Бамба (гӀирс)

Бамба

Бамба — бамбин хӀуш къовлу ораматан тай; ораматийн тайнех уггаре даьржина ладаме а, бораха а бу.

Оьрсийн техникин литературехь XIX бӀешеран шолгӀа декъе кхаччалц «бамба» дешан меттана лелайора «бамбин кехат» термин, их ахӀинца а йисина дешнашкахь: бамбин кехатан кӀади, бамбин кехатан промышленность, кхин а.

ХӀоттам

Бамбин тай цхьа ораматан клетка йу, иза кхуьу хӀун чкъуьйригах. Цхьаьна тайн стоммалла — 15—25 мкм; цуьнан дохалле хьаьжжина (5 – 60 мм), цунах кечдина эханган классификаци йо доца тай, йуккъера тай, дуткъа тай олий, цул тӀаьхьа тайп-тайпана кечйо. Тай йеса шен семан гуонаха хьаьрчина биргӀа йу (1 мм йукъахь 7—10-зза). Тай кхиаре хьаьжжина, ӀаьӀа целлюлоза, тӀаккха тайн чӀогӀалла тӀекхета. Химин хӀоттамца 95 % лаьтта целлюлозех, йисина 5 % — даьттан а, минералийн а эдарш ду.

Башхалош

Бамба шолгӀа кечбина таро хиларан кодийн сийлалла

• Йу лакхара гигроскопалла (тӀуналла озоран таро). Тай дистича доккха хуьлу шен чухоамца 40 % гергга. Кхечу кӀадех къаьсташ, бамбин чӀогӀалла тӀунбелча лагӀ ца ло, ткъа тӀекхета (15 % гергга).
• Шен чӀогӀаллица буста мегар ду дарица (нагахь натуралан тайнийн датӀаран Ӏаткъам буьстича); чӀогӀаллица ормил оьшу, амма тоьлу тӀергӀал.
• Муьлхха а натуралан кӀади санна, экаме ду серлонна — 940 сахьтехь маьлхан зӀаьнарша Ӏаткъам бинехь чӀогӀалла шозза охьайолу.
• Дарел алсама экама ду йехачу хенахь лакхара температурийн Ӏаткъамна — кхаа дийнахь-бусий 150 °C дохдина лаьттича чӀогӀалла шозза охьайолу.
• Йовхонан пластикалла йу — дохдинчул тӀаьхьа таро йу кеп «дагахь латто» (кхечу дешнашца аьлча — иту тохало), цуо таро ло бамбин костюман кӀадешна синтетикин тайнаш йукъатоха, иза тодархьама.
• Тайн бе́са хӀоттам хиларна дика йовхолатторан амалаш йу.
• КӀадеш кеч а ца деш атта хьерча а хьерча, даа а ло; даадаларна дуьхьала латтар тодо тӀе синтетикин кӀадеш тухий (капрон); лакхара хьерчар дӀадоккху карбамидоформальдегидан йа меламинформальдегидан силамца ца хьерчийта болх бой.
• Кхин натуралан тайш санна, ца деша органикин дашоргаш чохь (масала, зингатийн мусталлаш, къонзин, спирт чохь), цуо таро ло и атта карош йолу реактиваш кӀадеш тӀера томмагӀаш дӀадохуш лело. Амма, экама ду Органикин доцу мусталлашна а, щелочашна а; щелочашца кечдо (масала, дагош долу натрца), кӀадеш деш лела а до (хьаьжа Мерсеризаци).
• Экаме ду микроорганизмашна (кхечу дешнашца аьлча — дахкало).

Богучу хенахь бамбанах йолу дагийна кехатан хьожа. ТӀуналлин-йовхонан кечдаран маго температура — 130 °C.

Бамбийн тайнех дина кӀади тоьлуш хилар: арахецар дорах хилар, дика гигиенин хьелаш хилар (гигроскопилла а, хӀаваъ чекхдаларца а цхьаьна), тӀехь дика кепе хӀоттар. Иэшамаш: тилар, даадалар, хьерчар (башха кеч ца дича), серлонна экаме хилар (дукхаха долу натуралан кӀадеш санна), онда деформацин жима барам бахьнехь кӀади дукха озадалар.

Истори

«Туьппалг» — ХӀиндехь бамба хӀух цӀанден дуьххьарлера чарх

Мандевиль Джонан гарехь бамба, XIV бӀешо

Баранец

Бамбин йиъ кеп (лат. Gossypium arboreum, Gossypium barbadense, Gossypium herbaceum, ма-барра бамба), дика хьаьжча хӀора ша-ша, лело йолийра кӀадеш дан, бамба лело болийра Шира а, Керла а Дуьненан йеа регионехь.

Органикин бамба

Органикин бамба — генетикин модификаци ца йеш, химин удобренеш, инсектицидаш, пестицидаш ца лелош хӀух кхиийна бамба, аьлча а «экологин цӀена сурсатан» низамца кхиийнарг.

Литература

• Хлопчатобумажные ткани // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Хлопок // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Хьажоргаш

• Русское хлопковое сообщество
• Хлопковая одиссея — статья из № 25/1999 газеты «География» издательского дома «Первое сентября».