Чуфут-ГӀала

44°44′28″ къ. ш. 33°55′28″ м. д.HGЯO
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Сийлахь меттиг
Кырк-Ор
Чуфут-ГӀала
гӀирман гIез. Qırq Or
44°44′28″ къ. ш. 33°55′28″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси-Украина
ГӀала Бахчисарай, Басенко, ур. 57
Статус  ОТӀО № 8232033000№ 8232033000
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Чуфу́т-ГӀала (укр. Чуфут-Кале, гӀирман гIез. Çufut Qale) йа Кырк-Ор (гӀирман гIез. Qırq Or)[1] — йуккхъерабӀешеран гӀап-гӀала ГӀирмера, тайпанан чӀагӀо гӀарайаьлла йолчу гӀирмин урхалчийн Джаникен, лаьтта ламанан акъарин тӀехь 2,5 км Бахчисарайн малхбалехьа. Ламанан басен тархаш дикка Ӏункара ду, цхьаьна агӀор бен шерачу бохь тӀе гӀашлойн тача диллина. Уггаре лекха меттиг — 581 м.

Дуьххьара гӀап хьахийна 1254 шарахь Кырк-Ер (гӀирман гIез. Qırq Yer) санна, иза туьркийн маттара гочдо «Шовзткъа гӀап-гӀала»[2].

ЦӀерийн варианташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

Чуфут-Кале, 1897 Антон Юлиус Стуксберган сурт
  • Кырк-Ер, Кырк-Ор (гӀирман гIез. Qırq Yer, Qırq Or) — гӀирмагӀезалойн цӀе, нисса оцу цӀарца хьахийна гӀап дуьххьарлера хьосташкахь, изий бен хьахош йац царна чохь XVII бӀешо кхаччалц[2]; лелийна иштта караимаша а[3][4];
  • ГӀала (гӀирман гIез. Qale, Къале — гӀап)[5][6][7] — лелийна гӀирма ханийн тарханан ярлыкаш караимаша а, царна йукъахь жайнашна зорба туху меттиг а гойтуш, 1731 шарахь дуьйна типографи[4][8][9];
  • Чуфут-ГӀала, Джуфут-ГӀала[10], Чифут-Калеси[11]гӀирмагӀезалойн маттара хуьлу гочйича «жуьгтийн гӀап» (çufut[12] — йахӀуд, qale — гӀап)[13], изза цӀе лелайо советийн Ӏилманан литературехь[14], кхин а караимийн авторша оьрсийн меттан белхашкахь XIX бӀешеран шолгӀачу декъехь[15][5][16]; иза хууш ду XVII бӀешеран чаккхенгахь дуьйна, гӀап гӀезалоша йитинчул тӀехьа[3];

Суьртийн галерей[нисйе бӀаьра | нисйе]

Чуфут-ГӀала йолу акъари тӀера дӀайеллало атагӀан а, луларчу ломан а сийдолу панорама

Хьажа кхин а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Герцен, Могаричёв, 1993.
  2. 1 2 Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху БРЭ тIетовжаран йоза йаздина дац
  3. 1 2 Бертье-Делагард А. Л. Исследование некоторых недоуменных вопросов средневековья в Тавриде : Справки о Фуллах // Известия Таврической учёной архивной комиссии. — Симферополь, 1920. — № 57. — С. 122.
  4. 1 2 Кизилов М. Б. Крымская Иудея: Очерки истории евреев, хазар, караимов и крымчаков в Крыму с античных времен до наших дней. — Симферополь: «ДОЛЯ», 2011. — С. 123. — ISBN 978-966-366-386-9.
  5. 1 2 Фиркович М. Я. Старинный караимский городок Калэ, называемый ныне «Чуфут-Калэ». — Вильна, 1907.
  6. Цитата: «…иштта ,бусулбачара, дош йахӀуд ца девзаш, цуьнан меттана чуфуд олу, ткъа гӀаланах, вай хӀинца Ӏаш долу, гӀап ГӀала, цара олу Чуфуд ГӀала, аьлчи а ЙахӀудийн гӀап. Бусулбачара лору, тхоьх чуфуд олуш тхо сийсаза до, тхо сийсаза дан хӀума дац цигахь, вукха агӀор оха сий до тхеш ЙахӀудан цӀийнах хиларна, иза доккха сий ду.…» Мордехай Султанан// Зехер Цадикким («Памяти Праведников»)
  7. Имена и фамилии подписчиков на книгу «Таргум Тора бе-лешон татар»(Перевод Торы на крымско-караимский язык). — Евпатория, 1841. // Сайт московских караимов
  8. Бушаков В. А. О древнем названии города-крепости Чуфут-Кале — Кыркор // Ватан (Родина) : ежемесячный общественно-политический и культурно-исторический журнал. — 1991. — № 10 (13) (октябрь). — С. 16. — ISSN 0868-7196.
  9. Акчокраклы О. Новое из истории Чуфут-Кале // Известия Таврического общества истории, археологии и этнографии. — Симферополь, 1928. — Т. II (59). — С. 159.
  10. Габлиц К. И. Физическое описание Таврической области, по её местоположению, и по всем трём царствам природы. — СПб.: Печатано в Императорской типографии у Ивана Вейтбрехта, 1785. — С. 169.
  11. «В западном конце Багчасарайской долины, в получасе от города, находится местечко с 120 дорогами, с замком на высоком утёсе. Теперь его называют просто Калэ (крепость) или Чифут-Калеси (Еврейская крепость), так как оно заселено только евреями караимской секты». // Иоганн Тунманн. Крымское ханство (1784)
  12. Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера — статья «Жид»
  13. Крымскотатарско-русско-украинский словарь / Сост. С. М. Усеинов. — Симферополь: Тезис, 2008. — ISBN 978-966-470-005-1
  14. Чуфут Кале // Большая советская энциклопедия
  15. Бейм С. Память о Чуфут-Кале. — Одесса: в гор. тип. Х. Алексомати, 1862. — С. 26. — 82 с.
  16. Шапшал С. Караимы и Чуфут-Кале в Крыму. Архивйина 2014-05-02 — Wayback Machine — СПб.: типо-лит. и фототип. П. И. Бабкина, 1896.

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Валиханов Ч. Ч. Собрание сочинений в пяти томах. — Алматы: Издательство Академии наук Казахской ССР, 1984. — Т. 1. — 432 с.
  • Вус О. В. Опорна фортеця Кирк-Ор у контексті військово-інженерних заходів Візантії на Кримському півострові в VI ст. — Київ, 2016. — URL: https://byzantina.wordpress.com/2016/09/15/vus-6/.
  • Герцен А. Г., Могаричёв Ю. М. Крепость драгоценностей. Кырк-ор. Чуфут-кале. — Симферополь: Таврия, 1993. — 128 с. — (Археологические памятники Крыма). — ISBN 5-7780-0216-5.
  • Фадеева Т. М. Тайны горного Крыма (Чуфут-кале и Успенский монастырь). — Симферополь: Бизнес-Информ, 2001. — 252 с.
  • Чореф М. Я. К вопросу об аланах в средневековом Крыму (Знаки над входом в городище Чуфт-Кале) // Археология и традиционная этнография Северной Осетии. — Орджоникидзе, 1985. — С. 67—77.
  • Чуфут-кале // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]