Российн социал-демократин белхалойн парти (большевикийн)

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Российн
социал-демократин белхалойн парти (большевикийн)
Лидер: Ленин Владимир
Кхолларан терахь: 1903 бӀаьсте
ДӀахецаран терахь: 1918 март
Идеологи: социал-демократи, социализм, большевизм, коммунизм
Партийн зорба: «Бакъдерг»
Адамаш: партин декъашхой категорехь (0 стаг)

Росси́йн социа́л-демокра́тин белхало́н па́рти (большевикийн) я РСДБП(б) — 1917 шеран бӀаьстенгара 1918 шеран март кхаччалц Ленин Владимир куьйгаллехь волу партин документашна тӀаьхь йоцу РСДБП большевикийн фракцин цӀе. 1917 шеран октябрехь Ханна правительство дуьхьала герзашца гӀаттам а бина, дӀалецира Россера Ӏедал (хьажа Октябран революци).

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

1903—1905[нисйе бӀаьра | нисйе]

«Большевикийн» тхьамда Ленин В. И. . Сурт 1895 ш.

«Большевикаш» боху кхетам йукъабаьлла РСДБП II гуламехь (Брюссель-Лондон, 1903) декъадалар бахьнехь[прим. 1]. Векалш цхьаьна ойланан тӀе ца бахкабелира парти кхолларан хьесапашкахь. Российн революцин социал-демократин коьрта шина теоретико, Ленин Владимира а, Мартов Юлийс а, кховдийра шиъ тайпан-тайпана редакции, партин декъахь хиларан пунктехь (Хьажа табл.)[1]:

Мартов Юлий Ленин Владимир
«РСДБП декъахо лору муьлхха а, цуьнан программа къобалйийриг, партин дуьненан рицкъаца гӀолоцург, цунна рожехь ша гӀолоцург цуьнан цхьаьна кхолламан куьйгаллица» «Партин декъахо лору муьлхха а, цуьнан программа къобалйийриг, партин дуьненан рицкъаца гӀолоцург а, партин цхьаьна кхолламехь ша дакъалоцург»

Формулировкехь йоккха башхалла йоцушехь, цунах бахьне хилира декъадала. Нагахь Мартов партехь массаш хилийта гӀертахь, цуьнан декъахо хила таро яра муьлхха а кхетам болу политикин процессан декъахо а, политикех кхеташ воцург а, ткъа Ленин вара кадран партегахьа, шен чохь вверг декхарийлахь а волуш политикехь дакъалаца. Формалан реза ца хиларш фракцешна йукъахь къаьсташ дацара:

ТӀехьакхиа ерриг гуламал тӀаьхьарчу РСДБП куьйгаллин йукъаметтигийн историн дикка хала ду, хӀунда аьлча гуламан стенограмме хьаьжча гуламан векалийн шина тобана йукъахь лакхара хьесап долуш къийсамаш а бацара.

Раскол в РСДБП после Второго съезда партии. www.agitclub.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 29 март.

Историкашна йукъахь тайп-тайпана ойланаш ю оцу башхаллех лаьцна. Иштта, британин историкан Р. Сервисан хета, билгалонан башхалла принципе а бахана къевсина: Мартовн гора парти, декъашхой шайн ойла йийца йиш йолуш, Ленин гӀертара парти центран когакӀела йолла[2][прим. 2]. Уставан кхаж тосуш Ленинан агӀончаш ийшира[прим. 3][прим. 4]

«Меньшевикийн» тхьамда Ю. О. Мартов. 1897 шеран сурт

Цул тӀаьхьара дийцар даран пункт хилира «Су» газетан редколлегех дерг[прим. 5]. Ленин чот еш вара редколлегехь коьрта меттиг дӀалаца, цунна юьхьанца дуьйна ойла яра Мартовца альянс яр[прим. 6]. Ленина гӀара а ца доккхуш Мартовга элира редколлегии ялханна тӀера кхаанга охьаяккха аьлла, цунна йукъара Аксельрод, Потресов, Засулич дӀа а ваккхий[прим. 7]. ЖамӀехь, Ленина а, Мартовс а тергоне оьцур яра редколлеги Плеханов тергал а ца веш, Ленина иза лорура шен коьрта политикин конкурент[3][прим. 8]. Мартов оцу белхан реза ца хилира, тӀаккха Ленина Плехановга кховдийра Мартовн дуьхьала барт, иза реза хилира[3][прим. 9].

Хьажа кхин а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Комментареш
  1. Съезд фактически был учредительным, поскольку минский съезд не дал никакого практического результата
  2. Как указывает Р. Сервис, Мартов неоднократно возмущался властолюбием Ленина. Свободная формулировка устава должна была, по мнению Мартова, ограничить полномочия потенциальных диктаторов, подобных Ленину.
  3. Как отмечает Сервис, проиграв голосование, ленинцы назвали себя не меньшевиками, как они позднее назовут своих оппонентов, а «твёрдыми искровцами». По мнению Сервиса, Мартов упустил возможность закрепить победу знаковым названием своей фракции (Р.Сервис «Ленин. Биография», с=177)
  4. Обстановка на съезде накалилась. Вошло в норму освистывание оппонентов; один из ленинцев, А. В. Шотман, набросился с кулаками на делегата, решившего перейти на сторону Мартова. Ленину пришлось разнимать дерущихся (Р.Сервис «Ленин. Биография», с=177).
  5. До съезда именно «Искра» претендовала на роль руководящего органа российских марксистов. Агенты «Искры» играли важную роль и в подборе делегатов съезда. Пользуясь своим влиянием в редколлегии, Ленин предоставил мандаты делегатов своей сестре Марии, брату Дмитрию и старому другу Глебу Кржижановскому (Р.Сервис «Ленин. Биография», с=167).
  6. На момент работы съезда в редколлегию входили шесть человек: П. Б. Аксельрод, В. И. Засулич, В. И. Ленин, Ю. О. Мартов, Г. В. Плеханов и А. Н. Потресов
  7. Мартов рассказал о предложении Ленина на заседании «Зарубежной лиги» (октябрь 1903 г., Женева), попутно обвинив Ленина в намерении единолично руководить и партией, и её центральным органом.
  8. Г. В. Плеханов — участник русского освободительного движения с 70-х годов XIX в.; в 1883 году основал первую российскую марксистскую организацию — группу «Освобождение труда». Один из соучредителей и член редколлегии «Искры». Конфликты с Лениным начались вскоре после переезда последнего за границу в 1900 г.(Р.Сервис «Ленин. Биография», с=179)
  9. Вскоре после съезда Плеханов пожалел о поддержке Ленина на съезде. Раскол партии с момента её создания произвел на Плеханова столь тяжелое впечатление, что он подумывал о самоубийстве (Р.Сервис «Ленин. Биография», с=179)
Хьосташ

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]