ТӀеман гӀуллакххо агӀонан коде хьажар

[[Файл:4thTankDivisionOpenDay17p2-06.jpg|thumb|220px|[[4-гӀа гвардин танкийн дивизи]]н ''тӀеман гӀуллакххой'' шеш ларбо «[[Ратник (экипировка)|Ратник-2]]» цӀе йолчу гӀирсаца, 2017 шо.]]
'''ТӀеман гӀуллакххо''' — [[пачхьалкх]] [[ларъяр]] ан а, кхерамазаллин сфера ларъян Ӏалашо йолуш, иза бахьнехь башха [[бакъонан статус]] йолу (билгалчу хьолашкахь: хьажа лаха{{дехьавалар|#Юрисдикцин аспект|blue}}), [[тӀеман гӀуллакх]] чекхдаккхарца доьзна [[сурхуойн декхар|декхар]] кочушде стаг.

== Росси ==
Дуьххьара ''тӀеман гӀуллакхо'' хьахийна [[Сийлахь-йоккха Москохан олалла|Сийлахь-йоккха Москохан олаллин]] документашкахь, [[ГӀуллакхера нах|«гӀӀуллакхера нах»]] цӀарца<ref name=ReferenceA>О [[русское войско|русском войске]] в царствование Михаила Федоровича и после его, до преобразований, сделанных Петром Великим. Историческое исследование дейст. чл. Императорского Общества Истории и Древностей Российских И. Беляева. Москва. 1846 год.</ref> («[[тӀеман нах]]»), оцу муьрехь царна йукъа боьлхура:
* [[элий]], воккха элица цунна гӀуллакх дан декхараллин уьйр йолу, хьалха олуш ма-хиллара «[[тӀеман гӀуллакх]] лело».

Оцу хенан [[документ]]ашца, масала, «ГӀуллакхах охьадиллинарг» ([[1555 шо|1555 шеран]]), «Суьдан жайна» Иван IV-гӀачун ([[1559 шо|1559 шеран]]), «Гуламан охьадиллинарг» Алексей Михайловичан ([[1649 шо|1649 шеран]]), «гӀуллакхера нах» («тӀеман нах») лаьттара «паччахьан гӀуллакхехь», цунна дуьхьала латта а, «паччахьан [[алап]]» а кхочура.

ТӀаьхьуо Россехь йукъаелира ''тӀеман гӀуллакххойн'' керла категори, нах гулбора<ref name=ReferenceA />. Царна ца лора тӀеман гӀуллакхна латташ а, мехкаш а, ткъа лора хӀазнера ахча а, бепиг а, духар а, мачаш а, «[[тӀеман гӀирс]]» а. Царах хилла:
* [[иччархой-салтий]]
* [[йоккхатоьпахо]]
* [[гӀалагӀазкхий]]
* [[гӀазакхий]]
* кхин дӀа а.

{{main|Оьрсийн пачхьалкхан эскар}}

=== [[Росси|ХӀокху заманан мур]] ===
Российн Федерацин (Российн) гражданашна ''тӀеман гӀуллакххо'' статус ло тӀеман гӀуллакх ма-долийна, йов - тӀеман гӀуллакхан хан чекхъяьлчи. ''ТӀеман гӀуллакххоша'' тӀеман гӀуллакх дӀакхоьхьу [[Российн Федерацин тӀеман ницкъаш|тӀеман ницкъийн]] [[кхоллам]]ашкахь ([[тӀемлойн дакъа]]нашкахь ([[кема]]нашкахь), предприятешкахь, урхаллашкахь, тӀеман боцу кхолламашкахь, говзаллин дешаран тӀеман дешаран кхолламашкахь). ХӀора ''тӀеман гӀуллакххочунна'' ло цуьнан дешаре хьаьжжина [[тӀемлойн цӀе]]. Шен гӀуллакхан хьолаца а, тӀемлойн цӀарца а цхьаболу ''тӀеман гӀуллакххой'' кхечу ''тӀеман гӀуллакххошца'' хила тарло хьаькам я куьйгакӀеларниг, лакхара я лахара.

[[Росси|Российн]] «''ТӀеман гӀуллакххойн'' статусех лаьцна» Федералан [[Закон (бакъо)|законаца]] хӀиттийна ''тӀеман гӀуллакххойн'' бухара категореш:
* тӀеман гӀуллакх [[Барт|контрактаца]] дӀакхоьхьуш болу [[эпсар]]ш, [[сержант]]аш, [[старшина]]ш, [[салти]]й, [[матрос]]аш 
* [[эскаре кхайкхар]]ца тӀеман гӀуллакх дӀакхоьхьуш болу сержанташ, старшинаш, салтий, матросаш, кхин цаьрца статусца дӀанисбина [[Курсант (дарж)|курсанташ а]], цаьрца [[Кхойкхуш боцу тӀеман ницкъаш|контракт]] дан ле.

Оцу федералан законаца хӀиттийна билгаладаьхна кхин тӀе декхарш (муьлххачу хьолехь а хӀиттийна Ӏалашонаш кхочушъян декхаре хилар, шен син [[кхерам]] белахь а) а, ''тӀеман гӀуллакххойн'' статусах боьзна бехкамаш (хьуьнараллин а, кхин мехах болх а лело ца магор, Ӏилманан я кхин кхоллараллин боцург) а, ткъа иштта ло гаранти, компенсаци, ''тӀеман гӀуллакххойн'' декхарийн амал башха хиларна (хӀусам ло, [[льготаш]] ло деша дӀахӀуттуш).

''ТӀеман гӀуллакххошна'' [[тӀемлойн цӀе]] ло. Россехь ''тӀеман гӀуллакххочун'' хьалхара тӀемлойн цӀе ло эскаре кхайкхинчул тӀаьхьа, [[тӀеман чӀагӀо]] янле. Дуьххьара тӀеман гӀуллакхе баьхкина ''тӀеман гӀуллакххошка'', тӀеман чӀагӀо йойту.

== Бакъонан аспект ==
{{main|Комбатант|Гаагийрн конвенцеш а, декларацеш а (1899 а, 1907 а)|l2=Гааган конвенцеш}}
{{Хьажа иштта|Законехь йоцу комбатант|ГӀиллакхе нах}}
[[ТӀом|ТӀеман гӀуллакхашкахь]] а, [[тӀеман дов|девнашкахь а]] дакъа лоцуш болу ''тӀеман гӀуллакххойн'', ю башха юридически [[комбатант]]ийн статус: церан гӀуо гӀуллакхаш ца доьду [[зуламан бакъо]]н кӀела, мах хадабо [[тӀеман закон]]ашца. Масала, царна лелаш ду [[тӀеман йийсархой лелоран конвенци]]н хьолаш.  [[Гааган конвенцеш а, декларацеш а (1899 а, 1907 а)|Гааган конвенцеш]] чулоцу тӀеман гӀуллакххой законан комбатанташ йукъабахийтаран лахара барамаш:
<blockquote> 
1) коьртехь стаг ву, шен куьйгакӀеларчарех жоьпаллехь волу; <br />
2) хуьлу билгалайина а, генара дика къаьсташ [[къасторан хьаьрк]] ; <br />
3) диллина герз леладо; <br />
4) шен гӀуллакхехь кхочуш до тӀеман законаш а, гӀиллакхаш а.
</blockquote>

Гайтина хьолаш кхочуш деш дацахь, ''тӀеман гӀуллакххой'' лору [[законехь йоцу комбатант]].

[[ТӀеман йийсархой лелоран конвенци|Женеван конвенцица]] лецна законехь йоцу комбатанташна ца лелайбо кхетам [[тӀеман йийсархо]], царна уьш лецначу пачхьалкхан зуламан кодексца таӀзар до<ref name=ICRC-210705>[[Международный комитет Красного Креста|ICRC]] official statement: ''[http://www.icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/html/terrorism-ihl-210705 The relevance of IHL in the context of terrorism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061129070740/http://www.icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/html/terrorism-ihl-210705 |date=2006-11-29 }}'', 21 July 2005</ref>

== Хьажа иштта ==
{{Div col|3}}
* [[Салти]]
* [[Ерригроссийн кхайкхархочун де]]
* [[Рекрут]]
* [[Кхайкхар]]
* [[Кхайкхархо]]
* [[ТӀеман комиссариат]]
* [[ТӀеман гӀуллакхе кхайкха везачу гражданинан удостоверени]]
* [[ТӀемлойн чӀагӀо]]
* [[ТӀемлойн билет]]
* [[ТӀеман декхархо]]
* [[Йолах тӀемло]]
* [[ТӀемлойн дакъа]]
* [[ТӀемлойн сий]]
{{Div col end}}

== Билгалдахарш ==
{{билгалдахарш}}

== Литература ==
* «О русском войске в царствование [[Михаил Федорович|Михаила Федоровича]] и после его, до преобразований, сделанных Петром Великим.» Историческое исследование дейст. чл. Императорского Общества Истории и Древностей Российских И. Беляева. [[Москва]]. 1846 год.
* «Военный энциклопедический словарь» (ВЭС), Москва, [[Военное издательство]] (ВИ), 1984 г., 863 стр. с иллюстрациями (ил.), 30 листов (ил.);
; Цикл статей [[Генерал (Великобритания)|генерала]] {{iw|Хаккетт, Джон|Джона Хаккетта|en|John Hackett (British Army officer)}} об эволюции военной профессии
* {{h|Hackett, pt. 1|1963|3=''Hackett, J. W.''<!-- (John Winthrop)--> [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.$b791897;view=1up;seq=390 The Profession of Arms, Part I: Wellsprings in History]. // ''Military Review''. — October 1963. — Vol. 43 — No. 10.}}
* {{h|Hackett, pt. 2|1963|3=''Hackett, J. W.''. [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uiug.30112106756239;view=1up;seq=52 The Profession of Arms, Part II: Today and Tomorrow]. // ''Military Review''. — November 1963. — Vol. 43 — No. 11.}}

== Хьажоргаш ==
{{Гергара проекташ
|Ков       = 
|Викидошам  = тӀеман гӀуллакххой
|Викицитатник = 
|Викитека     = 
|Викикерланаш  = 
|Тема = ТӀеман гӀуллакххой
}}
* [http://www.garant.ru/law/78792-000.htm Федеральный закон «О статусе ''тӀеман гӀуллакххох''»]
* [[s:Закон СССР от 1.09.1939 о всеобщей воинской обязанности|Закон СССР от 1.09.1939 о всеобщей воинской обязанности]]
* [http://gvir.ru/novosti/art-26.html ''ТӀеман гӀуллакххое'' будут полностью обеспечены жильем.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091210185523/http://www.gvir.ru/novosti/art-26.html |date=2009-12-10 }}
{{ТӀеман гӀуллакх}}
[[Категори:ТӀеман бакъо]]