Ӏалларой агӀонан коде хьажар

{{Тайп
|Тайпан таксон            = Къена [[тайпа]]
 |ЦӀе                     = Ӏалларой
 |Шин цӀе                 = 
 |Сурт                    = Болти кӀант Тимарсолта.jpg
 |Шоралла                 = 250px
 |Суьртан куьг            = Болти кӀант Тимарсолта 
 |Кхин цӀераш             = Ӏаларой, Ӏалрой
 |Экзоэтнонимаш           = 
 |Раса                    = [[Кавказан раса|кавказан]]

 |Тукхам                  = [[Нохчмахкахой]] 
 |Бухара тоба             =
 |Мотт                    = Нохчмахкахойн лер 
 |Йоза                    = 
 |Дин                     =  [[ислам]] ([[суннизм]]) 
 |Дуьххьара хьахадар      = 
 |Къам                    = [[нохчий]]
 |Тайпан йукъа догӀу       = 
 |Дай                     = 
 |ТӀаьхье                 = 
 |Гергарло                = 
 |Таханлера дӀасакхалхар  = {{RUS}}: хууш дац<br />    {{Байракх/2|Нохчийчоь}}: хууш дац<br />    {{Байракх/2|ДегӀаста}}: хууш дац<br /> {{Байракх/2|ГӀалгӀайчоь}}: хууш дац<br />
 |Хьалхалера дӀасакхалхар = [[Къилбаседа Кавказ]]:<br />
• шира. мохк [[Нохч-Мохк]]
  
 |Викиларма               = 
 }}
'''''Ӏалларой{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}''''' — тайп Нохчмахкахой тукхум чу догӀуш ду. Барам 30 эзар сов. Тайпа J2 гаплотобанера ду<ref>https://www.familytreedna.com/public/chechen-noahcho/default.aspx?section=yresults</ref>.

== Географи ==
Ӏалларойн тайпанан мехкан [[Ӏалара]]н доза ду къилбехьа Сесанца, малхбузехьа [[Шоьна]]ца а, [[Ялхой-Мохк]]ца а, малхбалехьа [[Билта]]ца, ткъа къилбаседехьа ломан кӀажошкара [[акъари]] ю. Лаьтта [[Яьсси]] хин аьрру бердаца [[Сесана]]н 2 км генахь{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}.

[[Ӏаларойн лам]] лаьтта [[ЦӀонтаройн ломан]] гергахь{{sfn|Сулейманов|1997|с=293}}. Беха ерриг Нохчийчохь а, ГӀалгӀайчуьра [[Доьлаке]]хь а, [[Ӏовх]]ахь а, [[Аштаркханан область|Аштаркхан областан]] [[Лиманан кӀошт (Аштаркханан область)|Лиманан кӀошт]]арчу [[Баси (Аштаркханан область)|Басы]] эвлахь а.

Ӏаллара чуйогӀу: [[Бешал-Ирзе]], [[Гатин отар]], [[ГӀансолчу]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=312}}, [[Девлатби-Отар]], [[Женин юрт]], [[Мандин отар]], [[Мескита]], [[СогунтӀа]], [[ТӀуртӀи-КӀотар]], [[Шовхала-Берд]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=312}}, [[Эзин отар]], [[Ӏалара]], [[Ӏиса-Йурт]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}.

[[Курчалойн кӀошт]]ара [[Ӏаларой-Эвла]] Ӏаларойша йиллина.

1849 шеран гурралца [[Жалкх]] хин тӀехь Ӏалларойн эвла хилла, паччахьан эскарша йохийна<ref name="ReferenceA">Берже А.П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859.</ref>.

=== Топонимаш ===
* [[Аьчка-ХитӀе]] йиллина Ӏалароша.
* [[Ӏовх]]ахь [[Ширча-Эвла]]ан къилба агӀора [[байда]] ю Ӏаьларон кӀажа цӀе йолуш{{sfn|Сулейманов|1997|с=344}}. 
* [[ГӀойтӀа]]хь Ӏаларойн йукъ ю{{sfn|Сулейманов|1997|с=454}}.
* [[Нойбоьра]]н малхбален йистехь топоним ю Ӏаларав чохь, хьалха цигахь лаьттина Ӏаллара эвла. Йуьртан йукъахь Ӏаларав хи а ду.

=== Беха меттигаш ===
Ӏаларой беха меттигаш: [[Аьчка-ХитӀе]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=563}}, [[БердакӀел]], [[Гребенски]], [[Каргалинск]], [[ГӀойтӀа]], [[Доьлаке]], [[Дубовски]], [[Курчалой]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=496}}, [[Лакха Невре]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=558}}, [[Лаха Невре]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=559}}, [[Макане]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=562}}, [[НогӀамирзин-Йурт]], [[Нойбоьра]], [[Хаьмбин-Ирзе]], [[Чечана]], [[ЧӀулга-Йурт]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=555}}, [[Шела]], [[Ӏаларой-Эвла]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=508}}.

== Этимологи ==
[[Сулейманов, Ахьмад Сулейманович|А.Сулеймановс]] дийцарехь Ӏаларой дош даьлла «Ӏайла» (даьхнашца Ӏадоккху меттиг) дешах{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}.

== Тайпан некъеш ==
Ӏалларой бекъало некъешка:  Ӏалхин некъе, .
* Бедарг некъе,
* ГӀурнин некъе{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}},
* Кути некъе,
* Куьша-Бухой{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}} (J2), 
* Къахч некъе,
* Къаьхьам (Тими) некъе,
* Маршо некъе, 
* Незар некъе, 
* Овн (Эвн) некъе{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}, 
* Сеге-Бухой{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}},
* Тевмин некъе, 
* Тойсалг некъе, 
* Уьта-Бухой{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}, 
* ЧӀагӀал некъе,
* ЧӀакъин (ЧӀакъанан) некъе{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}}, 
* Ӏалханан некъе{{sfn|Сулейманов|1997|с=308}},
* Ӏамзи-некъе.
[[Куьша-Бухой]] а, Бедарг-хой а Ӏаллан йишин а, вешийн а берех схьабевлла.

[[Уьта-Бухой]] лулара [[нохчийн]] тайпанех а, [[шотой]]х а схьабевлла.

Ӏаларошна йукъахь Аьккхех бовлар долу Ов-некъи бу Ӏаллас тӀеэцна кхаьбначу кӀантах бевлла.

== ГӀарабевлла тайпанан нах ==
* Муса – Теркйисттерачу Аьчка-ХитӀера валар долу наиб хилла Топли (Орга хин тӀехь) тӀиера Хул-Хуло (Мичиг Хул-Хулуох кхетачохь) тӀекхаччалц. Хьехаво 1854 ш. 
* Овта-Хьаьжа, Шамсуддин-Хьаьжин да. Воккха Ӏелам стаг накъшбандийн тӀарикъатера. 
* Шамсуддин-Хьаьжа, Овта-Хьаьжин кӀант. Накъшбанди. Вина 1850 шарахь Шелахь. Имам лаьттина маьждигашкахь Эккажакъоьнгий-Юртахь, УстаргӀордойн эвлахь, Шелахь.
* [[Ӏусман-Хьаьжи]] (Упа), авлияъ - накъшбанди. Вина 1830 шарахь Девкар-Эвлахь (Теркйист), дай схьабевлла Чечанара<ref>А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.3-14</ref>.
* Кана-шайх Хантиев Ӏусман-Хьаьжин ваша. Схьавалар Лаха Неврера ду. Шайх - накъшбанди. Вина 1848 шарахь<ref>А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.15-22</ref>. 
* [[Абаст-Хьаьжа]] (Ӏаза) Назир–Хьаьжин кӀант, схьавалар Ӏалларара ду. Авлияъ -  накъшбанди. 
* Мохьмад молла (МӀома) Бейбулатан кӀант. Шайх - Накъшбанди. Вина ЧӀулга-юртахь, кешнашкахь зиярат ду. Ваьхна 1870-1910 шерашкахь<ref>А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.31-33</ref>. 
* Шамсу Абдурахманов – Брестан гӀопан турсло, тӀепаза вайна.
* [[Висаитов, Мавлид Алероевич]] – вина Лаха Неврехь, подполковник, Советийн Союзан Турпалхо, Сийн Легион а, Ленинан а, ЦӀечу Байракхан, ЦӀечу Седан, ӀӀӀ тӀегӀан Суворовн, ТӀоман хьокъан, Сийлаллин, Сталинград ларъярна, Германин тӀехь толамбаккхаран орденийн кавалер.
* Салман Тимаевич Алероев – Брестан гӀопан турсло.
* [[Масхадов, Аслан Алиевич]] ([[1951]] шеран [[21 сентябрь]], [[Шокай]] эвла, [[Карагандан область]], [[Кхазакхийн ССР]], [[ССРС]] — [[2005]] шеран [[8 март]], [[Девкар-Эвла]], [[Нохчийн Республика]], [[Российн Федераци]]) — ([[1990-гӀа]]&nbsp;— [[2000-гӀа|2000-]]<nowiki/>гӀа&nbsp;шш.) Нохчийчохь хилла тӀеман жигара декъашхо, [[Нохчийн Республика Нохчийчоь]]нан тӀеман а, пачхьалкхан а гӀуллакххо. 1990-гӀа шарашкахь Нохчийн Республика Нохчийчоьнан ТӀеман ницӀкъаш кхуллуш дакъалецира, Российн Федерацин дуьхьала боьдуш хилла тӀеман куьйгалла дийра; [[1997]] шеран январь тӀера [[2005]] шеран март кхаччалц — Нохчийн Пачхьалкхан президент.
* [[Атгериев, Турпал-Iела Аладиевич]] ([[8 май]] [[1969 шо]], [[Ӏаларой-Эвла]], [[Курчалойн кӀошт]], [[Нохч-ГӀалгӀайн Автономин Советийн Социалистийн Республика|НГӀАССР]], [[РСФСР]], [[Советийн Социалистийн Республикийн Союз|ССРС]]<ref>[http://www.plam.ru/polit/obvinjaetsja_terrorizm/p4.php Глава третья. "Встать! Суд идёт... Возмездие"] // ''[[Устинов, Владимир Васильевич (юрист)|Устинов В. В.]]'' Обвиняется терроризм. — М.: [[Олма-Пресс]], 2002. — 414 с. ISBN 5-224-03882-0</ref> — [[18 август]] [[2002 шо]], [[Екатеринбург]]) — 1990-гӀа шерашкара [[Нохчийчуьра том|Нохчийчуьра тӀеман]] жигара декъашхо, шеш кхайкхийначу [[Нохчийн Республика Ичкери]]н (НРИ) [[аренан баьчча]] а, политикин гӀуллакххо а. Хьалхара вице-премьер а, НРИ пачхьалкхан кхерамазаллин министр даржехь вара.
* [[Ясаков, КъахӀим Ясакович]] ([[1924 шо|1924 шеран]] [[23 февраль|23 февралехь]], [[РСФСР]], [[Нохчийчоь]], [[Теркан кӀошт]] [[ЧӀулга-Юрт]]) — нохчийн хьехархо, 46 шо ишколан дIаделла.
* [[Ясаков, Руслан Каимович]]  ([[1948 шо|1948 шеран]] [[20 октябрь|20 октябрехь]], [[ССРС]], [[Кхазакхстан|Кхаз.ССР]], [[Карагандан область|Карагандан областан]], [[Жанааркин кӀошт]]ан [[Атасу (Актубекан йуьртан гуо)|Атасу]]хь) — нохчийн литератор, публицист.

<gallery perrow=12 widths="200px" heights="200px">
Хантиев, Ӏусман-Хьаьжи.jpg|Хантиев Ӏусман-Хьаьжа
Портрет -Висаитов Мавлид Алероевич.jpg|Висаитов Мовлад
Aslan Maskhadov.jpg|Масхадов Аслан
Turpal-ali-atgeriev.jpg|Атгериев Турпал-Iела
Ясакъан к1ант Къах1им.jpg|Ясаков КъахIим
Ясаков Суламбек.jpg|Ясаков Руслан Каимович
</gallery>

== Билгалдахарш ==
{{Билгалдахарш}}

== Литература ==
* {{книга
 | автор         = [[Сулейманов, Ахьмад Сулейманович|Сулейманов А. С.]]
 | заглавие      = Топонимия Чечни
 | ссылка        = http://www.zhaina.com/motherland/163-toponimija-chechni.html
 | место         = Нальчик
 | издательство  = «Эль-Фа»
 | год           = 1997
 | тираж         = 1000
 | страниц       = 682
 | isbn          = 5-88195-263-4
 | ref           = Сулейманов
}}
{{кечдар}}

{{Нохчийн тайпанаш}}

[[Категори:Нохчийн тайпанаш]]