхабохурш гар. Кхин а царна моьттура Ливи чубахар «суьйрана пхьогӀане валар» санна хир ду».
Италис Ливех дерг дӀахьедира Берлинан Конгрессал тӀаьхьа, цигахь Франци а, Йоккха Британи реза хилира Тунисан а, Кипран (ший а мохк оцу хенахь гӀеллучу Хункар-мехкан юкъахь бара) оккупацин хӀораммо а. Италин дипломаташа хаийтича шайн правительство дуьхьала хила магар, французаша жоп делира, Триполи дӀаелла Италин Ӏаткъаман сфере. 1900 шарахь Италис реза йира Франци бартца Триполи а, Киренаика а дӀалацийта. Французийн пресса шуьйра иэцаро кӀезиг гӀо ца дира Францин дика хуьлийта позици латто. 1909 шарахь Раккониджин бартаца Италис реза йира Росси а. Италин политикаш чот йора, Германи а, Австро-Мажарчоь а иштта Ӏийр ю дуьхьало ца еш, юхкура ю юкъаметтигаш шеш гӀодеш йолчу Туркойчоьнан.
Дипломати тӀом боьдучу хенахь
1911 шеран аьхке хуьлуш италин правительство чекхбаьккхира тӀеман кечам. Италин премьер-министр Джолитти Джованни европера правительствийн Ливи чудагӀа магарх йолу дог-ойлана талла волавелира. Европан пачхьалкхийн кортошкара оьшу жоп кхаьчна, италин правительство кховдийра «Хункаран цхьаьнакхетар а, прогресс а юкъараллин» ультиматум, цуьнца Туркойчоьне 48 сахьтехь шайн эскарш Ливера арадаха бахара. Къуона туркойн правительство австрийн юкъараллийца хаийтира тӀом ца беш Ливи дӀаяла кийча хилар, амма махкахь формалан Хункар-мехкан урхалла юьтуш. Итали реза а ца хилла, тӀом кхайкхийра Туркойчоьнан 1911 шеран 29 сентябрехь.
Кеп:Цитатан юьхьиг 28 сентябрехь италин правительство дӀахьажийра Порте ультиматум. …Иза долалора дӀахьедарца, Туркойчоьно латтайо Триполи а, Киренаика а низам а доцуш, къиен хьолехь. Цул тӀаьхьа дара арзнаш туркойн Ӏедало Триполера италин предприятешна новкъарлонаш ярах лаьцна. ЖамӀ цецвоккхуш дара: «Италин правительство, шайн сий а, хьаштош а ларъян дезна, барт бина Триполин а, Киренаикан а тӀеман оккупаци ян дуьйладала». Туркойчоьна кховдийра кӀезиг а, дукха а доцуш гӀодар шайн мохк схьабоккхуш, болх беш, италин эскаршна «цхьан а дуьхьало ца хуьлийтарехь»[4]. Кеп:Деша чаккхе
Билгалдахарш
- ↑ Italy. Esercito. Corpo di stato maggiore. The Italo-Turkish War (1911-12). — 1914.
- ↑ Youssef Aboul-Enein and David Trandberg. Arab Thoughts on the Italian Colonial Wars in Libya . Small Wars Journal (2012 шеран 6 март). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 14 ноябрь.
- ↑ 1 2 The History of the Italian-Turkish War, William Henry Beehler, page 14
- ↑ История дипломатии от Древнего мира до наших дней. Гл. 10. Борьба Антанты и австро-германского блока (1908—1911 гг.)