Акхарой

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Акхарой
Ма-йарра убарТасманин мелӀаЦхьогалан тарсалБиргӀацергБукъ тӀебаьлла китӀаламат доккха броненосецВиргинин опоссумХьекъале адамКӀайн гай долу моьлкъаМалайн тӀергӀатӀамСедамараБурчелловн зебраӀаламат йоккха кенгуруКъилбаседин хӀордан цӀомбергСаваннин цӀомбергКъилбаседин сайЙоккха пандаПетерсан цӀоьман жӀаьлаMammal Diversity (Theria).png
Суьртах лаьцна
Ӏилманан классификаци
Дуьненайукъара Ӏилманан цӀе
Theria Parker & Haswell, 1897
Инфраклассаш

А́кхарой[1][2], йа дийна дуьненна тӀе йовларш[1][3], йа те́реш[2] (лат. Theria), — декха дийнатийн дерриг таханлера дийна дуьненна тӀедовлу декха дийнаташ цхьаьнатуху бухара класc, цара кӀорнеш йо тевна а ца дуьллуш (царна йукъахь плацентин а, гай-тӀоьрмигнаш а). Дерриш декха дийнаташ, адамаш тӀехь, — акхарой йу. Декха дийнаташна йукъахь акхаройн бухара классан дуьхьала хӀоттийна хӀоьаш доху хьалхара акхаройн бухара класс. Цхьацца (дукхаха дерг — ширйеллачу) классификацешкахь Декха дийнаташ а, Акхарой а терминаш синонимаш йу, ткъа акхарошна лелайо термин Бакъ акхарой; оцу классификацешкахь хьалхара акхарой акхаройн бухара класс йу[4].

Акхаройн векалийн арахьара лергаш хуьлу (уьш доцуш а хуьлу цхьацца хин дийнаташ, масала, бакъ тюленаш), церан кӀорнеш некхах йекхаш хуьлу, церан хуьлу хьорка, цуо церан леларан ницкъ тӀетуху (хьорка йац, тӀехьара когаш дӀадевллачеран — киткепарчеран, пиллигкогашдолчеран, сиренийн). Акхаройн классификаци цергаш вовшехлатаран суьртаца хӀоттайо.

Этимологи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дош схьадаьлла «акха» йа «экха» (орам) + р (суффикс) + ой (чаккхе).

Классификаци[нисйе бӀаьра | нисйе]

Декха дийнатийн йу дукха классификацеш. Инфраклассан тӀегӀанера ламастан классификаци лахара кепехь йу[5]:

Кладограмма[нисйе бӀаьра | нисйе]

Молекулин анализца йолу декхачу дийнатийн филогени:

Декха дийнаташ
Цкъачекхдолийла дерш

Бедамеранаш Ornithorhynchus anatinus



Ехиднинаш Zaglossus bartoni



Дийна дуьненна тӀе довлурш
Гай-тӀоьрмигнаш

ОпоссумашA hand-book to the marsupialia and monotremata (Plate XXXII) (white background).jpg




AustralidelphiaMacropodidæ



Ценолесташ Phylogenetic tree of marsupials derived from retroposon data (Paucituberculata).png




Плацентинаш
Atlantogenata
Афротереш

Ахбергнаш Elephas maximus Trichechus



AfroinsectiphiliaThe animal kingdom, arranged according to its organization, serving as a foundation for the natural history of animals (Pl. 18) (Chrysochloris asiatica).jpgRhynchocyon chrysopygus-J Smit white background.jpg



Ксенартраш

Броненосцаш Dasypus novemcinctus



Йуьзинацергашшйоцурш Myrmecophaga tridactyla




Бореоэутереш
Эуархонтоглираш
Эуархонташ

ТупайашDie Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen (Plate 34) (white background).jpg


Маймалкепарнаш

ТӀергӀатӀемашCynocephalus volans Brehm1883 (white background).jpg



МаймалшCebus olivaceus Homo sapiens




Цостукепарнаш

Цостурш Rattus



Пхьагалкепарнаш Lepus




Лавразиатереш

Сагалматашдуурш Talpidae


Scrotifera

КуьйгатӀемашдерш Desmodontinae


Ферунгуляташ
Бергашйерш

Китошалабергийнаш Capra walie Eubalaena glacialis



Шалабергийн йоцурш Equus quagga Diceros bicornis



Ferae

Панголинаш Manidae



Деранаш Acinonyx jubatus Zalophus californianus










ТӀаьххьара талламаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

1997 шерал тӀаьхьа карийна шира тереш (масала, эомайя[6], синодельфис[7], юрамайя[8][9]), иштта кхин а лерина йина хьалха хиллачу хаамийн анализо далийра Акхарой бухара классан эволюцин а, филогенин а хьажар хаъал хийцаделла хиларе. Иштта, дикка хийцаделира Holotheria тобанан маьӀна, иза Маккеннин а, Беллан а цхьаьнатоьхна йара кхоъ бухара тоба: Chronoperatidae[en] доьзал а, Kuehneotheria а, Trechnotheria а «тӀехулара легионаш» а. Хьалхара ши бухара тоба декха дийнатийн гӀадах цкъадехьадаларанчел хьалха дӀакъаьстаний хиинчул тӀаьхьа, оцу тобанан чухоам хаъал шорбира: хӀинца цунна чохь йу хьахийна ши бухара тоба а, Mammalia[10] классан йерриг краун-тоба а. Молекулин филогенетикин кхиамаш бахьнехь хаъал нисдира гай-тӀоьрмигчеран а, плацентинчеран а филогени[11][12].

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. 1 2 Кеп:Книга:Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие». Кн. 2
  2. 1 2 Кэрролл Р. Палеонтология и эволюция позвоночных: В 3 т. Т. 2. — М.: Мир, 1993. — С. 254. — 283 с. — ISBN 5-03-001819-0.
  3. Кеп:Книга:Разнообразие млекопитающих
  4. Наумов Н. П., Карташёв Н. Н. Зоология позвоночных. Ч. 2. Пресмыкающиеся, птицы, млекопитающие. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 165—167. — 272 с.
  5. Vaughan T. A., Ryan J. M., Czaplewski N. J.  Mammalogy. 5th ed. — Sudbury, Massachusetts: Jones & Bartlett Learning, 2011. — 750 p. — ISBN 978-0-7636-6299-5.
  6. Ji Qiang, Luo Zhe-Xi, Yuan Chong-Xi, Wible J. R., Zhang Jian-Ping, Georgi J. A.  The Earliest Known Eutherian Mammal // Nature, 2002, 416. — P. 816—822. — DOI:10.1038/416816a.
  7. Luo Zhe-Xi, Ji Qiang, Wible J. R., Yuan Chong-Xi.  An Early Cretaceous Tribosphenic Mammal and Metatherian Evolution // Science, 2003, 302 (5652). — P. 1934—1940. — DOI:10.1126/science.1090718.
  8. Luo Zhe-Xi, Yuan Chong-Xi, Meng Qing-Jin, Ji Qiang  A Jurassic Eutherian Mammal and Divergence of Marsupials and Placentals // Nature, 2011, 476. — P. 442—445. — DOI:10.1038/nature10291.
  9. Млекопитающие «потеряли» свою сумку 160 миллионов лет назад — учёные(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  10. Luo Zhe-Xi, Kielan-Jaworowska, Cifelli, 2002, p. 4.
  11. Nilsson M. A., Churakov G., Sommer M., Van Tran N., Zemann A., Brosius J., Schmitz J.  Tracking marsupial evolution using archaic genomic retroposon insertions // PLoS Biology (Public Library of Science), 2010, 8 (7): e1000436.
  12. O'Leary M. A., Bloch J. I., Flynn J. J., Gaudin T. J., Giallombardo A., Giannini N. P., Goldberg S. L., Kraatz B. P., Luo Zhe-Xi, Meng Jin, Ni Xijun, Novacek M. J., Perini F. A., Randall Z. S., Rougier G. W., Sargis E. J., Silcox M. T., Simmons N. B., Spaulding M., Velazco P. M., Weksler M., Wible J. R., Cirranello A. L.  The placental mammal ancestor and the post–K-Pg radiation of placentals // Science, 2013, 339 (6120). — P. 662—667. — DOI:10.1126/science.1229237.

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Викидошаман логотип
Викидошам чохь бу йаззам «экха»