Нохчийн мотт

Кеп:Muott Нохчи — (Нохчи - самоназвание чеченцев, от имени пророка Ноя (а.с), Но́ах — в Библии, в Коране Ной именуется Нухом Нухь, ӏебар. נֹחַ‎, желт.-шира. Νῶε, Ӏаьр. نوح‎‎, нох. Нохь, Но́х+чий ~ Но́хчий в переводе с чеченского означает - Ноевцы.) бохачу деша маьlно ша хьахоуьта и дош Нохьийна тlийра вахьа догlаш дош дуйла, Нухь, Нохь, тlяхь догlу - чи йа ши, дуккха боху маьlна ду, дуккха Нохьар + чи, нохчи, ишта жуьгташ лелошдолу нохчаш лелийна хилла долчу Муса (с) пайхlамар жайнитlяхь 16 хьахийна бу Нохьший аьлла, оца жайно мадарра хьахоуьйта ше чулацамяхь нохчий къам Нохь (с) пайхlамар тlяхьенах дуйла, тахана а Товрат олу жайна нохчий маттахь дешалуш ду, оцуьна чулацам кеста кху чу тухар бу.

Нохчий мотт Нохьас (с) бийцина мотт бу ишта цул хьалха а хилла вол чу Адам (с) пайхlамарс бийцина мотт бу.

Нохчийн метта хьал Тахана нохчийн метта хьал чlогlа тишделла ду, холкъо нохчийн мотт бийцарехь. Нохчий таханлерачу дийнахь шай мотт цахууш иза биц а бина лелаш бу оьрсий мотт а буьйцуш, дукхах долу нохчий адам а шайнаа хууш а цахууш оьрсий дешнаш леладо къамеляхь, уьш ду масалла - стол, така, пример, короче говоря, привет, ишта кин дlа. Нохчий метта бозалла

Хьажа ишта. Нохчийн меттан нийсаяздаран дошам. Нохчийн элапаш

Нохчийн меттан нийсаяздаран дошам

Тlедожаран (саттам)	Хlинцалера	Хиндерг атта	Хиндерг хало	Хlинц хилларг	Хьалхо динарг	Дlаяхан хан хиланза	Дlаяхан хан гинарг	Хьалхо хилларг
ала	олу	олур	олур ду	эли	аьлла	олура	элира	аьллиэра
аха	оху	охур	охур ду	эхи	аьхна	охура	эхира	аьхниэра
лаха	лоху	лохур	лохур ду	лехи	лехна	лохура	лехира	лехниэра
мала	молу	молур	молур ду	мели	мелла	молура	мелира	меллиэра
таса	тосу	тосур	тосур ду	теси	тесна	тосура	тесира	тесниэра
диэша	доьшу	доьшур	доьшур ду	дийши	диэшна	доьшура	дийшира	диэшниэра
диеха	доьху	доьхур	доьхур ду	дийхи	диэхна	доьхура	дийхира	диэхниэра
иэца	оьцу	оьцур	оьцур ду	ийци	иэцна	оьцура	ийцира	иэцниэра
хьиэкъа	хьоькъу	хьоькъур	хьоькъур ду	хьийкъи	хьиэкъна	хьоькъура	хьийкъира	хьиэкъниэра
дига	дуьгу	дуьгур	дуьгур ду	диги	динга	дуьгура	дигира	дигниэра
дижа	дуьжу	дуьжур	дуьжур ду	дижи	дижна	дуьжура	дижира	дижниэра
дийца	дуьйцу	дуьйцур	дуьйцур ду	дийци	дийцина	дуьцура	дийцири	дийциниэра
тилла	туьллу	туьллур	туьллур ду	тилли	тиллина	туьллура	тиллира	тиллиниэра
дуогIа	дугIу	дугIур	дугIур ду	дуьйгIи	доьгIна	дугIура	дуьгIира	доьгIниэра
туоха	туху	тухур	тухур ду	туьйхи	тоьхна	тухура	туьйхира	тоьхниэра
кхолла	кхуллу	кхуллур	кхуллур ду	кхоьлли	кхоьллина	кхуллура	кхоьллира	кхоьлланиэра
дохка	духку	духкур	духкур ду	доьхки	доьхкина	духкура	доьхкира	доьхканиэра
дуза	дузу	дузур	дузур ду	дуьзи	дуьзина	дузура	дуьзира	дуьзниэра
дуста	дусту	дустур	дустур ду	дуьсти	дуьстина	дустура	дуьстира	дуьстиниэра
дула	дул	дулур	дулур ду	дуьйли	дуьйлина	дуьйлура	дуьйлира	дуьйлиниэра
дуса	дусу	дусур	дусур ду	дуьйси	дуьйсина	дуьйсура	дуьйсира	дуьйсиниэра

нийса аларца дош гайтар:

	Ша.терхь	Дукх.терхь
I тоба.	ву	ду
II тоба.	йу	ду
III тоба.	ду	ду
IV тоба.	йу	йу
V тоба.	бу	бу
VI тоба.	бу	ду

	I Товжар		II Товжар
	Ша.терхь	Дукх.терхь	Ша.терхь	Дукх.терхь
Цlаран.	бедар	бедар-ш	бода	бода-ш
Кхуллуш.	бедар-ан	бедар-ийн	бода-н-ан	бода-нийн
Дийриг.	бедар-о	бедар-ш-а	бода-н-о	бода-ш-а
Луш.	бедар-на	бедар-ш-на	бода-н-на	бода-ш-на
Кхуллуш.	бедар-ца	бедар-ш-ца	бода-н-ца	бода-ш-ца
Хlуман.	бедар-ах	бедар-ш-ех	бода-н-ах	бода-н-ех
Тердар.	бедар-ал	бедар-ел	бода-н-ал	бода-н-ел
Хийцалуш.	бедар-е	бедар-шка	бода-н-е	бода-ш-ка

	III Товжар		IV Товжар
	Ша.терхь	Дукх.терхь	Ша.терхь	Дукх.терхь
Цlаран.	гIайба	гIайбе-ш	ахархо	ахархо-й
Кхуллуш.	гIайб-ин	гIайб-ийн	ахархо-чу-н	ахархо-йн
Дийриг.	гIайб-о	гIайб-ша	ахархо-ч-о	ахархо-ш-а
Луш.	гIайб-ина	гIайб-е-ш-на	ахархо-чун-на	ахархо-ш-на
Кхуллуш.	гIайб-и-ца	гIайб-е-ш-ца	ахархо-чуьн-ца	ахархо-ш-ца
Хlуман.	гIайб-ах	гIайб-е-х	ахархо-чу-х	ахархо-й-х
Тердар.	гIайб-ал	гIайб-е-л	ахархо-чу-л	ахархо-й-л
Хийцалуш.	гIайб-е	гIайб-е-ш-ка	ахархо-чуьн-га	ахархо-ш-ка

Кхин дlа

	Дагардар
Цlаран.	цхьаъ	шиъ	кхоъ	пхиъ
Кхуллуш.	цхьаннан	шиннан	кхааннан	пхеаннан
Дийриг.	цхьамма	шимма	кхаамма	пхеамма
Луш.	цхьанна	шинна	кхаанна	пхеанна
Кхуллуш.	цхьаьнца	шинца	кхаанца	пхеанца
Хlуман.	цхьаннах	шиннах	кхааннах	пхеаннах
Тердар.	цхьаннал	шиннал	кхааннал	пхеаннал
Хийцалуш.	цхьанга	шинга	кхаанга	пхеанга

Кхин дlа

	итт:	ткъа:	бIе:	эзар:
Цlаран.	итт	ткъа	бIе	эзар
Кхуллуш.	иттаннан	ткъаннан	бIеннан	эзарнан
Дийриг.	иттамма	ткъамма	бIемма	эзарно
Луш.	иттанна	ткъанна	бIенна	эзарна
Кхуллуш.	иттанца	ткъанца	бIенца	эзарнаца
Хlуман.	иттаннах	ткъаннах	бIеннах	эзарнах
Тердар.	иттаннал	ткъаннал	бIеннал	эзарнал
Хийцалуш.	иттанга	ткъанга	бIенга	эзаранга

Кхин дlа

	ши говр:	диъ бер:
Цlаран.	ши говр	диъ бер
Кхуллуш.	ши говран	диъ беран
Дийриг.	ши говро	диъ беро
Луш.	ши говрана	диъ берана
Кхуллуш.	ши говраца	диъ бераца
Хlуман.	ши говрах	диъ берах
Тердар.	ши говрал	диъ берал
Хийцалуш.	ши говре	диъ бере

Кхин дlа

лгIа // -алгIа:
цхьалгIа	цхьайгталгIа
шолгIа	шитталгIа
кхоалгIа	кхоитталгIа
доьалгIа	деитталгIа
пхоьалгIа	пхийтталгIа
йолхалгIa	ялхийтталгIа
ворхIалгIа	вуърхIийтталгIа
борхIалгIа	берхIийтталгIа
уьссалгIа	ткъесналгIа
уьтталгIа	ткъолгIа

Кхин дlа

	Ша.терхь	Дукх.терхь
Цlаран.	пхоьалгIаниг	пхоьалгIанаш
Кхуллуш.	пхоьалгIачун	пхоьалгIачийн
Дийриг.	пхоьалгIачо	пхоьалгIачуша
Луш.	пхоьалгIачунна	пхоьалгIачушна
Кхуллуш.	пхоьалгIачуьнца	пхоьалгIачушца
Хlуман.	пхоьалгIачух	пхоьалгIачех
Тердар.	пхоьалгIачух	пхоьалгIачел
Хийцалуш.	пхоьалгIачуьнга	пхоьалгIачушка

Кхин дlа

	Ша.терхь
Цlаран.	со	хьо	и//иза
Кхуллуш.	сан	хьан	цуьнан
Дийриг.	ас	ахь	цо
Луш.	суна	хьуна	цунна
Кхуллуш.	соьца	хьоца	цуьнна
Хlуман.	сох	хьох	цунах
Тердар.	сол	хьол	цул
Хийцалуш.	соьга	хьоьга	цуьнга

	Дукх.терхь
Цlаран.	вай	тхо	шу	уьш//уьзаш
Кхуллуш.	вайн	тхан	шун	церан
Дийриг.	вай	оха	аша	цара
Луш.	вайна	тхуна	шуна	царна
Кхуллуш.	вайца	тхоьца	шуьца	цаьрца
Хlуман.	вайх	тхох	шух	царах
Тердар.	вайл	тхол	шул	царал
Хийцалуш.	вайга	тхоьга	шуьга	цаьрга

Кхин дlа

	Т1етовжуш хатарна ц1ерметтадош
Цlаран.	мила	хIун	маса
Кхуллуш.	хьенан	стенан	масаннан
Дийриг.	хьа	сте	масамма
Луш.	хьанна	стенна	масанна
Кхуллуш.	хьаьнца	стенца	масанца
Хlуман.	хьанах	стенах	масаннах
Тердар.	хьанал	стенал	масаннал
Хийцалуш.	хьанга	стенга	масанга

Кхин дlа

	Ша.терхь	Дукх.терхь
Цlаран.	хIара	хIорш
Кхуллуш.	хIокхуьнан // кхуьнан	хIокхеран // кхеран
Дийриг.	хIокхо // кхо	хIокхар // кхара
Луш.	хIокхунна // кхунна	хIокхарна // кхарна
Кхуллуш.	хIокхуьнца // кхуьнца	хIокхаьрца // кхаьрца
Хlуман.	хIокхунах // кхунах	хIокхарах // кхарах
Тердар.	хIокхул // кхул	хIокхарал // кхарал
Хийцалуш.	хIокхуьнга // кхуьнга	хIокхаьрга // кхаьрга

Кхин дlа

	Ша.терхь
Цlаран.	со-суо	хьо-хьуо	и(иза)-ша
Кхуллуш.	сан-сайн	хьан-хьайн	цуьнан-шен
Дийриг.	аса-айса	хьуна-хьайна	цо-ша
Луш.	суна-сайна	ахьа-айхьа	цунна-шена
Кхуллуш.	соьца-сайца	хоьца-хьаца	цуьнца-шеца
Хlуман.	сох-сайх	хьох-хьайх	цунах-шех
Тердар.	сол-сайл	хьол-хьайл	цул-шел
Хийцалуш.	соьга-сайга	хьоьга-хьайга	цуьнга-шега

	Дукх.терхь
Цlаран.	вай-ваьш	тхо-тхаьш	шу-шаьш	уьш-шаьш
Кхуллуш.	вайн-вешан	тхан-тхайн	шун-шайн	церан-шайн
Дийриг.	вай-ваьш	оха-тхаьш	аша-шаьш	цара-шаьш
Луш.	вайна-ваьшна	тхуна-тхаьшна	шуна-шайна	царна-шайна
Кхуллуш.	вайца-ваьшца	тхоьца-тхайца	шуьца-шайца	цаьрца-шайца
Хlуман.	вайх-ваьшха	тхох-тхайх	шух-шайх	царах-шайх
Тердар.	вайл-ваьшла	тхол-тхайл	шул-шайл	царал-шайл
Хийцалуш.	вайга-ваьшка	тхоьга-тхайга	шуьга-шайга	цаьрга-шайга

Кхин дlа

	Чохь садолу хlуманаш
	I тайп. мужского рода	II тайп. женского рода
Ша.терхь.	в-ахана	й-ахана
	в-ух-в-ирзина	й-ух-й-ирзина
Дукх.терхь.	б-ахана	б-ахана
	б-ух-б-ирзина	б-ух-б-ирзина

	Далор долучух хийцамца
	III тайп. lалам а хlумнаш	IV тайп. lалам а хlумнаш
Ша.терхь.	цо говр йуьгу	цо тIулг б-ахьа
Дукх.терхь.	цо говраш й-уьгу	цо тIулгаш д-ахьа

Кхин дlа

Dolśderg	Hinderg atta	Hinderg hala	H̗inc hillarg	Hillarg	Dolşderg	h́alha hillarg
хаза — 'услышь'	хеза	хезар	хезар ду	хези	хезна	хэзниэра
Iайта — 'позволь оставаться, сидеть'	Iойту	Iойтур	Iойтур ду	Iайти	Iайтина	Iайтаниэра
ловза — 'играй'	ловзу	ловзур	ловзур ду	левзи	левзина	левзиниэра
гуо — 'увидь'	гуо	гур	гур ду	ги	гина	гиниэра
зе — 'испытай'	зоь	зоьр	зоьр ду	зи	зийна	зийниэра

Кхин дlа

Ch́alǵ hat́ derg	Masseh hat́ derg	Guş dolu yuq́ara çulacamca derg
лалла — 'угони (одного)'	лелла — 'гоняй (одного)'	аха — 'паши'
лаца — 'поймай', 'схвати'	лиэца — 'схватывай'	ата — 'кроши'
лара — 'сочти'	лиера — 'считай'	даха — 'живи'
хада — 'порвись'	хиэда — 'рвись'	qin — и др.
лахка — 'угони (многих)'	лехка — 'гоняй (многих)'
такха — 'поползи'	тиекха — 'ползай'
харца — 'переверни'	хиерца — 'перевертывай'
хатта — 'приласкай'	хьеста — 'ласкай'
хахка — 'поскачи'	хехка — 'скачи'
къахка — 'испугайся'	къехка — 'пугайся'
хьарча — 'обвейся'	хьерча — 'обвивайся'
хьакха — 'протри', 'смажь'	хьиекха — 'протирай', 'мажь'
хьажа — 'посмотри'	хьиежа — 'посматривай'
татта — 'толкни'	тиэтта — 'толкай'
лаха — 'ищи'	лиэха — 'разыскивай'
хьаха — 'помажь'	хьиеха — 'мажь'
хьаста — 'приласкай'	хьеста — 'ласкай'

Кхин дlа

	Şa terah́	Duqqa terah́
Цlаран.	леста гIа	кхоьхьург	кхоьхьурш
Кхуллуш.	лестачу гIан	кхоьхьучун	кхоьхьучийн
Дийриг.	лестачу гIано	кхоьхьучо	кхоьхьучуша
Луш.	лестачу гIанна	кхоьхьучунна	кхоьхьучушна
Кхуллуш.	лестачу гIаца	кхоьхьучуьнца	кхоьхьучушца
Хlуман.	лестачу гIах	кхоьхьучух	кхоьхьучех
Тердар.	лестачу гIанал	кхоьхьучул	кхоьхьучел
Хийцалуш.	лестачу гIане	кхоьхьучуьнга	кхоьхьучушка

	Dozuş hilar	Dozuş cahilar
	Şa terah́	Duqqa terah́
Цlаран.	лестин гIа	кхеьхьнарг	кхаьхьнарш
Кхуллуш.	лестинчу гIан	кхехьначун	кхехьначийн
Дийриг.	лестинчу гIано	кхехьначо	кхехьначаша
Луш.	лестинчу гIана	кхехьначунна	кхехьначашна
Кхуллуш.	лестинчу гIаца	кхехьначуьнца	кхехьначашца
Хlуман.	лестинчу гIах	кхехьначух	кхехьначех
Тердар.	лестинчу гIанал	кхехьначул	кхехьначийл
Хийцалуш.	лестинчу гIане	кхехьначуьнга	кхехьначашка

Дожараш

Нохчийн цIе	Оьрсийн цIе	Ингалсан цIе	Кеп 1	Кеп 2
ЦIерниг дожар	Именительный падеж	Nominative case	Со	ХIун
Доланиг дожар	Родительный падеж	Genitive case	Сан	Стенан
Лург дожар	Дательный падеж	Dative case	Суна	Стенна
Дийриг дожар	Эргативный падеж	Ergative case	Ас	Стен
Коьчалниг дожар	Творительный падеж	Instrumental case	Соьца	Стенца
Хlуманийн дожар	Вещественный падеж	Substantive case	Сох	Стенах
Дустург дожар	Сравнительный падеж	Comparitive case	Сол	Стенал
Меттигера дожар	Местный падеж	Locative case	Соьга	Стенга

Ḣaźa. qin

• Нохчийн маттахь долу илли
• Нохчийн меттан шатайпанара аьзнашший, элпашший
• Дагардар
• Доккха элп яздаран бакъонаш

Ḣaźoraş

philology