Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Б

ба

• б см. бы

• баба ж 1) прост. (женщина, жена) зуда 2) ирон. (о мужчине) боьрша йоцу х1ума ; снежная ~ - лайн баба; каменная ~ - т1улган ц1у

• бабахнуть сов. разг. далийта; ~ из пушки - йоккха топ ялийта

• баба-яга ж фольк. жоьра-баба

• бабий, -ье, -ья прост. зударийн; бабьи сплетни - зударийн эладитанаш ; бабье лето - бойн гуьйре

• бабка ж I) разг. см. бабушка; 2) уст. (акушерка) - бер схьаоьцург

• бабочка ж зоол. полла

• бабушка ж баба; (мать отца) - денана; (мать матери) - ненанана

• багаж м багаж, кира; отправить вещи ~ом – х1уманаш киранца д1аяхьийта; камера хранения ручного ~а - карахь лело багаж 1алашъен камера; сдать в ~ - багаже д1адала

• багажник м багажник (кира дуьллийла)

• багажный, -ая, -ое багажан; ~ вагон - багажан вагон

• багет м багет (гонаха тоха, цхарана кечдина у)

• багроветь несов. таь1на-ц1ен хила, ц1арул- ц1ийдала; (о человеке) -кхохкавала

• багровый,-ая, -ое таь1на-ц1ен, ц1арул-ц1ен; ~ дым пожара - яьллачу ц1еран таь1на-ц1ен к1ур

• багрянец м таь1на-ц1ен бос

• багряный, -ая, -ое ц1арул-ц1ен

• бадминтон м спорт. бадминтон; играть в ~ - бадминтонах ловза

• бадья ж чийлик

• база ж — базы данных (Database) ~ хаамийн бухера, 1) архит. лахе, бух 2) (основа) лард; экономическая ~ -экономически лард 3) (учреждение) база; экскурсионная ~ - экскурсин база 4) (склад) - база (кечам лаьтта меттиг)

• базальт м базальт (маь1да) '

• базальтовый, -ая, -ое базальтан

• базар м в разн. знач. базар; пойти на ~ - базара ваха; что за ~? - xlapa х1ун базар ю? птичий ~ - олхазарийн базар

• базарный, -ая, -ое базаран; ~ая площадь - базаран майда; ~ый день - базаран де

• базировать несов., что на чём [ларда] т1е дог1а; ~ промышленность на местном сырье - меттигерчу аьргалли т1ехь промышленность йог1а

• базироваться несов., на чём ларда т1e дог1адала

• базис м 1) см. база 1, 2; 2) эк., филос. лард, бух, базис; экономический ~ экономикин лард

• бай-бай межд. олилой-болилой

• байдарка ж спорт. байдарка

• байка ж байка

• байковый, -ая, -ое байкин; ~ое одеяло - байкин юрг1а

• бак м (сосуд) бак (кочалла чуютту яй)

• бакалея ж собир. баккхал

• бакен м мор. бакен

• бакенбарды мн. (ед. ~а ж) бакенбард (ч1ениг яьшна маж)

• бакенщик м бакенхо

• баки мн. бакаш (йоцца лергина бакенбард)

• баклажан м баклажан

• баклажанный, -ая, -ое баклажанан; ~ая икра - баклажанан 1ов

• баклан м зоол. баклан (олхазар)

• баклуши мн.: бить ~ - шамали лоькхуш лела

• бактериальный, -ая, -ое бактерийн; ~ые удобрения - бактерийн удобренеш

• бактериолог м бактериолог (бактериологин говзанча)

• бактериологический, -ая, -ое бактериологин; ~ая война - бактериологин т1ом

• бактериология ж бактериологи (бактереш толлу 1илма)

• бактерицид м бактерицид, бактерешйойург

• бактерицидный, -ая, -ое бактерициде, бактереш йойу

• бактерия ж бактери

• бал м бал (боккха синкъерам); на ~у - болехь ; кончен ~ - бал чекхбели

• балаган м бун

• балагур м разг. забарча

• балагурить несов. разг. забарш ян

• балалаечник м балалакхар, балалакхар ву ше дечиг-пондарчаца ша лайна балалокхург

• балалайка ж балалайкха, шен балех лаьцна илли аларх олу дечиг-пондарчаца оцуьнан ц1е йу балалайкха

• баламутить несов. 1) что (напр. воду) - даржо 2) кого, перен. - карзахдаккха

• баланс м в разн. знач. баланс; годовой ~ - шеран баланс

• балансировать несов. 1) (удерживать равновесие) - баланс ян, нисдала 2) что, бухг. - баланс х1отто

• балансовый, -ая, -ое балансан; ~ отчёт - балансан отчёт

• балахон м оба

• балбес м прост. туьллиг

• балда 1) ж (большой молот) варзап 2) м и ж прост., бран. тентак

• балерина ж балерина

• балет м балет

• балетмейстер м балетмейстер (балет xloттийнарг)

• балетный, -ая, -ое балетан; ~ая школа - балетан школа

• балка ж стр. т1ай, дукъо; 1) поперечная ~ - ч1ер 2) (овраг) ч1аж, боьра

• балкарский, -ая, -ое балкхаройн; ~ язык - балкхаройн мотт

• балкарцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж балкхаро) балкхарой

• балкон м 1) стр. балкон - уче 2) (в театре) - балкон

• балконный, -ая, -ое балконан; ~ая дверь - балконан не1

• балл м балл (механ я мохк бегоран ч1ог1аллин барам; дика хааран ларам); ветер [в] шесть ~ ов - мох ялх балл бу; получить оценку [в] пять ~ов - пхи балл яккха

• баллада ж лит. баллада

• балласт м балласт (1. мор.— хикема нисде мохь; 2. ж.-д. — тle шпалаш йохку жаг1а я г1ум а тесна тalийнa машиннекъ; 3. ав.— аэростата т1ехь и хьала -охьаяхийта г1амарх дуьзна галеш; 4. перен.- сов мохь)

• баллон м 1) (сосуд) - баллон (кочалла я газ лело пхьег1а); ~ с кислородом- кислородан баллон 2) авто - баллон, чкъург

• баллотировать несов., кого-что харжа

• баллотироваться несов. хоржуш хила

• баллотировка ж харжар

• балованный, -ая, -о разг. коча 1амийна; ~ ребёнок - коча 1амийна бер

• баловать несов., кого качдан, харцхьара (или коча) 1амо; ~ детей - бераш коча 1амо

• баловаться несов. разг. вон лела, харцхьа лела

• баловень м разг. кочаниг

• баловник м, ~ца ж разг. вон леларг, харцхьарниг

• баловство с 1. (по гл. баловать) - харцхьаралла, коча 1амор, качдар 2. разг. (по гл. баловаться) харцчьаралла, харцхьа лелар, вон лелар

• балык м балык (бакъийначу ц1ечу ч1еран букъ)

• бальзам м бальзам (эфир тоьхна мутта)

• бальзамировать несов., кого-что бальзамировать дан, молханаш тоха (ца талхийта); ~ труп - докъана молханаш тоха

• бальный, -ая, -ое кечлуш юху[рг]; ~ое платье - кечлуш юху коч

• балюстрада ж балюстрада (бегначу б1ог1амийн уче)

• бамбук м бамбук, буту эрз

• бамбуковый, -ая, -ое бамбукан; ~ая палка - бамбукан г1аж

• банальность ж бага дахнарг

• банальный, -ая, -ое бага дахна

• банан м бот. банан (стом)

• банда ж гlepa; ~ грабителей - талорхойн гlepa

• бандаж м 1) (пояс) бандаж, доьхка 2) тех. ботт, бандаж, х1оз

• бандероль ж 1) (обёртка) бандероль, ботт 2) (посылка) бандероль; отправить книгу ~ю - бандерольца книга д1аяхьийта

• бандит м талорхо

• бандитизм м талоралла

• бандитский, -ая, -ое талорхойн; ~ая шайка - талорхойн гlepa

• бандура ж бандура (пондар)

• бандурист м бандурча

• банк м банк; государственный ~ - пачхьалкхан банк

• банка ж банка ; поставить ~и мед.- банканаш йог1а

• банкет м банкет, той

• банкир м банкир (банкан да)

• банкирский, -ая, -ое банкиран; ~ая контора - банкиран контора

• банкнот м фин. банкнот

• банковский, -ая, -ое банкан, банкера; ~ служащий - банкера г1уллакххо; ~ билет - банкан билет

• банкрот м банкрот (декхарш такха йиш йоцуш къийвелларг я политикехь воьхна стаг)

• банкротство с банкрот хилар

• банный, -ая, -ое банин; ~ день - банин де

• бант, бантик м бант; девочка с бантами в косах – к1ажаршкахь банташ долу йо1; завязать бантиком - бант деш д1адехка

• банщик м, ~ца ж банихо

• баня ж бани

• бар м (кафе) бар (х1ума юийла)

• барабан м 1) вота; бить в ~ - вота етта 2) тех. бера; ~ молотилки – к1а оручу машинан бера

• барабанить несов. вота етта; дождь ~т в окно – дог1ано корах вота етта

• барабанный, -ая, -ое вотанан; ~ый бой - вотанан дур ; ~ая перепонка (анат.) лергабад

• барабанщик м вотанча

• барак м барак (дечиган г1ишло)

• баран м 1) уьстаг1; (горной короткоухой породы) 1уьзг, ламанан уьстаг1; ~-производитель - ка; кастрированный (или холощёный) ~ - баь1на ка; горный ~ (дикий) - акха ка 2) (мех) кхакха

• бараний, -ья, -ье 1) уьстаг1ан; ~ жир – уьстаг1ан мохь 2) (из бараньего меха) кхекхийн; ~ тулуп - кхекхийн бекх

• баранина ж уьстаг1ан жижиг

• баранка ж 1) чкъург; связка ~ок - чкъургийн кочар 2) прост. (рулевое колесо) - т1ам

• барахлить несов. прост. талха, г1ар-г1ир дан (моторах, машинах лаьцна)

• барахло с собир. прост. (пожитки, хлам) т1елхигаш

• барахтаться несов. разг. деттадала

• барашек м 1) laxap (до 5—6 месяцев); ц1инто (от 6—9 месяцев) 2) (мех) элтар; шапка из ~ка – элтаран куй 3) мн. ~ки (пена) - чопа, lexa

• барашковый, -ая, -ое элтаран; ~ая шапка - элтаран куй

• барбарис м бот. муьстарг

• барельеф м барельеф

• баржа ж баржа (т1аьхьатосу киранан хикема)

• барин м (мн. баре и бары) барин, эла ; жить ~ом - эла санна ваха

• баритон м I) (голос) баритон (тенорний, басаний юккъера божарийн аз); петь ~ом - баритонаца лакха 2) (певец) баритон [-илланча]

• барка ж барка (дечигап баржа)

• баркас м баркас (пийсикашца лело хикема я г1ехьа доккха пароход)

• барометр м барометр (атмосферан та1ам бусту прибор); ~ падает - барометр охьайог1у

• барон м барон (графал лахарчу даржера ц1е и ц1е иолу эла)

• баронесса ж баронесса (баронан зуда)

• баррикада ж баррикада (т1амна урамехь ен дуьхьало); сражаться на ~х -баррикадашкахь т1ом бан

• баррикадировать несов., что, баррикадироваться несов. баррикада ян, баррикадировать дан

• баррикадный, -ая, -ое баррикадан; ~ые бои - баррикадийн т1емаш

• барс м зоол. ц1окъберг, ц1окъ

• барский, -ая, -ое баринан; ~ая усадьба -баринан ков-керт; ~ие замашки-элийн амалш

• барсовый, -ая, -ое ц1окъберган, ц1оькъан; ~ая шкура – ц1оькъан ц1ока

• барство с 1) (изнеженность) кочалла 2) (высокомерие) цавашар

• барсук м зоол. да1ам

• барсучий, -ья, -ье да1аман; ~ьи норы – да1амийн 1уьргаш

• бархан м бархан; песчаные ~ы - г1амаран барханаш

• барханный, -ая, -ое барханийн; ~ые пески -барханийн г1амарш

• бархат м бархат

• бархатистый, -ая, -ое бархат санна долу, бархатах тера, бархатан тайпа

• бархатный, -ая, -ое бархатан; ~ое платье - бархатан коч ; ~ый сезон - дашо хан

• барщина ж ист. барщина (крепостни бакъо йолуш ахархой мехкадайша мехаза бацор)

• барыня женск. к барин; жить ~ей сту санна яха

• барыш м разг. са, пайда

• барышник м уст. йохка-эцархо

• барышня ж 1) уст. (девушка) йо1 2) разг. (неженка) экама х1ума

• барьер м 1) барьер, дуьхьало 2) перен. дуьхьало, новкъарло

• бас м 1) (голос) бас (божарийн уггар стомма аз); петь ~ом - басаца лакха 2) (певец) бас[-илланча] 3) (инструмент) бас-пондар 4) (струна) бас-мерз

• басистый, -ая, -ое стомма; ~ голос - стомма аз

• басить несов. разг. бас-озца лен

• баскетбол м баскетбол

• баскетболист м, ~ка ж баскетболист, баскетболхо

• баскетббльный, -ая, -ое баскетболан; ~ая площадка - баскетболан майда

• басмач м басмач

• басмачество с басмачалла

• баснописец м баснеш язъярхо, лачдийцархо

• баснословный, -ая, -ое 1аламат [доккха]; ~ые прибыли - 1аламат яккхий санаш

• басня ж 1) басни, лачдийцар 2) перен. (вымысел) туьйра, хабар

• басовый, -ая, -ое басан

• бассейн м 1) бассейн (xloттийнa 1ам)2) геогр. бассейн; ~ Терека -Теркан бассейн 3) геол. бассейн, майда

• бастион м бастион, б1ов, гlaп

• бастовать несов. забастовка ян

• бастующий м, ~ая ж болх охьатеснарг, бастовать дийриг

• басурман м, ~ка ж уст. бусулба (о мусульманине)

• басурманский, -ая, -ое уст. бусулба; ~ая вера - бусулба дин

• батальный, -ая, -ое т1еман, т1амаха,т1ом гойту; ~ая живопись – т1еман суьрташ

• батальон м воен. батальон; стрелковый~ - иччархойн батальон

• батальонный, -ая, -ое батальонан; ~ командир - батальонан командир

• батарейка ж батарейка; ~ для фонаря - фонаран батарейка

• батарейный, -ая, -ое батарейн; ~ое орудие - батарейн герз; ~ый огонь- батарей т1етохар

• батарея ж батарей (1 воен.— масех йоккха топ я миномёт йолу эскаран дакъа; 2 физ.— вовшахтесна масех гальванически элемент я аккумулятор); ~ парового отопления -1аьнарца йохъен батарей

• батист м батист (к1ади)

• батистовый, -ая, -ое батистан; ~ носовой платок -батистан мерах хьокху йовлакх

• батисфера ж батисфера (х1ордан к1орге толлу аппарат)

• батон м батон

• батрак м ялхо

• батрацкий, -ая, -ое ялхойн; ~ труд - ялхойн къинхьегам

• батрачество с 1) (занятие батрака) ялхолла 2) собир. ялхой

• батрачить несов. ялхо лела (или хила)

• батрачка ж ялхо

• баттерфляй м спорт. баттерфляй-нека

• батыр м обл. турпал

• батюшка м уст. 1) (отец) да 2) (обращ. к священнику) мозг1ар 3) (обращ. к пожилому человеку) воккха стаг

• баул м т1орказ

• бах 1. межд. звукоподр. т1охх ! 2. в знач. сказ. т1охх-аьлла; ~, и убил –т1охх-аьлла, тоьхна дийн

• бахать несов. разг. т1охх баха + многокр. гл.; ср. бахнуть

• бахвал м разг. дозалча

• бахвалиться несов., чем, разг. дозалла дан

• бахвальство с разг. дозалла

• бахнуть сов. разг. (издать звук; ударить, бросить) т1охх-аьлла +однокр. гл.; ~л выстрел - т1охх-аьлла, топ елира; он ~л стакан об пол - цо т1охх-аьлла стака ц1енкъа туьйхира

• бахрома ж чечакх

• бахромчатый, -ая, -ое (с бахромой) чечакх йолу; (наподобие бахромы) чечекх[тайпа

• бахтарма ж обл. (мездра) морд-aгlo (ц1оканан, не1аран)

• бахча ж бахча, куп; сторож на ~е - куьпхо, хуьисахо

• бахчевод м бахчалелорхо

• бахчеводство с бахчалелор

• бахчевой, -ая, -ое бахчанан; ~ые культуры - бахчанан культураш

• бац 1.межд. звукоподр. таххь ! 2. в знач. сказ. (ударить) - таххь-аьлла тоха

• бацилла ж бацилла (бактерийн тайпа);туберкулёзная ~ - туберкулёзан бацилла

• бациллоноситель м бацилла ерг

• башенный, -ая, -ое б1аьвнан; ~ые постройки – б1аьвнийн г1ишлош ;~ые часы – б1аьвнан сахьт; ~ый кран – б1аьвнан кран

• башка ж прост. корта

• башкирский, -ая, -ое башкирийн; ~язык - башкирийн мотт

• башкиры мн. (ед. ~р м, ~рка ж башкир) башкираш

• башковитый, -ая, -ое прост. корта болу, хьекъале

• башлык м башлакх

• башмак м 1) (обувь) пошмакх, мача 2)тех. башмак (чкъург сацо гlиpc); быть у кого-л. под ~ом - цхьаьннан кога к1ел хила

• башня ж 1) (боевая) б1ов; (жилая) гlaла2) воен. б1ов; танковая ~ танкан б1ов

• баюкать несов., кого [илли олуш] тахко, техко

• баюшки-баю межд. олилой-болилой

• баян м баян (боккха кехатпондар); играть на ~е а) (уметь) баян хаа; б) (исполнять) баян лакха

• баянист м баян-пондарча

бд

• бдительность — само

• бдительный, -ая, -ое саме; будьте ~ - сема хилалаш

• бдящий — самби

бе

бег м дадар; ~ на тысячу метров – эзар метр вадар; ~ на месте - цхьана меттехь идар; на ~у - ведда воьддушехь; быть в ~ах - уьдуш лела

бега мн. хахкар (говраш)

бегать несов. ида; ~ наперегонки - хьалхаваларх вада ; ~ на коньках –конькеш хехка; ~ за кем-л. - цхьанна т1аьхьаида; глаза бегают – б1аьргаш уьду

бегемот м зоол. бегемот

беглец м веддарг; поймать ~ов - бевддарш ехьалеца

беглый, -ая, -ое 1) (сбежавший) ведда 2) (свободный) шерра; ~ое чтение –шерра д1адешар 3) (сделанный наспех) сиха; ~о (нареч.) просмотреть -сихвелла хьожуш чекхвала ; ~ые гласные лингв.- д1адовн мукъа аьзнаш беглянка ж еддарг

беговой, -ая, -ое хохку; (предназначенный для бега) доду; ~ая лошадь - xoxку говр; ~ая дорожка - бовду некъ

бегом нареч. дедда; бежать ~ - ведда ваха;

беготня ж разг. д1асаидар

бегство с дадар; спастись ~м - ведда [к1елхьара]вала

бегун м идархо, вадархо

бегунья ж идархо, ядархо

беда ж I. бала; выручить из ~ы - балих ваккха; помочь в ~е - вонехь дакъа лаца; что за ~а! - хьо далатохар!; на ~у сделал - шен докъазаллина дина 2. в знач.сказ. вон; это не ~а - и-м зен дацара; ~а в том, что он не учится - цо доьшуш цахилар вон ду

беднеть несов. къийдала

бедность ж къоьлла; жить в ~ти - къен ваха; къоьлла хьега; ~ть не порок посл. - къоьлла айп дац

беднота ж собир. къехой

бедный, -ая, -ое 1) къен; ~ый человек - къен стаг; жить ~о (нареч.) - къен ваха; местность, ~ая лесами - хьуьнна къен меттиг 2) (несчастный) миска; ~ый, он так болен! - миска, ма могуш вац и!

бедняга, бедняжка м и ж миска, пекъар

бедняк м (бедный человек; неимущий крестьянин) къехо

бедняцкий, -ая, -ое къехойн; ~ое хозяйство - къехойн бахам

бедовый, -ая, -ое разг. т1ахъаьлла; ~ мальчишка – т1ахъаьлла к1ант

бедокурить несов. разг. вон лела, харцхьара лела

бедренный, -ая, -ое хенан; ~ая кость - хенан даь1ахк

бедро с 1) (часть ноги) варе; (у животного) гloгl 2) чаще мн. бёдра - ха; положить руки на бёдра - куьйгаш хаьн т1e дахка

бедственный, -ая, -ое бохаме, бохам болу[ш]; ~ое положение - бохам болуш хьал

бедствие с бохам; стихийное ~ -1аламан бохам; судно терпит ~ -хикеманна бохам баьлла

бедствовать несов. (нуждаться) къоьлла хьега; (жить бедно) къен хила (или даха)

бежать несов. 1) дада, ида; д1адада, д1аида (от говорящего); схьадада, схьаида (к говорящему); охьадада, охьаида (вниз); хьаладада, хьалаида (вверх) 2) тж. сов. (совершить побег, обратиться в бегство) дада, ида 3) (течь) охьадан, охьаэха 4) (о времени) д1аяха, д1атила

беженец м веддарг; ~ка ж еддарг

без (безо) предлог с род. п. 1) (при указании на отсутствие, недостаток) доцуш; оставить ~ денег - ахча доцуш вита; ~ сомнения - шеко йоцуш 2) (не считая, в отсутствие)- доцуш; ~ нас не начинать - тхо доцуш ма доладе 3) (при указании на количество, меру) оьшуш; ~ пяти копеек рубль - сом хила пхи кепек оьшуш 4) (при указании на время) даьлча; ~ пяти [минут] час - пхи [минот] яьлча сахьт долу ; не ~ причины он сделал так - бахьана доцуш ца дина цо иштта

без= (безъ=, бес=) приставка 1) прилагательных доцу, реже передаётся суффиксом =за, напр.: беззвёздный - седарчий доцу, безработный -белхаза 2) существительных цахилар, напр.: безлесье - хьун цахилар, безветрие - мох цахилар

безаварийный, -ая, -ое авари йоцу[ш]; ~ая работа - авари йоцу болх

безалаберность ж разг. телхина хилар

безалаберный, -ая, -ое разг. (бестолковый) телхина; (беспорядочный) къепе йоцу; ~ый человек - телхина стаг; ~ая работа - къепе йоцу болх

безалкогольный, -ая, -ое алкоголь йоцу; ~ые напитки - алкоголь йоцу маларш

безапелляционныи, -ая, -ое аппелляци йоцу; ~ое решение - апелляци йоцу сацам

безатомный, -ая, -ое атоман герз доцу; ~ая зона атоман герз доцу зона

безбедный, -ая, -ое къоьлла йоцу; ~ое существование - къоьлла йоцу 1ар-дахар; жить ~о (нареч.) - къоьлла йоцуш даха

безбилетный, -ая, -ое билет доцу; ~ пассажир - билет доцу пассажир

безбожие с мунепакъалла

безбожник м, ~ца ж мунепакъ

безбожный, -ая, -ое разг. эхь доцу; ~о (нареч.) врать - эхь доцуш аьшпаш битта

безболезненный, -ая, -ое 1) лазош доцу; ~ая операция - лазош йоцу операци 2) перен. (без неприятностей) - лазам боцу, халахетар доцу[ш долу]; (без затруднений) - хало йоцу

безбородый, -ая, -ое куьйса

безбоязненный, -ая, -ое ца кхоьру

безбрачие с (незамужняя жизнь) марехь цахилар; (холостая жизнь) - зуда ялоза хилар

безбрежный, -ая, -ое йист йоцу; ~ое море - йист йоцу х1орд

безверие с дин цахилар

безвестный, -ая, -ое девзаш доцу; ~ герой - вевзаш воцу турпалхо

безветренный, -ая, -ое мохтиле, мох боцу; ~ день - мох боцу де

безветрие с мох цахилар

безвинный, -ая, -ое бехк боцу; ~о (нареч.) пострадать - бехк боцуш хьийзо

безвкусие с, безвкусица ж (отсутствие хорошего вкуса) чам цахилар

безвкусный, -ая, -ое 1) (невкусный) чаьмза, чам боцу; ~ая еда - чаьмза даар 2) перен. хат1 доцу, чам боцуш

безвластие с 1едал цахилар

безводный, -ая, -ое хи доцу; ~ые пустыни - хи доцу г1амарш

безводье с хин къоьлла

безвозвратный, -ая, -ое 1) (невозвратимый) юхадог1ур доцу; исчез ~о (нареч.) - юха ца вог1уш вайна 2) (не подлежащий возврату) - юхалур доцу; ~ая ссуда - юхалур доцу ссуда

безвоздушный, -ая, -ое х1аваъ доцу; ~ое пространство – х1аваъ доцу меттиг

безвозмездный, -ая, -ое мах боцу, маьхза; ~ое пользование - [луш] мах боцуш пайда эцар

безволие с доьналла дацар (или цахилар), мела хилар

безволосый, -ая, -ое куьйса, чо боцу

безвольный, -ая, -ое доьналла доцу, мела

безвредность ж зене (или зуламе) цахилар

безвредный, -ая, -ое зен[е] доцу, зулам[е] доцу; ~ое средство (лекарство)- зуламе доцу молха; ~ый человек - зене воцу стаг

безвременный, -ая, -ое хеназа; ~ая кончина - хеназа д1авалар

безвыходный, -ая, -ое 1) (без отлучки) т1ера ца долу; ~о (нареч.) сидеть дома -ара ца волуш чохь 1ан 2) (критический) амал (или дан х1ума) доцу; быть в ~ом положении - амал доцчу хьолехь хила

безглазый, -ая, -ое б1аьргаш доцу

безголовый, -ая, -ое прям. и перен. корта боцу

безголосый, -ая, -ое аз доцу; ~ певец - аз доцу илланча

безграмотность ж 1) (неграмотность) йоза цахаар, дешна цахилар 2) (невежество) девзаш цахилар, кхеташ цахилар; политическая ~ - политиких кхеташ цахилар

безграмотный, -ая, -ое 1) (неграмотный) йоза (или дешар) ца хуу, дешна воцу 2) (малограмотный) йоза (или дешар) вон хуу 3) (невежественный, мало знающий) ца кхета 4) (содержащий ошибки) ца хууш + прич., г1алате; ~ проект – ца хууш х1оттийна проект

безграничный, -ая, -ое 1) йист йоцу 2) перен. (очень сильный) ч1ог1а, 1аламат; ~ая печаль – ч1ог1а гlaйгla; ~o (нареч.) преданный – ч1ог1а тешаме

безгрешный, -ая, -ое 1) рел. къа доцу, къинойх ц1ена 2) перен. ц1ена, бехк боцу

бездарность ж пох1мазалла

бездарный, -ая, -ое пох1маза; ~ писатель – пох1маза яздархо

бездействие с х1умма а цадар, деш х1ума цахилар

бездействовать несов. х1умма а ца дан; (о механизмах) латта

безделица ж разг. к1адбоцург, х1умма а доцург, пайда боцург

безделушка ж пайда боцу х1ума

безделье с деш х1ума цахилар

бездельник м, ~ца ж г1уллакхазхо

бездельничать несов. х1умма а ца деш .лела

безденежный, -ая, -ое 1) разг. (имеющий мало денег) ахча доцу 2) бухг. ахчанца доцу; ~ые расчёты - ахчанца йоцу чот

безденежье с ахча цахилар, ахчанан къоьлла

бездетность ж бераш цахилар

бездетный, -ая, -ое бер доцу; ~ая жёнщина – бер доцу зуда

бездеятельность ж хьуьнарзалла, х1умма а цадар

бездеятельный, -ая, -ое хьуьнарза, х1 ума ца ден

бездна ж 1) (пропасть) бух боцу 1ин; ~ моря - бух боцу х1орд 2) перен., чего (множество) чот йоцуш; там ~ народу - чот йоцуш адам ду цигахь

бездождье с йокъа, дог1анан къоьлла

бездоказательный, -ая, -ое бакъхилар ца гайталу, бакъхилар ца ч1аг1лун; ~ое обвинение - бакъхилар ца гайталун бехкевар

бездомный, -ая, -ое ц1а доцу; ~ая кошка – ц1а доцу цициг

бездонный, -ая, -ое бух боцу; (глубокий) к1орга ; ~ая бочка - бух боцу шелиг

бездорожье с (отсутствие дорог) некъаш цахилар; (плохое состояние дорог, распутица) - некъаш талхар

бездушие с дог цадар

бездушный, -ая, -ое 1) (бессердечный) дог доцу; ~ый человек - дог доцу стаг 2) (лишённый чувства) - дог ца дог1у; ~ая игра - дог ца дог1у ловзар

бездымный, -ая, -ое к1ур боцу; ~ порох – к1ур боцу молха

бездыханный, -ая, -ое са доцу; ~ое тело - са доцу дег1

безжалостный, -ая, -ое къиза, къинхетамза

безжизненный, -ая, -ое 1) (мёртвый) са доцу, делла 2) перен. делча санна; ~ взгляд - делча санна хьежар

беззаботность ж гlaйгla (или бала) цахилар

беззаботный, -ая, -ое гlaйгla йоцу, бала боцу; ~ый человек - гlaйгla йоцу стаг; жить ~о (нареч.) - дезар доцуш даха

беззаветный, -ая, -ое 1аламат ч1ог1а; сил дукха (или ч1ог1а), са ца кхоош; ~ая храбрость - 1аламат ч1ог1а майралла; ~о (нареч.) любить Родину - сил дукха Даймохк беза

беззаконие — Iалат; отсутствие закона - Iалат цахилар

беззаконный — Iалатаз

беззастенчивый, -ая, -ое эхь ца хета; ~о (нареч.) врать - цуьрриг а эхь ца хеташ аьшпаш битта

беззащитность ж доьналла цахилар (или дацар); ~ ребёнка - беран доьналла цахилар

беззащитный, -ая, -ое доьналла доцу, де доцу, [даккха] г1о доцу

беззвёздный, -ая, -ое седарчий доцу; ~ое небо - седарчий доцу стигал

беззвучный, -ая, -ое аз доцу; ~ смех - аз доцу белар

безземелье с латта цахилар (или дацар), лаьттан къоьлла

безземельный, -ая, -ое латта доцу; ~ крестьянин - латта доцу ахархо

беззлобный, -ая, -ое оьг1 азло йоцу; ~о (нареч.) подсмеиваться над кем-л. – оьг1азло йоцуш цхьаннах белар

беззубый, -ая, -ое 1) (без зубов) цергац йоцу; ~ый старик - цергаш йоцу воккха стаг 2) перен. (слабый) эсала, мела; ~aя критика - эсала критика

безлесный, -ая, -ое хьун йоцу; ~ склон - хьун йоцу басе

безликий, -ая, -ое уст. см. безличный 1

безличный, -ая, -ое 1) билгала доцу; ~ый человек - билгала воцу стаг 2) грам. юьхьаза; ~ое предложение - юьхьаза предложени; ~ый глагол -юьхьаза хандош

безлошадный, -ая, -ое говр йоцу; ~ кре стьянин - говр йоцу ахархо

безлунный, -ая, -ое беттаса доцу; ~а ночь - беттаса доцу буьйса

безлюдный, -ая, -ое адам доцу, нах боцу; ~ая местность - нах боцу меттиг; ~ый фонд бухг. - штатехь боцчеран фонд

безлюдье с адаман къоьлла, адамаш цахилар

безмен м куьйга-терза

безмерный, -ая, -ое барам боцуш, барамза-доккха; ~ая радость - барамза-доккха хазахетар

безмозглый, -ая, -ое хье боцу, 1овдал

безмолвие с дистцахилар; хранить ~ -дист ца хила

безмолвный, -ая, -ое дист ца хуьлу; ~ ответ - вист ца хуьлуш жоп далар; ~ свидетель - вист ца хуьлу теш

безмолвствовать несов. вист ца хила

безмятежность ж сатийна хилар, синтем

безмятежный, -ая, -ое сатийна, синтеме; ~ сон - сатийна наб

безнадёжность ж догдиллар, догдохийла цахилар

безнадёжный, -ая, -ое догдохийла йоцу; он ~о (нареч.) болен - и даха дог доцуш цомгуш ву; ~ое положение - догдохийла йоцу хьал

безнадзорный, -ая, -ое 1уналла доцу; ~ ребёнок - 1уналла доцу бер

безнаказанный, -ая, -ое та1зар даза

безналичный, -ая, -ое: купить по ~ому расчёту - ахчанца йоцчу чоьтах эца

безначалие с 1едал (или куьйгалла) дацар

безногий, -ая, -ое когаш боцу; (без одной ноги или ножки) ког боцу; ~ стул - ког боцу г1ант

безнравственность ж телхина хилар, г1иллакх дацар

безнравственный, -ая, -ое г1иллакхе доцу, телхина; ~ый поступок -телхина г1уллакх; ~о (нареч.) вести себя - телхина лела

безо предлог «без» метта «весь», «всякий» дешнаш хьалха лела, мас.: ~ всяких разговоров - цхьа а къамел доцуш; ~ всего - цхьа а х1ума доцуш

безобидный, -ая, -ое (не обидный) халахетар доцу (или ца ден); (безвредный) зене доцу; ~ человек - зене воцу стаг

безоблачный, -ая, -ое екхна, мархаш йоцу; ~ое небо - екхна стигал

безобразие с 1) (уродливость) эрчалла 2) (безобразный поступок) ирча х1ума

безобразить несов., кого-что эрчадаккха; платье ~т фигуру - кучо эрчадоккху дег1

безобразник м, ~ца ж разг. вон леларг, харцхьара леларг

безобразничать несов. разг. вон лела, харцхьара лела

безобразный, -ая, -ое ирча; ~ поступок - ирча х1ума

безоговброчный, -ая, -ое билламза; ~ая капитуляция - билламза капитуляци

безопасно 1. нареч. кхерамза 2. в знач. сказ. безл. кхерам бац, кхерамза ду; это вполне ~ - и данне а кхерам боцуш ду

безопасность ж кхерамзалла, кхерам цахилар (или бацар), маьршо; ~ть уличного движения - урамерчу боламан кхерамзалла; охрана государственной ~ти - пачхьалкхан кхерамзалла ларъяр

безопасный, -ая, -ое кхерамза, маьрша; в ~oм месте - маьршачу меттехь

безоружный, -ая, -ое герз доцу

безостановочный, -ая, -ое сацамза, сацар доцу, соцуш доцу, хаддаза; ~ое движение - сацамза болам

безответный, -ая, -ое жоп доцу; ~ая любовь - жоп доцу безам безответственность ж жоьпазалла

безответственный, -ая, -ое жоьпазаллин, жоьпаллин доцу; ~ое решение -жоьпазаллин сацам

безотказный, -ая, -ое дуьхьало йоцу; ~о (нареч.) работать (о машине, моторе) - дуьхьало йоцуш болх бан

безотлагательный, -ая, -ое хьеда (или т1аьхьататта) йиш йоцу; ~ое дело – т1аьхьататта йиш йоцу г1уллакх

безотлучно нареч. тlepa ца долуш; ~ находиться при больном – т1ера ца волуш цомгушчунна юххехь хила

безотносительно нареч. дозуш доцуш

безотрадный, -ая, -ое доккха ца ден, ~ая жизнь - воккха ца вен дахар

безотчётный, -ая, -ое 1) (бесконтрольный) жоп доцу 2) (бессознательный) хьесап доцу; ~ый страх - хьесап доцу кхерам; действовать ~о (нареч.) -хьесап доцуш дан

безошибочный, -ая, -ое г1алат[аш] доцу; ~ расчёт- г1алаташ доцу хьесап

безработица ж белхазалла, болх цахилар, белхан къоьлла

безработный, -ая, -ое 1. белхаза, болх боцу, балхахь воцу 2. в знач. сущ. ~ый м белхазхо, болх боцург, балхахь воцург

безрадостный, -ая, -ое хазахетар доцу; ~ая жизнь - хазахетар доцу дахар

безраздельный, -ая, -ое дуьззина; ~ое господство - дуьззина олалла

безразличие с бен цахетар, башха а цахетар; ~ ко всему – х1уъа а бен цахетар

безразлично I. нареч. (равнодушно) бен ца хеташ 2. в знач. сказ. безл. бен дац; ~, придёт он или нет - и ваг1ахь а, ца ваг1ахь а бен дац; мне это ~ -суна и бен д1а ца хета; ~ кто - бен вац

безразличный – кхарматие, бе доцу

безрассудность ж ойла йоцуш хилар, кхетам бацар

безрассудный, -ая, -ое ойла ца еш дина; ~ поступок - ойла ца еш дина х1ума

безрассудство с 1) (поступок) ойла ца еш динарг 2) см. безрассудность

безрезультатный, -ая, -ое йист йоцу, кхиам боцу; ~ спор - йист йоцу къийсам

безрельсовый, -ая, -ое рельсаш йоцу; ~ые дороги - рельсаш йоцу некъаш

безрогий, -ая, -ое дирша, ма1аш йоцу; ~ая коза - дирша газа

безродный, -ая, -ое [гергара] нах боцу; ~ бродяга - нах боцу кхерсташ леларг

безропотный, -ая, -ое эсала, муьт1ахь; ~о (нареч.) повиноваться – муьт1ахь аьлларг дан

безрукавка ж силга, пхьуьйшашдоцург

безрукий, -ая, -ое куьйгаш доцу; (без одной руки) куьг доцу

безрыбье с: на ~ и рак рыба посл. - ма-аьлла ца хилча, ма-торру; дин боцчо кхел хаьхкина

безубыточный, -ая, -ое зенехь доцу, зен доцу; ~ое предприятие - зене йоцу предприяти

безударный, -ая, -ое лингв. тохар доцу; ~ слог - тохар доцу дешдакъа

безудержный, -ая, -ое ца сацалу; ~ смех - ца сацалу белар

безукоризненность ж ала х1ума цахилар

безукоризненный, -ая, -ое ала х1ума доцу; работа сделана ~о (нареч.)- ала xlyма доцуш бина болх

безумец м 1овдал, кхетам боцург

безумие с 1) уст. (сумасшествие) хьеравалар 2) (безрассудство) хьекъалза хилар ; любить до ~я - хьераваллал ч1ог1а деза

безумный, -ая, -ое 1) уст. (сумасшедший) тж. перен. хьераваьлла 2) (безрассудный) хьекъал доцу, хьекъалза; ~ поступок - хьекъалза х1ума

безумолчный, -ая, -ое соцуш (или туьйш) доцу; ~ шум моря - туьйш йоцу х1ордан г1овг1а

безумство с см. безумие 2

безумствовать несов. хьераваьлла (или телхина) лела (или хила)

безупречность ж aлa х1ума цахилар; ~ поведения - леларна ала х1ума цахилар

безупречный, -ая, -ое ала х1ума доцу; ~ая честность - ала х1ума доцу тешамалла; вести себя ~о (нареч.) - ала х1ума доцуш лела

безусловно нареч., в знач. вводн. сл. шеко йоцуш; ~, он прав - шеко йоццуш, и бакъ ву

безусловный, -ая, -ое 1) (не ограниченный условиями) диллар доцу, биллам боцу; ~ые обязательства - диллар доцу т1елацамаш 2) (полный) шеко йоцу; ~ое доверие - шеко йоцу тешам

безуспешно 1. нареч. аьтто (или кхиам) боцуш; мы ~ искали их - кхиам боцуш лийхира оха уьш 2. в знач. сказ.: всё было ~ - дерриг а аьтто боцуш дара

безуспешный, -ая, -ое аьтто боцу, кхиам боцу; ~ые поиски - аьтто боцу лехамаш

безусый, -ая, -ое 1) мекхаш доцу; ~ый мужчина - мекхаш доцу къонаха 2) перен. разг. маж-мекх далаза; ~ый мальчишка - мера к1ел чо а балаза жима стаг 3) с.-х. дитт доцу; ~ая пшеница - дитт доцу к1а

безутешный, -ая, -ое синтем боцу; тем боцу; ~ое горе - синтем боцу гlaйгla

безухий, -ая, -ое хурам; (без одного уха) лерг доцу

безучастие с, безучастность ж дакъа цалацар, декъахь цахилар

безучастный, -ая, -ое бен (или башха) доцу, декъах воцу; ~ый зритель - декъах воцу хьажархо; ~о (нареч.) смотреть - бен доцуш хьежа

безъ= лела «без» дешхьалхенан метта «е», «ю», «я» хьалха, мас.: безъязычный - мотт боцу

безъядерный, -ая, -ое: ~ая зона - атоман герз доцу зона

безыдейность ж идей цахилар (или йоцуш хилар)

безыдейный, -ая, -ое идей йоцу; ~ое произведение - идей йоцу произведени

безымянный, -ая, -ое ц1е йоцу ; ~ палец - маза п1елг

безынициативный, -ая, -ое инициатива йоцу; ~ работник - инициатива йоцу белхахо

безыскусственный, -ая, -ое ма-дарра долу; ~ рассказ - ма-дарра долу дийцар

безысходный, -ая, -ое ларт1а дог1ур доцу

бекас м бекас (уьшалахь хуьлу олхазар)

белена ж бот. буг1а-яр ; он, что ли, ~ы объелся? - хьера-м ца ваьлла и?

белёный, -ая, -ое 1) (покрашенный) кир тоьхна; ~ дом - кир тоьхна ц1а 2) (отбеленный) к1айдина; ~ холст – к1айдина гата

белёсый, -ая, -ое к1айхо

белеть несов. 1) (становиться белым) к1айдала 2) (виднеться—о белом) к1айн ган (или къега)

белиберда ж разг. г1урт

белизна ж к1айлла

белила мн. к1айн басар; свинцовые ~ - дошан басар

белить несов., что 1) (красить) кир тоха; ~ стены - пенех кир тоха 2) (мазать) к1айдан; ~ лицо - юьхь к1айян 3) (отбеливать) к1айдан; ~ холст -гата к1айдан

беличий, -ья, -ье тарсалан; ~ья шубка - тарсалан кетар

белка ж тарсал ; крутиться как ~ в колесе- ц1е яьлча санна хьийза

белковый, -ая, -ое биол. белокан

беллетрист м беллетрист (дийцарийн автор)

беллетристика ж беллетристика (исбаьхьаллин дийцарш, литература)

белобородый, -ая, -ое к1айн маж йолу; ~ старец – к1айн маж йолу воккха стаг

белобрысый, -ая, -ое разг. сирла месаш йолу

беловой, -ая, -ое ц1ена юхаяздина[рг]; ~ экземпляр – ц1ена язийна экземпляр

белоголовый, -ая, -ое к1айн корта болу; (о человеке) тж. к1айн месаш йолу

белок – кIайр, кIайн

белокаменный, -ая, -ое к1айчу т1улгийн; ~ая башня – к1айчу т1улгийн б1ов

белокровие с мед. ц1ий к1айдалар

белокурый, -ая, -ое: ~ые волосы - сирла месаш; ~ая девушка - сирла месаш йолу йо1

белолицый, -ая, -ое – к1айчу амате, к1айн юьхь йолу

белолобый, -ая, -ое ч1амара

белорусский, -ая, -ое белорусийн; ~ язык - белорусийн мотт

белорусы мн. (ед. ~с м, ~ска ж белорус) белорусаш

белоручка ж, м разг. кисанакуьйгаш

белорыбица ж к1айн ч1ара

белоснежный, -ая, -ое ло санна к1айн; -oe бельё - ло санна к1айн чухулаюху бедарш

белошвейка ж чухуладухарштегархо

белуга — чохчамчIар

белужий — чохчамчIерa

белый — кIай

бельгийский — бельгийн

бельгийцы — бельгихой

бельё с чухулаюху х1уманаш; нижнее ~ - чухулаюху бедар; постельное ~ -меттан лоччарш

бельевой, -ая, -ое чухулаюхучу х1уманийн; ~ шкаф- чухулаюхучу х1уманийн шкаф

бельмо с к1ай (б1аьрган) ; как ~ на глазу – б1аьргахь дитт санна

бельэтаж м бельэтаж; жить в ~е - бельэтажехь даха; сидеть в ~е (в театре)- бельэтажехь хиъна 1ан

беляк м зоол. к1айн пхьагал

беляши — чуднаш

бемоль м муз. бемоль

бенефис м бенефис (артистан сийнна х1оттийна спектакль)

бензин м бензин

бензиновый, -ая, -ое бензинан

бензобак м бензинан бак, бензобак

бензовоз м бензовоз (бензин кхоьхьу машина)

бензозаправочный, -ая, -ое бензин дутгу; ~ая колонка - бензин дутту колонка

бензозаправщик м бензиндоттархо

бензопровод м бензинтоттург

бензохранилище с бензин 1алашдойла

берданка ж уст. берданка

берег — хийист; 1) на ~у - хийистехь; река вышла из ~ов - хи дистина т1едаьлла; ~ моря – х1ордан йист; сойти на ~ (с парохода)- хикеман т1ера охьавосса 2) (суша,земля) латта; вдали показался ~ - генахь латта гучудели

береговой, -ая, -ое хийистера; ~ песок - хийистера г1ум

бередить несов., что 1) хьедан, дардан; ~ рану - чов даръян 2) перен. хьедан, 1овжо

бережливость ж кхоамалла, г1атакх

бережливый, -ая, -ое кхоаме, г1атакхе; ~ хозяин - кхоаме да

бережный, -ая, -ое 1) (осторожный) ларлу[ш долу]; ~ое обращение с огнём – ц1арца ларлуш хилар; ~о (нареч.) нести - лардеш дахьа 2) (заботливый, внимательный) тидаме; ~ое отношение к людям - нахаца тидаме хилар

берёза — дакх

березняк — докхан хьун

берёзовый, -ая, -ое докхан; ~ая роща - докхан хьун; ~ые дрова - докхан дечиг

беременеть несов. пхаръяла, берах хила

беременная прил. 1. пхора, бераха, бераха йолу 2. в знач. сущ. ж пхораниг, берахниг

беременность ж пхоралла, берах хилар

береста — ковст

берестяной, -ая, -ое ковстан; ~ая лодка - ковстан кема

берет м берет (куй)

беречь несов. 1) кого-что лардан; ~чь сына – к1ант ларван; ~чь тайну- къайле ларъян 2) что (экономить) кхоо; он ~жёт каждую копейку - xlop кепек кхоайо цо

беречься несов., кого-чего и без доп. лардала; ~гись! - ларло!

беркут — гIиргIа

берлога ж чен бен

берцовый, -ая, -ое: большая ~ая кость - буност; малая ~ая кость – ч1уност

бес — шайтIа

бес= къора мукъазчу аьзна хьалха «без» метта лела дешхьалхе, мас.: бесполезный - пайденна доцу

беседа — къамел; провести ~у - къамел дан; провести время в ~е (или за ~ой) - къамел деш хан д1аяхьа

беседка — къамелан гIишло

беседовать несов., с кем къамел дан

бесёнок м разг. шайт1анан к1орни; ах вы, бесенята!- хьай, шайт1анан к1орнеш!

бесить несов., кого-что оьг1аздахийта

беситься несов. 1) (болеть бешенством — о животных) хьерадала 2) разг. (злиться) оьг1азъэха 3) разг. (шалить) хьерадала

бесклассовый, -ая, -ое классаш йоцу; ~ое общество - классаш йоцу йукъаралла

бескозырка ж лаба йоцу куй

бесконечность — ааналие, йист йоцуш (йа чаккхе йоцуш) хилар

бесконечный, -ая, -ое 1) йист (йа чаккхе) йоцу; ~ые разговоры - чеккхе йоцу хабарш 2) мат.: ~ая дробь- чаккхе йоцу (или чаккхенза) дробь; ~о (нареч.) малая величина - йист йоцуш жима х1ума

бесконтрольный, -ая, -ое толлуш (или контроль) йоцу

бесконфликтный, -ая, -ое конфликт йоцу, къовсам боцу

бескормица ж докъаран къоьлла

бескорыстие с хьаналалла, пайда цалехар

бескорыстный, -ая, -ое хьанала, пайда ца лоьху

бескостный, -ая, -ое даь1ахк йоцу

бескрайний, -яя, -ее йист йоцу; ~ простор - йист йоцу аре

бескризисный, -ая, -ое кризис[аш] йоцу, кризис[аш] ца хуьлу;

бескровный, -ая, -ое 1) ц1ий доцу; ~ые губы ц1ий доцу балдаш 2) (без жертв) вер-ваккхар доцу, чов-чордо йоцу; ~ая победа - вер-ваккхар доцу толам

бескрылый, -ая, -ое т1емаш доцу; ~ое насекомое – т1емаш доцу са долу х1ума

бескультурье с культура цахилар, оьзда цахилар

бесноватый, -ая, -ое уст. тилла, жинашца тайна

бесноваться несов. хьерадала, хьераваьлла лела

бесовский — шайтIан

беспалубный, -ая, -ое палуба йоцу; ~ое судно - палуба йоцу кема

беспалый, -ая, -ое п1елгаш доцу; (без одного пальца) п1елг боцу; ~ая рука- п1елгаш доцу куьг

беспамятный, -ая, -ое дицлу[ш долу]

беспамятство с дог к1аддалар, дог г1елдалар, кхетам чуьра валар; впасть в ~ - дог к1аддала

беспардонный, -ая, -ое разг. ларам боцу

беспартийность ж партехь цахилар

беспартийный, -ая, -ое партехь доцу

беспаспортный, -ая, -ое паспорт доцу

бесперебойный, -ая, -ое саццаза, хаддаза, ца соьцуш ден; ~ая работа мотора - моторо ца соьцуш болх бар

бесперспективный, -ая, -ое перспектива йоцу

беспечальный, -ая, -ое г1айг1а йоцу;~ое существование- г1айг1а йоцу 1ар-вахар

беспечность ж гlaйгla (или бала) цахилар

беспечный – уоьзние, гlaйгla йоцу, бала боцу; ~о (нареч.) вести себя –г1айг1а йоцуш лела

бесписьменный, -ая, -ое йоза доцу; ~ язык - йоза доцу мотт бесплановость ж план цахилар

бесплановый, -ая, -ое план йоцу; ~ая работа - план йоцу болх

бесплатный, -ая, -ое маьхза; ~ая медицинская помощь - лоьраллин маьхза г1о

бесплацкартный, -ая, -ое плацкарт йоцу

бесплодие с 1) (человека) бер цахилар; 2) см. бесплодность 1

бесплодность ж 1) (почвы) ялта цахьекъар, ялта цахилар 2)перен. (безуспешность) - эрна хилар

бесплодный, -ая, -ое 1) (о людях) бер ца хуьлу;(о животных) дехкаш доцу; (о растениях) ца хьекъа 2) (о почве) ялта ца хуьлу, ялта ца хьекъа 3) перен. (безуспешный) эрна

бесповоротный, -ая, -ое хийцалур доцу; ~ое решение - хийцалур боцу сацам бесподобный, -ая, -ое т1ехдика

беспозвоночный, -ая, -ое букъсурт (или букъадаь1ахк) йоцу; ~ое животное - букъсурт (или букъадаь1ахк) йоцу дийнат

беспокоить несов., кого-что 1) (тревожить) сагатдан; меня ~ит его отсутствие- и цахиларо сагатдо сан 2) (нарушать покой) меттахдаккха, меттахъхьедан; не ~йте его - ма хьевелаш иза 3) (мешать) новкъарло ян; меня ~ит шум – г1овг1ано ца вуьту со

беспокоиться несов. сагатдан; не ~йтесь, я сам сделаю это - са ма гатде, ас айса дийр ду иза

беспокойный, -ая, -ое 1) (неспокойный) синтем боцу; ~ый человек - синтем боцу стаг; ~о(нареч.) спать - тем боцуш наб ян 2) (тревожный) сингаттаме, саготту; ~ое время - саготту хан

беспокойство с 1) (тревога) сагатдар, синтем цахилар 2) (нарушение покоя) - меттахъхьедар, меттахдаккхар; причинить кому-л. ~ - цхьаъ меттахъхьеван

бесполезно 1. нареч. эрна, пайденна доцуш 2. в знач. сказ. (напрасно) эрна; всё было ~ - дерриг а эрна дара

бесполезный, -ая, -ое пайденна доцу; (напрасный) эрна; ~ая трата сил -эрна къахьегар

бесполый, -ая, -ое калац1оле; ~ое существо – калац1ола ; ~ое размножение – калац1оле дебар

беспомощность ж г1оразалла

беспомощный, -ая, -ое гlopaзa; гlopa доцу

беспородный, -ая, -ое xly доцу

беспорочный, -ая, -ое уст. ала х1ума доцу, айп доцу; ~ая служба - ала х1ума доцуш г1уллакх лелор

беспорядок м 1) къепе яцар; бежать в ~ке- къепе йоцуш бовда 2) мн. ~ки г1иттарш

беспорядочный, -ая, -ое къепе йоцу; ~ые записи - къепе йоцу д1аяздарш; ~ая груда бумаг - къепе йоцу кехатийн оьла

беспосадочный, -ая, -ое охьа ца хуу[ш ден или долу]; ~ перелёт - охьа ца хууш дехьадалар

беспочвенный, -ая, -ое бух боцу; ~ое обвинение - бух боцуш бехкевар

беспошлинный, -ая, -ое ял йоцу, ял ца йоккху

беспощадный, -ая, -ое къинхетам боцу, къиза; ~о (нареч.) бороться с чём-л.- цхьана х1уманца къиза къийсам латто

бесправие с бакъо цахилар (или яцар)

бесправный, -ая, -ое бакъо йоцу

беспредельный, -ая, -ое барам боцу; в ~ой вышине - барам боцчу лакхенгахь

беспредметный, -ая, -ое корта боцу, 1алашо йоцу; ~ спор - 1алашо йоцу къовсам

беспрекословный, -ая, -ое дуьхьал дош ца далош, дуьхьало ца еш; ~ое выполнение чьей-л. воли - дуьхьал дош ца далош цхьаьннан лаам кхочушбар; ~о (нареч.) подчиняться - дуьхьало ца еш муьт1ахь хила

беспрепятственный, -ая, -ое новкъарло йоцу[ш долу], дуьхьало йоцу; ~о (нареч.) проникнуть куда-л. - дуьхьало йоцуш цхьанхьа чекхвала

беспрерывный, -ая, -ое хаддаза; саццаза; ~ дождь - саццаза дог1у дог1а

беспрестанный, -ая, -ое саццаза, хаддаза, соцуш доцу; шли ~ые дожди -хаддаза дог1анаш доьлхура; ~о (нареч.) звонил телефон - хаддаза еттара телефон

беспрецедентный, -ая, -ое (беспримерный, небывалый) цкъа а ца хилла [долу]; ~ случай - цкъа а цахилларг

бесприбыльный, -ая, -ое пайденза, са йоцу

бесприданница ж къалиг (къен нускал)

беспризорник м, ~ца ж 1уналла доцург

беспризорный, -ая, -ое 1) 1уналла доцу: ~ое хозяйство -1уналла доцу бахам 2)(бездомный) ц1а доцу; ~ый ребёнок – ц1а доцу бер 3) в знач. сущ. ~ый м, ~ая м 1уналла доцург

беспримерный, -ая, -ое барам боцу, шега нийса (или кхочуш) кхин доцу; ~ая xpабрость - барам боцу майралла

беспринципность ж принцип цахилар (или яцар)

беспринципный, -ая, -ое принцип йоцу; ~ человек - принцип йоцу стаг

беспристрастие с озабезаме цахилар

беспристрастный, -ая, -ое озабезам боцу, озабезаме доцу; ~ судья - озабезаме воцу суьдхо

беспричинный, -ая, -ое бахьана доцу[ш]; ~ смех - бахьана доцу белар

бесприютный, -ая, -ое кхерч боцу, xlyсам йоцу

беспробудный, -ая, -ое хаддаза; спать ~ым сном - хаддаза наб ян ; ~ый пьяница - хаддаза муьйлу стаг

беспроволочный, -ая, -ое сара боцу; ~ телеграф - сара боцу телеграф

беспроигрышный, -ая, -ое кхаж болу

беспросветный, -ая, -ое 1) (очень тёмный) к1арул-1аьржа; ~ая тьма – к1арул-1аьржа бода 2) перен. (очень мрачный) б1а1аьржа; ~ое горе –б1а1аьржа бала

беспроцентный, -ая, -ое процент йоцу; ~ заём - процент йоцу заём

беспутный, -ая, -ое ларт1ахь доцу

беспутство с ларт1ахь цахилар

бессвязный, -ая, -ое уьйр йоцу; доьзна доцу; ~ рассказ - уьйр йоцу дийцар

бессемейный, -ая, -о е доьзал боцу

бессердечие с, бессердечность ж дог доцуш хилар, дог цалазар

бессердечный, -ая, -ое дог доцу, дог ца лозу

бессилие ж 1) (слабость) г1орасизалла, ницкъ цахилар (или бацар); старческое ~ - воккхаллин г1орализалла 2) (отсутствие возможности) гlopa цахилар (или дацар), таро яцар; чувствовать своё ~ - шен гlopa дацар хаа

бессильный, -ая, -ое гlopa доцу, rlopa сиза, ницкъ боцу; я бессилен сделать это - и дан сан ницкъ бац

бессистемный, -ая, -ое система йоцу; ~ое чтение - система йоцу дешар

бесславный, -ая, -ое сий доцу[ш]; ~ая смерть - сий доцуш валар

бесследный – тIепаз, доь доцу, лар йоцу; ~о (нареч.) пропасть - доь доцуш ван

бессловесный, -ая, -ое 1) мотт ца хуу; ~ое животное - мотт ца хуу хьайба 2) (молчаливый, безропотный) вист ца хуьлу

бессменный, -ая, -ое ца хийцалун; ~ секретарь научного общества -1илманан юкъараллин хийцалуш воцу секретарь

бессмертие с 1) (вечное существование) лийриг цахилар; (о природе) духур цахилар 2) перен. (посмертная слава) довр доцу сий

бессмертный – уоьмалкх, -ая, -ое 1) (не умирающий) лийриг доцу, 1ажал йоцу; (о природе) духур доцу 2) перен. (вечный) довр доцу; ~ая слава - довр доцу сий

бессмысленный, -ая, -ое маь1на доцу, кхетам боцу

бессмыслица ж маь1на доцург

бесснежный, -ая, -ое ло доцу; ~ая зимА - ло доцу 1а

бессовестный, -ая, -ое эхь доцу, эхь ца хета[ш долу]

бессодержательный, -ая, -ое чулацам боцу; ~ая жизнь - чулацам боцу дахар

бессознательный, -ая, -ое кхетам боцу; быть в ~ом состоянии - кхетам боцчу хьолехь хила

бессонница ж наб яр, наб яйна хилар, наб цакхетар; страдать ~ей - наб яйна хьийза

бессонный, -ая, -ое наб йоцу, наб яйна; ~ая ночь - наб яйна буьйса

бессоюзный, -ая, -ое грам. хуттург йоцу; ~ая связь - хуттург йоцу уьйр

бесспорно нареч. в знач. вводн. сл. къуьйсийла йоццуш, дуьйцийла йоццуш; ~, он прав - дуьйцийла йоццуш, бакъ ву иза

бесспорный, -ая, -ое къуьйсийла йоцу; ~ая истина - къуьйсийла йоцу бакъдерг

бессрочный, -ая, -ое хан йоцу; ~ паспорт - хан йоцу паспорт

бесстрастный, -ая, -ое шовкъ йоцу

бесстрашие с цакхерар; высок. догмайралла

бесстрашный, -ая, -ое ца кхоьру, кхоьруш доцу; высок. дог майра; ~ воин - дог майра т1емало

бесстыдник м, ~ца ж разг. эхь доцург

бесстыдный, -ая, -ое эхь доцу, эхь ца хета

бесстыдство с эхь дацар, эхь цахетар, эхь цахилар

бесстыжий, -ая, -ее прост. эхь доцу; ~ие глаза - эхь доцу б1аьргаш

бессчётный, -ая, -ое хьесап доцу, барамза дукха; повторять ~ое число раз- барамаза дукха юх-юха баха

бестактность ж ларт1ахь доцург, оьзда дацар

бестактный, -ая, -ое ларт1ахь (или оьзда) доцу

бесталанный, -ая, -ое пох1ме доцу; ~ый поэт- пох1ме воцу поэт; ~ая головушка фольк. - декъаза корта

бестолковщина ж разг. кхетам боцург, г1урт, х1ун ду а цахуург

бестолковый, -ая, -ое кхетам боцу

бестолочь ж разг. 1) кхетам боцу х1ума 2) (о человеке) кхетам боцу стаг

бестрепетный, -ая, -ое озалур воцу

бесформенный, -ая, -ое форма (или кеп) йоцу; ~ая глыба - кеп йоцу тарх

бесхарактерность ж юьхьк1едалла

бесхарактерный, -ая, -ое юьхь к1еда

бесхвостый, -ая, -ое ц1ога доцу

бесхитростный, -ая, -ое х1илла доцу; ~ рассказ – х1илла доцу дийцар

бесхозный, -ая, -ое да воцу; ~ое имущество - да воцу бахам

бесхозяйственность ж дола дан цахаар, дола цадар

бесхозяйственный, -ая, -ое дола дан ца хуу, дола ца ден

бесцветный, -ая, -ое 1) бос боцу; ~ая жидкость - бос боцу кочалла 2) перен. б1аьрла доцу; ~ый рассказ – б1аьрла доцу дийцар

бесцельный, -ая, -ое 1алашо йоцу; ~ спор - 1алашо йоцу къовсам

бесценный, -ая, -ое мах бина вер воцу, мах боцу; ~ дар - мах боцу пох1ма; ~ друг - везийра доттаг1

бесценок м разг.: за ~ [купить, продать]- маьхза [эца, дохка] бесцеремонность ж эвхьазалла

бесцеремонный, -ая, -ое эвхьаза

бесчеловечность ж адамалла яцар

бесчеловечный, -ая, -ое адамалла йоцу; ~ая эксплуатация - адамалла йоцуш вацор; обращаться с кем-л. ~о (нареч.)- цхьаьнца адамалла йоцуш хила

бесчестить несов., кого-что сий дайа, сийсаздаккха

бесчестный, -ая, -ое (без чести) сий доцу; (нечестный) хьанал доцу бесчестье с сий дар, сийсаздалар

бесчинство с вон лелар

бесчинствовать несов. вон лела

бесчисленный, -ая, -ое чот (или барам) йоцу[ш дукха]; ~ые толпы народа - халкъан чот йоцуш дукха ж1уганаш

бесчувственный, -ая, -ое 1) (лишённый чувствительности) хаалуш доцу 2) (не сострадательный) дог ца лозу; ~ый человек дог ца лозу стаг; в ~ом состоянии - кхетамчохь доцуш

бесчувствие с кхетамчуьра далар; до ~я - кхетамчуьра валлалц

бесшабашный, -ая, -ое г1айг1анза, г1айг1а йоцу

бесшумный, -ая, -ое тата доцу, гloвгla йоцу, гlap йоцу; ~ мотор - тата доцу мотор

бетон м бетон

бетонировать несов., что бетон йотта; ~нное шоссе - бетон йоьттина шоссе

бетонный, -ая, -ое бетонан

бетономешалка ж бетонкегорг

бетонщик м бетонхо

бечева ж муш; (для тяги) бухка

бечёвка ж т1ийриг

бешенство с 1) мед. хьерадалар; заболеть ~м - хьерадала (или хьераволу) цамгар кхета 2) перен. хьерадалар; прийти в ~ - оьг1азвахна хьеравала

бешеный, -ая, -ое 1) хьерадаьлла; ~ая собака - хьерадаьлла ж1аьла 2) перен. (сильный) 1аламат ч1ог1а; ~ое сопротивление- 1аламат ч1ог1а дуьхьало; ~ые деньги - эрна карадеана ахча; ~ые цены - беза мехаш

бешмет м г1овтал

би

библейский, -ая, -ое библин

библиограф м библиограф (библиографин говзанча)

библиографический, -ая, -ое библиографин; ~ий отдел журнала - журналан библиографин дакъа; ~ая редкость - библиографин къоьлла

библиография ж библиографи (книжкех лаьцна 1илманан хьесап дар я цхьана чулацамца билгалйина литература)

библиотека — жаргат

библиотекарша — жаргатахо

библиотечный — жаргатан

Библия ж Библи

бивень м к1омсар; бивни слона - пийлан к1омсарш

бидон м битон; ~ молока - шуьрин битон

биение с деттадалар; ~ сердца - дог детталар

бизнес м бизнес (са йоккху г1уллакх)

бизнесмен м бизнесмен, бизнесхо

билет м в разн. знач. билет; ~ в театр - театре ваха билет; вход по пригласительным ~ам - чувахар чукхайкхаран билеташца ду

билетёр м билетёр (билет хоттург); ~ша разг. женск. к билетёр

билетный, -ая, -ое билетийн; ~ая касса - билетийн касса

бильярд м биллиард; играть на ~е (или в ~) - биллиардах ловза

бильярдный, -ая, -ое биллиардан; ~ шар - биллиардан шар

бинокль м турмал; смотреть в ~ - турмала хьежа

бинт м бинт; в ~ах - бинташ хьерчийна

бинтовать несов., кого-что бинт хьарчо

бинтоваться несов. бинт хьарча

биограф м биограф (биографа язъеш верг)

биографический, -ая, -ое биографин

биография — цIаргI (цхьана стеган дахар дIаяздар)

биолог м биолог (биологин говзанча)

биологический, -ая, -ое биологин; биологически; ~ие науки - биологин 1илманаш; ~ая станция - биологически станци

биология ж биологи (дийначу 1аламах лаьцна, организмийн дахаран законийн 1илма)

биофизика ж биофизика (дийначу организмийн физически законаш толлу биологин дакъа)

биохимия ж биохими (дийначу материн химически процессаш толлу 1илма)

биржа ж биржа ; хлебная ~ - ялтийн биржа; ~ труда - къинхьегаман биржа биржевик м биржахо

биржевой, -ая, -ое биржин

бирка ж бирка (товаран терзанан бараммий и д1ахьажийна меттиггий

билгалъен у)

бирюза ж бирюза (мехала т1улг)

бирюзовый, -ая, -ое бирюзан; ~ое кольцо - бирюзан ч1уг; ~ый цвет -бирюзан бос

бис межд. бис (юха а гайта бохуш, артисте кхайкхар); исполнить танец на ~ - хелхар бис кхайкхина дан; кричать ~ - бис баха

бисер м туьтеш ; метать ~ перед свиньями - вир кхето г1ерта

бисерный, -ая, -ое туьтеш доьхкина ; ~ почерк - кегийра йоза

бисквит м бисквит (печенин тайпа)

битва ж т1ом, латар

битки мн. битокаш

битком: ~ набитый – т1анкк-аьлла юьзна; вагон набит ~ - вагон т1анкк-аьлла юьзна

битый, -ая, -ое кагдина, дохийна; ~ая посуда - йохийна пхьег1аш ;~ый час - дийнна сахьт

бить несов. 1) кого (избивать, наносить поражение) етта; кого чем - детта; не бей ребёнка - берана ма етта; ~ кого-л. прутом - цхьанна сэра бетта 2) чем, во что етта; ~ молотком – ж1ов етта; ~ в барабан - вота етта; ~ в колокол - горгали бетта 3) по кому-чему (бичевать) детта; ~ по бюрократизму - бюрократизмана етта 4) что (разбивать) кагдан, дохо; ~ посуду- пхьег1аш йохо 5) кого (умерщвлять) дайа; ~ птицу- з1акардаьхний дайа 6) кого-что и без доп. (стрелять) кхета; ружьё бьёт хорошо - топ нийса кхета 7) (вытекать) детта; бьёт фонтан - фонтан етта 8) кого (трясти) дего; его бьёт лихорадка - хоршо вегаво иза ; ~ тревогу - орца даккха; ~ масло - даьтта даккха; ~ шерсть - т1арг1а къажбан; ~ в цель – нийсалг1а кхийса; ~ по карману - кисанах тоха; часы бьют - сахьто горгали бетта

битьё с 1) еттар 2) (напр. посуды) йохор, кагъяр

биться несов. 1) с кем. лета; ~ с врагом – мостаг1чух лета 2) (разбиваться) доха, кегдала; посуда бьётся – пхьег1аш кегло 3) (пульсировать; ударяться) деттадала; сердце бьётся -дог деттало; волны бились о берег-тулг1енаш етталора бердах ; ~ над решением задачи - задача ян г1ерта; ~ как рыба об лёд - шах ч1ара санна веттавала; ~ головой о стену - корта пенах бетта; ~ об заклад – х1ума йиллина къовса

битюг м киранан говр

бицепс м пхьаьрсан пхьид

бич м 1) шед; хлопать ~ом - шед етта 2) перен. (бедствие) бала; брак — ~ производства - брак производствон бала бу

бичевать несов., кого-что (изобличать) 1орадаха; ~ пороки - айпаш 1орадаха

бл

благо с 1) (благополучие, добро) дика, беркат, ни1мат, хайр; трудиться на ~о Родины - Даймехкан диканан дуьхьа къахьега 2) мн. ~а (достаток) беркат, хайр ; всех благ! - дика мел дерг!; ни за какие ~а – х1уъа дича а

благоверный м шутл. майра, воцуш-цатерг; ~ая ж сесаг, йоцуш-цатерг

благовидный, -ая, -ое таме; ~ поступок - тамехь г1уллакх

благовоние с хаза хьожа

благовоспитанный, -ая, -ое дика 1амийна, г1иллакхе [кхиъна]

благоговейный, -ая, -ое сийлаллин; ~ое молчание - сийлаллин д1атер

благоговение с [ч1ог1а] сий дар

благоговеть несов. сий дан; ~ перед кем-л. - цхьаьннан ч1ог1а сий дан

благодарить несов., кого-что баркалла баха (или ала)

благодарность ж баркалла; объявить ~ баркалла кхайкхо

благодарный, -ая, -ое баркалле; ~ взгляд - баркалле б1аьрахьажар; я благодарен вам за помощь- аса баркалла боху шуна г1о дарна

благодарственный, -ая, -ое высок. уст. баркаллин

благодаря предлог с дат. п. бахьана долуш; ~ опытному врачу больной выздоровел - говза лор бахьана долуш цомгушниг товелира

благодатный, -ая, -ое беркате; ни1мате; ~ край - беркате мохк

благодать ж беркат; ни1мат; весной здесь ~ - б1аьста кхузахь беркат ду

благодетель м, ~ница ж уст. и иpoн. диканхо, дика динарг

благодетельный, -ая, -ое беркате

благодеяние с высок, беркате г1уллакх

благодушие с дог дикалла, дог дика хилар

благодушный, -ая, -ое дог дика; ~ая улыбка -дог дика велакъажар

благожелатель м уст. дика луург

благожелательный, -ая, -ое дика луу

благозвучие с, благозвучность ж тамехь хазар

благозвучный, -ая, -ое [аз] таме [долу]; ~ые песни-[аз] таме [долу] иллеш

благой, -ая, -ое уст. дика; ~ое намерение- дика ойла ; кричать ~им матом -сий мел доцург а дийца

благонадёжный, -ая, -ое уст. тешаме

благонамеренный, -ая, -ое уст. дика ойла йолу

благообразный, -ая, -ое куц долу, безаме; ~ старец - безаме воккха стаг

благополучие с 1) (обеспеченность) беркат, токхо, дика; материальное ~е -рицкъанан токхо 2) (счастье) аьтто, беркат, ирс; желаю тебе всякого ~я- лелочух беркат хуьлда хьуна

благополучный, -ая, -ое аьтто хилла (или болу); всё кончилось ~о (нареч.) -дерриг а аьтто болуш чекхдели

благоприятный, -ая, -ое аьтто болу; ~ый случай -аьтто хилар; ~ые условия -аьтто болу хьелаш ; ~ый ответ - бакъахьара жоп

благоприятствовать несов., кому-чему аьтто бан (или баккха); ветер ~л плаванию [корабля]- мохо аьтто бора кема дахарна

благоразумие с ойла йина хилар, кхетаме хилар; ~ поступка- х1уманан ойла йина хилар

благоразумный, -ая, -ое кхетаме, ойлане, ойла ен

благородный, -ая, -ое дика; ~ый человек - дика стаг; ~ый поступок - дика г1уллакх ; он ~ого происхождения - дикачу ц1ийнаха ву иза; ~ые металлы -мехала (или деза) металлаш

благородство с дикалла

благосклонность ж дика лаар, диканиг лууш хилар

благосклонный, -ая, -ое дикане, диканиг луу; ~ое внимание - дика лууш тидаме вар

благословение с декъалдар

благословенный, -ая, -ое декъала хилла

благословить сов., благословлять несов., кого на что-л. декъалдан; (новобрачных) декъалдан; ~ сыновей на подвиг- к1ентий хьуьнарна къобал бан

благосостояние с беркат, токхо

благотворительность ж уст. г1оьналла; заниматься ~ю – г1оьналлин г1улкакхаш лело

благотворительный, -ая, -ое уст. г1оьналлин

благотворный, -ая, -ое дика; ~ое влияние -дика 1аткъам

благоустроенный, -ая, -ое дика кечдина; ~ дом - дика кечдина ц1а

благоустроить сов., что дика кечдан, д1атардан, д1анисдан, тадан; ~ городские кварталы –г1алара кварталаш таян

благоустройство с тадар, нисдар, тардар; ~ в домах – ц1енош чохь тадан

благоухание с хаза хьожа; ~ цветов - зезагийн хаза хьожа

благоуханный, -ал, -ое хаза хьожа йог1у; ~ цветок -хаза хьожа йог1у зезаг

благоухать несов. хаза хьожа ян; цветы ~ют- зезагийн хаза хьожа йoгly

блаженный, -ая, -ое зовкхе; ~ое состояние - зовкхе хьал

блаженство с зовкх; испытывать ~ - зовкх хьега

блаженствовать несов. зовкх хьега

блажь ж разг. сонталла

бланк м бланк;заполнить ~ - бланк язъян

блат м прост.: достать что-л. по ~у - вовза-везарца цхьа х1ума каро

блатной, -ая, -ое к1уйн; ~ язык – к1уйн мотт

бледнеть несов. 1) (становиться бледным) бос бан (или бахьа); ~ть от страха - кхеравелла бос бан 2) перед чем, перен. бос бан; их успехи ~ют перед нашими - церан толамаш х1умма а йоцург ю вайчарна хьалха

бледно- бедо-; мас.: бледно-розовый - бедо-можа

бледнолицый, -ая, -ее бос бахьна[рг]

бледность ж бедалла; ~ красок- басарийн бедалла

бледный, -ая, -ое прям. и перен. кхоьлина, беда; ~ое лицо -беда юьхь; ~ая луна - кхоьлина бутт; ~ый рассказ - кхоьлина дийцар

блёклый, -ая, -ое басадаьлла

блёкнуть несов. 1) (увядать) марг1алдала; листья стали ~ - г1аш марг1алдала доьлла 2) (тускнеть) кхола; звёзды блёкли перед рассветом -сахуьлуш седарчий кхоьлура

блеск м къегар; ~ солнца -маьлхан къегар; до ~а - къаггалц

блесна ж блесна (ч1ерий лоьцу гlиpc); ловить на ~у - блесница леца

блеснуть сов. однокр. къага; ~ла молния - къегира стелахаьштиг ;~ла надежда - догдохийла къедира

блестеть несов. къега, лепа; роса ~ит на солнце - тхи къега маьлхехь; звёзды блещут -седарчий лепа

блёстки мн. (ед. ~а ж) къегаргаш

блестящий, -ая, -ее 1) (сверкающий) къега, лепа; ~ие глаза - къега б1аьргаш 2)перен. (превосходный) башха; ~ий успех - башха кхиам блеяние с laxap

блеять несов. lexa (уьстаг1ех)

ближайший, -ая, -ее герггара, уггар гергара; в ~ие дни -герггарчу деношкахь

ближе сравн. ст. от близкий и близко -герго, гергаха; подойти ~ - герго т1еваха

ближний, -яя, -ее гергара; ехать ~и путём -гергарчу новкъа ваха; ~ие сёла - гергара ярташ

близ предлог с род. п. улло, юххе; ~ дома – ц1еношна юххе

близиться несов. гергадан, гepгaгlepта; ~ся зима - 1а гергаг1ерта

близкий, -ая, -ое 1) (недалёкий) гергара; день близок - гергахь ду де 2) (о родстве, об отношениях) гергара, юххера; ~ий родственник - юххера гергарниг; ~ие друзья - юххера доттаг1ий 3) в знач. сущ. ~ие м гергарнаш

близко 1. нареч. герга, юххе; ~ познакомиться - юххера гергарло таса 2. в знач. сказ. герга ю; деревня ~ -юрт герга ю; до утра ~ - 1уьйре герга ю

близлежащий, -ая, -ее юххера, юххехь долу; ~ие районы - юххера районаш

близнецы мн. (ед. близнец м) шала дина бераш; братья-~ы - шала бина вежарий; один из ~ов - шала динчарах цхьаъ

близорукий, -ая, -ое прям, и перен. б1орзагал; ~ие глаза –б1орзагал б1аьргаш

близорукость ж прям. и перен. б1орзагалла

близость ж 1) гергалла; герга[хь] хилар; ~ города –г1ала гергахь хилар; ~ весны – б1аьсте герга хилар 2) (в отношениях) гергара хилар

блик м т1еда

блин м г1аймакх

блиндаж м блиндаж (герзан х1оьънех ларвала т1амехь ен ч1аг1о) блинчики мн. (ед. ~к м) ч1епалгаш

блистательный, -ая, -ое башха

блистать несов. къега; ~ли звёзды - седарчий къегара ; ~ть умом - хьекъалца г1аравала

блок 1) м тех., стр. блок 2) полит. блок

блокада ж блокада, го бар, го лацар; быть в кольце ~ы -блокадин ч1агар юккъехь хила ;экономическая ~а - экономикин блокада

блокировать сов. и несов. 1) кого-что, воен. блокада ян, го бан 2) что, ж.-д. нeкъ къовла

блокироваться сов. и несов. полит. блокана юкъадаха

блокировка ж 1. (по гл. блокировать) воен. блокада яр,го бap 2) ж.-д. некъ къовлар 2. (по гл. блокироваться) полит. блок кхоллар 3. ж.-д. блокировка (некъан хаамийн гlиpc)

блокнот м блокнот

блондин м, ~ка ж блондин (сирлачу аматерниг)

блоха ж сагал

блочный, -ая, -ое блокийн; ~ое строительство- блокийн г1ишлош яр

блошиный, -ая, -ое сегалийн; ~ укус- сегалийн къовзор

блошки мн. (ед. ~а ж) бецан сегалий (или сегалш)

блудливый, -ая, -ое разг. хьайна

блуждание с тилла лелар

блуждать несов. 1) тила, тилла лела; ~ в лесу - хьуьнхахь тилла лела 2) (скитаться) кхерста; ~ по свету - дуьненахула кхерста

блуждающий, -ая, -ее кхерста; ~ взгляд - кхерсташ б1аьракъерзар; ~ огонёк - кхерста ц1еран къоьза

блуза ж блуза (доьхка доцу шуьйра коч); рабочая ~ -белхалойн блуза

блузка ж блузка

блюдо с 1) (тарелка) хедар; фарфоровое ~ -ангалин хедар 2) (кушанье) даар; ужин из двух блюд - шина дааран пхьор

блюдце с бошхап

блюсти несов., что 1алашдан, лардан; ~ порядок - къепе ларъян

блюститель м уст. 1алашдийриг, лардархо; ~ порядка - къепе ларъярхо

бляха ж (пряжка) к1ега

бо

боб м кхоь; мн. ~ы кхоьш

бобёр м (мех бобра) бобран ц1ока

бобина ж тех. бобина

бобовый, -ая, -ое: ~ые культуры - кхоьн культураш

бобр м эоол. бобр

бобровый, -ая, -ое бобран; ~ воротник - бобран [ц1оканан] кач

бог м дела ; не дай ~ - дала ма дахьийла; ради ~а -делан дуьхьа; слава ~у -далла бу хастам; ~ знает, ~ весть - дела воцчунна ца хаьа, далла хаьа; боже избави (или упаси или сохрани)- дала ларвойла

богатеть несов. хьал долуш хила

богатство с хьал; природные ~а - 1аламан хьелаш

богатый, -ая, -ое 1) хьоле, хьал долу; ~ый колхоз- хьал долу колхоз 2) (дорогой) хьоле; ~ая обстановка –чух1отто хьоле г1ирс 3) (обильный) беркате; хьийкъина; край, ~ый озёрами - дукха 1аьмнаш долу мохк; ~ый урожай - хьийкъина ялта

богатырский, -ая, -ое турпала; турпалхойн, турпалхочун; ~ эпос -турпалхойн эпос ; ~ сон - турпала наб

богатырь м прям. и перен. турпал

богач м, ~ка ж холада, хьолахо

богема ж богема (вахаран тара йоцу интеллигенци)

богиня ж дела; ~ плодородия (в чеченских сказаниях)- Тушоли

богобоязненный, -ая, -ое уст. делах кхоьру

богомолец м, ~ка ж уст. ламазхо, зиxlapтxo; (посетивший Мекку) хьаьжа

богомолье с уст. ламаз (или зих1арт) дар; (хождение в Мекку) Хьаьжац1а вахар

богомольный, -ая, -ое уст. ламаз ден

богородица ж рел. 1ийса-пайхамаран нана (керстен динехь)

богослов м динан 1илманхо

богословие с динан 1илма

богослужение с далла г1уллакх дар

боготворить несов., кого-что (преклоняться) вазван, дела ван; (сильно любить) дагадоха

богоугодный, -ая, -ое уст. далла дезна; ~ое дело -далла дезна г1уллакх

богохульник м, ~ца ж уст. далла луьйриг, делан мостаг1

богохульство с уст. далла лер

богохульствовать несов. уст. далла лен

бодать несов., кого-что ма1аш 1итта

бодаться несов. [вовшашна] ма1аш 1итта; этот бык ~ется - и сту ма1аш 1уттуш бу

бодливый, -ая, -ое ма1а[ш] 1утту[ш долу]; ~ая корова –ма1аш 1уттуш болу етт

боднуть однокр., кого-что ма1аш 1отта

бодрить несов., кого-что т1ахъаьлла дан, х1айтъаьлла дан; утренний холодок ~т - 1уьйренан шелоно т1ахъаьлла во

бодриться несов. т1ахъаьлла (или х1айтъаьлла) хила [г1ерта]

бодрость ж т1ахъаьлла хилар, х1айтъаьлла хилар

бодрствовать несов. сема хила, дижаза хила; ~ всю ночь- буьйса д1аяллалц сема хила

бодрый, -ая, -ое т1ахъаьлла, х1айтъаьлла; ~ старик- т1ахъаьлла воккха стаг

бодрящий, -ая, -ее гlopa доуьйту; ~ая прохлада - гlopa доуьйту xlo

боевой, -ая, -ое т1еман: ~ая подготовка войск - эскаршка т1еман кечам байтар; ~ой патрон – т1еман патарма; ~ой устав – т1еман устав; ~ая готовность – т1еман кечам ; -ой товарищ – т1еман накъост

боеприпасы мн. т1еман г1ирс

боеспособность ж т1ом бабалар; ~ аpмии - армии т1ом бабалар

боеспособный, -ая, -ое т1ом балу; ~ые войска – т1ом балу эскарш

боец м т1емало

боже межд. дела!; ~ мой! - вай, сан дела!

божественный, -ая, -ое (прекрасный) делан нур санна

божество с аллах1, дела; языческие ~а –ц1унаш

божий, -ья, -ье делан ; каждый ~ий день - xlop делан денна; ~ья коровка зоол.- делан котам, дедо

божиться несов. дуй баа

божок м ц1у

бой м 1. (действие) 1) (битва, сражение) т1ом; пасть в бою – т1амехь вала; вести ~ - т1ом бан; воздушные бои – х1аваэра т1емаш;взять что-л. с бою- цхьа х1ума т1амца схьаяккха 2) (борьба) тж. спорт. латар; кулачный ~- буйнаш детташ латар 3) (у оружия) т1ом; (прицел) кхетар; орудие дальнего боя -генарчу т1еман герз; у ружья хороший ~ -тоьпан кхетар дика ду 4) (разбивание) кагдар, дохор 5): ~ часов -сахьто горгали тохар; барабанный ~ - вотанан дур 2. (битое стекло, посуда) гаьргаш

бой-баба ж прост. сиха зуда

бойкий, -ая, -ое каде; ~ий парень- каде жима стаг; быть ~им на язык -маттана шера хила

бойкот м бойкот ; объявить ~ бойкот кхайкхо

бойкотировать несов., кого-что бойкот ян

бойница ж б1арол

бойня ж 1) (скотобойня) бойни (бежанаш дойийла, тиладойла) 2) перен. (резня) нах байар; кровавая ~ - нах бойуш ц1ий 1анор

бок м aгlo; ~a мн. (бёдра) хенаш; спать на ~у – аг1он т1ехь вижна 1илла; лечь на ~ - аг1он т1е вижа; ворочаться с ~у на ~ - ха херца; в ~у колет –аг1онга ан 1уьтту ; ~ о ~ с кем-л. - цхьаьнца аг1онах aгlo а тоьхна; взять кого-л. за ~а - вортана т1ера а лаьцна цхьаьнга дайта; под боком (или под самым боком) у кого-л.- цхьана кхевдина кхоччехь; по боку что-л.- цхьаьннан аг1онгахьа; по ~ам чего-л. - цхьана х1уманан аг1ошкахь

бокал м кад; поднять ~ в честь героев - турпалхойн сийнна кад айба

боковой, -ая, -ое аг1онгара

боком нареч. aгlop; пройти ~ - aгlop чекхвала

бокс м спорт. бокс

бокс м (изолятор) бокс (больницехь)

боксёр м спорт. боксёр

боксёрский, -ая, -ое боксёрийн; ~ие перчатки- боксёрийн каранаш

боксировать несов. бокс ян

болван м 1) (чурбан) гуьйриг 2) разг. бран.- тентак

болванка ж 1) (для головных уборов) кеп 2) тех.- юьхк

болгарский, -ая, -ое болгарин, болгарийн; ~ язык- болгарийн мотт

болгары мн. (ед. ~ин м, ~ка ж болгар) болгараш

болевой, -ая, -ое лазаран; ~ые ощущения - лазарш хаадалар

более нареч. 1. дукхаха, алсамо, сов; не ~ напёрстка –т1ерал сов доцуш 2. в знач. сравн. ст. передаётся сравнительным падежом, реже суффиксом прилагательных -ха или сравнительной степенью прилагательных на -о, напр.: ~ ровный -нийсаха; ~ спокойный- тийно; ~ или менее – к1езиг-дукха

болезненность ж эг1азалла

болезненный, -ая, -ое 1) (нездоровый) цамгаре, эг1аза, могуш доцу; (возникший от болезни) цамгаран; ~ый ребёнок- эг1аза бер; ~ое состояние- цомгуш хилар 2) (причиняющий боль) лазо[ш долу]; ~ая рана -лазош йолу чов 3) перен. (чрезмерный) дегабааме, лазаме; ~ое самолюбие- дегабааме хилар

болезнетворный, -ая, -ое цамгаран, цамгар яржо; ~ые микробы -цамгаран микробаш

болезнь ж цамгар, лазар; заразная ~- йолу цамгар, долу лазар; тяжёлая ~ -хала цамгар

болелыцик м, ~ца ж разг. хьажархо; ~ки футбола - футболе хьовсархой

болеть 1 несов. 1) чем и без доп. (быть больным) цомгуш хила; он ~ет гриппом - иза грипп-цамгар йолуш ву; не ~й! - цомгуш ма хилалахь! 2) о ком-чём, за кого-что, перен. -дог лаза; ~ть за сына – к1антах дог лаза

болеть 2 несов. (об ощущении боли) лаза; рука ~ит- куьг лозу ; ~ит под ложечкой – дега1айг лозу; душа (или сердце) ~ит - дог лозу

болеутоляющий, -ая, -ее лазар теден; ~ие лекарства - лазар теден молханаш

болотистый, -ая, -ое уынале; ~ая местность - уьшале меттиг

болотный, -ая, -ое уьшалан; ~ая трава - уьшалан буц

болото с уьшал

болт м 1) тех. болт 2) (запор) г1уй; ~ы оконных ставен - корийн г1ораш

болтать 1 несов., чем лесто; ~ ногами - когаш лесто

болтать 2 несов., что и без доп., разг. (говорить) бага етта, [дукха] лен; ~ вздор - эрна бага етта

болтаться несов. 1) леста; на верёвке болталось бельё –т1ийриг т1ехь бедарш лестара 2) разг. йорт етта; ~ без дела – г1уллакх доцуш йорт етта

болтливый, -ая, -ое хабарна т1ера

болтовня ж [даьсса] хабар; заниматься ~ёй - даьсса хабар дийца

болтун м болтунья разг. (болтливый человек) хабарча

боль ж лазар; зубная ~ - цергийн лазар; головная ~ - коьртан лазар

больница ж больница

больничный, -ая, -ое больницин; ~ халат - больницин халат ; ~ лист[ок] -цамгаран кехат; больнични

больно 1. нареч. лазош: ~ ударить лазош тоха; сделать кому-л. ~ -цхьаъ лазо 2. в знач. сказ. безл. 1) лазадо; мне ~ - со лазаво 2) перен. дог лозу[ш]; мне ~ за него - сан цунах дог лозу

больно 2 нареч. прост. (очень) дукха, вуно; ~ хитёр- дукха мекара ву

больной, -ая, -ое 1. цомгуш [долу]; ~ое сердце- цомгуш дог; ~ой ребёнок- цомгуш бер; он болен - и цомгуш ву; 2. в знач. сущ.~ой м, ~ая ж лазархо, цомгушниг; приём ~ых - лазархой т1еэцар ; ~ой вопрос- лазаме хаттар; ~ое место - 1аьткъа меттиг

большак м. обл. (большая дорога) з1енан некъ

больше 1. (сравн. ст. от большой) доккхаха 2. (сравн. ст. от много) дукхаха; это мне ~ нравится -и суна дукхаха деза 3. нареч. (другой раз) кхин; ~ туда не ходи - кхин цига ма эха ; ~ того - цул совнаха; ни ~ ни меньше - дукха а, к1езиг а

большеглазый, -ая, -ое б1аьргаш даккхий, даккхий б1аьргаш долу

большегрузный, -ая, -ое дезчу киранийн; ~ вагон - дезчу киранийн вагон

больший, -ая, -ее (сравн. ст. от большой) доккхаха долу; ~ая часть- доккхаха долу дакъа ; ~ей частью, по ~ей части - дукха хьолахь; самое ~ее -мел дукха а

большинство с дукхаха дерг; принять ~ом голосов - куьйгаш айдинарш совбаларца т1еэца; в ~е случаев - дукха хьолахь

большой, -ая, -ое доккха; ~ой дом - доккха ц1а; ~ая буква (прописная) -доккха элп ; Большая Медведица астр. Ворх1 вешин ворх1 седа; ~ой палец- нана-п1елг

болячка ж разг. х1ума

бомба ж бомба; атомная ~ -атоман бомба

бомбардировать несов., кого-что бомбанаш етта

бомбардировка ж бомбанаш еттар

бомбардировочный, -ая, -ое бомбанаш етта; ~ая авиация- бомбанаш етта авиаци

бомбардировщик м бомбардировщик (бомбанаш етта кема я кеманхо)

бомбёжка ж разг. бомбанаш еттар

бомбить несов., кого-что бомбанаш етта

бомбовоз м бомбийн кема

бомбоубежище с бомбанех ларлойла, бомбоубежище

бондарный, -ая, -ое черманаш ден; ~ое производство - черманаш ден производство

бондарь м черманашдархо

бор м (лес) баганан хьун; в ~у -баганан хьуьнах

бордо прил. неизм., бордовый, -ая, -ое таь11ина-ц1ен

бордюр м дийна дист

борец м 1) за что-л. къийсамхо; ~ за свободу- парг1атонан къийсамхо 2) спорт. - латархо

борзая ж эр

борзый: ~ конь поэт.- гила дин

бормашина ж бормашина, буру-машина (цергийн лоьрийн бурухьовзорг)

бормотать несов., что и без доп. г1ам-г1им дан

борный, -ая, -ое: ~ая кислота боран мусталла; ~ый вазелин -боран вазелин

боров 1 м (кастрированный самец свиньи) яь1на нал

боров 2 м (часть дымохода) товха

боровик м боровик (ж1аьли нускал)

борода ж маж; брить бороду - маж яша

бородавка ж чинт

бородавчатый, -ая, -ое чинташ евлла

бородатый, -ая, -ое йоккха маж йолу

бородач м можокха

бородка ж 1) (борода) маж 2) (выступ. напр. на ключе) церг

борозда ж харш; ровные борозды - нийса хершнаш

бороздить несов., что 1) (делать борозды) харш даккха 2) (оставлять следы) хершнаш дан; лодка ~т гладкую поверхность воды -кемано хершнаш до шерачу хи т1ехула

бороздка ж (углубление) харш

бороздчатый, -ая, -ое хершнаш долу; ~ая поверхность - хершнаш долу т1е

борона ж мекха

боронить несов., что мекха баккха

боронование с мекха баккхар

бороться несов. 1) с кем-чем, за что, против кого-чего къийса, къийсам латто 2) с кем, спорт. лата

борт м 1) (лодки, судна, самолёта) [кеманан] aгlo; ~ о ~ -аг1онах aгlo а тоьхна; на ~у самолёта - кеманна т1ехь; взять на ~ -[хикеманна] т1ехао; выбросить за ~- [хикеман] т1ера чукхосса 2) (грузовика) ога 3) (бильярда) aгlo 4) (одежды) кач ;остаться за ~ом - юьстахдиса бортинженер м бортинженер

бортмеханик м бортмеханик

борговой, -ая, -ое бортан; ~ые огни - борт-чиркаш

бортпроводник м, ~ца ж бортг1уллакххо

бортрадист м бортрадист

борщ м борщ

борщевик м бот. шовхалди

борьба ж 1) къийсам; классовая ~ -классийн къийсам; ~ за мир - машарехьа къийсам 2) спорт. латар

• босиком нареч. когаш 1уьйра; ходить ~ - когаш 1уьйра лела

• босой, -ая, -ое когаш берзина; на босу ногу - берзинчу кога т1е

• босоножки мн.. (ед. ~а ж) босоножкаш

• босяк м телхина стаг

• бот - шаболххо, инг. бот от робот, шаболх бийраг

• ботов - шаболххойн

• боты - шаболххой

• ботаник м ботаник (ботаникин говзанча)

• ботаника ж ботаника

• ботанический, -ая, -ое ораматийн; ~ сад - ораматийн беш

• ботва ж бецаш, яраш

• ботинки мн. (ед. ~ок м) батенкаш

боты мн. (ед. бот м боти) ботеш

боцман ж боцман (хикеманан бахаман хьаькам)

бочар м черманашдархо

бочка ж боьшка, черма; набить обручи на ~у - боьшки т1е х1азарш тоха; ~а из-под пива - йий лело черма

бочонок м шелиг

боязливый, -ая, -ое кхоьру[ш долу], стешха; ~ зверёк - стешха экха

боязно в знач. сказ. безл., прост. кхоьруш; мне ~ идти вечером - со сарахь ваха кхоьру

боязнь ж кхерар; ~ одиночества - цхьа висарх кхерар

боярышник м бот. элхьамч

бояться несов., кого-чего и без доп. кхера; волков ~ — в лес не ходить посл. - берзалойх кхоьрург хьуьнах ца воьду; не бойся! - ма кхера!; боюсь опоздать – т1аьхьависарна кхоьру со; фотобумага боится света - фото-кехат серлонах кхоьру

бр

бра с нескл. чиркхъуллург

бравада ж моттарг1анаш

бравировать несов., чем моттарг1анаш лело

браво межд. гор я1!, xlaй-xlaй! (реза хилар, цецвалар)

бравый, -ая, -ое майра; ~ мужчина – х1айтъаьлла къоьнаха

брага ж ниха

бразды мн.: ~ правления -урхаллин харш

брак 1 м брак (стагий, зудчой шайн цхьаьна1ар законехь ч1аг1дар);сочетаться браком, вступить в ~ - [бракаца] цхьаьнакхета

брак 2 м 1) (изъян) айп 2) (предмет с изъяном)- брак (айп долу х1ума)

бракованный, -ая, -ое сакхте (или брак) лерина; ~ая продукция - сакхте лерина продукци

браковать несов., кого-что сакхте (или брак) лара; ~ работу - болх брак лара

браковщик м, ~ца ж бракьярхо

бракодел м разг. брак йинарг

браконьер м браконьер (йихкинчу меттигашкахь я хенахь ца магочу кепара толлург)

бракоразводный, -ая, -ое зуда йитаран; ~ процесс – зуда йитаран процесс

бракосочетание с бракехь цхьаьнакхетар

брандспойт м брандспойт (ц1е йойучу маршан цIузам я ша марш)

бранить несов., кого-что барт бетта, лен, бага леян

браниться несов. 1) с кем (ссориться) бага леян, [вовшашка] барт бетта 2) (ругаться) бага леян, лен

бранный, -ая, -ое маьттаза; ~ые слова - маьттаза дешнаш

брань 1 ж дов, барт беттар, лер

брань 2 ж: на поле брани – т1еман аренгахь

браслет м х1оз

брасс м спорт, брасс-нека

брат м ваша; старший ~ - воккхаха волу ваша; младший ~ - жимаха волу ваша; двоюродный ~ - шича; сводный ~ (по отцу) - дена вина ваша; (по матери) - нанас вина ваша; молочный ~ - вакхийна ваша; они- братья - уьш вежарий бу ; наш ~ - вай саннарш; свой ~ - вайн стаг

братание с вежарий хилар, вошалла тасар; ~ солдат на фронте - фронтехь салташа вошалла тасар

брататься несов., с кем вошалла таса; вежарий хила

братец м ласк, ваша

братишка м разг. уменьш.-ласк. вашалг

братия ж разг. (компания) вежарий

• братоубийственный, -ая, -ое вежаршлара; ~ая война - вежаршлара т1ом

• братский, -ая, -ое вежараллин, вежарийн; ~ая любовь - вежарийн безам; ~ая республика - вежараллин республика ; ~ая могила - вежараллин каш

• братство с вежаралла; ~ народов - къаьмнийн вежаралла

• брать несов. 1) кого-что эца; (о говорящем) тж. схьаэца; (о другом лице) тж. д1аэца; (в руки, на руки) караэца; не бери отсюда ничего - кхузара х1умма а ма эцалахь; ~ деньги взаймы - юхалург ахча эца 2) кого-что (захватывать с собой, уводить) [д1а]дига; (уносить) схьадан (к говорящему), [д1а]дахьа (от говорящего) 3) что (овладевать) даккха; (о говорящем) тж. схьадаккха; (о другом лице) тж. д1адаккха; смелость города берёт посл. - майралло г1ала йоккху; ~ с бою – т1амца даккха 4) кого (арестовывать) лаца 5) что, разг. (покупать) эца; ~ хлеб в магазине -туьканара бепиг эца 6) что (преодолевать) даккха; ~ препятствия - дуьхьало яккха 7) что и без доп. (взимать) даккха; сколько берут с человека?- цхьана стагера мел доккху? 8) (о направлении) оза, та1о, реже эца; бери левее - аьрру aгlop оза 9) (действовать — об орудии и т. п.) лата; бритва не берёт - урс ца лета; его пуля не берёт - цунах даьндарг ца лета 10) (клевать — о рыбе) муьрг тоха; рыба хорошо берёт- ч1еро дика туху муьрг ; ~ уроки - урокаш эца; он этого в рот не берёт (не употребляет) - цо цуьнах мотт ца туху; он книги в руки не берёт- (не читает)- книжкех куьг ца туху цо; меня берёт сомнение - шеко ю сан; наша берёт- вай тоьлу; ~ за сердце (или за душу) - дагна там бан; он берёт хитростью – х1илланца до цо; см. тж. взять

• браться несов. 1) за кого-что (держаться) лаца; не берись за ручку- т1ам ма лаца 2) за что (начать что-л. делать) т1едерза, т1ета1а; пора ~ за дело –г1уллакхна т1евоьрзу хан кхаьчна 3) за что (обязаться сделать)- т1елаца; ~ за трудное дело - хала г1уллакх т1елаца 4) (появляться) дала; откуда деньги берутся?- ахча мичара долу?; см. тж. взяться

• браузер - хьагойтург, инг. browser — оьрс. обозреватель нох. хьагойтург, хьожу гlирс

• браунинг м браунинг (тапча)

• брачный, -ая, -ое 1) бракан, зуда ялоран 2): ~ый период, ~ая пора (у животных -(акхарайн) ораллин хан

• бревенчатый, -ая, -ое ханнийн; ~ дом ханнийн ц1а

бревно с хен; очищенные брёвна- цандина ханнаш

бред м 1) харцлер; (во сне) набарх лер; больной в ~у- цомгушниг харц луьйш ву 2) перен. (чепуха) г1урт

бредень м бой; ловить ~нем рыбу - бойца чIерий леца

бредить несов. 1) (в беспамятстве) харц лен; (во сне) набарх лен; больной ~т - цомгушниг харц лоь 2) чем, перен. – г1енах дуьхьалъэхьа; он ~т музыкой –г1енах а дуьхьалъоьхьу цунна зурма

бредовый, -ая, -ое набарх гина, г1енах гина; г~ые идеи – г1енах гина идейш

брезгать несов., кем-чем дегаза хета; он ничем не ~ет- цунна х1умма а дегаза ца хета

брезгливость ж дегазалла

брезгливый, -ая, -ое дегаза; ~ человек - дегаза стаг

брезент м гата

брезентовый, -ая, -ое гатанан; ~ая палатка - гатанан четар

брезжить[ся] несов. къада; ~т[ся] рассвет - син билгало къеда; ~т огонёк – ц1е къеда

бремя с мохь; взвалить на себя непосильное ~я - ницкъ кхочур боцу мохь шен ги болла; под ~енем забот- дезарийн халонна к1ел

бренчать несов., чем, на чём, разг. деко; ~ ключами – дог1анаш деко; ~ на гитаре - гитара беко

брести несов. схьаг1ерта (к говорящему); д1аг1ерта (от говорящего); хьалаг1ерта (вверх); охьаг1ерта (вниз); он еле бредёт- иза халла схьаг1ерта

бретелька ж лалам

брехать несов. прост. 1) (лаять) харц лета, эрна лета 2) (врать) аьшпаш (или пуьчаш) битта; не бреши! - пуьчаш ма битта!

брехня ж прост. аьшпаш, пуьчаш

брешь ж 1уьрг; ~ от снаряда – х1оьо даьккхина 1уьрг

бреющий: ~ полёт лаьтта та11ийна кема лелор

бригада ж в раэн. знач. бригада; танковая ~ - танкийн бригада; ~ отличного качества – т1ехдикаллин бригада

бригадир м бригадир; колхозный ~ - колхозан бригадир

бригадный, -ая, -ое бригадан

бриджи мн. бриджи, хеча

бриз м бриз-мох

брикет м брикет, экъа

брикетировать сов. и несов., что брикет ян; ~ торф- торфах брикет ян бриллиант м бриллиант, алмаз

бриллиантовый, -ая, -ое бриллиантан; (с бриллиантом) тж. бриллиантан б1аьрг болу; ~перстень - бриллиантан мух1ар

бритва ж урс

бритвенный, -ая, -ое маж йошу; ~ прибор - маж йошу г1ирс

бритый, -ая, -ое даьшна; (о человеке)- маж[-мекх] даьшна; с ~ой головой -корта баьшна; ты сегодня не брит - хьо тахана маж[-мекх] даьшна вац

брить несов., что даша; ~ бороду - маж яша; он бреет голову- цо корта бошу; ~ кого-л. (брить кому-л. голову) - цхьаьннан корта баша; (брить кому-л. усы и бороду) - маш-мекх даша

бритьё с дашар; ~ бороды - маж яшар

бриться несов. (самому) даша; (у парикмахера) дашийта; он не бреется - иза маж йошуш вац; ср. брить

бричка ж г1удалкх, варда

бровь ж ц1оцкъам

брод м гечо; идти ~ом - гечошкахула даха; не зная ~у, не суйся в воду посл. - гечо ца довзахь, хи чу ма г1ерта

бродильный, -ая, -ое совсо, совсаден; ~ чан - совсо яй

бродить 1 несов. кхерста; ~ по лесу - хьуьнахула кхерста

бродить 2 несов. сийса; вино бродит - чаrlap сийса

бродяга м бродяга, кхерстанча

бродяжничать несов. даьлла лела, кхерста

бродяжничество с даьлла лелар, кхерстар

бродячий, -ая, -ее кхерста, даьлла лела; ~ музыкант - ваьлла лела зурманча

брожение с I) совсар; ~ вина – чаг1ар совcap 2) перен. (недовольство) карзахдалар

бром м бром (хим. алемент)

бронебойный, -ая, -ое гloгlax чекхдолу; ~ое ружьё - гloгlax чекхйолу топ

броневик м броневик (г1аг1 диллина машина)

броневой, -ая, -ое гloгlaн; ~ая башня - г1ог1ан б1ов

броненосец м броненосец (г1аг1 диллина х1ордан кема)

броненосный, -ая, -ое гlaгl диллина; ~ крейсер - гlaгl диллина крейсер

бронепоезд м бронепоезд, г1аг1ц1ерпошт

бронетанковый, -ая, -ое г1аг1танкийн; ~ые части - гlaгlтанкийн дакъош

бронетранспортёр м бронетранспортёр

бронза ж, тж. собир. борза ; эпоха ~ы - борзанан зама

бронзировать несов., что борза дилла

бронзовый, -ая, -ое борзанан; ~ бюст - борзанан бюст ; ~ век археол. -борзанан оьмар

бронировать несов., что (закреплять за кем-л.) бронь ян, бронировать дан; ~нное место - бронь йина меттиг

бронировать несов., что (покрывать бронёй) гlaгl дилла; ~ованная машина - гlaгl диллина машина

бронхи мн. анат. екъа къамкъаргаш

бронхит м мед. бронхит

броня ж бронь (х1ума ц1арах ч1аг1ъяр я иштта делла кехат)

броня ж 1) ист. гlaгl 2) воен. гlaгl

бросать несов., кого-что, чем кхийса; ~в кого-л. снежками- цхьанна лайн мижаргаш кхийса ; ~ деньги на ветер - ахча хьалатаса; см. тж. бросить

бросаться несов. 1) см. броситься; 2) чем (друг в друга) [вовшашна] кхийса; ~ камнями – т1улгаш вовшашна кхийса ; ~ деньгами - ахча д1асакхийса

бросить сов. 1) кого-что, чем (швырнуть] кхосса; ~ мяч буьрка кхосса 2) что и с неопр. (оставить совсем) дита; (прекратить на время) д1атаса; ~ курить - цигаьрка йита; ~ работу (совсем) болх бита; (на время) болх д1атаса 3) кого-что (покинуть совсем) дита; (на время) д1атаса; ~ жену -зуда йита ; брось!, бросьте!- д1авала!, д1адовла!; дита! (не трогай); д1авалахьа! (перестань); ~ жребий - кхаж таса; ~ оружие - герз охьакхосса; см. тж. кинуть

броситься сов. 1) куда и с неопр. чухьада, чукхоссадала, д1ахьада, д1акхоссадала, д1атасадала; ~ на помощь – г1о дан чухьада; ~ бежать д1ахьада; ~ вперёд - хьалха д1ахьада 2) (спрыгнуть) чуэккха, чукхоссадала; ~ с моста –т1е тlepa чуэккха ; ~ в объятия - мараэккха; ~ на шею - коча хьарча; см. тж. кинуться

броский, -ая, -ое б1аьрла; ~ цвет – б1аьрла бос

бросовый, -ая, -ое прост. (ненужный) ца оьшу; (негодный) ца мега; ~ый товар - ца оьшу товар ; ~ые земли – д1атесна латтанаш; ~ая цена - зене мах

бросок м 1.(по гл. бросить) кхоссар 2. (по гл. броситься) кхоссадалар; ~ вперёд - хьалха кхоссавалар

брошка ж маха

брошюра ж брошюра

брошюровать несов., что, полигр. брошюра ян

брошюровка ж полигр. брошюра яр

брудершафт м: выпить с кем-л. [на] ~- цхьаьнца доттаг1аллин кад мала

брус м 1) т1ай (г1ишлойн) 2) мн. брусья спорт.- брусаш

брусковый, -ая, -ое кепа тоьхна; ~ое мыло - кепа тоьхна саба

брусника ж брусника (кхазарийн тайпа орамат)

брусничный, -ая, -ое брусникан

брусок м 1) (мягкий) аьлха; (грубый) г1айракх; точить нож на бруске- аьлханца урс ирдан 2) (предмет) потта; ~ мыла - сабанан потта

брутто прил. неизм. и нареч. брутто (т1ехьарчийначу х1уманан йозалла)

бруцеллёз м мед. бруцелёз

брызгать несов. 1) (разбрасывать брызги) цинцаш детта; фонтан ~жет- фонтане цинцаш детта 2) что, чем, на кого-что детта; ~гать на цветы водой - зезагашна т1е хи детта

брызгаться несов., чем и без доп. цинцаш детта

брызги мн. цинцаш

брызнуть однокр. 1) (политься) цинцаш тоха; из глаз ~ли слёзы –б1аьргашкара хиш оьхура; из раны ~ла кровь- чевнна чуьра ц1ий туьйхира; ~л дождь – дог1а кхуьйсу 2) что, чем, на кого-что детта

брыкать несов., кого-что, ~ся несов., брыкнуть однокр., кого-что ц1ингаш кхийса, мийраш бетта; лошадь брыкает(ся]- говро мийраш бетта брынза ж нехча

брысь межд. чишт!, цист!

брюзга м и ж, разг. яппарча

брюзгливый, -ая, -ое яппаре

брюзжание с яппарш яр

брюзжать несов. яппарш ян

брюква ж брюква (хасстом)

брюки мн. хеча

брюнет м, ~ка ж брюнет (1аьржачу аматерниг)

брюхо с 1) (животного) гай 2) прост. (живот) гай, т1ингар

брюшина ж анат. ген морд

брюшко с гай (у животных; тж. разг.— живот)

брюшной, -ая, -ое чоьнан; ~ая полость - кийра ;~ой тиф - чоьнан ун

бряцать несов., чем т1ах дан; ~ ложками - 1айгашца т1ах дан

брякнуть однокр. 1) чем т1ах ала 2) (сказать ненужное) далийта; ~ лишнее- совнаха дош далийта

бряцать несов., чем деко; ~ оружием - герзаш деко

бу

бубен м жирг1а; бить в ~ - жирг1а етта

бубенцы мн. горгалеш

бублик м чкъург

бубнить несов. разг. г1ам-г1им дан; ~ себе под нос - ша-шен мера к1ел г1ам-г1им дан

бубновый, -ая, -ое черойн; ~ валет - черойн салти

бубны мн. разг. (ед. ~а ж) черо, ц1ен б1аьрг[аш]; король бубен - черойн паччахь

бугай м обл. буг1а

бугор м гу

бугорок м (возвышенность) гу; (на чём-л.) гуьзалг

бугристый, -ая, -ое гунаш долу

буддизм м рел. буддизм (Китайхь, Японехь, Индокитайхь долу дин) буддийский, -ая, -ое буддийн

буддист м буддист

будет I. 3 л. ед. ч. буд. вр. от быть; 2. в знач. нареч.: ~ тебе! -тоьур ду хьуна!; ~ с него! - тоьур ду цунна!

будильник м самавоккху сахьт; поставить ~ на шесть часов - самавоккху сахьт ялханна xloттo

будить несов. 1) кого самадаккха 2) что в ком, перен. перев. побуд. формой глагола; ~ совесть - эхь хетийта

будка ж бутка; сторожевая ~ - хехойн бутка

будни мн. 1) (не праздничный день) гуттаре 2) перен. (обыденная жизнь) гуттаре

будний: ~ день гуттарлера де

будничный, -ая, -ое, буднишний, -яя, ее гуттарлера; ~ая работа- гуттарлера болх; ~ая еда- гуттарлера даар

будоражить несов., кого-что, разг. карзахдаха

будоражиться несов. разг. карзахдала

будто 1. союз санна; смотрит, ~ живой - схьахьоьжу, дийна волуш санна; уверяет, ~ сам видел - тешалла до, шена гича санна 2. частица 1) (кажется) [схьа]хетарехь; ты мне ~ этого не говорил - ахь соьга, хетарехь, и ца элира 2) вопр. санна; уж ~ ты так спешишь домой?- хьо ц1а ваха сиха волуш санна? ; как ~ [бы]- санна

будущий, -ая, -ее 1. хин долу, т1едог1у; ~ий месяц – т1ебог1у бутт; на ~ий год –т1едог1учу шарахь 2. в знач. сущ. ~ее с т1аьхье, хиндерг; счастливое ~ее - ирсе т1аьхье ; ~ее время грам.- йoгly хан

будущность ж [т1е]хиндерг; ~ города – г1алин т1аьхье; у него блестящая ~ -сирла т1аьхье йолуш ву иза

будь повел. от быть ; ~, что будет!- хирг хир!; ~ здоров! а) (пожелание) могуш лелийла хьо!; б) (при чиханье) хайра!; ~ готов! - кийча хила!

буза ж (напиток) мохса

бузина ж бот. ч1ижарг1а; чёрная ~ - г1ундалг1и

бузотёр м, ~ка ж прост, девнча

буй м мор. буй (гомхе я бойнаш йоьг1на меттиг гойту билгало)

буйвол м гомаш-буг1а

буйволица ж гомаш

буйный, -ая, -ое 1) дера, аьрха; ~ ветер- аьрха мох; ~ нрав - аьрха амал 2) (быстрый) чехка; ~ рост чехка кхиар ; ~ Терек - дера (или буьрса) Терк

буйство с архалла

буйствовать несов. аьрха лела (или хила)

бук м поп

бука м и ж разг. (пугало) б1оба

букашка ж са долу х1ума

буква ж элп; прописная (или заглавная или большая) ~ -доккха элп; строчная (или маленькая) ~ - жима элп

буквально нареч. 1) (дословно) ма-дарра; перевести ~- ма-дарра гоч дан 2) (действительно, на самом деле) ма-дарра аьлча; он не имеет ~ ни одной свободной минуты - ма-дарра аьлча, цхьа минот а мукъа яц цуьнан

буквальный, -ая, -ое ма-дарра; ~ый перевод - ма-дарра гоч; в ~ом смысле слова - ма-дарра долчу маь1нехь

букварь м абат

буквенный, -ая, -ое элпийн; ~ое изображение - элпийн гайтамаш

букет м курс; ~ цветов - зезагийн курс

букинист м букинист (лелийначу я, ширчу книгашца махбархо)

букинистический, -ая, -ое букинистически; ~ магазин - букинистически туька

буковый, -ая, -ое попан; ~ лес - попан хьун

букса ж тех. букса

буксир м 1) (судно) буксир (бурам текхо кема) 2) (канат) буксир (тlаьхьатосу трос); тянуть ~ом - буксирца текхо ; взять кого-л. на ~ -цхьаъ буксирца такхо

буксирный, -ая, -ое буксиран; ~ пароход -буксиран хикема

буксировать несов., что т1аьхьатаса

буксировка ж т1аьхьатасар

буксовать несов. хьийзаш латта, буксовать дан

булава ж чхьонкар

булавка ж хьалха буллу маха; английская ~ - ингалсан маха

булавочный, -ая, -ое механ; с ~ую головку- механ коьрттал; ~ый укол -маха 1оттар

буланый, -ая, -ое 1ожа; ~ая лошадь - 1ожа говр

булат м уст. 1) (сталь) болат 2) (клинок) шаьлта

булка ж булка; сдобные ~и - мерза булканаш

булочная ж сурсатийн туька

бултых разг.: ~ в воду – ч1охх-аьлла хи чуэккха

бултыхаться несов. разг.: ~ в воде - хи чу керча

бултыхнуться однокр. разг.: ~ в воду - хи чу эккха

булыжник м т1улг

булыжный, -ая, -ое т1улг биллина; ~ая мостовая – т1улг биллина урамнекъ

буль-буль звукоподр. булкъ-булкъ

бульвар м бульвар

бульварный, -ая, -ое 1) бульваран 2) перен. сийсаза; ~ роман - сийсаза роман

бульдог м бульдог (ж1аьлин тайна)

бульдозер м бульдозер (латта тoттy трактор)

бульдозерист м бульдозерист, бульдозерхо

бульканье с булкъ-булкъ бахар

булькать несов. булкъ-булкъ баха

булькнуть однокр. булкъ ала

бульон м чорпа; куриный ~ - котаман чорпа

бум м разг. неодобр. (шумиха) гlap-гloвгla

бумага ж кехат; папиросная ~а - цигаьркан кехат; писчая ~а - йозанан кехат; ценные ~и - деза (или мехала) кехаташ

бумажка ж 1) уменьш. кехатан цуьрг 2) разг. кехат; пятирублёвая ~- пхеа соьман кехат

бумажник м бумаьштиг

бумажный, -ая, -ое кехатан; ~ая фабрика - кехатан фабрика; ~ые деньги -кехатан ахча ; ~ая волокита - кехатийн татигота

бумазейный, -ая, -ое бумзин; ~ое платье - бумзин коч

бумазея ж бумзи

бункер м кхимар, бункер; ~ для угля – к1ора бухку кхимар; ~ комбайна -комбайнан кхимар

бункеровать несов., что кхимар чу дохка

бункеровка ж кхимар чу дохкар

бунт м бунт

бунтарский, -ая, -ое бунтхойн, бунтхочун; ~ дух - бунтхочун са бунтарство с бунт айар

бунтарь м бунтхо

бунтовать несов. бунт ян (или айа)

бунтовщик м, ~ца ж бунтхо

бур м тех. бур (буру туху инструмент)

бурав м буру

буравить несов., что буру хьийзо

буран м дарц

бурда ж разг. буркъаш

бурдюк м кит

буревестник м зоол. буревестник (олхазаран ц1е) ; ~ революции -революцин буревестник

бурелом м кегъелла дечигаш

бурение с буру тохар

буреть несов. бора хила

буржуа м нескл. буржуа, буржуй

буржуазия ж буржуази; мелкая ~ - къен буржуази; крупная ~ - хьоле буржуази

буржуазно-демократический, -ая, -ое буржуазин-демократин

буржуазный, -ая, -ое буржуазин; ~ые партии - буржуазин партеш

бурильный, -ая, -ое буру туху; ~ая машина - буру туху машина бурильщик м, ~ца ж бурутохархо

бурить несов., что буру детта; ~ нефтяную скважину - мехкадаьттанна буру детта

бурка ж верта

бурки т.к. мн. (обувь) б1оржамаш

буркнуть однокр. бур-бур ала

бурлак м бурлак (мацах: хикеманашна воьжна лело стаг)

бурливый, -ая, -ое карзахдаьлла; ~ые волны - карзахъевлла тулг1еш

бурлить несов.: море ~т – х1орд карзахбаьлла

бурный, -ая, -ое 1) (о море) буьрса, карзахдаьлла 2) (быстрый) тж. перен. чехка; ~ая река - чехка хи; ~ый рост промышленности - промышленностан чехка кхиар 3) перен. (сильный) ч1ог1а; ~ый спор – ч1ог1а къовсам; ~ые аплодисменты – ч1ог1а т1араш деттар

буровик м бурутохархо

буровой, -ая, -ое I. буру туху; ~ая вышка - буру туху вышка; ~ой инструмент - буру туху инструмент; ~ой участок - буру туху меттиг; ~ой мастер - буру туху говзанча 2. в знач. сущ. ~ая ж вышка

бурун м 1) (волна) бурун (чопанан тулг1е) 2) (барханы) бурун, г1амарш

бурунный, -ая, -ое: ~ая степь - г1амарийн аре

бурчать несов. разг. 1) (говорить невнятно) бур-бур дан 2) в животе ~ит -чуьйраш къекъа

бурый, -ая, -ое бора; ~ медведь - бора ча

бурьян м къух, яраш

буря ж (буран) дарц; (ураган) шайт1анан мох; песчаная ~ -г1амаран дарц; пыльная ~ - ченан дарц ; ~ негодования - реза цахиларан к1урк1амани

бурятский, -ая, -ое бурятийн; ~ язык -бурятийн мотт

буряты мн. (ед. ~т м, ~тка ж бурят) буряташ

бусина, бусинка ж туьти

бусы мн. туьтеш

бутафория ж бутафори (пьеса xloттo сценин г1ирс; витринашкахь товаран метта xloттo х1ума)

бутафорский, -ая, -ое бутафорин

бутерброд м бутерброд, цастар; ~ с икрой - 1ов йиллина бутерброд бутон м силам

бутсы мн. (ед. ~а ж) бутсаш (футболах ловзуш юху мачаш)

бутуз м разг. бупп1аз

бутылка ж шиша

бутылочный, -ая, -ое шишанан; ~ое пиво- шишанан йий ; ~ый цвет –таь11ина-баьццара бос

бутыль ж доккха шиша

буфер м буфер (д1акхетар малден г1ирс)

буферный, -ая, -ое буферан ; ~ое государство - буфферни пачхьалкх буфет м в разн. знач. буфет

буфетчик м, ~ца ж буфетхо

бух 1. межд. звукоподр. (о звуке) б1ов, бов 2. в знач. сказ. прост. (о падении): ~ в яму – г1апп-аьлла ор чу воьжи

буханка ж буханка (кепа тоьхна бепиг)

бухать несов. разг. б1ов (или бов) баха; ~ют пушки - яккхийчу тоьпаша бов боху

бухаться несов. разг. б1ов дан

бухгалтер м бухгалтер

бухгалтерия ж бухгалтери

бухгалтерский, -ая, -ое бухгалтерин; ~ учёт - бухгалтерин хьесап

бухнуть несов. 1.(разбухать) деста; дерево ~ет от сырости - дечиг еста т1уналла 2. однокр. разг. б1ов (или бов) ала

бухнуться однокр. разг. охьакхета, чу кхета; ~ в канаву - саьнгар чу кхета

бухта ж бухта (хикеманаш лаьтта айма)

бухты-барахты разг.: сделать что-л. с ~ - хьапар-чупар аьлла цхьа х1ума дан

буча ж прост. 1алаг1ожа; поднять ~у - 1алаг1ожа айа

бушевать несов. прям. и перен. карзахдала; море ~ло – х1орд карзахбаьллера

бушлат м бушлат (матросийн исхарин куртка)

буян м разг. чуьраваьлларг

буянить несов. разг. чуьрадала

бы

бы (б) частица — яханчу хенан хандешнашца цхьаьнакхете саттамаш бо: 1) хила тарлурш долу дар билгалдеш -хьара; я поехал бы, если бы было время - со г1yp вара, йиш хиллехьара 2) г1иллакхехь хила лууш =хьара; ты прилёг бы - аг1орвалахьара хьо 3) дацардош «не» юкъа а далош =хьара; если бы не намекнули, ему бы не догадаться - хьаха ца динехьара, дага а дог1ур дацара цунна

бывало вводин. сл. деца хьуна; (иногда) наггахь (юкъадало дош); сядет, ~, и начнёт рассказывать - охьа а хуий, деца хьуна, волалора дийца; в молодости, ~, он охотился на волков - жимчохь, наггахь, берзалошна талла оьхура иза

бывалый, -ая, -ое х1уманаш гина, лелла, х1уманаш лайна; ~ солдат – х1уманаш лайна салти

бывать несов. хила; ~ет и так - иштта а хуьлу; он часто ~ет в театре - и кест-кеста театрехь хуьлу; вечером я всегда ~ю дома - сарахь гуттар ц1ахь хуьлу со ; как ни в чём не ~ло – х1умма а ца хилча санна

бывший, -ая, -ее хилла; ~ директор - хилла директор

бык м сту ; взять ~а за рога - катоьхна г1уллакх д1адоло; здоров как ~ -буг1а санна могуш; упёрся как ~ вир санна юхаг1ерта

бык м (опора моста) ког

былина ж илли, былина

былинка ж хелиг

было частица доьлла; пошёл ~, но остановился – д1аваха а воьлла сецира

былой, -ая, -ое 1. д1адаьлла; ~ое время – д1аяьлла зама; ~ая слава –д1адаьлла сий 2. в знач. сущ. ~ое с хилларг; вспомнить ~ое - хилларг дагалеца

быль ж хилларг; это не сказка, а ~ иза туьйра дац, хилларг ду

быльё с: ~м поросло – д1адахна д1адаьлла

быстрина ж чехкалла

быстроглазый, -ая, -ое - б1аьрг чехка; ~ая девушка – б1аьрг чехка йо1

быстрокрылый, -ая, -ое – т1ам сиха; ~ая птица – т1ам сиха олхазар быстроногий, -ая, -ое ког маса

быстрота ж чехкалла, сихалла, масалла

быстроходный, -ая, -ое чехка лела, сиха лела, маса лела; ~ое судно -чехка лела кема; ~ый комбайн - маса лела комбайн

быстрый, -ая, -ое 1) (скорый) сиха, чехка, маса; ~ое вращение - чехка хьийзар; ~о (нареч.) бегать - сиха вада 2) (происходящий в короткое время)- сиха, чехка; ~ый рост промышленности - промышленностан чехка кхиар

быт м дахар; новый ~ керла дахар; в ~у - дахарехь

бытие с филос. хилам; ~ определяет сознание - хиламо билгалбоккху кхетам

бытность ж уст.: в ~ мою в городе - со г1алахь волуш

бытовать несов. [долуш] хила; эти слова ~уют в языке - и дешнаш маттахь долуш ду

бытовой, -ая, -ое дахаран; ~ые условия - дахаран хьелаш; ~ой роман -дахаран роман

быть несов. 1) в разн. знач. хила; я буду дома - со ц1ахь хир ву; не было свободного времени - мукъа хан яцара; у него был сын - цуьнан к1ант хилла; заседание будет завтра - кхеташо кхана хир ю 2) (в составном сказуемом; в настоящем времени опускается) хила; вечер был тёплый -суьйре йовха яра; он будет студентом - и студент хир ву ; что будет то будет - хирг хир; должно ~ хила мега; см. тж. есть

бычачий, -ья, -ье, бычий, -ья, -ье стеран; бычачья кожа - стеран не1

бычок 1 м (молодой бык) cтapгla

бю

• бюджет м бюджет (стеган я организацин билггалчу ханна д1едог1учун-д1адоьдучун х1оттийна ларам, смета); ~ семьи - доьзалан бюджет

• бюджетный, -ая, -ое бюджетан

• бюллетень м в разн. знач. бюллетень (1 юкъараллин маь1нехь долчу х1уманан боцца хаам; 2 рожаза арахоьцучу литературин ц1е; 3. харжамийн кехат; 4 цомгуш хиларна мукъавуьту кехат)

• бюро — бюра (бюро то чеченского бюра), 1 с нескл. в разн. знач. бюро; справочное ~ - хаттараллин бюро

• бюро 2 с нескл. (стол) бюро (йозанан белхаш бен я кехаташ ларден шун)

• бюрократ м, ~ка ж — даржахо

• бюрократы м, ~ка ж — даржахой

• бюрократизм м — даржоран

• бюрократический, -ая, -ое бюрократически; ~ий строй - бюрократически д1ах1оттам; ~ая машина - бюрократически машина

• бюст м — бюстан (бюстан означает на чеченском языке бюстан - соизмерил), 1) (скульптура) бюстан (доьхка я накха ма-барра дина стеган коьртан сурт); ~ героя - турпалхочун бюстан 2) (грудь) накха (зударийн) "бюстан хьал тlийра" - бюстгальтер м бюстгалтер

бя

• бязевый, -ая, -ое боьзан

• бязь ж боз