Линней, Карл — Версийн башхалла

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
[талланза верси][талланза верси]
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
МогӀа 141: МогӀа 141:


Карл Линней вуьцуш дукха исбаьхьаллин г1уллакхойш произведениш кхоьллина. Царехь цхьаерш кхузахь ягаръеш ю (хенаца нисйина):
Карл Линней вуьцуш дукха исбаьхьаллин г1уллакхойш произведениш кхоьллина. Царехь цхьаерш кхузахь ягаръеш ю (хенаца нисйина):
* '''Сад (роман)''' ({{lang-sv|Trädgården}}, [[1995 шо]]). Швецин яздархо Магнус Флоринс (вина 1955 шарахь) язйина [[роман]]. Оьрсийн маттахь арахецар: ''Флорин, Магнус''. Сад: Пер. с швед. Н. Н. Фёдоровой. — СПб.: Изд-во Ивана Лимбаха, 2005. — ISBN 5-89059-069-3.
* '''Беш (роман)''' ({{lang-sv|Trädgården}}, [[1995 шо]]). Швецин яздархо Магнус Флоринс (вина 1955 шарахь) язйина [[роман]]. Оьрсийн маттахь арахецар: ''Флорин, Магнус''. Сад: Пер. с швед. Н. Н. Фёдоровой. — СПб.: Изд-во Ивана Лимбаха, 2005. — ISBN 5-89059-069-3.
* '''Ингалсан дешархо''' ({{lang-en|The English Pupil}}, 1996 шо). [[Рассказ]] [[США|американской]] писательницы {{Нп5|Барретт, Андреа|Андреа Барретт|en|Andrea Barrett}} (род. 1954) из сборника «Ship Fever» — за этот сборник она получила {{Нп5|Национальная книжная премия|Национальную книжную премию|en|National Book Award}}. В этом рассказе семидесятилетнему Линнею, сумевшему когда-то упорядочить природу, приходится сражаться с беспорядком внутри самого себя, страдая от паралича и потери памяти<ref>[http://search.barnesandnoble.com/Ship-Fever/Andrea-Barrett/e/9780393316001 Анонс сборника Андреа Барретт «Ship Fever» {{ref-en}}]</ref>.
* '''Ингалсан дешархо''' ({{lang-en|The English Pupil}}, 1996 шо). Андреа Барретт ц1е йолу [[АЦШ|америкин]] яздархос (йина 1954 шарахь) яздина дийцар. И дийцар дара цо арахецна «Ship Fever» гуламан чохь<ref>[http://search.barnesandnoble.com/Ship-Fever/Andrea-Barrett/e/9780393316001 Анонс сборника Андреа Барретт «Ship Fever» {{ref-en}}]</ref>.
* '''Беш''' ({{lang-sv|Trädgården}}, 1999). Юнас Форсселль ц1е йолу швецийн композиторс (вина 1957 шарахь) язйина опера.
* '''Сад''' ({{lang-sv|Trädgården}}, 1999). [[Опера]] шведского композитора {{Нп5|Форсселль, Юнас|Юнаса Форсселля|sv|Jonas Forssell}} (род. 1957) по мотивам одноимённого романа [[Флорин, Магнус|Магнуса Флорина]].
* '''Цветочные часы: комментарии и строфы''' ({{lang-sv|Blomsterur: förklaringar och dikter}}, 2000). В этом сборнике стихотворений шведского поэта [[Нюберг, Фредрик|Фредрика Нюберга]] (род. 1968) поэтическими средства исследуется линнеевская система классификации растений<ref>[http://www.litafisha.ru/events/?id=2002 Краткая биография Фредрика Нюберга на сайте «Всемирная Литафиша»] {{V|11|12|2009}}</ref>.
* '''Зезаган сахьт: комментариш а, строфаш а''' ({{lang-sv|Blomsterur: förklaringar och dikter}}, 2000). Фредрик Нюберг ц1е йолу (вина 1968 шарахь) шведийн поэтас арахецна байтан гулам<ref>[http://www.litafisha.ru/events/?id=2002 Краткая биография Фредрика Нюберга на сайте «Всемирная Литафиша»] {{V|11|12|2009}}</ref>.
* '''Экспедиция «Линней»''' ({{lang-sv|Expedition Linné}}, 2007). [[Документальный фильм]] ([[Швеция]]), приуроченный к трёхсотлетию Карла Линнея. Авторы фильма — уроженцы Уппсалы {{Нп5|Клум, Маттиас|Маттиас Клум|sv|Mattias Klum}}, род. 1968), [[фотограф]]-[[натуралист]], и [[Рюден, Фольке|Фольке Рюде́н]] ({{lang-sv|Folke Rydén}}, род. 1958), [[режиссёр]]-[[документальное кино|документалист]]. Авторы фильма отправляются в путешествие по всем [[континент]]ам — по тем местам, в которых бывал Линней или его ученики<ref>[http://www.expeditionlinne.se/ Официальный сайт фильма ''Экспедиция «Линней»'']{{ref-sv}}{{ref-en}}</ref>.
* '''«Линней» экспедици''' ({{lang-sv|Expedition Linné}}, 2007). Карл Линнейн 300 шо кхачар даздеш арахецна документан фильм ([[Швеци]]). Фильм яккхинарш бу Уппсалехь бина Маттиас Клум а (вина 1968 шарахь, [[фотограф]]-[[натуралист]]), Фольке Рюде́н а (вина 1958 шарахь, [[режиссёр]]-документалист). Фильмас гойту массо а Линней а, я цуьна дешархой кхаьчна меттиганш<ref>[http://www.expeditionlinne.se/ Официальный сайт фильма ''Экспедиция «Линней»'']{{ref-sv}}{{ref-en}}</ref>.


== Интересные факты ==
== Интересные факты ==

Верси 2013, 23 июнь, 08:37

Карл Линней
швед. Carl von Linné
лат. Carolus Linnaeus[1]
лат. Carl Linnaeus[1]
Сурт
Бакъ цӀе швед. Carl Nilsson Linnaeus
ГӀуллакхан тайпа геолог, профессор, ботаник, врач, автобиограф, биолог, миколог, птеридолог, бриолог, зоолог, энтомолог, орнитолог, Ӏаламдовзархо, арахнолог
Вина терахь 1707 шеран 23 май({{padleft:1707|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:23|2|0}})[2][3][…]
Вина меттиг
Кхелхина терахь 1778 шеран 10 январь({{padleft:1778|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:10|2|0}})[4][2][…] (70 шо)
Кхелхина меттиг
Да Нильс Ингемарссон Линнеус[d][4]
Нана Кристина Бродерсония[d][4]
Викилармин логотип Карл Линней Викилармехь

Карл Линне́й (швед. Carl Linnaeus, Carl Linné, лат. Carolus Linnaeus, 1761 шарахь эла хиллачул тӀехь — Карл фон Линне, Carl von Linné; 1707 шаран 23 май, Росхульт — 1778 шаран 10 январь, Уппсала) — шведин Ӏаламдовзархо а, лор а; массо а ораматан а, дийнатан а цхьаъ классификаци хӀоттинарг. И система бахьнехь дуьне мадду гӀарвелира иза.

Рукопись работы Линнея Praeludia sponsaliorum plantarum (декабрь 1729 года)

ГӀарбевла дешархой

Линнейн цӀе тиллина хӀуманаш

Терминаш

Росхульт юртехь Линней вина цӀийна уллехь хӀоттина Линнейн памятник.2007 шаран сурт
Лундехь йолу Линней памятник. 2005 шаран сурт
  • Линнеон, я Линнеен тайп — биологин систематикин дакъа. Термин юкъаяккхина Голландина ботаникаш Хуго де Фризс (1848—1935) а, Ян Паулус Лотсис а (1867—1931).
  • Линнеит, я Кобальтан колчедан — минерал, кобальтан сульфид Ni, Fe, Cu, Se ийдина. Карийна 1832 шарахь Швецехь французийн геологан Франсуа Сюльпис Бёданан. 1845 шарахь Линнеен цӀе тиллира цуна австрихойн минералогс Вильгельм Хайдингерс.

Топонимаш

  • Мэн штатехь йолу Линнеус гӀала кхоьллинера 1836 шарахь Массачусетсера ботаникин профессорашна латта хилийта. Цундела цунна массарелла а гӀарвелла ботаникан цӀе тиллира[7].
  • Миссури штатехь хилла Линнвиль гӀалан 1840 шарахь цӀе хийцира. Керла тиллин цӀе яра Линнеус[8].

Кхийолу объекташ

Ӏежах дина долу Карл Линнейн сурт

Коьрта белхаш

Ӏилманан белхаш

Титульный лист книги Systema NaturaeСистема природы»)
Сложные листья. Рисунок Карла Линнея из книги Hortus Cliffortianus (1737)
  • Systema naturæ sive regna tria naturæ systematice proposita per classes, ordines, genera, & species. Lugduni Batavorum [Leyden]: apud Theodorum Haak. 1735.
    Djvu-файл (2 Mb) в Материалах А. Шипунова[9]
  • Bibliotheca botanica recensens libros plus mille de plantis huc usque editos, secundum systema auctorum naturale in classes, ordines, genera & species dispositos, additis editionis loco, tempore, forma, lingua etc cum explicatione. Amstelodami [Amsterdam]: apud Salomonem Schouten, 1736a. [12] + 153 + 35 p.
  • Fundamenta botanica quae majorum operum prodromi instar theoriam scientiae botanices per breves aphorismos tradunt. Amstelodami [Amsterdam]: apud Salomonem Schouten, 1736b. 36 p.
  • Musa Cliffortiana florens hartecampi prope Harlenum. Lugduni Batavorum [Leyden]. 1736c. 50 p.
  • Critica botanica in qua nomina plantarum generica, specifica, & variantia examini subjiciuntur, selectiora confirmantur, indigina rejiciuntur, simulque doctina circa denominationem plantarum traditur. Seu Fundamentorum Botanicorum pars IV. Lugduni Batavorum [Leyden]: apud Conradum Wishoff. 1737a.
  • Flora lapponica exhibens plantas per Lapponiam crescentes, secundum systema sexuale collectas in itinere … 1732 institutio. Additis synonymis, & Locis natalibus omnium, descriptionibus & figuris rariorum, viribus medicatis & oeconomicis plurimarum. Amstelaedami: S. Schouten. 1737b. [35] + 372 + [16] p. + 12 tab.
  • Hortus cliffortianus: plantas exhibens quas, in hortistam vivis quam siccis, Hartecampi in Hollandia, coluit vir nobilissimus et generosissimus Georgius Clifford… Amstelaedami: 1737c. [26] + X + 502 p. + 32 tab.
  • Classes plantarum, seu Systemata plantarum. Lugduni Batavorum [Leyden]: C. Wishoff, 1738. 606 col. + p. 607—656
  • Genera plantarum eorumque characteres naturales secudum numerum, figuram, situm, et proportionem omnium fructificationis partium. Lugduni Batavorum [Leyden]: apud C. Wishoff : G. J. Wishoff. 1742. 527 + [24] p. Ill.
  • Flora svecica exhibens plantas per Regnum Sveciae crescentes, systematice cum differentiis specierum, synonymis autorum, nominibus incolarum, solo locorum, usu pharmacopaeorum. Lugduni Batavorum [Leyden]: apud Conradum Wishoff: Georg. Jac. Wishoff. 1745. [16] + 419 p.
  • Fauna Svecica Sistens Animalia Sveciæ Regni: qvadrupedia, aves, amphibia, pisces, insecta, vermes; distributa per classes & ordines, genera & species; cum Differentiis Specierum, Synonymis Autorum, Nominibus Incolarum, Locis Habitationum, Descriptionibus Insectorum. Lugduni Batavorum [Leyden]: Apud Conradum Wishoff et Georg Jac. Wishoff. Fil. Conr. 1746. [14 Bl.], 411 S., 2 Tafeln.
  • Amoenitates Academicae (1749—1790), в 10 томах
  • Philosophia botanica in qva explicantur fundamenta botanica cum definitionibus partium, exemplis terminorum, observationibus rariorum, adjectis figuris aeneis. Stockholmiæ [Stockholm], Apud Godofr. Kiesewetter, 1751. [6] + 362 p. + portr. + 9 tab. HTML на сайте BotanicalLatin.org
  • Species plantarum exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonimis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. Holmiae [Stockholm]: L. Salvii, 1753. T. i: xvi + 560 p. T. ii: P. 561—1158 + [31] p.
    Том I и Том II // Biodiversity Heritage Library
    Sect. 1-3: HTML на сайте Project Gutenberg
    Том I: Djvu-файл (19 Mb) и Том II: Djvu-файл (24 Mb) в Материалах А. Шипунова[9]
  • Calendaria Florae. 1756.
  • Flora fon Palästina. Upsala, 1756b.
  • Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Editio decima, reformata. Holmiæ [Stockholm]: impensis direct. Laurentii Salvii. 1758. [4] Bl., S. 6-823.
  • Systema naturæ per regna tria naturæ: secundum classes, ordines, genera, species cum characteribus, differentiis, sinonimis, locis. (12-е издание, том I)
  • Systema naturæ per regna tria naturæ: secundum classes, ordines, genera, species cum characteribus et differentiis. (12-е издание, тома II и III)
  • Philosophia botanica in qua explcantur Fundamenta Botanica cum Definitionibus partium, Exemplis terminorum, Observationibus rariorum. Adiectis Figuris aeneis. Editio Secunda. Curante Johanne Gottlieb Gleditsch. Berlin C.F. Rimburgi. 1780.
    Djvu-файл (19 Mb) в Материалах А. Шипунова[9]

Автобиографин материалаш

  • Linné C., von. Nemesis divina. («Божественное возмездие»). Nach der schwedischen Ausgabe von Elis Malmestrom und Telemak Fredbarj herausgegeben von Wolf Lepenies und Lars Gustafsson. Aus d. Lat. u. Schwed. Ubers. von Ruprecht Volz. Frankfurt am Main, Berlin, Wien: Ullstein. 1983. 372 p. Записная книжка Линнея.
  • Linné C., von. Lappländische Reise und andere Schriften. [aus dem Schwedischen Übers. von H. C. Artmann … Hrsg., mit Nachw. und Anm. von Sieglinde Mierau]. 4., verb. Aufl. Leipzig: Reclam. 1991. 397 S.

Линнейс язйина йиъ автобиографи.

Оьрсийн гочдарш

Карл Линней в литературе, искусстве, филателии

Линнейн 250 шо кхачар даздеш 1957 шарахь арахецна СССРн почтан марка

Карл Линней вуьцуш дукха исбаьхьаллин г1уллакхойш произведениш кхоьллина. Царехь цхьаерш кхузахь ягаръеш ю (хенаца нисйина):

  • Беш (роман) (швед. Trädgården, 1995 шо). Швецин яздархо Магнус Флоринс (вина 1955 шарахь) язйина роман. Оьрсийн маттахь арахецар: Флорин, Магнус. Сад: Пер. с швед. Н. Н. Фёдоровой. — СПб.: Изд-во Ивана Лимбаха, 2005. — ISBN 5-89059-069-3.
  • Ингалсан дешархо (инг. The English Pupil, 1996 шо). Андреа Барретт ц1е йолу америкин яздархос (йина 1954 шарахь) яздина дийцар. И дийцар дара цо арахецна «Ship Fever» гуламан чохь[10].
  • Беш (швед. Trädgården, 1999). Юнас Форсселль ц1е йолу швецийн композиторс (вина 1957 шарахь) язйина опера.
  • Зезаган сахьт: комментариш а, строфаш а (швед. Blomsterur: förklaringar och dikter, 2000). Фредрик Нюберг ц1е йолу (вина 1968 шарахь) шведийн поэтас арахецна байтан гулам[11].
  • «Линней» экспедици (швед. Expedition Linné, 2007). Карл Линнейн 300 шо кхачар даздеш арахецна документан фильм (Швеци). Фильм яккхинарш бу Уппсалехь бина Маттиас Клум а (вина 1968 шарахь, фотограф-натуралист), Фольке Рюде́н а (вина 1958 шарахь, режиссёр-документалист). Фильмас гойту массо а Линней а, я цуьна дешархой кхаьчна меттиганш[12].

Интересные факты

  • Карл Линней не признавал микроскопа и отрицал его значение, а изображения, которые можно было увидеть с его помощью, считал оптическим обманом.
  • Линней — автор классификации запахов по качественности ощущения. Он выделял семь основных запахов: ароматические (гвоздика), бальзамические (лилия), амброзиальные (мускус), луковые (чеснок), псиные (валериана), отталкивающие (некоторые насекомые) и тошнотворные (падаль)[13].
  • Карл Линней, с точки зрения зоологической номенклатуры, является лектотипом вида Homo sapiens[14].

Билгалдаккхарш

Кеп:Билгалдаккхар

Литература

Оьрсийн маттахь
  • Андерссон И. История Швеции. оригинал Ingvar Andersson. Sveriges historia. Пер. со швед. Н. А. Каринцева. Под редакцией и с предисловием Я. Я. Зутиса. М. Издательство иностранной литературы. 1951
  • Бобров Е. Г. Карл Линней, его жизнь и труды. М.—Л. Изд. АН СССР. 1957.
  • Бобров Е. Г. Карл Линней. 1707—1778. Л. Наука. 1970. С. 285. Тираж 7 000
  • Бобров Е. Г. О работах Линнея и о Линнее, опубликованных в СССР. Ботанический журнал. 1978. том 63. №12. С. 1793—1801
  • Бруберг Г. Карл фон Линней. оригинал Gunnar Broberg. Carl Linnaeus. Пер. с швед. Н. Хассо. Стокгольм. Шведский институт. 2006. С. 44. ISBN 91-520-0914-9 ISBN 978-91-520-0914-7
  • Комаров В. Л. Жизнь и труды Карла Линнея. 1707—1778. Избр. соч. М.—Л. 1945. том 1
  • Лункевич В. В. От Гераклита до Дарвина. Очерки по истории биологии. М.—Л. 1940—1943. том 2—3
  • Скворцов А. К. У истоков систематики. К 300-летию Карла Линнея. Природа. 2007. выпуск 4
Кхоьчу метташкахь

Хьажорагаш

  1. 1 2 https://www.britannica.com/biography/Carolus-Linnaeus
  2. 1 2 Carl von Linné // RKDartists (нидерл.)
  3. Carl von Linné // Babelio (фр.) — 2007.
  4. 1 2 3 4 5 Эрикссон Г. Carl Linné (von) — С. 700.
  5. Линней Карл // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  6. https://web.archive.org/web/20190918172039/http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/handle/2246/5826//v3/dspace/updateIngest/pdfs/0096-0113_bios05.pdf?sequence=14
  7. G. J. Varney. History of Linneus, Maine // A Gazetteer of the State of Maine. — Boston: B. B. Russell, 1886.
  8. Linn County Place Names, 1928-1945 (инг.). Manuscript Collection. The State Historical Society of Missouri. ТӀекхочу дата: 2 февралехь 2012. Архивировано 28 майхь 2012 года.
  9. 1 2 3 4 5 Материалы А. Шипунова на Ботаническом сервере Московского университета.(Хьаьжина 20 ноябрехь 2008)
  10. Анонс сборника Андреа Барретт «Ship Fever» (ингалс.)
  11. Краткая биография Фредрика Нюберга на сайте «Всемирная Литафиша» (Хьаьжина 11 декабрехь 2009)
  12. Официальный сайт фильма Экспедиция «Линней»(швед.)(ингалс.)
  13. Психологический словарь — Классификация запахов Линнея (Хьаьжина 18 ноябрехь 2009)
  14. WHO IS THE TYPE OF HOMO SAPIENS? (инг.). FAQ. International Commission on Zoological Nomenclature. ТӀекхочу дата: 18 апрелехь 2013. Архивировано 19 апрелехь 2013 года.