Африка агӀонан коде хьажар

{{Материк
|ЦӀе                 = Африка
|Сурт               = Africa (orthographic projection).svg
|Шоралла                    = 200 px
|Куьг                   = Африка дуьненан эхиган картан тӀехь
|Мохк                = 30&nbsp;221&nbsp;532
|Бахархой                 = 1 380 541 131 (2021)<ref>{{Cite web |url=https://www.worldometers.info/world-population/africa-population/ |title=Population of Africa (2021) - Worldometer<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-09-09 |archive-date=2020-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200902033531/https://www.worldometers.info/world-population/africa-population/ |deadlink=no }}</ref>
|Луьсталла               = 45
|Бахархойн цӀераш               = [[африкахой]] 
|Пачхьалкхаш                = 55<ref>{{Cite web |url=https://africacheck.org/reports/how-many-countries-in-africa-how-hard-can-the-question-be/ |title=How many countries in Africa? How hard can the question be? |access-date=2014-05-05 |archive-date=2014-05-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140505172418/https://africacheck.org/reports/how-many-countries-in-africa-how-hard-can-the-question-be/ |deadlink=no }}</ref>
|Йозуш йолу пачхьалкхаш= 
{{Collapsible list
 | list_style = text-align:left;
 | 1 = [[Майотта]] | 2 = [[Реюньон]] | 3 = [[Канарин гӀайренаш]] | 4 = [[Сеута]] | 5 = [[Мадейра]]
 | 6 = [[Мелилья]] | 7 = [[Сийлахь Еленин гӀайренаш]]
 }} 
|Къобал янза регионаш     =
|Меттанаш                     = хьажа [[Африкин меттанаш]]
|Сахьтан асаш             = [[UTC-1]] тӀиера [[UTC+4]] кхаччалц
|Доменаш                    =
|Яккхий гӀаланаш         = {{Нигерин байракх}} [[Лагос]] (13,1 млн)
{{Демократин Республика Конгон байракх}} [[Киншаса]] (9,8 млн) 
<br>{{Мисар}} [[КъахӀира]] (9,4 млн)
<br>{{Анголан байракх}} [[Луанда]] (5,2 млн)
<br>{{Танзанин байракх}} [[Дар-эс-Салам]] (4,7 млн)
<br>{{Мисар}} [[Искандри]] (4,5 млн)
<br>{{Къилба Африкин Республикин байракх}} [[Йоханнесбург]] (4,4 млн)
<br>{{Нигерин байракх}} [[Кано]] (4,0 млн)
<br>{{Кот-д'Ивуаран байракх}} [[Абиджан]] (3,8 млн)
<br>{{Мисар}} [[ЖизахӀ]] (3,5 млн)
{{Къилба Африкин Республикин байракх}} [[Кейптаун]] (3,4 млн)
}}

{{маьӀнаш}}
'''А́фрика''' — майданца шолгӀа материк йу [[Еврази|Евразел]] тӀаьхьа, къилбаседехьа [[Лаьттайуккъера хӀорд]] бу, къилбаседа-малхбалехьа [[ЦӀен хӀорд]] бу, малхбузехьа [[Атлантикин Ӏапказ]] ду, малхбалехьа а, къилбехьа а [[ХӀиндин Ӏапказ]] ду. Африка олу кхин а Африка материках а, цунна гергара гӀайренех а лаьтта [[дуьненан дакъа|дуьненан декъах]]. ГӀайренаш а доцуш Африкин майда хуьлу 29,2 млн км², гӀайренашца — 30,3 млн км²<ref name="БСЭ Африка">{{БСЭ3|Африка|2|435—451}}</ref> гергга, цуо иштта къовлу 6 % Дуьненан тӀехолонах, латтан тӀехолонах  20,4 %. Африкин махкахь 55 пачхьалкх.

Африкин [[бахархой]] миллиард гергга стаг ву. Африка лору адамийн даймохк: кхузахь карийна уггаре хьалхара [[гоминидаш|гоминидийн]] а, церан хила тарло дайн а, царна йукъахь ''[[сахелантроп]]аш'', ''[[Avstralopitecus africanus]], [[Австралопитек афарин|A. afarensis]]'', ''[[Нийса лела адам|Homo erectus]]'', ''[[Говза адам|H. habilis]]'', ''[[Homo ergaster|H. ergaster]]''.

Африкин континент хадайо [[экватор]]о а, шортта [[климатан зона]]ш а; иза цхьаъ бен йац къилбаседа субтропикийн климатан асанера къилба субтропикан асане кхаччалц йахйелла континент. Цхьанаэшшара йолу йочанаш а, хи диллар а ца тоарна — цаьрга терра [[шалам|шалаьмнаш]] йа ломан системийн [[хи доллу чкъор]] ца хиларна — Ӏаламо хуьцу климат цхьанхьа йац, бердашца бен.

Африкин оьздангаллин а, экономикин а, политикин а, социалан а баланаш Ӏамош ду [[африканистика]] олу Ӏилма.

== Йисташ ==
* Къилбаседан — [[Бланко (мара, Тунис)|Бланко мара]] (Бен-Секка, Рас-Энгела, Эль-Абъяд) [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=Бен-Секка_(мыс)&params=37_20_28_N_9_44_48_E_scale:1000000_region:TN_type:isle 37°20′28″ къ-с. ш. 9°44′48″ м-ба. д.]
* Къилбан — [[Мехийн (мара)|Мехийн мара]] (Агульяс) [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=Игольный_(мыс)&params=34_49_43.39_S_20_00_09.15_E_scale:1000000_region:ZA_type:isle 34°49′43″ къ. ш. 20°00′09″ м-ба. д.]
* Малхбузан — [[Альмади|Альмади мара]] [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=Альмади&params=14.7408_N_17.53_W_scale:1000000_region:SN_type:isle 14°44′27″ къ-с. ш. 17°31′48″ м-бу. д.]
* Малхбален — [[Рас-Хафун|Рас-Хафун мара]] [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=Рас-Хафун&params=10_27_00_N_51_24_00_E 10°27′00″ къ-с. ш. 51°24′00″ м-ба. д.]

Иштта Африка къилбаседера къилбехьа йахйелла — 8103 км, малхбузехьара малхбалехьа — 7385 км.

== ЦӀе схьайалар ==
Йуьхьанца [[Карфаген]]ан бахархоша «афри» дашца гойтура гӀалин гена доццуш деха [[афри|адамаш]]. И цӀе дукха хьолахь схьайолуьйту [[Финикийн мотт|финикийн]] ''afar'' дашах, иза «чан» бохург ду. Карфаген йаьккхинчул тӀаьхьа румхоша провинцех олура Африка ({{lang-la|Africa}})<ref name="carthage">[http://www.consultsos.com/pandora/africa.htm Africa African Africanus Africus — Word Roots Medical Etymology]</ref>. ТӀаьхьуо Африка ала долийра оцу континентан йерриг а йевзачу регионех, тӀаккха ша континентах а. Кхечу теорино боху, [[Афри|«афри» къам]] схьадаьлла [[берберийн мотт|берберийн]] ''ifri'' дашах, иза «хьех» маьӀна долуш ду, аьлча а хьехан бахархой. Оцу меттигехь тӀаьхьа кхоллайелла [[ислам|бусалбанийн]] провинци [[Ифрики]]с иштта Ӏалашбина и [[орам (лингвистика)|орам]] шен цӀерехь.

[[Топоним]] схьайаларан кхин версеш а йу.
* [[Иосиф Флавий]]с, [[I бӀешо|I бӀешеран]] [[жуьгтий]]н историко, и цӀе схьайалар чӀагӀдора [[Ливи|Ливе]] хиина [[ИбрахӀим]]ан кӀентан кӀента цӀарах [[Ефер]]ах ([[Хиламан жайна|Бахам.]] 25:4).
* Латинан дош ''aprica'', маьӀна «маьлхан» ду, хьахийна [[Исидор Севильян]] «Йуьхьигехь», XIV том, дакъа 5.2 (VI бӀешо).
* Грекийн αφρίκη («шело йоцу») дешах цӀе схьаяларан верси, кховдийра историка [[Лев Африкан]]а. Цунна хетара, φρίκη дош («шело» а, «Ӏадор» а), харц [[Дешахьалхе (лингвистика)|префиксца]] α-ца цхьаьнатоьхна, билгалбоккху шело а йоцу, кхерам а боцу мохк.
* Поэта а, ша Ӏемина волу [[мисарӀамор]]хочо [[Мэсси, Джеральд|Мэсси Джеральд]]а, 1881 шарахь аратеттира Африка дош [[Мисран мотт|мисран]] af-rui-ka («йуьхь Ка Ӏуьрга йерзор») дашах схьадаларан верси. [[Ка]] — хӀора стеган энергин дубль, ткъа «Ка Ӏуьрг» дашо билгаладоккху бен йа вина меттиг. Африка, иштта, мисархошна маьӀна долуш хуьлу «даймохк»<ref name="massey">[http://gerald-massey.org.uk/massey/cmc_nile_genesis.htm#III Nile Genesis: An Introduction to the Opus of Gerald Massey] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100130200159/http://gerald-massey.org.uk/massey/cmc_nile_genesis.htm#III |date=2010-01-30 }}, глава III</ref>.
* Палеонтолог а, йаздархо а волчу [[Ефремов, Иван Антонович|И. Ефремовс]], «Африка» дош доийта ширачу Та-Кем маттера (ш.-грек. «Афрос» — чопан мохк). Иза доьзна ду, континентан тӀекхочуш, [[Лаьттайуккъера хӀорд]] чохь масех хӀордан Ӏовраш цхьаьнакхетарца хуьлучу чопанех.

== Истори ==
{{Main|Африкин истори}}

=== Исторел хьалхара мур ===
[[Файл:Massospondylus BW.jpg|thumb|left|[[Массоспондил]], Африкехь йаьхна хьалхарчу юран муьран ораматаш дуу [[динозавр]]]]
Африка марталлин континентан [[Пангей]]н<ref name="Jacobs, Louis L. 1997 pp. 2">Jacobs, Louis L. (1997). «African Dinosaurs.» Encyclopedia of Dinosaurs. Edited by Phillip J. Currie and Kevin Padian. Academic Press. pp. 2-4.</ref> йукъахь хиллачу [[Мезозойн мур|Мезозойн муьран]] юьххьера [[Триасан мур|Триасан муьре]] кхаччалц, и чекхбаллалц а, оцу регионехь алсама хилла [[теропод]]аш а, атта [[олхазаран хенан даьӀахкъерш]] а. Триасан муьран чеккхенгахь динчу ахкарша, тешалла до материкан къилбе алсама ховшар къилбаседечул а<ref name="Jacobs, Louis L. 1997 pp. 2"/>.

==== Африка тӀулгийн бӀешеран муьрехь ====
{{main|Исторел хьалхара Африка}}
[[Файл:Algerien 5 0049.jpg|thumb|250px|[[Алжазаира|Алжазаирин]] [[Саьхьара|Саьхьарера]] [[Тассилин-Аджер]]ан [[Саьхьарин тархийн исбаьхьалла|тархийн исбаьхьалла]]]]
Африкехь буьртиг-йалта ахьарах тешалла ден шира археологин карийначарна, [[вайн эрал хьалхара 13 эзар шо]] терахь хӀоттийна. [[Даьхнийлелор]] [[Саьхьара|Саьхьарехь]] (хӀинца а гӀум-аре хиланза йолу) доладелла [[вайн эрал хьалхара 8 эзар шо|вайн эрал 7500 шо гергга хьалха]], ткъа [[йуьртан бахам]] кхоьллина [[Нил]]ан кӀоштахь [[вайн эрал хьалхара 6 эзар шо|вайн эрал хьалхара 6 эзар шерашкахь]].

Оцу хенахь йалта хьекъа мохк хилла болчу Саьхьарехь, йехара [[таллар]]хойн-[[ЧӀерий лецар|чӀерийлецархойн]] тобанаш, цунна тешалла до археологин карийначара. Ерриг Саьхьарехула (хӀинцалера Алжазаира, Ливи, Мисар, Чад, кхи а) карийна шорта [[Саьхьарин тархийн исбаьхьалла|петроглифаш а, тархийн йозанаш а]], царна хан ло вайн эрал хьалхара 6000 шерера вайн эран VII бӀешо кхаччалц. Уггаре дика йевза Къилбаседан Африкин [[Хьалхара бахаман исбаьхьалла|хьалхара бахаман исбаьхьаллин]] иэс йу [[акъари]] [[Тассилин-Аджер]].

Саьхьарин иэсийн тобанаш йоцуш, тархийн суьрташ кхин а хаало [[Сомали|Сомалехь]] а, [[КъАР]] (уггаре шира суьрташна хан йелла [[вайн эрал хьалхара 25 эзар шо]]<ref name="caves">[http://www.metmuseum.org/toah/hd/apol/hd_apol.htm Apollo 11 (ca. 25,500-23,500 B.C.) and Wonderwerk (ca. 8000 B.C.) Cave Stones]</ref>).

[[Лингвистика|Лингвистикин]] хаамаша гойту, [[Банту меттанаш|банту]] мотт буьйцу ([[Коса (къам)|коса]], [[зулу]], кхин а) [[этнос]]аш [[Банту миграци|кхелхира къилба-малхбузен агӀора]], цигара аратеттира [[койсанийн къаьмнаш]], (хьажа [[бушменаш]], [[готтентоташ]], кхин а). Банту хевшинчу меттигашкахь карийна тропикан Африкин амалера [[буьртиган культураш]], [[маниока]], [[ямс]].

КӀеззиг йолу этносийн тобанаш, масала [[бушменаш]], хӀинца а атта беха шайна, талла а толлуш, Ӏаламера даарш а гулдеш, шайн масех эзар шо хьалха лелош хилла долу.

=== Шира Африка ===

==== Къилбаседа Африка ====
{{see also|Исторел хьалхара Къилбаседа Африка|Некъел хьалхара Мисар}}
 [[Файл:Egypt.Giza.Sphinx.01.jpg|thumb|200px|left|[[Хафран пирамида]] а, [[Сийлахь-Йоккха Сфинкс]] а [[Джийза|Джийзин]] акъарин тӀехь]]
[[Файл:Ruines de Carthage.jpg|thumb|200px|[[КъартӀадж]]ан къапалг]]
Вайн эрал хьалхара 6—5-гӀа эзар шерашкахь [[Нил]]ан тогӀи чохь кхоллайелира латта лелоран оьздагаллаш ([[Тасийн оьздангалла]], [[Файюм|Фаюман оьздангалла]], [[Меримде]]), церан бух тӀехь вайн эрал хьалхара 4-гӀа эзарлагӀа шерашкахь кхоллаелира [[Шира Мисар]]. Цунна къилбехьа, иштта Нил тӀехь, цуьнан Ӏаткъамца кхоллаелира керма-[[Куш (паччахьалла)|кушан]] цивилизаци, иза хийцира, вайн эрал хьалхара 2-гӀа эзарлагӀа шерашкахь, [[нубийхой|нубийхоша]] (пачхьалкхан кхоллам [[Напата]]). Цуьнан геригаш тӀехь кхоллаелира, Эфиопин а, [[копташ|коптийн]] Мисран а,  [[Византи]]н а оьздангаллин а, политикин а Ӏаткъамехь лаьтташ йолу, [[Алоа]], [[Мукурра]], [[Набатейн паччахьалла]], кхин а.

Эфиопин акъарин тӀехь къилбаӀаьрбийн [[Сабийн паччахьалла|Сабийн паччахьаллин]] Ӏаткъамца кхоллаелира эфиопин цивилизаци: [[Вайн эрал хьалхара V бӀешо|вайн эрал хьалхара V бӀешарахь]] Къилба Ӏаьрбийчуьра схьабевллачара кхоьллира [[Эфиопин паччахьалла]], II—XI бӀешерашкахь яра [[Аксуман паччахьалла]], цуьнан бух тӀехь кхоллаелира керсталлин Эфиопи (XII—XVI бӀешерийн). Оцу цивилизацин кхерчашна гуонаха дара даьхний лело Ливихойн тайпанаш, ткъа кхин а хӀинцалера [[КушгӀеран меттанаш|куш-]][[Нилотийн меттанаш|нилотийн мотт]] буьйцу къаьмнийн дай.

[[Говрашлелор]] (вайн эран хьалхарчу шерашкахь), ткъа иштта [[эмкал]]ашлелор, Саьхьарехь [[оазис]]ан латталелор кхиарца гучуевлира махлелоран шахьарш [[Телги]], [[Дебрис (Африка)|Дебрис]], [[Гарама]], кхолладелира [[ливин йоза]].

Африкин ЛаьттайуккъерахӀордан бердашца вайн эрал хьалхара XII—II бӀешерашкахь къегира [[финики]]йн-[[къартӀадж]]ан цивилизаци. Гергара къартӀаджан лоллин пачхьалкхо Ӏаткъам бора ливин бахархошна. Вайн эрал хьалхара IV бӀешарахь кхоллабелира ливин тайпанийн — мавретанхойн (хӀинцалера [[МагӀриб]] [[Мулуя]] эркан лахенашка кхаччалц) а, нумидихой (Мулуя эрк тӀийра къартӀаджан бахамашка кхаччалц) — баккхий берташ. Вайн эрал хьалхара III бӀешарахь пачхьалкхаш кхолла хьолаш кхолладелира (хьажа [[Нумиди]] а, [[Мавретани]] а).

КъартӀадж [[Шира Рум|Румо]] хӀаллакйинчул тӀаьхьа, цуьнан махках хилира руман провинци [[Африка (руман провинци)|Африка]]. Вайн эрал 46 шо хьалха Малхбален Нумидех йира руман провинци Керла Африка, ткъа в.э. хьалхара 27 шарахь ший а провинци вовшахтуьйхира, урхаллехь бара [[проконсул]]аш. [[Мавретани]]н паччахьаш Руман куьйга кӀела бахара, ткъа 42 шарахь мохк бийкъира шина провинцин: [[Тингитанан Мавретани]] а, [[Цезаран Мавретани]] а.

[[Руман империн III бӀешеран къоьлла|Руман импери III бӀешарахь гӀелйаларо]] къоьлла йеира Къилбаседа Африкин провинцешка, цуо чубаржа аьтту бира жехӀала нехан ([[Бербераш|берберийн]], [[Готаш|готийн]], [[Вандалаш|вандалийн]]). Меттигера бахархойн гӀоьнца жехӀала наха Руман Ӏедал дохийра, Къилбаседа Африкехь йиллира масех пачхьалкх: [[Вандалийн а, аланийн а паччахьалла|вандалийн паччахьалла]], берберийн паччахьалла Джедар (Мулуйан а, [[Орес (лаьмнаш)|Оресан]] а йукъахь), кхин цхьа могӀа кегийра берберийн олаллаш а.

VI бӀешарахь Къилбаседа Африка йаьккхира [[Византи]]с, амма центран правительствош гӀийла дара. Африкин провинцийн хьал долу нах дукха хьолехь берта боьдура варварашца а, империн кхечу арахьара мостагӀашца а. 647 шарахь [[Африкин экзархат|картӀаджан экзарха]] [[Григорий (картӀаджан экзарх)|Григорийс]] ([[Иракли I|Иракли I-чун]] шича кӀант), Ӏаьрбий тӀелетар бахьнехь императоран Ӏедал гӀелдаларах пайда эцна, Константинополах дӀа а къаьстина, ша Африкин император кхайкхийра. Бахархой Византин политикин реза ца хилира [[Ӏосалла]] ([[арианалла]], [[донатизм]], [[монофизиталла]]) шуьйра йаржар бахьнехь. Ӏосаллин боламийн бартхой хилира Ӏаьрбой-бусалбанаш. 647 шарахь Ӏаьрбийн эскарша [[Суфетулера тӀом|Суфетулера тӀамехь]] хӀаллак дира Григорийн эскар, оцу гӀуллакхо Византин йукъара йаьккхира [[Мисар]]. 665 шарахь Ӏаьрбий йуха а тӀелетира Къилбаседа Африкина, 709 шарахь Византин йерриг африкин провинцеш йукъайахара [[Ӏаьрбийн халиифат]]анна (дерриг хьажа [[Ӏаьрбаша даьхна латташ]]).

==== Сахьаран къилбехьара Африка ====
[[Файл:Nok sculpture Louvre 70-1998-11-1.jpg|thumb|200px|Терракотан статуэтка, [[Нок (цивилизаци)|Нок]] оьздангалла, вайн эрал VI бӀешо — вайн эран VI бӀешо, Нигери]]
[[Сахьаран къилбехьара Африка|Сахьаран къилбехьара Африкехь]] [[вайн эрал хьалхара 1-ра эзар шо|вайн эрал хьалхара 1-ра эзар шарахь]] массанхьа йаьржира Ӏаьржа металлурги. Оцуо таро йира керла мехкаш караберзо, уггаре хьалха — тропикин хьаннаш, иза доккхаха долчу декъехь Тропикин а, Къилба а Африкин [[Банту меттанаш|бантуметтанийн]] къаьмнаш даржаран бахьна хилира, цара къилбаседа а, къилба а аратеттира эфиопийн а, [[капоидан раса|капоидан]] а расийн векалш.

Тропикийн Африкин цивилизацин кхерчаш баьржира къилбаседехьара къилба агӀора (континентан малхбален декъехь), цхьаццанхьа малхбалехьра малхбузехьа).

VII бӀешарахь Къилбаседа Африке чубаьхкина [[аьрбой]], европахой гучубовллалц, коьрта йукъарлоьнчаш хилира Тропикин Африкин а, дисинчу дуьненан а йукъахь, цунна йукъахь [[ХӀиндин Ӏапказ]] а. [[Малхбузен Судан|Малхбузен]] а, [[Йуккъера Судан|Йуккъера а Суданан]] оьздангалла кхоллайелира марталлин малхбузаафрикин, йа суданан, оьздангаллин зоне, иза йаьржира [[Сенегал]] тӀера хӀинцалера [[Судан|Республика Судан]] тӀекхаччалц. [[2-гӀа эзар шо|2-гӀа эзар шарахь]] оцу зонин доккхаха долу дакъа йукъадоьдура йаккхий пачхьалкхашна [[Гана импери|Гана]], [[Канем-Борно]], [[Шира Мали|Мали]] (XIII—XV бӀешераш), [[Сонгай импери|Сонгай]].

=== Кинематограф ===
{{коьртаниг|Африкин кинематограф}}
Йерриг схьаэцча Африкин кинематограф гӀийла кхиина йу, йукъара йаккха мегар йу Къилбаседа Африкин киноишкол, цигахь 1920-гӀа шерашкахь дуьйна йохура дуккха а фильмаш ([[Алжазаиран кинематограф|Алжазаиран]] а, [[Мисран кинематограф|Мисран]] а кинематографаш).

== Билгалдахарш ==
{{Билгалдахарш}}

== Литература ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Африка}}
* {{книга |заглавие=The History of Africa |издательство=[[Routledge]] |место=US |isbn=978-0-415-77139-9 |язык=und |автор={{Нп3|Molefi Asante|Asante, Molefi|en|Molefi Asante}} |год=2007}}
* {{книга |заглавие=The Prehistory of Africa |издательство={{Нп3|Thames & Hudson|Thames and Hudson|en|Thames & Hudson}} |место=London |isbn=978-0-500-02069-2 |язык=und |автор={{Нп3|J. Desmond Clark|Clark, J. Desmond|en|J. Desmond Clark}} |год=1970}}
* {{книга |заглавие=The Story of Nigeria |издательство=Faber |место=London |isbn=978-0-571-04947-9 |язык=und |автор=Crowder, Michael |год=1978}}
* {{книга |заглавие=The African Past: Chronicles from Antiquity to Modern Times |издательство=Penguin |место=Harmondsworth |oclc=2016817 |язык=en |автор={{Нп3|Basil Davidson|Davidson, Basil|en|Basil Davidson}} |год=1966}}
* {{книга |заглавие=Understanding Contemporary Africa |издательство={{Нп3|Lynne Rienner Publishers}} |место=Boulder |isbn=978-1-55587-547-3 |язык=und |автор=Gordon, April A.; Donald L. Gordon |год=1996}}
* {{книга |заглавие=The African experience: an introduction |издательство=[[Prentice Hall]] |место=Upper Saddle River, NJ |isbn=978-0-13-745852-3 |язык=und |автор=Khapoya, Vincent B. |год=1998}}
* Moore, Clark D., and Ann Dunbar (1968). ''Africa Yesterday and Today'', in series, ''The George School Readings on Developing Lands''. New York: Praeger Publishers.
* Naipaul, V. S.. ''The Masque of Africa: Glimpses of African Belief''. Picador, 2010. {{ISBN|978-0-330-47205-0}}
* {{статья|ssrn=3214715|doi=10.2139/ssrn.3214715|заглавие=Africa on the Maps of Global Values: Comparative Analyses, Based on Recent World Values Survey Data|издание=SSRN Electronic Journal|язык=en|тип=journal|автор=Tausch, Arno|число=16|месяц=7|год=2018}}
* {{статья|заглавие=Drones and satellites spot lost civilizations in unlikely places|издание=Science|doi=10.1126/science.aaa7864|язык=en|тип=journal|автор=Wade, Lizzie|год=2015}}

== Хьажоргаш ==
{{Гергара проекташ
|Ков = Африка
|Викидошам = Африка
|Викитека = Африка
|Викигид = Африка
|Викикерланаш = Ков:Африка
}}
* {{wikiatlas|Africa}}
* [https://www.loc.gov/rr/amed/ African & Middle Eastern Reading Room] from the United States [[Library of Congress]]{{ref-en}}
* [http://www-sul.stanford.edu/depts/ssrg/africa/ Africa South of the Sahara] from [[Stanford University]]
* [http://www.afrika.no/index/ The Index on Africa] from ''The Norwegian Council for Africa''{{ref-en}}
* [http://www.aluka.org/ Aluka] Digital library of scholarly resources from and about Africa{{ref-en}}
* {{cite web |title = Africa Interactive Map |url = http://www.usaraf.army.mil/MAP_INTERACTIVE/INTERACTIVE_MAP.swf |archiveurl = https://web.archive.org/web/20100117005910/http://www.usaraf.army.mil/MAP_INTERACTIVE/INTERACTIVE_MAP.swf |archivedate = 2010-01-17 |deadlink = yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100117005910/http://www.usaraf.army.mil/MAP_INTERACTIVE/INTERACTIVE_MAP.swf |date=2010-01-17 }} from the United States Army Africa
* {{cite web |title = African Kingdoms |url = http://www.africankingdoms.com/ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190519102901/http://www.africankingdoms.com/ |archivedate = 2019-05-19 |deadlink = yes }}
* [https://www.bbc.co.uk/worldservice/africa/features/storyofafrica/index_section10.shtml The Story of Africa] from [[BBC World Service]]{{ref-en}}
* [http://www.africa.upenn.edu/Urgent_Action/menu_APIC.html Africa Policy Information Center (APIC)]{{ref-en}}
* [https://www.bbc.co.uk/worldservice/africa/features/focus_magazine/index.shtml Focus on Africa] magazine from [[BBC World Service]]{{ref-en}}

{{Арахьара хьажоргаш}}
{{Дуьне}}
{{Континенташ}}
{{Дуьненан регионаш }}
{{Африкин пачхьалкхаш}}

[[Категори:Африка| ]]
[[Категори:Дуьненан дакъош]]
[[Категори:Континентийн цӀераш]]