Баварин географ
«Баварин географ» (лат. Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii — «Дунайл къилбаседехьа йолу областех а, гӀалех а лаьцна йаздар»[1][2][3]) — IX бӀешарахь Франкийн пачхьалкхан малхбалехьа даьхна дукхаха дерш славянех схьадевлла къаьмнийн а, тайпанийн а исписка.
Шина агӀон тӀера кехат зорба карийна 1722 шарахь Баварин пачхьалкхан библиотекехь (Мюнхен), цигахь хӀинца а Ӏалашдеш ду. Иза куьйгайозан тӀейаздина ду, чулацам Боэцийн геометрех лаьцна трактат. Баварин герцога эцна иза 1571 шарахь Шедель Германан (1410-85) антикваран архивца цхьаьна. Ӏилман йукъа иза йаьккхина Мюнхенера французийн векало графа Луи Габриэль дю Бюа-Нансес, зорба тоьхна XVIII бӀешарахь, ткъа французийн матте гочйайтина. ЦӀе «Баварин географ», карийначу меттиган цӀарах, йелла документан полякийн йаздархочо а, Ӏилманчо а Потоцкий Яна 1796 шарахь[4]. Российн историографехь иэсан текст дуьххьара лелийна [[Карамзин, Николай Михайлович|Н. М. Карамзина] (дю Бюан гоччамцане).
Испискан историн маьӀна, цуо ло цхьацца европин къаьмнаштдеха меттиг йа уьш хилар IX бӀешеран хьалхарчу декъехь. Иштта хьажарца мехала бу хаам лулахь бехачу хазарийн (Caziri) тайпанан Ruzzi, цунна чохь го русь къам.
Исписка хӀоттийна терахь[нисйе бӀаьра | нисйе]
| Историк | Терахь |
|---|---|
| П. Шафарик | 866—890 шерашна йукъахь |
| В. Фрице | 844 шеран тӀехьа |
| Г. Ловмянский | 840—870 шерашна йукъахь |
| Л. Гавлик[cs] | 817 шо |
| М. Б. Свердлов | 840—870 шерашна йукъахь |
| Л. Дралле | 795 шо |
| В. Гюзелев | 830—840 шерашшан |
| П. Раткош | 833—890 шерашна йукъахь |
| Й. Херрман | 850 шо кхаччалц |
| А. В. Назаренко | 70-гӀа шерашна йуьххьехь IX бӀешеран |
Швецино хӀу дийна Христовн дешца (Sueui non sunt nati, sed seminati) бохуш, исписка хьахайар, иза 829 шерал хьалха хӀоттийна йу бохург ду, оцу хенахь сий. Ансгар кхоьллина Швецехь хьалхара керсталлин йукъаралла паччахьан кертахь Хогера Бьёрн[6][7].
850 шарахь исписка йукъатуьйхира алсамо йоккха куьйгайозанна, иза долахь дара Боденан Ӏам тӀера Рейхенау килсин.
Цигара схьа, «Баварин географо» тептар йаздина 850 шо кхачале[8].
Орфографи[нисйе бӀаьра | нисйе]
Йуккъера бӀешаран латинехь u элп леладора мукъа аз /u/, иштта мукъаза аз /v/ билгала доккхуш. Нагахь элп v леладахь, дош долалучу меттигехь мукъа аз /u/ долчохь а, иштта мукъаза аз /v/ долчохь а[9]. «Баварин географехь» элп v ца лелало (масала, Bruzi тайпа гойтуш, undique дешан йуьххьехь дика го элп u).
Чулацам[нисйе бӀаьра | нисйе]
Исписка хӀоттийна латитнин маттахь, цуьнан цӀе йу «Descriptio ciuitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii», иза бохург ду «Дунайн къилбаседехьа йолу областех а, гӀаланех а лаьцна йаздар». ЦӀе испискан хьалхарчу декъанна йу, цигахь дагардо IX бӀешерера, Франкийн империн малхбален дозанера славянийн тайпанаш; массо и цӀераш дика идентификаци йан луш йу. ШолгӀачу испискан декъехь франкийн малхбален арахьара лулахой, кхузахь уьш муьлш бу чӀогӀа хала къастало.
ЦӀерийн «Баварин географан» хьалхара дакъа къилбаседара къилбехьа доьдуш ду, Любецан лиманера Дунайн тӀе. тайпанаш далийна кхузахь шина параллелан могӀанца[10]:
Испискехь гойту иштта дукхаха долу тайпанийн «гӀаланаш». Испискан бацбина чулацам тайпанаш латинин маттахь дагардеш:
(1) Данашна уггаре гергахь хевшинарш, олу царех Nortabtrezi.
(2) Vuilci.
(3) Linaa.
(4-6) Царна гена боццуш хевшина, Bethenici, Smeldingon, Morizani олуш берш.
(7) царна улле хевшина, Hehfeldi олуш берш.
(8) царна уллехь йу область, цӀе Surbi олуш йолу.
(9) царна уллехь — Talaminzi олуш берш.
(10) Betheimare.
(11) Marharii.
(12) Vulgarii.
(13) Merehanos. ХӀокху областан доза ду вайн латтаца (франкийца).Уьш бу, царна уллехь бехарш.
(14) Osterabtrezi.
(15) Miloxi.
(16) Phesnuzi.
(17) Thadesi.
(18) Glopeani.
(19) Zuireani.
(20) Busani.
(21) Sittici.
(22) Stadici.
(23) Sebbirozi.
(24) Vnlizi.
(25) Neriuani.
(26) Attorozi.
(27) Eptaradici.
(28) Vuillerozi.
(29) Zabrozi.
(30) Znetalici.
(31) Aturezani.
(32) Chozirozi.
(33) Lendizi.
(34) Thafnezi.
(35) Zeriuani, царех цхьаьнан паччахьалла ду, дерриг славянийн тайпанаш схьадевлла, цара дийцарах, схьа а девлла, схьа а дог\у.
(36) Prissani.
(37) Velunzani.
(38) Bruzi.
(39) Vuizunbeire.
(40) Caziri.
(41) Ruzzi.
(42) Forsderen.
(43) Liudi.
(44) Fresiti.
(45) Serauici.
(46) Lucolane.
(47) Vngare.
(48) Vuislane.
(49) Sleenzane.
(50) Lunsizi.
(51) Dadosesani.
(52) Milzane.
(53) Besunzane.
(54) Verizane.
(55) Fraganeo.
(56) Lupiglaa.
(57) Opolini.
(58) Golensizi.
Къам русь хьехадар[нисйе бӀаьра | нисйе]
Текстехь хьахийна Кацираш (хазараш) шайн 100 гӀаланца, Руцци (Ruzzi — русь), ца кхета славянийн тайпанаш — Форсдерен лиудаш, Фреситаш, Серавицаш, Луколанаш; цул тӀехьа — Унгарш (этниконо билгалбоху мажарой, йелла славянаш барца), Вислянаш — Вислин майданара полякийн тайпа — кхин а малхбузен славянийн тайпанаш[11]. Руцци къомо, А. В. Назаренкон хетарехь, цхьа этносан йа политикин кхоллам кхоллам цӀе «русь» йолуш[12], В. Я. Петрухинан хетарца — къам русь, ду скандинаваш[11]. Ӏилманчаша, IX бӀешеран шолгӀачу декъера цхьацца талламчаша терахь хӀоттадо «Баварин географан» 829 а, 850 а шерашна йукъахь олий,[13]. И терхьаш Малхбален Европехь скандиваш хиларан хаамашца нисбо. Нагахь хьост IX бӀешеран шолгӀачу декъехь йаздинехь века, цуо гайта тарло русан лулахь хазараш хилар, цара Киев хӀинцале схьайаккхар гойту[11].
Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- ↑ Nalepa J. Geograf Bawarski // Słownik starożytności słowiańskich. — Wrocław: Ossolineum, 1964. — T. II. — S. 93.
- ↑ Назаренко А. В. «Баварский географ» // Древняя Русь в свете зарубежных источников. Хрестоматия. — М.: Русский Фонд Содействия Образованию и Науке, 2010. — Т. IV. Западноевропейские источники. — С. 25.
- ↑ Назаренко А. В. «Баварский географ» // Древняя Русь в средневековом мире: Энциклопедия / Институт всеобщей истории РАН; Под ред. Е. А. Мельниковой, В. Я. Петрухин. — М.: Ладомир, 2014. — С. 47.
- ↑ J. Potocki. Fragments historiques et geographiques sur la Scythie, Sarmatie, et les Slaves. Brunsvic, 1796
- ↑ Woytowycz L. «Баварський Географ»: спроба локалізації cлов’янських князівств у IX століттi Архивйина 2017-08-22 — Wayback Machine // Średniowiecze Polskie i Powszechne. — 2010. — T. 2 (6). — S. 37.
- ↑ Koch, Christopher W. The Revolutions of Europe Архивйина 2016-10-03 — Wayback Machine. Whiltaker and Co, 1839, p. 241
- ↑ Sprague, Martina. Sweden: An Illustrated History Архивйина 2016-10-03 — Wayback Machine. Hippocrene Books, 2005, p. 50
- ↑ Херрман, И. Анализ данных Баварского Географа с точки зрения немца Архивйина 2016-03-04 — Wayback Machine. «ХӀинца Мюнхенан пачхьалкхан музей чохь Ӏалашдеш долу, куьйгайаздина тептаран истори, йерриг хууш йац. ТӀаккха а хӀоттийна лара мега, тӀехь „Descriptio“ долу кехаташ 149 а, 150 а, 850 ш. гергга йукъатоьхна кхин а шуьйрачу куьйгайозанна, иза дара Бодензейан тӀера Рейхенау килсехь. Цигара схьа, „Descriptio“ кхолладелла 850 шо кхачале»
- ↑ Mantello, Frank Anthony Carl; Rigg, A. G. Medieval Latin: An Introduction and Bibliographical Guide Архивйина 2017-01-07 — Wayback Machine. CUA Press, 1996, pp. 79-82. «In comparison with medieval vernacular languages, the spelling of Medieval Latin was relatively stable and conservative. Divergences from Classical Latin practice cause few problems, once the main points are understood. Until the seventeenth and eighteenth centuries the letter forms i/j and u/v were not used, as now, to distinguish vowels and consonants: u was normal for both the vowel /u/ and the consonant /v/; v, if used at all, is in initial place for both /u/ and /v/, e.g. vnde.»
- ↑ Rozpravy Československé akademie věd: Řada společenských věd Архивйина 2016-10-03 — Wayback Machine. T. 66, Academia, 1956, s. 61
- ↑ 1 2 3 Петрухин, 2014, с. 120—121.
- ↑ Баварский географ, прим. 18 // Сост. пер. и коммент. А. В. Назаренко Древняя Русь в свете зарубежных источников. Хрестоматия. — М., 2010. — Т. 4. Западноевропейские источники.
- ↑ Woytowycz L. «Баварський Географ»: спроба локалізації cлов’янських князівств у IX століттi Архивйина 2017-08-22 — Wayback Machine // Średniowiecze Polskie i Powszechne. — 2010. — T. 2 (6). — S. 37.
Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Горский А. А. Баварский географ и этнополитическая структура восточного славянства // Древнейшие государства Восточной Европы: Материалы и исследования. 1995 год. — М.: Наука, 1997. — С. 271—282.
- Назаренко А. В. «Баварский географ» // Древняя Русь в свете зарубежных источников: Хрестоматия. — М.: Русский Фонд Содействия Образованию и Науке, 2010. — Т. IV. Западноевропейские источники. — С. 25—30.
- Назаренко А. В. «Баварский географ» // Древняя Русь в средневековом мире: Энциклопедия / Институт всеобщей истории РАН; Под ред. Е. А. Мельниковой, В. Я. Петрухин. — М.: Ладомир, 2014. — С. 47—48.
- Назаренко А. В. Происхождение «Баварского географа» и его данных о народах Восточной Европы / Назаренко А. В. Русь и Германия в IX—X вв. // Древнейшие государства Восточной Европы: Материалы и исследования. 1991 год. — М.: Наука, 1994. — С. 35—61.
- Петрухин В. Я. Русь в IX—X веках. От призвания варягов до выбора веры. — 2-е изд., испр. и доп.. — М.: Форум : Неолит, 2014. — 464 с.
- Херрман Й. Ruzzi. Forsderen liudi. Fresiti: К вопросу об исторических и этнографических основах «Баварского географа» (первая половина IX в.) // Древности славян и Руси. — М.: Наука, 1988. — С. 163—169.
- Fritze W. H. Geographus Bavarus // Lexikon des Mittelalters. — Stuttgart: J. B. Metzler, 1999. — Band 4. — Sp. 1269—1270.(нем.)
- Lowmiański H. O pochodzeniu Geografa Bawarskiego // Roczniki Historyczne. — 1955. — Roc. XX (1951—1952). — S. 9—58.(поляк.)
- Nalepa J. Geograf Bawarski // Słownik starożytności słowiańskich. — Wrocław: Ossolineum, 1964. — T. II. — S. 93—94.(поляк.)
- Woytowycz L. «Баварський Географ»: спроба локалізації cлов’янських князівств у IX століттi // Średniowiecze Polskie i Powszechne. — 2010. — T. 2 (6). — S. 35—66.(укр.)
- Zakrzewski S. Opis grodów i terytoryów: Z północnej strony Dunaju czyli t. z. Geograf Bawarski. — Lwow, 1917. — 80 s.(поляк.)
Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Geographus Bavarus Фото оригинала
- Geographus Bavarus Текст оригинала
