Мазалкан кӀошт агӀонан коде хьажар

{{Административан дакъа
 |Бос1                           = {{Бос|Росси}}
 |Нохчийн цӀе                    = Мазалкан кӀошт
 |Шен цӀе                        = Мæздæджы район
 |ХӀост                           = 
 |Байракх                        = 
 |                 = 
 |Байракхан шоралла              = 
 |ХӀостан дӀайаздар                = 
 |Байракхан дӀайаздар             = 
 |Пачхьалкх                      = {{RUS}}
  |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
|region     = SY
  |type       =
  |барам      =
  |CoordScale =
 |Шатлакхан Илли                           = 
 |Статусан гар           = Статус
 |Статус                 = {{s|[[Муниципалан кӀошт]]}}
 |Йукъайоду                       =Къилбаседа ХӀирийчоь
 |Цунна йукъайоду                 = 18 муниципалан кхоллам
 |Коьрта гӀала                   = [[Мазалк]]
 |Йоккха гӀала                   = 
 |Йаккхий гӀаланаш                 = 
 |Кхоллар                        = [[1924 шо]]
 |ДӀайаккхар                      = 
 |Корта                          = Гугиев Генадий Анатольевич 
  |Коьртан цӀе                   = КӀоштан корта
 |Корта2                         = Хабалов Олег Владимирович
  |Коьртан цӀе2                  = Администрацин корта
 |ДЧС       = 
  |ДЧС шо                        =
  |ДЧС меттиг                    =
  |ХӀораннан а сина ДЧС =
  |ХӀораннан а сина ДЧСн меттиг =
 |Мотт                           =
 |Меттанаш                        =
 |Бахархой                       =85 617
  |Бахархой ларар шо             =2013
  |Бахархойх процент             =
  |Бахархой меттиг               =3
  |Адамийн луьсталла             =79,2 
  |Луьсталлин меттиг            =
  |Къаьмнийн хӀоттам              =[[оьрсий]], [[гӀумкий]], [[хӀирий]], [[эрмалой]], [[туркой]], [[гӀебартой]], [[нохчий]]
  |Динан хӀоттам                 =[[керстанаш]], [[бусалба]]-[[суннийш]]
 |Латта                          = 1080
  |Латтан процент                =
  |Латтан меттиг                 =4
 |Максималан локхалла          =
 |Йуккъера локхалла               =
 |Минималан локхалла           =
 |Шоралла                        = 
 |Дохалла                        =
 |Карта                          =Location of Mozdoksky District (North Ossetia-Alania).svg|200px
  |Картин барам                  =
 |Административан декъа карта    =
 |Сахьтан аса                    = +3
 |Доцайаздар                      =
 |ISO                            =
 |FIPS                           =
 |Телефонан код                  = 86736
 |Поштан индексаш                =
 |Интернет-домен                 =
 |Автомобилан код                   =15
 |Сайт                           = http://www.rso-a.ru/vlast/mozdok/
 |Commons Категори                =
 |Билгалдахарш                  =
}}'''Мазалкан кӀошт''' ({{lang-os|Мæздæджы район}}) — [[Росси|Российн Федерацин]] [[Къилбаседа ХӀирийчоь]]н йукъара [[Административан-мехкан екъаялар Къилбаседа ХӀирийчоь#Административан-мехкан екъаялар|административан-мехкан дакъа]] а, [[Муниципалан кӀошт|муниципалан кхоллам]] ([[муниципалан кӀошт]]) а.

Административан центр — [[Мазалк]] гӀала.

== Географи ==
Мазалкан кӀошт лаьтта республикин къилбаседа декъехь, [[Терк]]ан шинне а бердаца. Доза ду малхбузехь [[ГӀебартойн-Балкхаройчоь]]нан [[Теркан кӀошт (ГӀебартойн-Балкхаройчоь)|Теркан кӀоштаца]], къилбаседехь [[Ставрополан мохк|Ставрополан мехкан]] [[Курскан кӀошт (Ставрополан мохк)|Курскан кӀоштаца]], малхбалехь [[Нохчийчоь]]нан [[Теркан кӀошт]]аца, къилба-малхбалехь [[ГӀалгӀайчоь]]нан [[Малхабекан кӀошт|Маьлхбикан кӀошт]]аца, ткъа иштта къилбехахь республикин [[Кировн кӀошт (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Кировн]] а, [[Правобережни кӀошт (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Правобережни]] а кӀошташца. КӀоштан майда — 1080 км²<ref>[http://zilahar.narod.ru/kartaPCOA.html Карта PCO-A на сайте газеты «Растдзинад»]</ref>.

Зонийн кӀошташйарца мохк бекъало шина кӀоште — аренан а, ломан кӀажошкара а. КӀоштан къилбаседан декъо дӀалоцу Теркйистан акъари. [[Терк]]ан аьрру бердан декъан локхаллин йуккъера барамаш техка хӀордан тӀегӀанера 120 - 150 метрашна йукъахь. [[Терк]]ан аьтту бердаца дахделла дукъ, иза лахлуш ду малхбузера малхбалехьа. КӀоштан йуккъерачу декъехула чекхдолу [[Теркан дукъ]] максимум локхаллица 400 метр гергга. КӀоштан къилба йисташкахула чекхдолу [[ГӀебартойн-Соьлжан дукъ]], цигара кӀоштан хӀордан тӀегӀанера максимум локхаллаш кхочу 800 метре.

Гидрографин маша кӀоштан мехка тӀехь коьртаниг гайтина бу [[Терк]]о а, кӀоштан малхбуза дозанашца охьадогӀу цуьнан аьтту генно [[Курп]]о а. Цул сов кӀоштахь ду шортта хин татолаш, царех коьртаниг ду Теркан-Куман татол, Ленинан цӀарах татол, Малокабардински татол, Теркйистан татол, Гуьчиг-Йуьртан татол, кхин а.

== Истори ==
Мазалкан кӀошта нах ховшаран истори орамашца Сийлахь-боккха шен муьре дӀадоьдуш лору талламхоша. КӀоштахь карош йолу уггаре шира материалаш майкопан оьздангаллера лору. Шира скифийн муьран кобанан оьздангаллера элементийн материалан тешаллаш карийна Мазалкан вайн эрал VII—VI бӀешо хьалхарчу кошахь. Цуьнан тешалла ду 1934—1936 шерашкара археологин талламаш. 1988—1989 шерашкахь карийна вайн эрал VI—II  бӀешо хьалхара скифийн-савроматийн кошан барз. Мазалк станцин латтан тӀехь, тӀом балале карийна сарматийн барз кӀела вайн эрал II—I  бӀешо хьалха боьхкинарш. [[1983 шо|1983 шарахь]] [[Комарово (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Комарово]] йуьртан кӀоштахь карийна I  бӀешерера мехала сарматийн мозгӀар-аьзнин каш.

ТӀаьхьарасарматийн йа хьалхарааланийн муьран иэсаш йу кӀоштахь. III—IV  бӀешерашкара 48 баьрзан тоба йахйелла Теркан аьтту бердаца, [[Муьже]]ра [[Нохчийчоь|Нохчийчуьра]] [[НогӀамирзин-Йурт]]а кхаччалц. КӀоштахь йевзаш йу [[Лаха Малгобек]], [[Виноградни (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Виноградни]], [[ГӀоьжакъе]] йарташкахь йолу аланийн гӀаланаш. Уггаре йоккханиг царех, лаьтта [[Киевски (Къилбаседан ХӀирийчоь)|Киевскехь]]. Ойла йича тера хуьлу, Мазалкан гӀаланаш хӀаллак хилла хилар гӀажарийн заманахь, монголаш тӀелатале.

Талламхошна хетарехь, [[XIII бӀешо|XIII бӀешарахь]] йуккъера Кавказхьалхено [[Дешийн орда]]н эскаршна плацдарм хилла йоккха роль лелайора иранан-монголийн [[Хулагидаш|Хулагидийн]] тайпанашна дуьхьала. Теркан тӀехь масийттаза тӀемаш хилла ордахошна а, иранхошна а. Исторехь дӀайазбина 1255 шеран Ӏай а, 1263 шеран 13 январехь а хилла тӀемаш. ТӀаьхьарчу тӀамехь Дешийн ордан хан Берке тоьлла. Кхузахь хилла Дешийн ордан ханийн четар, кхуззахь велла хан [[Берке]] 1267 шарахь.

Амма хьейина Дешийн Орда «дуьне даьккхинчу» [[Тимарлан|Тимара]]. 1395 шарахь иза тӀелетира Ордан къилба дозанашна, кхузза дукха эзаршкахь долу эскаро тӀом бира [[Тохтамыш]] ханан эскаршца, хӀоранза а дӀатоттуш уьш къилбаседа-малхбузехьа. ТӀаьххьара тӀом хилира 1395 шеран 15 апрелехь хетарехь хӀинцалера [[Екатериноградски]] гӀалан йисташкахь. Йуха а хӀинцалера Мазалкан кӀоштан мохк хилира хиламийн эпицентрехь.

XIV бӀешарахь Дешийн Ордас шен ницкъ байира, [[адыгаш]] буьйлабелира тӀаьхь-тӀаьхьа Бештау агӀорахьара малхбалехьа кхалха, оцу йукъахь хӀинцалера Мазалкан кӀоштан латта а ду. Цунна тешалла ду — XIV-XVI бӀешерашкара шортта долу гӀебартойн баьрзан кешнаш.

XVIII бӀешо чекхдолуш гӀебартойн (адыгийн) йукъаралла йекъайелира шина олалле, [[Терк]]ан малхбузехьара мохк, йукъахь бисира ЖимагӀебартойн олаллан (''Джылахъстэней''). Цу хенахь дуьйна Мазалк — гӀап-гӀала йу, ма-дарра аьлчи, Мазалкан махко — схьайахьа шайн истори.

; Мазалкан уезд 
1785 шарахь кхоьллира 6 уезд йукъахь йолу [[Кавказан губерни]], царах цхьаъ хилира [[Мазалк]]ехь центр йолу Мазалкан уезд.

1822 шарахь Кавказан губернин цӀе хийцина Кавказан область аьлла дозанаш а ца хуьйцуш, областан центр хӀоттийра Ставрополь.

1827 шарахь Мазалкан уездах гуо бира.

1847 шарахь императоран Николай I-чун омарца Кавказан областан цӀе хийцира Ставрополан губерни аьлла. Мазалкан уезд арайелира Ставрополан губернин йукъара. Уездан мехкан дакъа штатан арахьарчу Мазалк гӀалица йукъайахара [[Пятигорскан уезд]]ан.

1866 шеран 29 ноябрехь штатан арахьара Мазалк гӀала йукъара йаьккхира Ставрополан губернера дӀатуьйхира [[Теркан область|Теркан областах]].<ref>[http://www.stavkomarchiv.ru/userfiles/file/%D0%90%D0%A2%D0%A3%D0%A1/%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B2%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%8F.pdf Ставкомархив] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211227200101/http://www.stavkomarchiv.ru/userfiles/file/%D0%90%D0%A2%D0%A3%D0%A1/%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B2%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%8F.pdf |date=2021-12-27 }}</ref>

1921 шарахь [[Теркан область|Теркан областах]] губерни йира, цунна йукъахь чӀагӀйира пхиъ уезд: Георгиевскан, ГӀизларан, Мазалкан, Пятигорскан, Святокрестовскан.

; Мазалкан кӀошт 
1924 шеран 2 июнехь [[Теркан губерни|Теркан губернех]] [[Теркан гуо]]нан бира центр [[Пятигорск]]ехь а йолуш, ткъа Мазалкан уездах – Мазалкан кӀошт йира.

1930 - 1937 — [[Къилбаседа-Кавказан мохк]] йукъахь йу. 1937 шарахь мехкан цӀе хийцира Орджоникидзен цӀарах, ткъа 1943 шарахь — Ставрополан аьлла.

ХӀинцалерачу дозанашкахь Мазалкан кӀошт йина 1944 шарахь, оцу хенахь [[Ставрополан мохк]] йукъара [[Къилбаседа-ХӀирийн Советийн Социалистийн Республика|Къилбаседа-ХӀирийн АССР]] йукъа дӀаелира [[Мазалк]] гӀала, [[ГӀебартойн-Балкхаройн Автономин Советийн Социалистийн Республика|ГӀБАССР]] [[Курпан кӀошт]]ан дакъа, дӀайаьккхинчу [[Нохч-ГӀалгӀайн АССР|НГӀАССР]] [[Малхабекан кӀошт]]ан дакъа.

== Бахархой ==
{{ Бахархой | Моздокский район }}

{{ Бахархой | Моздокский район | график }}

; Урбанизаци
ГӀалан хьолашкахь ([[Мазалк]] гӀала) беха 47,35 % кӀоштан бахархой.

; Къоман хӀоттам
[[Йерригроссийн бахархой багарбар (2010)|2010 шеран Йерригроссийн бахархой багарбаран]]<ref>{{cite web|url=http://osetstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/osetstat/resources/e95cac004053347a8ce0df0fa8517bb1/ТОМ+4.+Национальный+состав+и+владение+языками%2C+гражданство.zip|title=Том4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzUCSwjD|archivedate=2013-08-19}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305115653/http://osetstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/osetstat/resources/e95cac004053347a8ce0df0fa8517bb1/%D0%A2%D0%9E%D0%9C+4.+%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2+%D0%B8+%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8%2C+%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE.zip |date=2016-03-05 }}</ref> жамӀашца.
{|class="standard sortable"
|-
!Къам
!Барам, <br> ст.
!Берриг <br>бахархойх дакъа, %
|-
|[[оьрсий]]
| align="right" | 42 296
| align="right" | 49,9 %
|-
|[[гӀумкий]]
| align="right" | 15 732
| align="right" | 18,6 %
|-
|[[хӀирий]]
| align="right" | 8 430
| align="right" | 10,0 %
|-
|[[эрмалой]]
| align="right" | 2 807
| align="right" | 3,3 %
|-
|[[туркой]]
| align="right" | 2 639
| align="right" | 3,1 %
|-
|[[гӀебартой]]
| align="right" | 2 114
| align="right" | 2,5 %
|-
|[[нохчий]]
| align="right" | 2 008
| align="right" | 2,4 %
|-
|[[цигонаш]]
| align="right" | 1 492
| align="right" | 1,7 %
|-
|[[гӀалгӀай]]
| align="right" | 1 324
| align="right" | 1,6 %
|-
|[[корейш]]
| align="right" | 1 066
| align="right" | 1,3 %
|-
|[[украинаш]]
| align="right" | 900
| align="right" | 1,1 %
|-
|кхин
| align="right" | 3 043
| align="right" | 3,5 %
|-
|къам ца гайтина
| align="right" | 831
| align="right" | 1,0 %
|-
|берриш
| align="right" | 84 682
| align="right" | 100 %
|}

; Сте-боьршаллин а, хенан а хӀоттам
[[Йерригроссийн бахархой багарбар (2010)|2010 шеран Йерригроссийн бахархой багарбаран]]<ref>{{cite web|url=http://osetstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/osetstat/resources/459d58804f0a5ee0bc4abc22524f7e0f/%D0%A2%D0%9E%D0%9C+2.+%D0%92%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2+%D0%B8+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%B2+%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B5.zip|title=Том 2. Возрастно-половой состав и состояние в браке}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304075738/http://osetstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/osetstat/resources/459d58804f0a5ee0bc4abc22524f7e0f/%D0%A2%D0%9E%D0%9C+2.+%D0%92%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2+%D0%B8+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%B2+%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B5.zip |date=2016-03-04 }}</ref> жамӀашца:
{|class="standard sortable"
|-
!Хан, <br>шо
!Барам, <br>ст.
!Берриг <br>бахархойх дакъа, %
|-
| align="center"| 0 — 14
| align="right" | 17 639
| align="right" | 20,8 %
|-
| align="center"| 15 — 59
| align="right" | 53 480
| align="right" | 63,2 %
|-
| align="center"| 60 сов
| align="right" | 13 561
| align="right" | 16,0 %
|-
| align="center"| хан ца гайтина
| align="right" | 2
| align="right" | 0 %
|-
| align="center"| Берриш
| align="right" | 84 682
| align="right" | 100 %
|}

Йуккъера хан — 36,1 шо. Медианан хан — 34,1 шо.

Боьрша — 39 886 ст. (47,1 %), сте — 44 796 ст. (52,9 %)

== Муниципалан-мехкан хӀоттам ==
Мазалкан кӀоштехь 33 нах беха пункт йу, цхьаъ гӀалин а, 17 йуьртан а нах беха меттиг:
{{Автонумераци
  | Кечйар = standard sortable
  | БӀогӀамаш = 6
  | Корта2 = ГӀалин а, йуьртан а меттиг | Корта3 = Административан центр | Корта4 = Нах<br>беха меттигийн<br>барам | Корта5 = Бахархой | Корта6 = Майда,<br>км<sup>2</sup>
  | Нисдар4 = right | Нисдар5 = right | Нисдар6 = right
  | Къастор4 = терахь | Къастор5 = терахь | Къастор6 = терахь
|%|[[Мазалкан гӀалан меттиг]] | [[Мазалк]] гӀала | 1 | 41 728 |
| |[[Веселовски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Веселовски йуьртан меттиг]] | [[Весели (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Весели]] эвла | 5 | 2312 |  
| |[[Виноградненски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Виноградненски йуьртан меттиг]] | [[Виноградни (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Виноградни]] эвла | 2 | 2392 |   
| |[[Гуьчиг-Йуьртан йуьртан меттиг]] | [[Гуьчиг-Йурт]] | 1 | 11 439 | 
| |[[Калинински йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Калинински йуьртан меттиг]] | [[Калинински (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Калинински]] эвла | 1 | 2232 | 
| |[[Киевски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Киевски йуьртан меттиг]] | [[Киевски (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Киевски]] эвла | 1 | 1464 |  
| |[[Луковски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Луковски йуьртан меттиг]] | [[Луковски (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Луковски-гӀала]] | 2 | 5252 | 
| |[[Малгобекан йуьртан меттиг]] | [[Лаха Малгобек]] эвла | 1 | 412 |  
| |[[Ново-Осетински йуьртан меттиг]] | [[Новоосетински]]-гӀала | 4 | 2502 |  
| |[[Павлодольски йуьртан меттиг]] | [[Павлодольски]]-гӀала | 2 | 5666 | 
| |[[Предгорненски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Предгорненски йуьртан меттиг]] | [[Предгорни (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Предгорни]] | 2 | 1215 | 
| |[[Притеречни йуьртан меттиг]] | [[Притеречни]] эвла | 2 | 1960 | 
| |[[Раздольненски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Раздольненски йуьртан меттиг]] | [[Раздольни (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Раздольни]] | 1 | 1035 | 
| |[[Садови йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Садови йуьртан меттиг]] | [[Садови (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Садови]] эвла | 2 | 608 | 
| |[[Сухотски йуьртан меттиг]] | [[Сухотски]] эвла | 1 | 821 | 
| |[[Терски йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Терски йуьртан меттиг]] | [[Терски]]-гӀала | 2 | 2677 | 
| |[[Троицки йуьртан меттиг (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Троицки йуьртан меттиг]] | [[Троицки (Къилбаседа ХӀирийчоь)|Троицки]] эвла | 1 | 3625 |
| |[[Къаскаман йуьртан меттиг]] | [[Къаскам]] эвла | 2 | 783 |  
}}

== Нах беха меттигаш ==
*[[Весели (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Виноградни (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Гуьчиг-Йурт]]
*[[ГӀалгӀайн Курпе]]
*[[ГӀоьжакъе]]
*[[Дружба (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Елбаево]]
*[[Калинински (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Киевски (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Комарово (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Кондратенко Любин эвла]]
*[[Къаскам]]
*[[Лаха Малгобек]]
*[[Луковски (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Луковски (эвла)]]
*[[Мазалк]]
*[[Мали Малгобек]]
*[[Мирни (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Муьже]]
*[[Ново-Георгиевски (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Новоосетински]]
*[[Осетински (эвла)]]
*[[Павлодольски]]
*[[Предгорни (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Притеречни]]
*[[Раздольни (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Садови (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Советски (Мазалкан кӀошт)]]
*[[Сухотски]]
*[[Тельманан эвла (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Троицки (Къилбаседа ХӀирийчоь)]]
*[[Черноярски]]
*[[Черноярски (станци)]]

== Билгалдахарш ==
{{Билгалдахарш}}
{{Къилбаседа ХӀирийчоь}}
{{Мазалкан кӀошт}}
{{Терк йистехь йолу нах беха меттигаш}}

[[Категори:Къилбаседа ХӀирийчоь]]
[[Категори:Российн кӀошташ]]