Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Д

Д

да

• да частица 1) утв. х1аъ; все здесь? — Да массо а вуй кхузахь?— Х1аъ 2) вопр. (неужели, разве) х1ан; гости приехали — Да? - Хьеший баьхкина.— Х1ан? 3) (кста­ти) х1ан; Да, ещё одна новость! - Х1ан, кхин цхьа керла х1ума а ду! 4) в сочет. с глаголами (пусть) хуьлда; да здравствует!- декъала хуьлда!; да погибнет враг!- х1аллакьхуьлда мостаг1! 5) усил. дера[-кх]; да не может быть! - хир дац дера-кх!

• да союз 1) соед. а, -й; он да я - иза а, со а 2) присоед. цу т1е; он старый, да ещё больной - иза къена а ву, цу т1е цомгуш а ву 3) против. амма; мал золотник, да дорог посл. - жима елахь а, мехала ю мисхал

• давать несов. I) см. дать 2) повел. ~й (в знач. побуждения) вала; (в знач. приглашения к действию) схьавола; ~йте - довла; схьадуьйла; ~й действуй!- вала, де1; ~йте напишем ему!- схьадуйла язде вай цуьнга!

• даваться несов. I) см. даться 1; 2) (легко усваиваться) передаётся возвр. формой глагола; языки ему легко даются -меттанаш атта 1амало цуьнга

• давить сов. 1) кого-что, на кого-что (налегать тяжестью) т1ета1а, т1ете1о, т1ете1адан 2) что (жать) т1ета1о, т1ете1адан; (об обуви) къийла; сапог давит ногу - этко ког къуьйлу 3) кого-что, перен. (притеснять) 1еткъа 4) что (выжимать) 1овда, 1евдина даккха 5) кого-что (убивать)- 1евдина ден, дайа; (сбивая с ног) хьеша; (душить) хорам бан; легаш 1ийда

• давиться несов., чем легашка даха (или х1отта), сих даха; ~ костью – даь1ахк легашка х1отта ; ~ от смеха - дийлина са хада

давка ж т1етт1ата1ар

давление с 1) та1ам; ~ воды - хин та1ам; повышенное [кровяное] ~ - совбаьлла [ц1ийн] та1ам 2) перен. (принуждение) 1аткъам, т1едожор; (насилие) ницкъ бар; оказывать ~ на кого-л.- цхьанна 1аткъам бан

давний, -яя, -ее 1) хьалхалера, мацахлера; хенара; с ~их пор - мацах дуьина; ~ий случай - мацахлера г1уллакх 2) (старый) шира; ~ий друг - шира доттаг1

давнишний, -яя, -ее шира, мацахлера; ~ долг - шира декхар

давно нареч. 1) (много времени тому назад) тоххара; он ~ возвратился - иза тоххара юхавирзина 2) (в течение долгого времени) дукха хенахь дуьина; он ~ здесь живёт - дукха хенахь дуьина кхузахь вехаш ву иза ; ~ бы так - тоххарехь дан (или хила) дезара иштта

давнопрошёдший, -ая, -ее мацах хилла ; ~ее время грам.- хьалха яхна хан

давность ж 1) тж. юр. ширалла; дело большой ~ти - дукха шира г1уллакх 2) (длительность) ширалла; ~ть дружбы – доттаг1аллин ширалла

давным-давно нареч. мацах хьалха

дагестанский, -ая, -ое дег1астанан; ~ие языки – дег1астанан меттанаш

дагестанцы мн. (ед. ~ец м ~ка ж дег1астанхо) дег1астанхой

даже частица усил. а; -м; ~ теперь – х1инца а; он ~ слова не сказал - цхьа дош-м ца элира цо

дактилоскопия ж дактилоскопи

далее нареч. (дальше) гена; отсюда до села не ~ двух километров - кхузара д1а ши километр гена яц юрт ; и так ~ (и т. д.) иштта д1а кхин а (и. д1. кх.); не ~ как вчера - селханчул хьалха доцуш

делёкий, -ая, -ое 1) (отдалённый расстоянием) генара; ~ие страны - генара мехкаш; ~ий путь-генара некъ 2) (отдалённый временем) генара, дукха; ~ое прошлое- дукха хьалха хилларг 3) перен. (чуждый) хийра; они ~ие друг другу люди - вовшашлахь хийра нах бу уьш

далеко 1. нареч. гена, генахь; я живу ~- со генахь вехаш ву 2. в знач. сказ. генахь хила ; ~ за полночь - буьйса юккъе яхначул дикка т1аьхьа; ему ~ до меня- соьга кхача генна ву иза; ему ~ за сорок - шовзткъара ваьлла дуккха а хан ю иза; он ~ не так глуп - и иштта башха 1овдал а вац; он ~ пойдёт - и гена вер ву

даль ж гене; (место) тж. гена меттиг; морская ~ -х1ордан гене; не пойду я в такую ~! - иштта гена метте со гlyp вац!

дальневосточный, -ая, -ое гена-малхбалера

дальнейший, -ая, -ее кхин д1а долу, т1аьхьара; ~ие события показали... - кхин д1а долчу г1уллакхаша гайтира... ; в ~ем - т1ейог1учу ханна

дальний, -яя, -ее генара; ~ие районы - генара районаш; ~ие родственники - генара гергара нах; поезд ~его следования - геннарчу некъан ц1ерпошт ; Дальний Восток- Гена-Малхбале; без ~их слов - генара къамел ца деш; дукха а ца дуьйцуш

дальнобойный, -ая, -ое гена туху; ~ое орудие - гена туху герз

дальновидность ж хиндерг гар (или хаар)

дальновидный, -ая, -ое хиндерг хуу (или хууш долу), хиндерг гун (или гуш долу); ~ человек -хиндерг хуу стаг

дальнозоркиий, -ая, -ое генара гун, генара гуш долу; очки для ~их - генара гучеран куьзганаш

дальнозоркость ж генара гар

дальномер м геналлаюстург

дальность ж геналла

дальтонизм м дальтонизм

дальтоник м дальтоник (дальтонизм ерг)

дальше 1. сравн. ст. от далёкий и далеко генаха; я живу от города ~ вас – г1алина шул генаха веха со 2. нареч. (затем) кхин д1а; что было ~? - кхин д1а х1ун хилира?; пишите ~ - язде кхин д1а; ~ идти некуда - кхин д1аг1ойла яц

дама ж 1) (женщина) дама, зуда 2) (в танцах) йо1 3) (карта) йо1; пиковая ~ - къигийн йо1

дамасский, -ая, -ое: ~ая сталь - мисар-болат

дамба ж дамба, вал

дамка ж (в шашках) дамка

дамский, -ая, -ое зударийн

данные мн. 1) (сведения) хаамаш; статистические ~ - статистикин хаамаш 2) (задатки) оьшуш дерш; у него имеются все ~ для отличной учёбы - т1ехдика деша оьшуш мел дерг долуш ду цуьнан

данный, -ая, -ое - xlapa; в ~ую минуту- х1окху минотехь; в ~ом случае-х1окху г1уллакх т1ехь; при ~ых условиях – х1окху хьелашкахь ; ~ая величина мат.- билгалйолу йоккхалла

дань ж ист. (подать) ял, ясакх; взимать ~ - ял яккха ; отдать чему-л. ~ - цхьанна хьакъ д1адала

дар м 1) (подарок) совг1ат; принести что-л. в ~ -совг1атна цхьа х1ума ян 2) (способность) пох1ма, говзалла; ~ красноречия- къамелан говзалла; обладать ~ом слова (или речи) а) къамел дан хаар; б) (красиво говорить) хаза дийца хаар

даргинский, -ая, -ое даьрг1ойн; ~ язык – даьрг1ойн мотт

даргинцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж даьрг1о) даьрг1ой

дарёный, -ая, -ое совг1атна делла; ~ая вещь – совг1атна елла х1ума ; ~ому коню в зубы не смотрят посл. –совг1атна беллачу динна бага ца хьоьжу

даритель м, ~ница ж совг1атхо, лург, заг1анхо

дарить несов., кому-чему кого-что - совг1атна (или заг1анна) дала; ~ цветы - совг1атна зезагаш дала

дармоед м, ~ка ж разг. текхахо

дарование с пох1ма, талант, хьуьнар

даровать сов. и несов., что, уст. дала; ~ свободу – парг1ато яла; ~ жизнь - дахар дала (или дита)

даровитый, -ая, -ое пох1ме, талант йолу[ш долу]; ~ юноша – пох1ме жима стаг

даровой, -ая, -ое разг. маьхза [делла]; ~ билет в театр - театре ваха маьхза делла билет

даром нареч. разг. 1) (бесплатно) маьхза 2)(очень дёшево) дораха; я купил это совершенно ~ -дукха йораха ийцира ас иза 3)(бесполезно, напрасно) эрна; терять ~ время - эрна хан яйа ; это ему ~ не пройдет- бекхамза чекдер дац иза цунна; мне это не ~ досталось - суна и эрна карадеана дац

дарственный, -ая, -ое совг1атна (или заг1анна) даларан; ~ акт- совг1атна даларан акт

дата ж терахь; письмо без ~ы - терахь доцу кехат; поставить ~у на документе- документа т1е терахь х1отто

дательный: ~ падёж грам. лург дожар

датировать сов. и несов., что 1) терахь яздан, терахь xlorro; ~ заявление вчерашним числом- д1ахьедар т1е селханлера терахь яздан 2) (установить время чего-л.) хенара лара

датский, -ая, -ое датхойн; ~ язык- датхойн мотт

• датчане мн. (ед. ~ин м, ~ка ж датхо) датхой

• датчик м гойтург, датчик

• дать сов. 1) кого-что кому-чему дала; в сочет. с неопр.— тж. дита или понуд. ф. глаголов; ~ денег - кому-л.- цхьанна ахча дала; ~ работу- болх бала; ~ урок - урок яла; ~ пить - мала дала, малийта; не дали спать -дижа ца дити; ~ кому-л. уйти - цхьаъ д1авахийта; ~ свой адрес - шен адрес дала; дайте мне подумать - ойла яйтийша соьга; ~ кому-л. отдых (или отдохнуть)- цхьаьнга сада1ийта 2) что (принести результат) каля; земля дала урожай - лаьтто ялта дели 3) что (устроить) – xloттo; ~ обед - шун х1отто; ~ концерт- концерт х1отто 4) (определить возраст) ду ала, реже дала; ему сорока лет не дашь - шовзткъа шо ду эр дац цуьнан 5) что (в сочет. с сущ.)- дала, чаще инфинитив; ~ телеграмму- телеграмма яла; ~ отчёт- отчёт яла;~ согласие- пурба дала; ~ отпор- юхатоха; ~ пощёчину- т1ара тоха 6) повел. дай, дайте перев. понуд. ф.; дай, я выйду вперёд -со хьалхавалийтал; дайте, я вам помогу- шайна г1о дайта соьга ; ~ дорогу- некъ бита; ~ залп – тоьпаш йовлийта; ~ звонок - горгали тоха; ~ клятву- дуй баа; ~ начало чему-л.- цхьа х1ума доло; юьхь йоло; ~ повод для чего-л.- цхьана х1уманна бахьана хилийта (или даккха); ~ слово кому-л.- цхьанна дош дала; ~ течь- дала; ~ ход делу- г1уллакх на некъ бала; ~ знать- хаийта; ~ понять- кхето; я тебе дам!- ас хоуьйтур ду хьуна!; ~ занавес - кирхьа охьадахийта; ~ себя знать - ша вовзийта; ни дать ни взять- даккха а дита а х1ума доцуш

• даться сов., кому 1) чаще с отриц. (позволить) понуд. ф. глаголов; не дамся в руки- караг1ур вац со; не ~ в обман - lexa ца вайта 2) см. даваться 2

• дача 1 ж 1. (действие) далар; ~а корма скоту - даьхнийна докъар далар 2. (порция) лург; две ~и овса - шозза лун сула (или кена или х1оъ)

• дача 2 ж ирзе; выехать на ~у - ирзе ваха

дача 3 ж (в лесничестве) дача

дачник м, ~ца ж дачахо

дачный, -ая, -ое дачин; (находящийся на даче) дачера; ~ посёлок - дачин к1отар; ~ участок -дачера дакъа

дв

два числ. м и с две ж (двух, двум, двумя, о двух) шиъ; ~ стакана- ши стака; делить на ~ - шинна декъа; по ~ - шишша; две тысячи - ши эзар; два-три, две-три - ши-кхоъ ; в ~ счёта - цу сохьта; как две капли воды - цхьана кепа тоьхча санна (тера); в двух шагах отсюда - кхевдина кхоччехь; в двух словах (очень кратко) - цхьана-шина дашца

двадцатиградусный, -ая, -ое ткъа градус [йолу]

двадцатикопеечный, -ая, -ое (о монете) эппазанан; (стоимостью) эппазанан мехала двадцатилетие с 1) (срок) ткъа шо 2) (годовщина) - ткъа шо кхачар

двадцатилетний, -яя, -ее 1) (о сроке) ткъа шеран; ~яя работа -ткъа шеран болх 2) (о возрасте) -ткъа шо кхаьчна; ~ий молодой человек- ткъа шо кхаьчна жима стаг

двадцатипятилетие с 1) (срок) ткъе пхиъ шо [хан] 2) (годовщина) -ткъе пхиъ шо кхачар

двадцатипятилетний, -яя, -ее 1) (о сроке) ткъе пхеа шеран; ~ юбилей-ткъе пхеа шеран юбилей 2) (о возрасте)- ткъе пхиъ шо даьлла (или кхаьчна), ткъе пхеа шарера

двадцатый, -ая, -ое числ. ткъолг1а; ~ые годы- ткъолг1а шераш

двадцать числ. (двадцати, двадцатью) ткъа; ~ один-ткъе цхьаъ ; ~ раз тебе говорил - ткъозза аьлла ас хьоьга

дважды нареч. шозза; я ~ был у него - со шозза хилла и волчохь; ~ три - шесть- шозза кхоъ- ялх ; ясно как ~ два - четыре - кхеташ ду, шозза шиъ диъ хилар санна

двенадцатиглавый, -ая, -ое шийтта корта болу; ~ое чудовище- шийтта корта болу 1аламат

двенадцатипёрстный: ~ая кишка - коча йоьхь

двенадцатиэтажный, -ая, -ое шийттазза т1ек1елдина

двенадцатый, -ая, -ое числ. шийтталг1а

двенадцать числ. (двенадцати, двенадцатью) шийтта

дверка ж жима не1

дверной, -ая, -ое не1аран; ~ая ручка – не1аран т1ам

дверца ж не1; печная ~ - пешан не1; ~ автомобиля - автомобилан не1

дверь ж не1; хлопать ~ми – не1 тоха; стучаться в ~ - не1 етта; стоять в дверях – не1арехь латта; прорубать ~- не1 яккха; жить с кем-л. ~ в ~- цхьаьнца дуьхь-дуьхьал не1арш а йолуш ваха; у дверей – не1арехь ; при закрытых дверях - къевлина; показать (или ука-зать) кому-л. на ~ - цхьанна не1 гайта; выставить кого-л. за ~ - цхьаъ арадаккха

двести числ. (двухсот, двумстам, двумястами) ши б1е

двигатель м 1) двигатель, мотор ; паровой ~ - 1аьнаран двигатель 2) чего, перен. хьалхатоьттург; труд— ~ науки и культуры - 1илмий, культурий хьалхатоьттург къинхьегам бу

двигательный, -ая, -ое леламе

двигать несов. 1) что (перемещать) д1асатетта; ~ стулья – г1анташ д1асатетта 2) чем (шевелить) -хьедан; ~ пальцами – п1елгаш хьедан 3) кого-что (направлять) –т1етатта; ~ войска на неприятеля - эскарш мостаг1чунна т1етатта 4) что (приводить в движение) - лело; пружина движет часовой механизм- пружино лелайо сахьтан чарх ; он еле (или с трудом) двигает ногами- халла когаш текхабо цо

двигаться несов. 1) лела; (вращаясь) хьийза; (по кругу) го баха; пароход движется по реке- кема лела хи т1ехула 2) перен. (идти на повышение) хьаладала; ~ться по службе –г1уллакхехь хьалавала 3) (шевелиться) меттахъхьен; не ~йся - меттах ма хье; руки не ~ются - куьйгаш меттах ца хьов 4) (трогаться с места) доладала

движение с 1) (перемещение) болам; (о транспорте) лелар; (о планетах) хьийзар; вращательное ~е - хьинзаме болам; правила уличного ~я - урамашкахула леларан бакъонаш 2) (изменение положения) меттахъхьер, лелар; лежать без ~я - меттах ца хьовш 1илла; ~е руки - куьнган лелар 3) филос. лелам; нет материи без ~я и ~я без материи - лелам боцуш матери а яц, матери йоцуш лелам а бац 4) перен. болам; ~е сторонников мира - машархойн болам ; в пьесе мало ~я -пьесехь болам к1езиг бу

движимость ж юр. д1асабаккхалун бахам

движимый, -ая, -ое: ~ое имущество д1асабаккалун бахам

движок м 1) разг. движок 2) (лопата) баьхьа

движущий, -ая, -ее боламан; ~ие силы общества - юкъараллин боламан ницкъаш

двинуть сов. татта ; лень ~ пальцем – п1елг меттахъхьабан мало ян

двинуться сов. (тронуться с места) меттахдала, меттаххила, меттахъхьен; (начать двигаться куда-л.) [д1а]доладала; ну, ~лись! – х1ан, дуьйлало вай!; ~ться в путь- новкъа вала; он не ~лся с места - меттах а ца хьайра иза; работа ~лась - болх д1аболабелла

двое числ. собир. шиъ; ~ саней- ши салаз; ~ суток - ши де-буьйса; нас было ~-тхойша шиъ вара; по двое - шишша ; на своих [на) двоих шутл. – т1аьхьабис-бисна ког хьалха а боккхуш

двое= ши, мас.: двоевластие ши 1едал [алла]

двоеборье с спорт. двоеборье

двоебрачие с (о мужчине) ши зуда ялор; (о женщине) йитале маре яхар

двоевластие с ши 1едал1 [алла]

двоеженец м ши зуда ерг

двоежёнство с ши зуда хилар

двоеточие с грам. ши т1адам

двоечник м, ~ца ж шианча

двоить несов., что (вторично вспахивать) юха аха

двоиться несов. шалха хета ; у него ~ся в глазах - цунна х1уманаш шишша хета

двойка ж 1) (цифра, отметка) шиъ; написать ~у - шиъ яздан; он получил ~у по арифметике -арифметикина шиъ даьккхина цо 2) (карта) ши б1аьрг; червонная ~а - черойн ши б1аьрг

двойник м 1) чей, кого (похожий) тераниг, тера стаг 2) разг. (один из близнецов) шолхаг

двойной, -ая, -ое шалха; ~ые рамы - шалха раманаш; ~ой подбородок - шалха ч1ениг; ~ой заработок - шалха алапа; ~ой расход - шалха харж; в ~ом размере - шалха барамехь ; ~ая бухгалтерия - шалха бухгалтери; вести ~ую игру - шалха мотт лело

двойня ж шала бераш; она родила ~ю - [шала] ши бер дина цо

двойняшки мн. (ед. ~а м и ж) разг. (близнецы) шолхаг

двойственность ж 1) шалхалла; ~ характера - амалан шалхалла 2) шина тайпанара хилар; ~ руководства - шина тайпанара куьйгалла хилар; ср. двойственный

двойственный, -ая, -ое 1) (противоречивый, двуличный) шалха; ~ое решение - шалха сацам; 2) (двусторонний, двоякий) шина кепара

двор 1 м 1) керт; задний ~ - т1ехьара керт; скотный ~ - даьхнийн керт; во ~е - кертахь 2) (крестьянское хозяйство) ц1а; в колхозе сто ~ов - колхозехь б1е ц1а ду ; на ~е - арахь; кертахь; на ~е весна - арахь б1аьсте яьлла; монетный ~ - ахча ден ц1а; ни кола ни ~а - даккха а дита а х1ума дац

двор 2 м ист. ц1а

дворец м 1) г1ала ; летний ~- аьхкенан г1ала 2) ц1а; Дворец Съездов - Съездийн Ц1а

дворник м 1) кертахо 2) разг. (у автомобиля) англиц1андийриг

дворня ж собир. ист. ялхой

дворняга, дворняжка ж йовсар

дворовый, -ая, -ое 1. 1) кертара; ~ые постройки кертара г1ишлош 2) ист. ялхойха 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж ист. ялхо; мн. ~ые ялхой

дворцовый, -ая, -ое ц1ийнан; ~ парк – ц1ийнан парк ; ~ переворот- ц1ийнан карчам

дворянин м и ж дворянин, эла

дворянский, -ая, -ое дворянийн; ~ род - дворянийн тайпа

дворянство с дворянаш, элий

двоюродный, -ая, -ое: ~ый брат, ~ая сестра - шича; он мой (или мне) ~ый брат - иза сан шича ву

двоякий, -ая, -ое шалха; (обоюдный) шина aгlop; ~ая выгода - шалха са; задачу можно решить ~о (нареч.) - задача шин кепара ялур ю

двояковогнутый, -ая, -ое шалха чу сеттина; ~ое стекло - шалха чусеттина ангали

двояковыпуклый, -ая, -ое шалха хьаласеттина; ~ое стекло - шалха хьаласеттина ангали

двоякодышащие мн. зоол. шалха садоь 1урш

дву= (двух=) ши , мас.: двурогий - ши ма1а иолу; двухлитровый- ши литр йолу

двубортный, -ая, -ое ши т1ам болу; ~о пальто - ши т1ам болу пальто

двуглавый, -ая, -ое ши корта болу; ~ Эльбрус - ши корта болу Эльбрус

двугласный, -ая, -ое лингв. 1. шала мукъ 2. в знач. сущ. м шала мукъаниг

двугорбый, -ая, -ое ши дума болу; ~ верблюд - ши дума болу эмкал

двугранный, -ая, -ое ши са болу; ~ угол - ши са болу маь1иг

двугривенный м разг. эппаза

двудольный, -ая, -ое 1) ши дакъа долу шина декъан; ~ размер стиха - шина декъа байтам барам 2) бот. ши з1ийдиг йолу

двужильный, -ая, -ое (сильный) ницкъ болу, нуьцкъала; ср. двухжильный

двузначный, -ая, -ое ши хьаьрк долу; ~ое число - ши хьаьрк долу терахь

двузубый, -ая, -ое: ~ые вилы шалго

двуколка ж шарбан

двукратный, -ая, -ое шалха, шозза

двукрылый, -ая, -ое 1. ши т1ам болу; ~ые насекомые - ши т1ам болу сагалматаш 2. в знач. сущ. ~ые мн. зоол. ши т1а берш

двулетний, -яя, -ее бот. шина шерар

двулетник м бот. шина шеран орамат

двуликий, -ая, -ое 1) шина aгlopa 2) перен. (двуличный) шина меттара, шалха

двуличие с, ~ность ж шина меттар; шалха хилар, шолхалла, шалхе

двуличный, -ая, -ое шина меттара, ша; хе йолу

двуногий, -ая, -ое ши ког болу

двупалый, -ая, -ое ши п1елг болу

двуполый, -ая, -ое биол., бот. калац1ола

двуполье с с.-х. ахлатта laxap лелор

двурогий, -ая, -ое ши ма1а йолу

двуручный, -ая, -ое ши т1ам болу; ~а пила - ши т1ам болу херх

двурушник м шалхонча

двурушничать несов. презр. шина меттар хила, шалхо лело

двурушничество с шалхончалла, шалхолла; шалхо лелор; политическое ~- политикин шалхолла

двускатный, -ая, -ое дукъ долу; ~а крыша - дукъ долу беда

двусложный, -ая, -ое ши дешдакъа долу; ~ое слово- ши дешдакъа долу дош

двусмысленность ж шалха маь1на хилар

двусмысленный, -ая, -ое шалха маь1на долу; ~ая шутка - шалха маь1на долу забар; ~ый ответ -шалха маь1на долу жоп

двусмыслица ж разг. шалха маь1на дерг (или долу х1ума); не говори ~ц - шалха маь1на долу х1уманаш ма дийца

двусоставный, -ая, -ое шина х1оттаме

двуспальный, -ая, -ое шиъ вуьжу; ~ая кровать - шиъ вуьжу маьнга

двустволка ж шалго топ

двуствольный, -ая, -ое шалго

двустворчатый, -ая, -ое ши дакъа долу; ~ая дверь - ши дакъа долу не1

двустопный, -ая, -ое ши байт йолу; ~ ямб - ши байт йолу ямб

двусторонний, -яя, -ее 1) ши aгlo йолу, (о материи) ши бакъе йолу; ~ее сукно - ши бакъе йолу маша; ~ее воспаление лёгких - пехашна шина aгlopa хьу кхетар 2) (обоюдный) шина aгlop [долу]; ~ее соглашение - шина a aгlop бина барт

двухактный, -ая, -ое шина актера, ши акт йолу; ~ая пьеса - ши акт йолу пьеса

двухбалльный, -ая, -ое шина баллам

двухгодичный, -ая, -ое шина шеран; ~ые курсы - шина шеран курсаш

двухгодовалый, -ая, -ое ши шо кхаьчна; ~ ребёнок - ши шо кхаьчна бер

двухгодовой, -ая, -ое 1) (о сроке) шина шеран 2) (о возрасте) ши шо даьлла (или кхаьчна, или долу)

двухголовый, -ая, -ое ши корта болу

двухголосный, -ая, -ое шина озан

двухдневный, -ая, -ое шина дийнан; ~ое продовольствие - шина дийнан кхача; ~ая работа - шина дийнан болх

двухдюймовый, -ая, -ое ши дюйм йолу

двухжильный, -ая, -ое (из двух жил) ши пха болу; ~ канат - ши пха болу муш; ср. двужильный

двухзальный, -ая, -ое ши зал йолу

двухквартирный, -ая, -ое ши х1усам йолу; ~ дом - ши х1усам йолу ц1енош

двухклассный, -ая, -ое ши класс йолу

двухколейный, -ая, -ое ши га долу

двухколёсный, -ая, -ое ши чкъург йолу; ~ велосипед - ши чкъург йолу вилиспет

двухкомнатный, -ая, -ое ши чоь йолу; ~ая квартира - ши чоь йолу х1усам

двухкопеечный, -ая, -ое шина кепекан; ~ая монета - шина кепекан монета

двухлемешный, -ая, -ое ши хьонхал болу; ~ плуг- ши хьонхал болу гота

двухлетие с 1) (срок) ши шо 2) (годовщина) ши шо далар, ши шо кхачар

двухлетний, -яя, -ее 1) (о сроке) шина шеран 2) (о возрасте) ши шо кхаьчна (или даьлла); ~яя девочка - ши шо кхаьчна йо1

двухмачтовый, -ая, -ое ши мачта йолу

двухместный, -ая, -ое шиъ хуу, ши меттиг йолу, шинна меттиг йолу двухмесячный, -ая, -ое 1) (о сроке) шина беттан; ~ая зарплата - шина беттан алапа 2) (о возрасте) ши бутт кхаьчна; ~ый ребёнок - ши бутт кхаьчна бер

двухнедельный, -ая, -ое 1) (о сроке) шина к1иранан; ~ая зарплата - шина к1иранан алапа 2) (о возрасте) ши к1ира кхаьчна; ~ые котята - ши к1ира кхаьчна цициган к1орнеш

двухосновный, -ая, -ое лингв. ши лард йолу

двухосный, -ая, -ое ши сема йолу

двухпалатный, -ая, -ое ши палата йолу; ~ая система - ши палата йолу система

двухпалубный, -ая, -ое ши палуба йолу

двухпартийный, -ая, -ое шина партин,ши парти йолу; ~ая система - шина партин система

двухполюсный, -ая, -ое ши полюс йолу

двухпроцентный, -ая, -ое шина процентан

двухразовый, -ая, -ое шозза долу

двухрельсовый, -ая, -ое ши рельс йолу

двухрядный, -ая, -ое ши мог1а болу

двухслойный, -ая, -ое ши чкъор долу

двухсменный, -ая, -ое ши смена йолу; ~ая работа - ши смена йолу болх

двухсотлетие с 1) (срок) ши б1е шо 2) (годовщина) ши б1е шо кхачар; ~ основания города – г1ала йиллина ши б1е шо кхачар

двухсотлетний, -яя, -ее 1) (о возрасте) ши б1е шо даьлла 2) (о годовщине) ши б1е шо кхачаран

двухсотый, -ая, -ое числ. ши б1олг1а

двухструнный, -ая, -ое ши мерз болу

двухступенчатый, -ая, -ое ши т1ег1а йолу; ~ая ракета- ши т1ег1а йолу ракета

двухтактный, -ая, -ое 1) муз. ши такт йолу 2) тех.: ~ двигатель - ши такт йолу двигатель

двухтомник м ши том ерг

двухтомный, -ая, -ое шина томан

двухтысячный, -ая, -ое числ. ши эзарлаг1а

двухфазный, -ая, -ое эл. ши фаза йолу

двухцветный, -ая, -ое шина басара, ши бос болу; ~ое знамя- ши бос болу байракх

двухчасовой, -ая, -ое 1) (продолжающийся два часа) шина сохьтан; ~ доклад - шина сохьтан доклад 2) (назначенный на два часа) шина сохьтан; ши сахьт даьлча долу; ~ поезд - шина сохьтан поезд

двухъярусный, -ая, -ое ши ярус йолу

двухэтажный, -ая, -ое шозза т1ек1елдина

двуязычный, -ая, -ое 1) ши мотт хуу; ~ое население - ши мотт хуу бахархой 2) шина маттара; ~ый словарь - шина маттара словарь (или луг1ат)

де

де= приставка, цо гойту: 1) генадаккхар, хийцар, сацор, мас.: дегазация - дегазаци 2) охьадалар, юхадалар, мас.: деградация - деградаци

дебатировать несов., что, о чём къийсаме дилла, къийса; ~ вопрос - хаттар къийсаме дилла

дебаты мн. къийсарш

дебелый, -ая, -ое разг. дилхалахь; ~ая женщина -дилхалахь зуда

дебет м бухг. дебет

дебит м тех. дебит; ~ нефтяной скважины - нефтин скважинан дебит

дебри мн. 1) варш; лесные ~ - хьуьнан варш 2) разг. (глухое место) варш 3) перен. чалх; ~ математики - математикан чалх

дебют м 1) дебют ; ~ молодого поэта - къоначу поэтан дебют 2) шахм. дебют (бал д1аболор)

дебютант м, ~ка ж дебютант (дебют гойтург)

дебютировать сов. и несов. дебют ян; ~ на сцене - сценехь дебют ян

дева ж поэт. йо1стаг ; старая ~ - къена йо1стаг

девальвация ж эк. девальваци

девать кого-что разг. 1. сов. (только прош. вр.) см. деть; не помню, куда ~л перчатки - айса каранаш мича даьхьна дата ца дог1у суна 2. несов. (только наст. вр.): ему некуда деньги ~ть - ахча дахьа меттиг яц цуьнан

деваться разг. I. сов. (только прош. вр.) см. деться; куда ~лась моя книжка?- мича яхна сан книшка? 2. несов. (только наст. вр.) даха, дан; куда книги со стола ~ются?- мича йоьлху стоьла т1ера книгаш?

деверь м марваша

девиз м в разн. знач. девиз

девица, девица ж поэт. йо1[стаг]; зудабер; молодая ~ - къона йо1стаг

девический, -ая, -ое йоь1ан, йо1стеган

девичий, -ья, -ье, девичий, -ья, -ье йо1стеган; зудаберийн; девичьи лица - зудаберийн яххьаш; девичья фамилия – йо1стеган фамили

девка ж разг. йо1стаг ; засидеться в ~х- маре ца йоьдуш хьеяла; остаться в ~х - маре яхаза йиса

девочка ж жима йо1

девственник м к1антстаг

девственница ж йо1стаг

девственность ж йо1стагалла

девственный, -ая, -ое 1) (о девушке) йо1стагалла дохаза [йолу]; (о юноше) зудчух кхетаза 2) перен. куьг кхетаза; ~ лес - куьг кхетаза хьун

девушка ж йо1

девчата мн. разг. мехкарий, зудабераш

девяносто числ. дезткъе итт

девяностолетие с 1) (годовщина) дезткъе итт шо кхачар 2) (о возрасте) дезткъе итт шо кхаьчна (или даьлла, долу)

девяностолетний, -яя, -ее 1) (о сроке) дезткъе итт шеран 2) (о возрасте) дезткъе итт шо кхаьчна (или даьлла); дезткъе итт шо долу

девяностый, -ая, -ое числ. дезткъе уьтталг1а

девясил м бот. 1онт1аз

девяти= мас.: девятиклассник – уьссалг1ачу классерниг

девятибалльный, -ая, -ое исс балл йолу; ~ шторм - исс балл йолу шторм

девятиглавый, -ая, -ое исс корта болу; ~ змей фольк. - исс корта болу саьрмик

девятидневный, -ая, -ое исс дийнан

девятиклассник м, ~ца ж уьссалг1ачу классерниг

девятиклассный, -ая, -ое уьссалг1ачу классан

девятилетний, -яя, -ее 1) (о сроке) исс шеран 2) (о возрасте) исс шо даьлла (или кхаьчна, долу), исс шарера

девятимесячный, -ая, -ое 1) (о сроке) исс беттан 2) (о возрасте) исс бутт баьлла (или кхаьчна)

девятисотый, -ая, -ое числ. исс б1олг1а

девятитысячный, -ая, -ое числ. исс эзарлаг1а

девятиэтажный, -ая, -ое уьссаза т1ек1елдина

девятка ж 1) (цифра) исс 2) (карта) исс б1аьрг

девятнадцатый, -ая, -ое числ. ткъесналг1а

девятнадцать числ. (девятнадцати, девятнадцатью) ткъесна

девятый, -ая, -ое числ. уьссалг1а ; ~ вал – уьссалг1а тулг1е

девять числ. (девяти, девятью) исс; в ~ раз больше - уьссаза алсам; делить на девять - иссанна декъа; по ~ - исс-исс; ~ тысяч - исс эзар

девятьсот числ. (девятисот, девятьюстам) исс б1е

девятью нареч. уьссаза; ~ пять — сорок пять - уьссаза пхиъ— шовзткъе пхиъ

дегазационный, -ая, -ое дегазации

дегазация ж дегазаци

дегазировать сов. и несов., что дегазаци ян

дегенерат м, ~ка ж дегенерат

дегенеративный, -ая, -ое дегенераци йолу

дегенерация ж дегенераци

дегенерировать сов. и несов. дегенераци ян (или хила)

дёготь м дёготь ; ложка дёгтя в бочке мёда посл.- мазалахь стим санна

деградация ж деградаци

деградировать сов. и несов. деградаци ян (или хила), талха, телхаш хила

дегустатор м дегустатор

дегустация ж дегустаци

дегустировать сов. и несов., что - чам баккха, чоме хьажа

дед м (по отцу) деда; (по матери) ненада; наши ~ы (предки) вайн дай ; Дед-мороз - Гlypa-дада

дедовский, -ая, -ое 1) (по отцу) деден; (по матери) ненаден 2) (старый) дайн; ~ие обычаи - дайн 1адаташ

дедуктивный, -ая, -ое дедукции

дедукция ж (в логике) дедукци

дедушка м см. дед

деепричастие с грам. деепричасти

деепричастный, -ая, -ое грам. деепричастин; ~ оборот - деепричастин карчам

дееспособность ж 1) карахдалар, кадалар 2) юр. бакъо хилар

дееспособный, -ая, -ое 1) карахдолу, кадолу[ш волу] 2) юр. бакъо йолу

дежурить несов. 1) (быть дежурным) дежурни хила 2) (присутствовать) т1ехь хила; ~ всю ночь у больного - буьйса д1аяллалц цомгушчунна т1ехь хила

дежурный, -ая, -ое 1. дежурни; ~ врач - дежурни лор; ~ магазин - дежурни туька 2. в знач. сущ. ~ м дежурни

дежурство с дежурить дар

дез= приставка, маc.: дезинформация - дезинформаци

дезертир м дезертир, деддарг

дезертировать сов. и несов. дада

дезертирство с 1) воен. дадар 2) перен. пебеттар

дезинфекция ж дезинфекци

дезинфицировать сов. и несов., что молханаш тоха, дезинфекци ян; ~ одежду больного - лазархочун бедаршна дезинфекци ян

дезинформация ж дезинформаци

дезинформировать сов. и несов., кого-что тило, lexo

дезорганизатор м [низам] дохорг, [болх] талхорг

дезорганизация ж низам дохор, болх талхор

дезорганизовать сов. и несов., кого-что дохо, талхо

дезориентация ж тилор, дезориентаци, харцахьа хьажор

дезориентировать сов. и несов., кого-что 1алашонах тило, харцахьа хьажо

дезориентироваться сов. и несов. 1алашонах тила, харцахьа даха

• действенный, -ая, -ое 1аткъаме; ~ое средство - 1аткъаме г 1ирс

• действие с 1) (деятельность) дар; план ~й - дечун план; предоставить кому-л. свободу ~й - цхьаъ дечунна маьрша дита 2) (о работе механизма) болх; машина в ~и - машина болх беш ю 3) (применение на практике) хилар; входить в ~е - хила дола; договор сохраняет своё ~е четыре года- бертан хилар деа шарна ду 4) (воздействие) г1уллакх; лекарство оказало ~е - молхано г1уллакх дира 5) чаще мн. ~я (поступки) лелорш; пресечь самовольные ~я - шеггара лелорш совцо 6) театр. дакъа; комедия в трёх ~ях - кхаа декъехь комеди 7) мат. хьесап; четыре ~я арифметики - арифметикан диъ хьесап 8) физ. дийриг; уст. ардам; ~е равно противодействию -дийриг дуьхьалдар санна х1ума ду ; военные ~я – т1еман г1уллакхаш

• действительно нареч. 1. (в самом деле) баккъалла а; он ~ заболел - иза баккъалла а цомгуш хилла 2. в знач. вводн. сл. (в самом деле) баккъалла а; ~, вы были правы - баккъалла а шу бакъ хиллера

• действйтельность ж [долуш] дерг, бакъдерг; превратить возможность в ~ть - таронах бакъдерг дан ; в ~ти – ма-дарра аьлча

• действительный, -ая, -ое баккъалла [а] долу, бакъдолу; ~ый факт - баккъалла а йолу факт; билет действителен на трое суток - билет кхаа денна ду ; ~ый залог грам. даран залог; ~ый член академии наук - 1илманийн академин бакъонца волу декъахо; ~ая военная служба -эксарехь г1уллакх дар

• действовать несов. 1) (поступать) дан, лела; ~овать по закону- законехь дан; ~овать сообща-цхьаьна дан; ~овать с кем-л. заодно - цхьаьнца бертахь дан 2) (функционировать) болх бан; телефон не ~ует- телефон болх беш яц 3) (иметь силу) бакъо хила; закон ~ует со дня его опубликования- арахецначу дийнахь дуьйна бакъо йолуш ду закон 4) (воздействовать, способствовать) г1уллакх дан; лекарство уже ~ует - молха г1уллакх деш ду 5) (оказывать влияние) дайта; слова на них не ~уют- аларх ца до цара ; это ~ует мне на нервы -сан дагна 1аьткъа иза; ~овать угрозами - кхерамаш туьнсуш дайта

действующий, -ая, -ее передаётся причастием и деепричастием; ~ая армия – т1ом бен эскар; ~ие лица театр.- дакъа лоцурш; ~ие законы- лелаш долу законаш

дека= «итт, уьттазза» , мас.: декалитр - итт литр

декабристы мн. ист. (ед. декабрист м) декабристаш

декабрь м декабрь; в ~е месяце - декабрь баттахь

декабрьский, -ая, -ое декабран

декада ж декада (итт де)

декадный, -ая, -ое декадин

декан м декан

деканат м деканат

деквалификация ж 1. (по гл. деквалифицировать) говзалла яйа 2. (по гл. деквалифицироваться) говзалла яр

деквалифицировать сов. и несов., кого говзалла яйа

деквалифицироваться сов. и несов. говзалла ян

декламатор м декламатор (артист, декламаци йийриг)

декламация ж декламаци

декламировать несов., что декламаци ян д1адеша

декларативный, -ая, -ое декларации кепара; ~ое заявление - деклараци кепар д1ахьедар

декларация ж деклараци; ~ прав народов России - Россин халкъийн бакъонийн деклараци; торговая ~ -махлелоран деклараци

декларировать сов. и несов., что кхайкхо

деклассированный, -ая, -ое классах [д1а] хаьдда, деклассированни

деклассировать сов. и несов. шен классах д1ахада

декольте с нескл. декольте

декольтированный, -ая, -ое 1) (o платье) декольте йолу 2) (о женщине) декольте юьйхина

декоративный, -ая, -ое хазден, декоративни; ~ые растения -декоративни ораматаш

декоратор м декоратор; (художник) тж. хаздархо; (оформитель) тж. кечдархо; садовод-~ -бешлелорхо-декоратор

декорация ж декорации; перемена ~й - декорацеш хийцар

декорировать сов. и несов., что чем кечдан; ~ зал цветами - чоь зезагашца кечъян

декрет м декрет; Декрет о земле- Лаьттан хьокъехь декрет

декретный, -ая, -ое декретам ; ~ отпуск - декретан отпуск

• деланный -ая, -ое моттарг1ане; ~ая улыбка – моттарг1ане велакъажар; ~ое веселье – моттарг1ане синкъерам

• делать несов. 1) в разн. знач. дан; что ~?- х1ун дан деза?; ~ стол - стол ян; ~ кого-л. счастливым цхьаъ ирсе ван; ~ уроки - урокаш ян; поезд делает шестьдесят километров в час- поездо сохьтехь кхузткъа километр йо; ~ подарок – совг1ат дан 2) (заказывать) дан; я делаю себе костюм- ас сайна костюм йо ; ~ предложение - йола ала; ~ попытку - дан г1орта; ~ обход -го баккха; ~ вид- моттийта; ~ выбор- харжа; ~ доклад -доклад ян; ~ долги - декхарш хьарчо; ~ вывод –жам1 дан; от нечего ~ - дан х1ума доцуш

• делаться несов. 1) (происходить) хила; что у нас ~ется дома? – х1ун хуьлуш ду тхан ц1ахь?; что с ним такое ~ется?- х1ун ду цунна хуьлуш дерг? 2) (становиться): погода ~ется лучше- де талуш ду; ~ется темно-бода булуш бу

• делегат м, ~ка ж делегат, векал; ~ конференции - конференцин векал

делегатский, -ая, -ое делегатийн, векалийн; ~ билет - векалийн билет

делегация ж делегаци, векалш; иностранная рабочая ~ - кхечу пачхьалкхера белхалойн векалш

делегировать несов., кого (послать) векал вахийта; (выбрать) векал харжа

делёж м, ~ка ж разг. декъар; ~ добычи - xloнс екъар

деление с 1. (по гл. делить) декъар; ~е на части - дакъошка декъар 2. (по гл. делиться) декъадалар; ~е клетки - клетка екъаялар 3. (на шкале) сиз; ~я термометра -термометран сизаш делец м г1уллакхча

деликатес м чомехь даар

деликатность ж оьздалла, к1еда-мерзалла

деликатный, -ая, -ое 1) оьзда, к1еда-мерза; ~ человек- оьзда стаг 2) (щекотливый) таме

делимое с мат. д1адоькъург

делимость ж мат. декъадалар, декъалуш хилар; признаки ~и - декъалуш хиларан билгалонаш

• делитель м мат. доькъург

• делить несов. 1) кого-что тж. мат. декъа; ~ на два - шинна декъа; ~ поровну- цхьабосса декъа; ~ хлеб- бепиг декъа; ~ учеников на группы - дешархой группашка бекъа; ~ имущество- бахам бекъа 2) что с кем декъа, дакъа дан; перен. дакъа лаца; ~ с кем-л. пищу- цхьаьнца кхача бекъа; ~ с кем-л. горе и радость- цхьаьнца вон-диканан дакъа лаца ; ~ шкуру неубитого медведя - ен а езачу чен ц1ока екъа

• делиться несов. 1) тж. мат. декъадала; десять делится на пять - итт декъало пхеанна; дети в детском саду делятся на группы- берийн бешахь бераш декъало группашка 2) (производить раздел имущества) бахам бекъа 3) чем с кем декъа, дакъа дан 4) чем с кем, перен. (рассказывать) дагара дийца, далхо

• дело с 1) в разн. знач. г1уллакх; приняться за ~ -г1уллакха т1евола; защита отечества— ~ всего народа - даймохк ларбар доллугу халкъан г1уллакх ду; как ваши дела?- муха ду шун г1уллакхш?;дела поправляются- г1уллакхаш талуш лаьтта; по личному делу - шен г1уллакхна; быть в курсе дела –г1уллакх хууш хила; вы сделали доброе ~- аша динарг дика г1уллакх ду; это моё ~ - и сан г1уллакх ду; общее ~- юкъара г1уллакх; не ваше ~! - шун г1уллакх дац! 2) (область знаний) говзалла, г1уллакх; военное ~ - т1еман говзалла 3) юр. дов; вести ~- дов лело; возбудить ~ против кого-л. - цхьанна дуьхьал дов суьде дала; гражданские дела - гражданийн девнаш 4) дело; дела хранятся в папках -деланаш папканаш юккъехь 1алашдо; на самом (или в самом) деле- ма-дарра аьлча; первым делом - уггар хьалха; спорное ~-къийсаме г1уллакх; слыханное ли это ~? - хезна х1ума дуй и?; это последнее ~ - иза т1аьххьара г1уллакх ду;это совсем другое ~ - и ша тайпа г!1уллакх ду; ~ за вами – г1уллакх хьох дозуш ду; это ~! - и г1уллакх ду хьуна!; это ~ его рук- цо дина х1ума ду иза; всё ~ в этом - доллу х1ума а цунах доллу; в чём ~? – х1ун хилла?; какое тебе до этого ~? -хьан х1ун бала бу цуьнан?; ~ идёт на лад –г1уллакх тайна схьадог1у; говорить ~- г1уллакх дийца; наделал он дел - ма г1уллакх а дина-кхо суна; уладить ~ - г1уллакх д1адерзо; вмешиваться не в своё ~- шен доцчу г1уллакха юкъа гlepтa; упо­требить в ~- г1уллакхна хьажо; когда дошло до дела- г1уллакх дечу кхаьчча; приступить прямо к делу – г1уллакх д1адоло; он доказал это на деле – г1уллакхехь тешийра цо цунах; я не желаю с вами иметь дела - хьоьца г1уллакх хила ца лаьа суна; оказаться не у дел - цхьана а х1уманна юкъахь воцуш виса; то и ~ - кест-кеста

деловитость ж г1уллакх девзаш хилар, г1уллакхах кхуьуш хилар

деловитый, -ая, -ое г1уллакхе, г1уллакх девза, г1уллакхах кхуьу

деловой, -ая, -ое 1) (относящийся к работе) г1уллакхан; ~ой разговор – г1уллакхан къамел; ~ое письмо – г1уллакхан кехат 2) (дельный) г1уллакх ден, г1уллакхе; ~ой человек- г1уллакхе стаг 3) (пригодный для обработки) г1уллакхна мега[ш долу]; ~ая древесина- г1уллакхна мега дечигаш

делопроизводитель м г1уллакххо

делопроизводство с г1уллакхаш лелор

дельный, -ая, -ое 1) г1уллакхна тlepa; ~ый работник- г1уллакхна т1ера белхахо 2) (существенный) пайде[хь йолу]; ~ые мысли - пайде ойланаш

дельта ж дельта

дельфин м дельфин

деляга ж разг. пайденча

делянка ж дакъа

делячество с пайделла лехар

демагог м демагог

демагогический, -ая, -ое демагогин кепара; ~ое выступление -демагогин кепара юкъавалар

демагогия ж демагоги

демаркационный, -ая, -ое: ~ая линия воен. демаркацин доза

демарш м дип. демарш

демаскировать сов. и несов., кого-что хьулам бохо, маскировка йохо

демилитаризация ж демилитаризаци, герз дехкар

демилитаризовать сов. и несов., кого-что (разоружить) герз схьаэца; (запретить производство оружия) герз дехка; ~зованная зона - герз дихкина зона

демисезонный, -ая, -ое демисезонан ; ~ое пальто- демисезонан пальто

демобилизация ж демобилизаци ; ~ армии- эскаран демобилизаци

демобилизованный, -ая, -ое I. прич. эскарера мукъавитина (или мукъадаьлла) 2. в знач. сущ. м эскарера мукъаваьлларг

демобилизовать сов. и несов., кого-что эскарера мукъавита (или мукъаваккха)

демобилизоваться сов. и несов. эскарера мукъадала

демократ м демократ

демократизация ж демократизаци ; ~ общественного строя -юкъараллин д1ах1оттамна демократизаци яр

демократизировать сов. и несов., что демократизаци ян

демократизироваться сов. и несов. демократизаци хила

демократизм м демократизм

демократический, -ая, -ое демократийн, демократически; ~ая республика - демократически республика

демократичный, -ая, -ое демократин; ~ образ жизни - вахаран демократин кеп

демократия ж демократи; народная ~- халкъан демократи; внутрипартийная ~- партии чоьхьара демократи

• демон м рел. йилбаз

• демонстрант м демонстрант

• демонстративный, -ая, -ое 1) (с целью протеста) весана, реза цахилар гойту; ~ый отказ от чего-л. - цхьана xlуманна реза цахилар гойтуш юхахьавалар; ~о (нареч.) покинуть собрание- весана гуламера д1аваха 2) воен. моттарг1ане

• демонстрация ж 1) демонстраци; первомайская ~ -хьалхарчу майн демонстраци 2) (выражение протеста) демонстраци (реза цахилар гойтар) 3) чего (показ) гайтар; ~ кинофильма - кинофильм гайтар 4) чего, перен. (проявление) гайтам, гайтар; ~ единства и сплочённости народа - халкъ цхьаъ хиларанний, бертахь хиларанний гайтам 5) воен. моттарг1а

• демонстрировать сов. и несов. 1) (участвовать в демонстрации) демонстраци ян; ~ по улицам города – г1алин урамашкахула демонстраци ян 2) кого-что (публично показать) гайта; ~ новый фильм - керла фильм гайта

• демонтаж м тех. демонтаж, схьале1ар, вовшахдаккхар

демонтировать сов. и несов., что тех. схьале1а, вовшахдаккха; ~ электростанцию- электростанци схьале1а

деморализация ж талхар

деморализовать сов. и несов., кого-что оьздангалла талхо

демпинг м зк. демпинг

денатурат м денатурат

денатурировать сов. и несов., что д1овш тоха

денационализация ж денационализаци

денационализировать сов. и несов., что денационализаци ян

дендрарий м дендрари

денежный, -ая, -ое 1) ахчанан; ~ая реформа - ахчанан реформа; ~ое обращение - ахча лелар; ~ый перевод - схьа (или д1а) тесна ахча 2) разг. (имеющий деньги) ахча долу; ~ый человек - ахча долу стаг

денница ж уст. поэт. 1уьйре ц1ийялар

денно нареч.: ~ и нощно- дийнахь а, буса а; де-буьйса доцуш; де а, буьйса а доцуш

денонсация ж дип. денонсаци

денонсирование с.: ~ договора дип. ч1аг1ам бохор

денонсировать сов. и несов.: ~ договор дип. ч1ог1ам бохор д1акхайкхо

• денщик .и гоьзанча

• день м де; солнечный ~ - малх хьаьжна де; пасмурный ~- кхоьлина де; последние дни лета -аьхкенан т1аьхьара денош; [одним] днём раньше- цхьа де хьалха; в середине дня – дийнан- делккъехь; целыми днями - дехачу деношкахь; рабочий ~ -белхан де; по выходным дням -мукъачу деношкахь; за ~ до чего-л. -цхьанна х1уманал цхьа де хьалха; на ~ - цхьана денна; в наши дни - вайн (или кху) заманахь; ~ рождения - вина де; День печати -Зорбанан де; День Парижской Коммуны - Парижан Коммунин де ; мы не первый ~ знакомы - тхо дуьххьара девзаш дац; в один прекрасный ~ -цхьана хазчу дийнахь; на чёрный ~- цаваьллачу денна; остались считанные дни –к1еззиг денош диена; ~-деньской разг. - дехачу дийнахь; ~ за днём - де дийне мел дели; ~ и ночь- де а, буьйса а; ~ ото дня ему становится лучше- де дийне мел дели г1оли хьулу цунна; изо дня в день- xlop денна, денна; на днях – х1окху деношкахь; откладывать дело со дня на ~ - г1уллакх денна т1аьхьатетта; средь бела дня - дийнан делккъехь; третьего дня - стомара; день в день - нийсса диллинчу дийнахь; добрый ~! - де дика хуьлда! — ответ: (мужчине)- диканца вехийла!; (женщине) диканца ехийла!; (нескольким лицам) диканца дехийла!

• деньги мн. ахча; мелкие ~ - кегийра ахча; бумажные ~ - кехатан ахча; при деньгах- ахча долуш ; у него денег куры не клюют- ахча нехаш санна [шорта] ду цуьнан; ни за какие ~- ц1ен деши делча а; бешеные ~ - эрна карадеана ахча; бросать ~ на ветер - ахча хьалатаса

департамент м департамент

депеша ж депеша

депо с нескл. депо; трамвайное ~ - трамвайн депо; пожарное ~ - ц1еран орцанан депо

депозит м фин. депозит

депонент м депонент

депонировать сов. и несов., что депозит ян

депрессия ж депресси

депутат м, ~ка ж депутат, векал

депутатский, -ая, -ое депутатан; ~ое удостоверение - депутатан тешалла

депутация ж депутаташ

дервиш м [делан] миска

деревенеть несов. (утрачивать чувствительность) лаха, лацадала; ноги от холода ~ют - шелонна когаш леха

деревенский, -ая, -ое юьртара; ~ житель- юьртара вахархо

деревня ж юрт; жить в ~е - юьртахь ваха; вся ~я вышла встречать героя - ерриг юрт араелира турпалхочунна дуьхьалъяха

дерево с 1) дитт; фруктовое ~ - стоьмийн дитт; лиственное ~ - г1аш долу дитт 2) (материал) дечиг; стол красного дерева – ц1ечу дечиган стол ; родословное ~ -силсил

деревообделочник м дечиг-пхьар

деревообделочный, -ая, -ое дечиг-пхьолин; ~ые работы - дечиг-пхьолин белхаш деревообрабатывающий, -ая, -ее дечиг-пхьолин; ~ая промышленность - дечиг-пхьолин промышленность

деревушка ж уменьш. от деревня юрт

деревце, деревцо с уменьш. от дерево синтар

деревянный, -ая, -ое 1) дечиган; ~ая дверь - дечка не1; ~ая миска - дечка кад; ~ая ложка - чода; ~ая лопатка - баьхьа 2) перен. дечка; ~ое лицо - дечка юьхь

деревяшка ж 1) (кусочек дерева) дечка юьхк 2) разг. (деревянная нога) дечка ког

держава ж высок. пачхьалкх; великие ~ы - яккхий пачхьалкхаш

держатель м 1) (владелец) дерг; ~ займа - заёмаш ерг 2) (приспособление)- д1алоцург

держать несов. 1) кого-что латто; (на вытянутых руках) кховдийна латто; ~ в руке (или на руках) каралаьцна (или караэцна) латто; ~ ребёнка на руках - бер карахь латто; ~ ребёнка за руку- беран куьг лаца 2) кого (заставлять находиться где-л.) валло; ~ в тюрьме-набахтехь валло 3) кого-что (хранить где-л.) латто; ~ кур в сарае - котамаш божал чохь латто; ~ молоко на холоде- шура шелонгахь латто 4) что (служить опорой) сацо, латто 5) что (сохранять какое-л. положение) сацо латто; ~ руку вытянутой - куьг д1адахийтина латто 6) кого-что (иметь) хила; (в хозяйстве) тж. кхаба; ~ корову- етт кхаба; ~ лавочку - туька хила 7) (двигаться в определённом направлении) оза; держи вправо - аьтту aгlop оза ; ~ речь - къамел дан; ~ пари – хьашлаг1а йилла; не уметь ~ себя - лела ца хаа; ~ чью-л. сторону- цхьаьнгахьа оза; ~ ухо востро - лерг сема хила; ~ экзамен -экзамен д1аяла; ~ язык за зубами - шен мотт шегахь кхаба; ~ в памяти -дагахь латто; ~ в своей власти - шен карахь латто; ~ в тайне- къайлехь латто; ноги не держат - когаш т1ехь ца латтало (к1адвелла, г1елвелла); ~ под замком – дог1а тоьхна латто

держаться несов. 1) за кого-что лаьцна латта; ~ за руку - куьг лаьцна латта 2) за что латта; пуговица держится на одной нитке - нуьйда цхьана те т1ехь лаьтта 3) (вести себя) лела; он держится очень скромно- ч1ог!а г1иллакхе лела иза 4) (не сдаваться) кара ца даха; крепость держится – гlaп кара ца йоьду 5) (сохраняться) латта; ветхий дом ещё держится - тиша ц1енош х1инца а лаьтташ ду ; ~ на ногах - когаш т1ехь латтавала; он держится того мнения, что... - изза... ойла йолуш ву

дерзание с майрра г1ертар

дерзать несов. майрра г1ерта

дерзить несов., кому разг. к1оршаме хила; ~ старшим - баккхийчаьрца к1оршаме хила

дерзкий, -ая, -ое 1) (грубый) к1оршаме; ~ий человек – к1оршаме стаг 2) (смелый) майра; ~ие мечты - майра ойланаш

дерзнуть сов. майра г1орта

дерзость ж 1) (грубость) к1оршамалла 2) (смелость) майралла '

дернистый, -ая, -ое байн, бай болу; ~ая земля - байн латта

дёрнуть однокр., кого-что 1) (рвануть) озо 2) (неожиданно тронуться) д1алелха; лошади ~ли -говраш д1алилхира

дерюга ж 1) (холст) гата 2) перен. разг. гата

десант м 1) десант ; высадить ~ -десант йоссо 2) десант; морской ~ - х1ордан десант

десантник м десантхо

десантный, -ая, -ое десантийн; ~ая операция - десантийн операци

десерт м десерт

десертный, -ая, -ое десертан; ~ое вино - десертан чаг1ар ; ~ая ложка - десертан 1айг

дескать частица разг. деца; ты, ~, сам виноват - хьо, деца, хьо бехке ву

деспот м деспот

деспотизм м деспотизм, деспоталла

деспотический, -ая, -ое (прил. к деспотия) деспотин; (прил. к деспот) деспотан

деспотичный, -ая, -ое деспотан; ~ая натура - деспотан амале стаг

десятеро числ. собир. итт

десяти= «итт» , мас.: десятирублёвый - туьманан

десятибалльный, -ая, -ое итт баллан; ~ая система -оценок итт баллан система

десятиборье с итт хьуьнар къовсар

десятиведёрный, -ая, -ое итт ведар долу (или доьду); ~ая бочка - итт ведар доьду боьшка

десятиградусный, -ая, -ое итт градус [иолу]; ~ мороз - итт градус шело

десятигранник м иттсаберг

десятигранный, -ая, -ое итт са болу

десятидневный, -ая, -ое итт дийнан; ~ отпуск - итт дийнан отпуск

десятиклассник м, ~ца ж уьтталг1ачу классерниг

десятиклассный, -ая, -ое итт классан

десятикопеечный, -ая, -ое итт кепекан; (стоимостью в 10 коп.) итт кепек механ; ~ая монета - итт кепекан нахарт; ~ый билет - итт кепек механ билет

десятикратный, -ая, -ое уьттазза сов; ~ размере - уьттазза алсамчу барамехь

десятилетие с 1) (срок) итт шо 2) (годовщина) итт шо кхачар

десятилетка ж итт класс; кончить ~у - итт класс яккха

десятилетний, -яя, -ее 1) (о сроке) итт шеран; ~ее обучение - итт шарахь дешар 2) (о возрасте) итт шо кхаьчна; ~ий мальчик- итт шо кхаьчна к1ант

десятимесячный, -ая, -ое 1) (о сроке) итт беттан; ~ые курсы - итт беттан курсаш 2) (о возрасте) итт бутт кхаьчна

десятиметровый, -ая, -ое итт метр деха

десятина ж уст. дистин

десятирублёвка ж разг. туьма

десятирублёвый, -ая, -ое туьманан

десятитысячный, -ая, -ое итт эзарлаг1а

десятичный, -ая, -ое: ~ые дроби - иттанний дакъаллаш

десятиэтажный, -ая, -ое уьттазза т1ек1елдина

десятка ж 1) (цифра) итт 2) (карта) иттанча 3) разг. (десятирублёвка) туьма

десятник м десятник

десяток м 1) (единица счёта) итт; ~ок яиц - итт xloa 2) (о возрасте) итт шо; седьмой ~ок –ворх1алг1а итт 3) мн. ~ки - иттаннаш ; он не робкого ~ка - осалчарах вац иза

десятый, -ая, -ое 1. числ. уьтталг1а, итталг1а; ~ая страница – уьтталг1а aгlo; ~ое сентября – уьтталг1а сентябрь 2. в знач. сущ. ~ая ж мат. уьтталг1аниг; одна ~ая - цхьаъ уьтталг1аниг

десять числ. (десяти, десятью) итт; ~ человёк - итт стаг; делить на десять- иттанна декъа; ~ тысяч - итт эзар

десятью нареч. уьттазза; ~ десять – сто - уьттазза итт—б1е

детализация ж духе кхиар, детализаци

детализировать сов. и несов., что духе кхиа; детализаци ян; ~ план - планна детализаци ян

деталь ж 1) деталь ; тракторные ~и - тракторам деталаш 2) (частность) дух; вдаваться в ~и - духе кхиа

детальный, -ая, -ое ма-дарра долу, дуьхенгара; ~ое изложение - ма-дарра дийцар; ~ое исследование - дуьхенгара таллар

детвора ж собир. разг. бераш, берийн сур

детдом м (детский дом) берийн ц1а, детдом

детдомовский, -ая, -ое берийн ц1ийнан (или цlepa)

детектив м детектив

детективный, -ая, -ое детективан; ~ роман - детективан роман

детёныш м к1орни

дети мп. бераш; театр для детей - берийн театр; ~ мои! - сан бераш!

детина м разг. д1ут1а, б1от1а

детишки мн. ласк. [кегий] бераш

детище с кхоллам

детонатор м 1) (вещество) детонатор 2) (запал) лергамолха, капсуль

детонация ж детонаци

детонировать несов. детонаци ян

деторождение с бераш дар

детоубийство с бер дер

детоубийца м и ж бердийнарг

детсад м. (детский сад) берийн беш

детский, -ая, -ое 1. берийн; ~ий дом - берийн ц1а; ~ий сад - берийн беш; ~ая кровать- берийн маьнга 2. в знач. сущ. ~ая ж берийн чоь ; ~ое место анат. - беран ц1а

детство с бералла; друг ~а -бераллин доттаг1; с ~а - бераллахь дуьйна; в ~е - беран хенахь

деть сов., кого-что, разг. (засунуть, убрать) дахьа; куда ты дел мою книгу?- сан книга мича яьхьна ахь?

деться сов. разг. даха; куда он _делся?- мича вахна иза?; он не знал, куда ~ от стыда - эхь хетта, ша мича вер ву ца хаьара цунна; куда нам ~? - мича довла тхо?

де-факто нареч. долуш

дефект м ант, дефект, айп, сакхт, к1айдарг; товар с ~ом -сакхт долу товар

дефективный, -ая, -ое сакхте, айпе; ~ ребёнок - сакхте бер

дефектный, -ая, -ое айпе, сакхте, айп долу, сакхт долу, дефект йолу; ~ экземпляр - сакхт долу экземпляр

дефиле с нескл. воен. (ущелье) 1ин

дефис м дефис, сизалг

дефицит м 1) эк. (убыток) дефицит 2) (нехватка товаров) дефицит ; ~ в товарах - товарашна къен хилар

дефицитный, -ая, -ое 1) (убыточный) зене; ~ое предприятие - зене предприяти 2) (редкий) къен; ~ый товар - къен товар

деформация ж деформаци

деформировать сов. и несов., что кеп хийца (или йохо)

деформироваться сов. и несов. кеп хийцаяла (или талха)

децентрализация ж децентрализаци

децентрализовать сов. и несов., что децентрализаци ян; ~ управление- урхаллина децентрализаци ян

деци= «уьтталг1анигт» , мас.: дециметр - дециметр (10 см я метран уьтталг1а дакъа)

дечиг-пондар м дечиг-пондар (национальный чеченский струнный инструмент)

дешеветь несов. дораха хила, дайдала

дешевизна ж дорахалла

дешёвка ж разг. 1) (низкая цена) байн мах, бораха мах; продать по ~е- дораха дохка 2) перен. маьхза; эти стихи — ~а - мехаза байташ ю уьш

дёшево нареч. 1) (недорого) дораха; ~ купить - дораха эца 2) перен. атта; он ~ отделался - и атта к1елхьаравелира

дешёвый, -ая, -ое 1) дораха; ~ые товары - дораха товараш 2) перен. аьрта; ~ая шутка- аьрта забар

дешифровать сов. и несов., что шифр яста

дешифровка ж шифр ястар

де-юре нареч. законехь ма-догг1уура

деяние с уст. [х1ума] дар; великие ~я - сийлахь-даккхий х1уманаш дар; преступное ~е юр. - зулам дар

деятель м г1уллакххо; государственный ~ - пачхьалкхан г1уллакххо; политический ~- политикин г1уллакххо

деятельность ж г1уллакх; общественная ~ - юкъараллин г1уллакх; революционная ~ - революцин г1уллакх; научная ~- 1илманан г1уллакх

деятельный, -ая, -ое хьуьнаре, каде, т1ахъаьлла; ~ человек - хьуьнаре стаг

дё

• дёсны мн (ед. десна ж) доьлаш

• дёрн м бай

• дёргать несов. 1) кого-что (тянуть) ийзадан, ийзо; ~ за рукав- пхьош ийзо 2) что (выдёргивать) даккха; ~ зубы - церг яккха 3) чем (резко двигать какой-л. частью тела) детта; ~ плечами -белшаш етта 4) безл. дего; его всего дёргает - веррнг а вегош ву иза 5) кого, перен. разг. (беспокоить) хьийзо, ца вита

• дёргаться несов. дего, деттадала; ~ всем телом- дерриг дег1 деттадала

дж

• джаз м джаз

• джейран м хьех

• джем м джем; яблочный ~ - 1ежийн джем

• джемпер м джемпер

• джентльмен м джентельмен (оьзда стаг)

• джентльменский, -ая, -ое джентельменан

• джигит м бере, говрхьовзорхо

• джигитовать несов. говр хьовзо

джигитовка ж говр хьовзор

джинн м фольк. жин

джунгли мн. геогр. джунглеш

дз

дзот м (дерево-земляная огневая точка) воен. дзот

ди

диабет — шекарцамгар

диагноз —

диагональ —

диаграмма — хаамнасурт

диалект — меттага

диалектик — меттахо

диалектика — меттаца

диалектический — метталла

диалектологический —

диалектология —

диалог — къамел

диамат —

диаметр — гуон

диаметральный — гуонна; ~ая противоположность- юззина б1останалла

диапазон —

диапозитив —

диафрагма —

диван —

диверсант —

диверсионный —

диверсия —

дивиденд —

дивизион —

дивизионный —

дивизия —

дивиться несов., кому-чему, разг. цецдийла, тамаша бан

дивный, -ая, -ое 1) уст. (удивительный) тамашена; ~ые дела - тамашена г1уллакхаш 2) (прекрасный) тамашена; ~ый голос - тамашена аз

диво с разг. тамаша; что за ~? - ма тамаша бу xlapa?; ~, что он остался жив - и дийна висар тамаша бу ; на ~ - тамашена

дидактизм —

дидактика —

дидактический —

диета —

диетический —

дизель —

дизельный —

дизентерия — чохьлазар

дикарка — акха зуда

дикарь — акхар

дикий — акха

дикобраз —

диковина, ~ка ж разг. тамашена х1ума ; в ~ку- инзаре хета; это ему не в ~у - и-м тамашена ца хетара цунна

диковинный, -ая, -ое тамашена, инзаре

дикорастущий, -ая, -ее акха долу; ~ие деревья - акха долу дитташ

дикость ж 1) акхаралла, акха хилар; лес поразил меня своей ~ - оцу хьуьнан акха хиларо цецваьккхира со 2) (нелюдимость) акхалла 3) перен. (необузданность, дикий нрав) эмалкалла

диктант —

диктат — уочч

диктатор — уоччхо

диктаторскиий — уоччан

диктаторство — уоччалла

диктатура — уоччца

диктовать несов., что 1) д1адеша, деша 2) перен. (предписывать) [дан] т1едожо; ~ условия мира -машаран билламаш т1еэго

диктовка — дIадешар

диктор —

дикторский —

диктофон —

дикция —

дилемма —

дилетант —

дилетантский —

дилетантство —

дилижанс — пайтон

динамизм —

динамик —

динамика —

динамит —

динамический —

динамичность —

динамо —

динамометр — ницкъбустург

династия ж 1) династи, некъе 2) перен. (поколение) т1аьхье

динозавр —

диоптрия —

дипкурьер — балиюкъметтагела (дипломатический курьер) балиюкъметтагеланча

диплом —

дипломат — балиюкъметтигхо

дипломатический — балиюкъметтиган

дипломатичный, -ая, -ое говза, дипломата санна; ~ ответ - говза делла жоп

дипломатия — балиюкъметтиг

дипломированный —

дипломник —

дипломный —

директива —

директивный —

директор —

дирекция —

дирижаблестроение —

дирижабль —

дирижёр —

дирижёрский —

дирижировать —

дисгармония — 1) муз. дисгармони 2) перен. барт бохор, барт эг1ор

диск — экъа

дисквалификация —

дисквалифицировать сов. и несов., кого-что (лишить квалификации) дисквалифи каци ян, говзалла йохо; (лишить прав) бакъо д1аяккха; ~ спортсмена- спортсменан говзалла йохо

дисквалифицироваться сов. и несов. говзалла ян, квалификаци ян, дисквалификаци хила

дисковый — экъан

дискредитация — теша байар, сий дайар

дискредитировать сов. и несов., кого-что (подорвать доверие) тешам байа; (умалить) сийсаздан; ~ себя - сийсаздала

дискриминация —

дискриминировать —

дискуссионный — къийсаме

дискуссия — къовсар

дискутировать — къовса

дислокация —

дислоцировать — дIасатардан

дислоцироваться сов. и несов. дислокаци хила, д1атардала

диспансер —

диспансеризация —

дисперсия —

диспетчер —

диспетчерский —

диспозиция —

диспропорция —

диспут — къовсам

диспутировать — къийсаме дилла

диссертант — тIяхьон

диссертация — (1им болх)

диссимиляция —

диссонанс м 1) муз. диссонанс 2) перен. (разлад) дохор, талхор; внести ~ в работу - болх бохо

диссонировать несов. муз. мукъам бохо, талхо

дистанция ж 1) дистанци, геналла ; стрельба на большие ~и - гена тоьпаш кхийсар 2) ж.-д. дистанци ; сойти с ~и спорт.- дистанци т1ера вала

дистиллировать сов. и несов., что ц1андан, дистиллировать дан; ~ованная вода - дистиллировать дина хи

дистилляция —

дистрофия —

дисциплина 1 ж (установленный порядок) низам; трудовая ~а - къинхьегаман низам; соблюдать ~у - низам лардан

дисциплина 2 ж (учебный предмет) дисциплина ; историческая ~ - историн дисциплина

дисциплинарный, -ая, -ое низаман; (связанный с нарушением дисциплины) низам талхоран; ~ый устав - низаман устав; ~ое взыскание - низам талхорна та1зар

дисциплинированность ж низам хилар

дисциплинированный, -ая, -ое низаме, низам долу; ~ ученик - низаме дешархо

дисциплинировать сов. и несов., кого-что низам дан (или xloттo); (приучить к порядки) низам 1амо

дитя с (ребёнок; тж. перен.— о наивном, неопытном человеке) бер; ~ природы - 1аламан бер

дифирамб —

дифтерийный —

дифтерит —

дифтеритный —

дифтерия —

дифтонг —

дифференциал —

дифференииальный —

дифференциация —

дифференцировать —

дифференцироваться —

диффузия —

диффузный — къаьсташ доцу, даьржина

дичать — акхадала

дичиться — къехка;~посторонних- нехан нахах къехка

дичок м 1) (деревце) синтар 2) перен. разг. (о ребёнке) акха бер

дичь ж 1) собир. (дикие птицы, звери) экха 2) (мясо) экхан жижиг 3) разг. (глухое место) пана мохк 4) разг. (вздор, нелепость) к1адбоцург; не пори дичи – к1адбоцург ма дийца

дл

длина ж йохалла; измерить в ~у и в ширину- йохалла а, шоралла а юста; меры ~ы- йохаллин барамаш; ~ой в четыре метра - йиъ метр деха

длинноволновый, -ая, -ое ехачу тулг1енан; ~ая радиостанция - ехачу тулг1енийн радиостанци

длинноволосый, -ая, -ое еха месаш йолу

длинноногий, -ая, -ое беха когаш болу

длинноносый, -ая, -ое беха мара болу, мара беха

длинный, -ая, -ое 1) деха; ~ путь - беха некъ 2) т.к. кратк. ф. в знач. сказ., кому (о размере чего-л.) деха ду; пальто ему длинно- пальто еха ю цунна ; у него ~ язык - мотт соцуш вац и

длительность ж дохалла (хан); ~ рабочего дня - белхан дийнан дохалла

длительный, -ая, -ое деха; (затянувшийся) дахделла; ~ый отпуск- еха отпуск; ~ая болезнь -яхъелла цамгар

длить несов., что дахдан

длиться несов. хила, дахдала; урок ~ся сорок пять минут - урок хуьлу шовзткъе пхеа минутехь

для предлог с род. п., указывает на назначение чего-л., переводится суф. =хьама; =на (род. п.), =н (дат. п.), передаётся тж. инфинитивом; купить куклу ~ девочки – йо1ана тайниг эца; ~ меня время дорого - суна хан еза ю; он приехал сюда ~ отдыха - кхуза сада1а веана иза; вагон ~ курящих- цигаьрка узучеран вагон; это вредно ~ здоровья детей - берийн могушаллина зене ду иза; книга ~ детей - берийн книга; ведро ~ воды - хи лело ведар

дн

дневалить несов. воен. гоьзанчалла дан

дневальный м воен. гоьзанча

дневать несов.: он там днюет и ночует разг.- цо цигахь де-буьйсанаш доху

дневник м дневник; вести ~ дневник- лело; школьный ~- дешархочун дневник; ~ съезда- съездан дневник

• дневной, -ая, -ое 1) дийнан, дийнахь долу; ~ой свет-дийнан серло; ~ая смена - дийнахь йолу смена 2) (производимый за день) [цхьана] дийнан; ~ой заработок- цхьана дийнан алапа =дневный , мас.: двухдневный- шина дийнан

• днём нареч. дийнахь; ~ и ночью - дийнахь а,буса а;сегодня ~ - тахана дийнахь; завтра ~- кхана дийнахь ; ~ с огнём не сыщешь- дийнахь стогарца а карор дац

• днище с бух; ~ улья - ваз

• дно с бух; ~бутылки - шишанан бух; на дне- бухахь; морское ~ -х1ордан бух ;идти ко дну- [хи] буха даха; золотое ~-дашо хазна; перевернуть всё вверх ~м -доллу х1ума а т1ек1елтоха; пить до дна - дерриг д1амала

до

• до 1 предлог с род. п. 1) кхаччалц; суф. -ли., -алц; до вечера - сарралц; до сих пор (о времени) х1инццалц; (о пределе) кхуззалц; до тех пор (о времени) х1етталц; (о пределе) кхаччалц; до города осталось пять километров – г1ала кхача пхи километр йисна; промокнуть до костей –даь1ахкашка кхаччалц вашо 2) (прежде, перед) хилале, суф. -ле; до завтрака мы ходили купаться –х1ума кхаллале лийча дахара тхо; до нашей эры - вайн эра т1еяле; до революции - революци хилале; до войны – т1ом хилале 3) (приблизительно, около) гергга, кхаччале; зал вмещает до тысячи человек - зал чу эзар гергга стаг хоьу; мороз доходит до тридцати градусов- шело ткъе итт градусе кхаччалц хуьлу ; ему не до вас - шу дагадог1учохь вац иза; мне нет дела до этого - цуьнан бала бац суна; до чего интересная книга-мел хаза ю книга; до востребования – д1адеххалц

• до= 1. приставка глагольная, обозначающая: 1) доведение действия до завершения - дала, д1а = , напр.: доесть - диъна дала, доехать д1акхача 2) достижение цели, предела, передается наречием на = алц, напр.: дожить до коммунизма - коммунизм хиллалц ваха 3) пополнение чего-л. – т1е=, напр.: досыпать- т1едохка 4) доведение действия до какого-л. результата, при глаголах на =ся дала, [д1а]кхача, напр.: добудиться - самадаккхадала; дозвониться - телефон д1акхача 5) достижение отрицательного результата, при глаголах на =ся дала, напр.: добегаться - идда дала 2. приставка прилагательных со значением предшествования - хьалхара, напр.: дореволюционный - революцил хьалхара 3. приставка наречий =даллалц, напр.: добела –к1айдаллалц; досуха - дакъадаллалц

• добавить сов., что и чего т1етоха; мне нечего ~ к сказанному- аьллачунна т1етоха х1ума дац сан

• добавиться сов. т1екхета

добавка ж разг. т1етухург

добавление с 1. (действие) т1етохар 2. (то, что добавлено) т1етухург ; в ~ к сказанному- аьллачунна т1е

добавочный, -ая, -ое т1етуху, совнаха; дать ~ое время спорт.- совнаха хан яла

добегаться сов. разг. идда дала; ~ до изнеможения – х1отталц ида; добегался! - идда вели!

добежать сов. д1акхаччалц вада; ~ до дома – ц1а кхаччалц вада

добела нареч. к1айдаллалц; отмыть ~- к1айдаллалц дила; раскалить ~ - к1айдаллалц ц1ийдан

• добить сов. 1) кого-что (убить) дийна д1адаккха; ~ раненого зайца- чов хилла пхьагал йийна д1аяккха 2) кого-что (разгромить) вохийна д1аваккха 3) что (разбить до конца) дохийна д1адаккха

• добиться сов. 1) (достичь) чего- кхочушдан, даккха, реже - кхача; ~ успеха-толам баккха; он добился своего - ша бохучу кхаьчна иза 2) чего от кого-чего- дзккхадала; я не мог от него ничего ~ - цуьнгара х1умма а даккха ца делира соьга

доблестный, -ая, -ое сийлахь, турпала; ~ая армия - сийлахь эскар; ~ый труд - сийлахь къинхьегам; ~о (нареч.) сражаться - турпала лета

доблесть ж в разн. знач. сийлалла, турпалалла; воинская ~- т1емалойн сийлалла; трудовая ~ -къинхьегаман сийлалла

добрать сов., кого-что и кого-чего –т1еэца; не ~ чего-л.- цхьа х1ума кхоччуш (или тоъал, или оьшшучул) ца эца

добраться сов., до кого-чего, разг. 1) (до какого-л. места) д1акхача; мы едва ~лись до дому- халла ц1а д1акхечира тхо 2) (вникнуть) духе кхиа; наконец [мы] ~лись до сути- дела эххар а г1уллакхан духе кхиира [тхо] ; я ещё до него доберусь! - цунна т1е а кхочур ву со!

добрести сов. (дойти с трудом) халла д1акхача; (дойти не спеша) меллаша д1акхача; мы еле-еле ~ли - халла д1акхечира тхо; гуляя, мы ~ли до леса - лела-аш д1акхечира тхо хьуьнах

добреть несов. (становиться добрее) дика хила, дог дика хила, комаьрша хила, комаьршадала

добро 1 с 1) (хорошее, полезное) диканиг, дика, дика дерг, хайра; сделать много ~а людям - нахана дуккха а дика дан; желать кому-л. ~а - цхьанна диканиг лаа; ~о и зло- дика а, вон а 2) собир. разг. (имущество) хьал; чужое ~о - нехан хьал; беречь колхозное ~о - колхозан хьал лардан ; поминать кого-л. ~ом - диканна цхьаъ дагалеца; не к ~у- диканна дац; нет худа без ~а посл. - дика доцуш, вон хир дац

добро 2 1. в знач. сказ. безл. дика ду 2. в знач. усл. союза дика дара; ~ бы он сам был здесь - дика дара, и ша кхузахь велахьара ; ~пожаловать! - диканца дог1ийла!

доброволец м шен лаамерниг; он пошёл в армию ~льцем - шен лаамехь вахара иза арме

добровольный, -ая, -ое шен лааме, шен лаамехь долу; ~ое общество- шен лааме юкъаралла

добровольческий, -ая, -ое шайн лаамечеран; ~ отряд - шайн лаамечеран тоба

добродетель ж дикалла, бакъхьаралла

добродетельный, -ая, -ое дика, бакъхьара; ~ человек- бакъхьара стаг; ~ поступок -дика г1уллакх

добродушие с догдикалла

добродушный, -ая, -ое дог дика; ~ человек - дог дика стаг

доброжелатель м, ~ница ж дика луург

доброжелательность ж [нахана] диканиг лаар

доброжелательный, -ая, -ое диканиг луу; ~ сосед - диканиг луу лулахо

доброкачественность ж дикалла

доброкачественный, -ая, -ое дика; ~ый товар -дика товар; ~ая работа - дика болх ; ~ая опухоль -зуламе доцу дестар

добром нареч. разг. диканца; лучше ~ отдай - диканца схьаелча тоьлу хьуна

добропорядочный, -ая, -ое уст. бакъхьара, къепе

добросердечие с дог дика хилар

добросердечность ж догдикалла

добросердечный, -ая, -ое дог дика; ~ человек- дог дика стаг

добросить сов., что т1екхаччалц(или д1акхаччалц) д1акхосса; ~ до линии -сиза т1е кхаччалц д1акхосса

добросовестность ж даггара хилар

добросовестный, -ая, -ое даггара; ~ый человек - даггара стаг; ~о (нареч.) относиться к своим обязанностям - шен декхарш т1ехь даггара хила

добрососедский, -ая, -ое дикачу лулаллин; быть в ~их отношениях - дикачу лулаллин юкъаметтиг йолуш хила

доброта ж дикалла; красота до полудня, ~а до смерти посл.- хазалла—делккъалц, дикалла — валлалц; по ~е [своей] - [ша] комаьрша хиларна

добротность ж дика хилар

• добротный, -ая, -ое дика; ~ая ткань - дика к1ади

• добрый, -ая, -ое дика; ~ый человек- дика стаг; ~ое сердце- дика дог ; будьте ~ы! –диканиг!; ~ый день! - де дика хуьлда! (см. тж. день); с ~ым утром!-1уьйре дика хуьлда!; всего ~ого! - дика мел дерг1, 1одика йойла!; в ~ый час!- дика сахьт хуьлда!; ~ый малый- дика адам; люди ~ой воли- лаам дика нах; по ~ой воле -шен лаамехь; ~ая половина- тоьлуш долу дакъа; ~ых три часа-дуьззина кхо сахьт; чего ~ого он ещё приедет - схьакхача там бара иза

• добряк м, ~чка ж разг. диканиг

добудиться сов. разг. самадаьлла дала; его не добудишься - иза самаваьлла ца волу

добывание с 1) лахар; ~ средств к жизни - ваха рицкъ лахар 2) даккхар; ~ каменного угля –б1аьлган к1ора баккхар

добывать несов. 1) см. добыть 1; 2) что (из недр земли или переработкой) даккха; ~ нефть -мехкадаьтта даккха; ~ бензин из нефти - мехкадаьттанах бензин даккха

добывающий, -ая, -ее доккху; ~ая промышленность – маь1данаш доху промышленность

добыть сов. I) кого-что (достать, приобрести) каро; я ~л необходимые мне книги -сайна оьшу книгаш карийна суна 2) см. добывать 2

добыча ж 1. чего (действие) даккхар; ~ нефти - мехкадаьтта даккхар 2. (трофей) х1онц; (охотничий) ижу; попалась хорошая ~ -дика ижу карийна

доварить сов., что кхехкийта, кхехкийна далийта

довариться сов. кхехка, кхихкина дала

довезти сов., кого-что д!акхачо, д!адига; ~ до дому ц!а [кхаччалц] д!авига

• доверенность ж тешалла; получить деньги по ~и - тешаллица ахча эца

• доверенный, -ая, -ое 1. теш вина, тешна дитина; ~ое лицо- теш вина стаг 2. в знач. сущ. ~ый м тешвинарг

• доверие с тешам; потерять ~е к кому-л. - цхьаьннах тешам бан; завоевать чьё-л. ~е - цхьаннан тешам болийта; вотум ~я - тешаман вотум; оказывать кому-л. ~е- цхьаьннах теша; его слова не заслуживают ~я - цуьнан дешнех теша хьакъ дац

• доверитель м, ~ница ж тешам белларг

• доверить сов., 1) кого-что (поручить) тешна дита; ~ кому-л. свой деньги - шен ахча цхьаннах тешна дита 2) что и с неопр. (дать доверенность) теша; ~ получить деньги - ахча схьаэцийта теша; ~ тайну - къайле йийца

довериться сов., кому-чему теша

доверху нареч. берттелц; наполнить что-либо ~ -цхьа х1ума берттелц юза

доверчивость ж тешам хилар

доверчивый, -ая, -ое теша[ш долу]; ~ человек - тешаш волу стаг

довершение с чекхдаккхар ; в ~ чего-л. - цу т1е

довершить сов., что чекхдаккха; ~ начатое дело -долийна г1уллакх чекхдаккха

доверять несов. 1) см. доверить; 2) кому-чему (верить) -теша; я ему не ~ю - со цунах ца теша

довесить сов., что и чего кхоччуш оза

• довесок м т1етасар

• довести сов. 1) кого (проводить) д1акхачо, д1адига; ~ до дому- ц1а кхачо 2) что до чего д1акхачо; ~ дорогу до районного центра - некъ районан центре д1акхачо ; ~ до слёз-доьлхучу хьола т1е даккха; ~ до сведения-д1ахаийта; ~ дело до конца – г1уллакх чекхдаккха

• довестись сов. безл., кому с неопр., разг. хила; мне ~лось встретиться с ним - цунах кхетар хилира сан; мне не ~лось там побывать- цига кхачар ца хилира сан

• довод м хетарг, моьттург; ваши ~ы не убедительны - шуна хетарг тешош дац; приводить ~ы -бахьанаш дало

доводиться несов. 1) см. довестись; 2) (быть кем-л. кому-л.) [хуьлуш] хила; он доводится мне дядей [по отцу] - иза сан ден ваша хуьлу

довоенный, -ая, -ое т1емал хьалхара, т1ом хилале хилла; ~ое время – т1ом хилале хилла хан

• доволакивать несов., доволочить, доволочь сов., кого-что, разг. [текхош] д1акхачо

• довольно 1. нареч. (удовлетворённо) реза хилла; он ~ улыбался - реза хилла велакъежира иза 2. в знач. сказ. тоьур ду; с меня и этого ~ - соьгара иза а тоьур ду; ~ спорить - тоьур ду къийса; на сегодня ~ -таханенна тоьур ду; ~! - тоийта! 3. в сочет. с прил. и нареч. (достаточно) дикка; (порядочно) тоъал; было уже ~ поздно- дикка т1аьхьа дара иза; ~ хороший - тоъал дика; прошло ~ много времени - тоъал дукха хан яьллера

• довольный, -ая, -ое реза долу; быть ~ым кем-л. - цхьанна реза хила; он доволен работой - и балхану реза ву

• довольствие с воен. харж ; зачислить на ~ - харжана д1аязван; денежное ~ -ахчанан харж

• довольство с 1) (удовлетворение) реза хилар; лицо его выражало ~о- цуьнан юьхьо гойтура иза реза хилар 2) (достаток) токхо, тоам; жить в ~е - токхонца ваха

• довольствовать несов., кого-что, воен. харж латто; ~ войска- эскаршна харж латто

• довольствоваться несов. I) чем (удовлетворяться) таам бан; реза хила; ~ скромным заработком –к1еззигчу алапих тоам бан 2) воен. (состоять на довольствии) харжехь хила

довыборы мн. т1ехаржамаш

догадаться сов., о чём и без доп. дагадан; хаа; проголодаешься — так хлеба достать ~ешься посл. - мацвелча, бепиг лаха дагадог1ур ду

догадка ж 1) (предположение) хетарг; теряться в ~ах - хетачарна т1ехь ойла йоха 2) разг. (сообразительность) атта дагадар; у него ~и не хватило - дагадар ийшира цуьна; дата ца деара цунна

догадливость ж дагадог1уш хилар

догадливый, -ая, -ое дагадог1у[ш долу]

догадываться несов. 1) см. догадаться; 2) о чём-л. шекхила

доглядеть сов., что, разг. чекхдаллалц хьажа; ~ спектакль - спектакле чекхъяллалц хьажа

догма ж догма

догмат м рел. догмат

догматизм м догматизм

догматик м догматик

догматический, -ая, -ое догматически; ~ое мышление - догматически ойла

догнать сов., кого-что т1аьхьакхиа

догнивать несов., догнить сов. дахкаделла дала

договариваться несов. см. договориться; ~ющиеся стороны - барт беш йолу аг1онаш

договор м ч1аг1ам; барт; (документ) договор; мирный ~ -машаран ч1аг1ам; заключить ~ -ч1аг1ам бан (или договор дан); расторгнуть ~ - ч1аг1ам бохо

договоренность ж ч1аг1ам; действовать на основе ~и – ч1аг1ам ма-барра дан

договорить сов., что и без доп. къамел чекхдаккха; дайте ~ - къамел чекхдаккхийта; дийцина далийта; не ~ - къамел чекх ца даккха

договориться сов., о чём, с неопр. и без доп. (прийти к соглашению) барт хила; (условиться) барт бан

договорный, -ая, -ое хадийна, сацийна, барт бина, дийцина; ~ая цена -бийцина мах

догола нареч. дерзина, дерзинадаллалц; раздеть ~- верзинаваккха

догорать несов., догореть сов. даьгна дала; свеча догорела - ч1урам баьгнч баьлла

догружать несов., догрузить сов., что (закончить погрузку) [т1е]доьттина далийта; тж. чего (дополнить) т1едотта

додавать несов., додать сов., что и чего т1едала; додать оставшиеся десять рублей - дисна туьма т1едала

доделать сов., доделывать несов., что дина далийта; ~ работу-болх бина балийта; не ~ - лина ца далийта

доделка ж дина далийтар

додержать сов., додерживать несов.(до какого-л. времени) латто, сецо (или сацо); (до конца) чекхдалийта, чекхдаккха

додумать сов. ойла йина дала

додуматься сов., до чего дагадан, ойла кхача

доезжать несов. см. доехать; не ~я [до] станции - станце д1акхачале

доение с деттар, озар; ~ коров - хьелий деттар

доесть сов., что кхачо; (кончить есть) диъна дала

доехать сов. д1акхача (от говорящего); схьакхача (к говорящему); хьалакхача (вверх); охьакхача (вниз); ~ до места назначения - хьажжийначу д1акхача; ~ до дому- ц1а д1акхача

дожарить сов., что кхерзина далийта

дожариться сов. кхарзадала, кхарзаделла дала

дождаться сов., кого-чего хьажа; ~ поезда- поезд яре хьажа; ~ лета - аьхкене хьажа; я его дождался -и схьавалц 1ийра со ; не дождусь нашей встречи - вай вовшахкхетаре сатийсина ца волу со; он дождался [того], что получил замечание - шега цхьа х1ума ца алийтича ца 1ийра иза

дождевальный, -ая, -ое с.-х. хи туху; ~ый аппарат, ~ая установка - хи туху аппарат

дождевание с с.-х. хи тохар

дождевик м 1) разг. (плащ) кхоллар 2) (гриб) чайпаш

дождевой, -ая, -ое дог1анан; ~ая вода – дог1анан хи; ~ой плащ – дог1анан плащ ; ~ой червь - дог1анан н1аьна

дождемер м дог1адустург

дождик м уменьш. от дождь; мелкий ~ - к1еззиг дог1а

дождливый, -ая, -ое дог1ане; ~ая осень –дог1ане гуьйре

дождь м дог1а; ~ перестал – дог1а сецна ; ~идёт – дог1а дог1у; проливной ~-кхевссина дог1у дог1а; ~ льёт как из ведра - серий санна дог1а дог1у; собирается ~ -дог1а дан г1ерта ; ~ искр- суьйнийн дог1а; золотой ~ - дашо дог1а

доживать несов. см. дожить; старик ~ет свой век- воккха стаг шен хан текхна волуш воллу

дожидаться несов., кого-чего 1) см. дождаться; 2) хьежа; ~ться поезда - поезде хьежа; не ~ясь - ца хьоьжуш

дожить сов. даха; что хиллалц даха; до глубокой старости - къена къанваллалц ваха ;до чего он дожил! - ма дакъаза вели иза!

доза ж барам

дозаривание с с.-х. хилийтар, хилла далийтар

дозатор м бустам

дозваться сов., кого (добиться, чтобы откликнулся) кхайкхина дистхилийта; (чтобы услышал) кхойкхуш хазийта; (чтобы пришел) кхайкхина дало; его не дозовёшься- цуьнга кхайкхарх г1уллакх хир дац

дозволение с уст. пурба далар, бакъо ялар; с Вашего ~я - хьан пурбанца

дозволенный, -ая, -ое пурба делла, магийна, бакъо елла; ~ые приёмы борьбы спорт.- латарехь магийна кепаш

дозволить сов., дозволять несов., с неопр., уст. пурба дала, бакъо яла

дозвониться сов., до кого-чего и без доп. д1акхача, д1акхаччалц етта; к нему не дозвонишься- цуьнга телефон д1а ца кхочу

дозировать сов. и несов., что барам бан, барамашка декъа

дозировка ж барамашка декъар

дознание с юр. духе кхиар; произвести ~ -духе кхиа

дознаться сов. разг. (выведать) хаа; (выяснить) духе кхиа

дозор м воен. ха (хьожуш чеккхвалар); выслать ~- ха дахийта; обходить ~ом - го баккха

дозорный, -ая, -ое 1. ханан; ~ое судно мор. ханан кема 2. в знач. сущ. ~ый м хехо; выслать ~ых - хехой бахийта

дозревание с хилла далар, кхиъна далар

дозревать несов., дозреть сов. кхиа, хила; дать яблокам дозреть - 1ежаш хилийта

доиграть сов., что 1) левзина дала, чекхдаккха; ~ партию в шахматы - шахматех бал чекхбаккха 2) (на муз. инструменте) лекхна дала

доиграться сов., до чего, разг. левзина дала

доигрывание с [ловзар] чекхдаккхар; ~ партии - бал чекхбаккхар

доизбирать несов., доизбрать сов., кого-что т1ехаржа

доильник м шурайоккхург

доильный, -ая, -ое [хьелий] доьтту;~ аппарат - хьелий доьтту аппарат

доильщица ж хьелийозархо

доискаться сов., кого-чего, разг. [лоьхуш] каро ; ~ться правды - бакъдолчун духе кхиа; всё-таки я ~лся, когда это случилось - и хиллачу заманан духе кхиира со

доискиваться несов., чего, разг. (разузнавать) хаа, духе кхиа г1ерта

доисторический, -ая, -ое историл хьалхара; ~ие времена - историл хьалхара хенаш

доить несов., кого 1) детта, оза 2) перен. дакха

доиться несов. (о молоке) дала; (о корове) озадала

дойка ж деттар, озар; механическая ~ -машинаца деттар

дойник м шурайоккхург

дойный, -ая, -ое детта, узу; ~ая корова прям. и перен.- узу етт

дойти сов. 1) до кого-чего и без доп. [д1а]-кхача (от говорящего); схьакхача (к говорящему); охьакхача (вниз); хьалакхача (вверх); ~ до станции -станце д1акхача; вода дошла до краёв бочки -боьшкин йистошка кхечира хи; письмо дошло быстро - кехат д1а сиха кхечира 2) до кого (стать понятным) кхета; лекция не дошла до слушателей -лекцих ца кхийтира ладог1архой 3) до чего (достигнуть какой-л. степени) кхача; температура дошла до сорока - температура шовзткъанга кхаьчна 4) разг. (стать готовым) дала; (дозреть) хилла дала, дала; пирог дошёл - пирог яьлла ; руки не дошли - йиш ца хилира, дан ца кхиира

док м мор. док

дока м разг. дока, корматалча;он ~ в этом деле- цу белхан корматалча ву иза

доказательный, -ая, -ое тешош долу

доказательство с 1) (довод, подтверждение) тешам, тешалла;в ~о - тешаллина; вещественные ~а – х1уманашца тешор; приводить ~а - тешаллаш дало 2) мат. тешор

доказать сов., что тешо; ~ свою правоту- тешо;~ на деле- г1уллакхехь балхаца тешо; ~ теорему - теоремих тешо

доказуемость ж тешадалар

докапиталистический, -ая, -ое капитализмал хьалхара

докатить сов., что д1акарчо, карчийна д1акхачо

докатиться сов. керчаш д1акхача ; вот до чего он ~лся! - хьажал (или хьовсал) иза мича ден мере д1акхаьчна!

докер м докер

докидывать несов., докинуть сов., что д1акхаччалц (или т1екхаччалц) д1акхосса

доклад м доклад; отчётный ~ - отчётан доклад; делать ~ -доклад ян

докладной, -ая, -ое: ~ая записка –д1ахаийтаран кехат

докладчик м докладхо

доклассовый, -ая, -ое классел хьалхара; ~общество - классел хьалхара юкъаралла

доконать сов., кого, разг. х1аллакдан, к1елдита; эта болезнь его ~ла - цу цамгоро к1елвитина иза

докончить сов., что кхачо; (довести до конца) чекхдаккха

докопать сов., что (напр. яму) даьккхина дала, аьхкина дала; (до чего) охкуш т1екхача; (напр. картофель) схьадаьккхина дала

докопаться сов., до чего 1) охкуш т1екхача; ~ до воды - охкуш хи т1е кхача 2) перен. разг. духе кхиа; ~ до сути дела – г1уллакхан духе кхиа

докосить сов., что хьаькхна далийта

докрасить сов., что басар хьаькхна вала; ~ крышу - бедан т1е басар хьаькхна вала

докрасна нареч. ц1ийдаллалц; растереть кожу ~ - чкъурана ц1ийдаллалц куьг хьакха; накалить ~ - ц1ийдаллалц дохдан

докричаться сов. 1) кого-чего (дозваться) хаззалц мохь бетта, мохь хазийта; я тебя еле ~лся - сан мохь халла хезира хьуна 2) до чего мохь бетта; ~ться до хрипоты - йиш халлалц мохь бетта

доктор м 1) (учёная степень) доктор 2) (врач) лор

докторский, -ая, -ое докторан; ~ая диссертация - докторан диссертаци

доктрина ж доктрина ; военная ~ - т1еман доктрина

документ м документ (бакъонан кехат); предъявить ~ - документ д1агайта

документальный, -ая, -ое бакъдолчунна т1ера ; ~ фильм - бакъдолчунна т1ера фильм

документация ж 1. (действие) документаш т1е дог!ар 2. собир. документаш; техническая ~ -технически документаш

документировать сов. и несов., что документа т1е дог1а

докупать несов., докупить сов., что и чего т1еэца

докуривать несов., докурить сов., что д1аоза; дать докурить - цигаьрка йита

докучать несов., кому-чему чем, уст. к1ордадайта; ~ кому-л. просьбами - цхьанна дехаршца к1ордавайта

• докучливый, -ая,-ое уст. к1ордадойту

• долбить несов. 1) что ахка, ага 2) что и без доп., разг. (повторять) юх-юха баха; сколько ему ни долби — не поймёт - мел бахарха, кхетар вац иза 3) что и без доп. (зубрить) дагахь 1амо; ~ стихи [наизусть] байташ дагахь 1амо

• долг м 1) (обязанность) декхар; выполнить свой ~ - шен декхар кхочушдан; человек ~а -шен декхар кхочушден стаг 2) взять в ~- юхалург эца; т1едиллина эца; дать в ~ - юхалург дала; т1едиллина дала; быть по уши в ~ах - логгелц декхаршлахь хила ; отдать кому-л. последний ~ -цхьаъ декъалван (или цхьаьннан сиий дан); первым ~ом -уггар хьалха; быть в ~у перед кем-л.- цхьанна хьалха декхарийлахь хила

• долгий, -ая, -ое деха, дукха; ~ий путь -беха некъ; ~ое время -еха хан; ~ая жизнь -дукха вахар; долог летний день -деха ду аьхкенан де; ~ие гласные лингв.- деха ыукъа аьзнаш ; ~ая песня -генара йиш; откладывать в ~ий ящик- генна т1аьхьататта

• долго нареч. деха, дукха ; ~ ли коротко ли -деха-доца; как ~? -мел дукха?

долго= чолхечу дешнийн «exa» маь1на долу хьалхара дакъа, маес: долгосрочный- еххачу ханна

долговечность ж (прочность) ч1ог1алла

долговечный, -ая, -ое 1) (длительный) хенара, дукха шерийн; дукха деха (или дехаш долу); ~ая дружба - хенара даттаг1алла 2) (прочный) ч1ог1а, дукха лела

долговой, -ая, -ое декхарийн; ~ое обязательство - декхарийн т1елацам

долговременный, -ая, -ое дукха (или еххачу) ханан

долговязый, -ая, -ое разг. вуткъа-веха; ~ парень вуткъа-веха жима стаг

долгогривый, -ая, -ое кхес еха, еха кхес йолу; ~ конь - еха кхес йолу говр

долгожданный, -ая, -ое дукха сатийсина

долгоиграющий, -ая, -ее: ~ая пластинка - ехха лекхалун экъа

долголетие с дукха дахар

долголетний, -яя, -ее дукха шерашкарг; реже дукха шерийн; ~яя служба -дукха шершкахь г1уллакх дар

долгосрочный, -ая, -ое еххачу ханна, еххачу хенан; ~ отпуск - еххачу ханна отпуск

долгота ж в разн. знач. дохалла; ~ дня-дийнан дохалла; ~ гласного-мукъачу озан дохалла

долготерпение с доккха собар [хилар]

долевой 1, -ая, -ое (продольный) дохолла

долевой 2, -ая, -ое (являющийся долею чего-л.) дёкъан

• долетать несов., долететь сов., до кого-чего 1) [д1а]кхача 2) (доноситься) д1акхача (от говорящего); схьакхача (к говорящему); с улицы долетали крики - урамера схьахезира маьхьарий

• должен (~на, ~но, ~ны) в знач. сказ. 1) с неопр. деза; она ~на была прийти - иза ян езаш яра 2) кому-чему декхар[ийлахь] хила; он мне ~ен три рубля - суна кхо сом декхар ву иза ; должно быть в знач. вводн. сл. -хила мега; вы, должно быть, слышали об этом - цунах лаьцна шуна хезна хила мега

• должник м, ~ца ж декхархо

должно безл. в знач. сказ., с неопр., уст. (следует) деза, декхар хила; работать как ~ -бан ма-безза болх бан

должностной, -ая, -ое г1уллакхера; ~ое лицо- г1уллакхера стаг

должность ж г1уллакх; штатная ~ть - штатан г1уллакх; занимать ~ть- г1уллакхехь хила; освободить от ~ти-г1уллакхах мукъаваккха ; делать что -л. по ~ти - цхьс х1ума декхарийлахь хиларна дан

должный, -ая, -ое 1. (надлежащий) хила деза, хьакъ долу, хьакъ долчу кепара; ответить ~ым образом - хьакъ долу жоп дала; навести в комнате ~ый порядок – ц1а чохь хила еза къепе д1ах1отто 2. в знач. сущ. ~ое с хьакъдерг; дала дезарг, дан дезарг, дог1ург; отдать кому-л. ~ое -цхьанна дала дезарг д1адала

долина ж тог1и, aтaгla; речная ~-хин тог1и

долинный, -ая, -ое тог1ин; ~ые земли – тог1ин латтанаш

долить сов., что и чего т1едотта; (дополна) хилийта, дузийта; ~ молока - шура т1ейотта; ~ до литра - литр хилийта

доллар м доллар

доложить 1 coв., что, о ком-чём (сделать доклад) д1ахэийта; ~ть о ходе дела –г1уллакх д1адахарх лаьцна д1ахаийта; ~те обо мне директору - сох лаций д1ахаийта директоре

доложить 2 сов., что и чего (добавить) т1едилла

долой нареч. д1адаккха, д1адала; уйди с глаз ~! -авала б1аьргана гучуьра; ~ поджигателей войны! –д1абаха т1амна карзахбевлларш!

доломать сов., что кагдина (или дохийна) дала

долото с сто

долька ж дакъалг; апельсиновая ~- апельсинан дакъалг

дольше сравн. от долгий и долго (о расстоянии) дехаха, генаха; (о времени) дукхаха

• доля ж прям., и перен. дакъа; пятая ~я пхоьалг1а дакъа; на мою ~ю -сан декъана; горькая ~я -къаьхьа дакъа; выпасть кому-л. на ~ю - цхьанна кхача ;львиная ~я -берзан дакъа

• дом м — цlа, хlусум; 1) деревянный ~- дечиган (или ханнийн) ц1а; хлопотать по ~ -удезарш дан 2) (учреждение) ц1а; ~ отдыха – сада1аран ц1а; ~культуры -культуран ц1а; детский ~- берийн ц1а, детдом; ночлежный ~ - буьйса йоккху х1усам; родильный ~ -бераш ден ц1а, роддом ;жить своим ~ом -бовдаьлла даха; работать на ~у – ц1ахь болх бан; разойтись по ~ам –ц1а дерза; прислать на ~-ц1а даийта

• дома — цlийнош, хlусмаш, нареч. ц1ахь; его нет ~ - и ц1ахь вац; у нас ~ -тхан ц1ахь;будьте как ~!- ц1ахь санна хилалаш!; у него не все ~ - цхьа са аьрта бу цуьнан

• домашний, -яя, -ее 1. ц1ера; (носимый дома) ц1ахь лело; (изготовленный дома) ц1ахь ден (или дина); ~ий адрес – ц1ера адрес; ~ий халат – ц1ахь лело халат; ~ий хлеб- ц1ахь дина бепиг; ~ие животные - цlepa дийнаташ 2. в знач. сущ. ~ие мн. ц1еранаш; наши ~ие - тхан ц1еранаш

• домбра ж домбра

• домен — машан цIе, домены - машан цIераш

• доменный, -ая, -ое: ~ая — хlусуман, печь – маьlданийн пеш

• доменщик м — хlусумхо, цlийнахо

• домик м уменыш. от дом ц1аьлг, ц1елиг (чаще игрушечный)

• доминировать несов. 1) (возвышаться) лекхаха хила; Эльбрус ~ует над всеми горами Кавказа -Кавказерачу массо а лаьмнел лекхаха бу Эльбрус 2) перен. (быть главным) коьртера хила

• домино с нескл. (игра) домино

домкрат м домкрат

домна ж домна, маь1данийн пеш

домовитый, -ая, -ое ц1енна хьаьхна; ~ хозяин- ц1енна хьаьхна ц1ийнда

домовладец м, ~ица ж ц1ийнан да

домоводство с ц1алелор

домовой м фольк. алмаз

домовый, -ая, -ое ц1ийнан ; ~ая книга – ц1ийнан книга

домогательство с амал дайар

домогаться несов., чего амал дайа; ~ согласия -бертадало г1ерташ амал дайа

домой нареч. ц1а; момне пора ~ - сан ц1а ваха деза; он ушёл ~ - и ц1а вахна

донополистический, -ая, -ое монополизмал хьалхара

доморощенный, -ая, -ое 1) ц1ахь кхиийна; ~ые лошади –ц1ахь кхиийна говраш 2) перен. ирон. ша кхиъна; ~ый поэт ша кхиъна поэт

домосед м, ~ка ж кхерчахо; быть ~ом - кхерчахо хила

домотканый, -ая, -ое ц1ахь доьзна; ~ое сукно- ц1ахь боьзна маша

домоуправление с ц1еноин урхалла

домохозяин м ц1ийнан да, х1усамда

домохозяйка ж ц1ийнан нана, х1усамнана

домочадцы мн. (ед. ~ец м) уст. ц1еранаш; со всеми чадами и ~цами -бер-кер а, ц1ахь мел верг а

домра ж муз. домра

домработница ж чух1оьттинарг; приходящая ~ -денна йог1у чух1оьттинарг

домрист м домрача

домчаться сов. хьаьдда д1акхача

домысел м хетарг

донага нареч. дерзина; раздеть ~ -верзинаваккха

донельзя нареч. разг. ца маггал; он устал ~ - ца маггал к1адвелла иза

донесение с хаам; по ~ям разведки -разведкин хаамашца

донести 1 сов., кого-что д1акхачо, д1адахьа; ~ вещи до дома –х1уманаш ц1а д1акхачо

донести 2 сов. I) о чём (сделать донесение) хаам бан; ~ о приближении противника- мостаг1 гергаг1ортарх лаьцна хаам бан 2) на кого и без доп. (сделать донос) айкхдала

донестись сов. 1) (о запахах) [д1а]кхача (от говорящего); схьакхача (к говорящему) 2) (послышаться) [д1а]хаза; схьахаза; из-за реки ~лась песня- хил дехьара схьахезира йиш 3) разг. (дойти до сведения) д1акхача; д1акхета; до нас донёсся слух...- тхох хабар кхийтира...

донжуан м донжуан

донизу нареч. буха (или лаха) кхаччалц; сверху ~- коьртера когашка кхаччалц

донкихот м донкихот

донник м бот. аларт

донор м донор

донорство с доноралла

донос м мотт бар, мотт тохар, айкхалла

доносить сов. 1) что (износить) тишдаллалц (или доххалц) лело; ~ пальто - пальто йоххалц лело 2) кого (ребёнка — о беременной) хенахь дан

доносчик м, ~ца ж айкх, моттбеттарг

доныне нареч. высок. х1инццалц

донять сов., кого-что, разг. г1ад-амал кхачо; он донял меня своими просьбами - шен дехаршца г1ад-амал кхачийра цо сан

допахать сов., допахивать несов., что аьхна далийта, аьхна дала

допечатать сов., допечатывать несов., что 1) (докончить печатание) зорба тоьхна далийта 2) (напечатать дополнительно) т1е зорба тоха

допечь сов. 1) что деттина далийта; ~ хлеб-бепиг деттина далийта 2) кого, перен, разг. г1ад-амал кхачо; его допекли придирками - 1иттарш еш г1ад-амал дайина цуьнан

допечься сов. деттина дала; хлеб допёкся -бепиг деттина даьлла

дописать сов., дописывать несов., что [яздина] далийта; ~ письмо -кехат яздина далийта

допить сов., что т1емала; мелла чекхдаккха; ~ стакан чаю - чайнан стака мелла чекхдаккха

допиться сов., до чего, разг. мала; ~ до потери сознания -вожжалц мала

доплата ж 1. (действие) т1едалар; ~ денег по счёту -чоьтах ахча т1едалар 2. (дополнительная плата) т1елург

доплатить сов., что т1едала

доплатной, -ая, -ое мах боккху ;~ое письмо- мах боккху кехат

доплестись сов. разг. халла д1акхача; он еле доплёлся до дому- халла ц1а кхечира иза

доплывать несов., доплыть сов. [д1а]кхача; (вплавь достигнуть) неканца д1акхача; ~ до берега- неканца хийисте кхача

доподлинный, -ая, -ое разг. ма-дарра долу, бакъонца долу; мне это ~о (нареч.) известно - иза мадарра суна хууш ду

допоздна нареч. разг. хан т1ехтиллалц; мы засиделись ~ - хан т1ехтиллалц 1ийра тхо

доползать несов., доползти сов. 1) текхаш кхача, кхаччалц д1атакха, кхаччалц текхна д1адаха 2) перен. разг. (с трудом дойти) халла д1акхача

дополнение с 1. (действие) т1етохар; ~ статьи новым материалом - статьяна керла материал т1етохар 2. (то, чем дополняется) тleтyxypг; ~ к резолюции - резолгоцина т1етухург 3. грам. кхачам; прямое ~ -нийса кхачам; косвенное ~ - лач кхачам ; в ~ к этому - цу т1е

дополненный, -ая, -ое т1етоьхна, т1етохарца кхочушдина; исправленное и ~ое издание - нис а дина, т1етоьхна арахецар

дополнительный, -ая, -ое 1) кхин т1е; ~ая подписка на газеты - газеташна кхин т1е язвалар 2) грам. кхачаман т1етуху; ~ое придаточное предложение- кхачаман т1етуху предложени

дополнить сов., что 1) (сделать полным) кхочушдан, дузийта 2) (добавить) т1едуза; ~ свой рассказ новыми подробностями - шен дийцар керлачу х1умнашца т1едуза

дополнять несов. см. дополнить; ~ друг друга - вовшийн т1едуза

дополоть сов., что асар дина далийта; ~ грядку- хесана асар дина далийта

дополучать несов., дополучить сов., что т1еэца; ~ шесть рублей - ялх сом т1еэца

допотопный, -ая, -ое прям, и перен. мацахлера, уьнан шарахьлера; ~ автомобилль - мацахлера автомобиль

допризывник м. т1екхойкхург

допризывный, -ая, -ое эскаре вига хьалхара; (о возрасте) т1екхойкху; ~ая подготовка - эскаре т1екхайкхаран кечам

допрос м ледар; ~ свидетелей - тешаш лебар; мус. рел. барт хаттар

допросить сов., кого ледан; мус. рел. барт хагта; ~ свидетелей тешаш лебан

допроситься сов. разг.: его не допросишься - шега дехнарг дина ца волу и

допрыгивать несов., допрыгнуть сов., до чего кхоссаделла кхача

• допуск м т1едитар; иметь ~ к больному - цомгушчунна т1евитар

• допустимый, -ая, -ое тардалуьйту; (позволительный) хилийта мега[р долу]; (возможный) хила мега, хила тарлун (или тарлуш долу); это вполне ~о - иза бакъаонца хила мегар долуш ду

• допустить сов. 1) кого к кому-чему – т1едита; ~ к экзаменам - экзаменашна т1евита; ~ к больному - цомгушчунна т1евита 2) что (предположить) хила магнита (или тардалийта); я не допускаю этого - и хила ца тардолуьйту аса 3) (позволить) перев. понуд. формой глагола дайта; не ~ насилия - ницкъ ца байта; как ты мог это ~?- и х1унда дайтира ахь? ; допустим в знач. вводн. сл. хуьлуьйтур вай; ~ ошибку – г1алат далийта

• допущение с 1) (разрешение) т1едитар; ~ к архивам - архивашна т1евитар 2) (предположение) хила магийтар, тардалий-тар

• допытаться сов., допытываться несов. разг. духе кхиа, хаа; я допытался, где он был -суна хиира и мичахь хилла

• допьяна нареч. разг. ваххалц; напиться ~ - ваххалц мала

• доработать сов. 1) что—передаётся деепричастием + далийта; (докончить что-л.) дина далийта; проект необходимо ~- проект йина ялийта езаш ю 2) (до какого-л. срока) болх бан; ~ до утра - са хиллалц болх бан

• доработаться сов. передаётся глаголом с суф. =ллалц + болх бан; ~ до головной боли - корта лазабаллалц болх бан

• доработка ж (доделка) [дина] далийтар; ~ проекта - проект йина ялийтар

• дорастать несов., дорасти сов. 1) кхаччалц [хьала]кхиа; дерево доросло до самой крыши - дитт бедане кхаччалц хьалакхиъна 2) перен. кхиъна дала; он ещё не дорос до этого - дела х1инца а кху г1уллакхана кхиъна валаза ву и

• дорваться сов., до чего, разг. т1екхача; ~ до воды - хи т1е кхача

• дореволюционный, -ая, -ое революцил хьалхара; ~ая Россия - революцил хьалхара Росси

• дорога ж в рази. знач. некъ; большая ~а - боккха некъ; сбиться с ~и - некъах тила; у самой ~и -некъа йисттехь; прокладывать ~у - некъ билла; дальняя ~а - генара некъ; отправиться в ~у -новкъа вала; на половине ~и - некъан эханна т1ехь; ~у! - некъ ло!; дать ~у - некъ бита; дать ~у молодёжи - кегийрхошна некъ бала; уступить ~у - некъ бита; открыть кому-л. ~у куда-л.- цхьанна цхьанахьа ваха некъ баста; труд — ~а к успеху- къинхьегам кхиламе боьду некъ бу ; железная ~а -аьчка некъ; по ~е к дому – ц1а боьдучу новкъа; мне с вами не по ~е - вайн некъаш цхьаьна ца дог1у; пробивать себе ~у- шена некъ баккха; идти своёй ~ой - шен новкъа ваха; стать кому-л. поперёк ~и - цхьанна новкъа xloттa; туда ему и ~а! - хила деззарг хилла цунна!

• дороговизна ж дезалла

• дорогой нареч. новкъахь; ~ он потерял свой вещи - новкъахь шен х1уманаш яйира цо

• дорогой, -ая, -ое 1) (ценный, дорогостоящий) деза; ~ие вещи - еза х1уманаш; дорого (нареч.) продать - деза дохка 2) перен. хала; эта победа ему дорого (нареч.) досталась- и толам хала баьккхина цо 3) (милый) хьоме, хьомсара; ~ой друг! - хьоме доттаг1!; рады ~им гостям! - хьомечу хьешашна даккхийде тхо!

дородность ж тазалла

дородный, -ая, -ое таза

дородовой, -ая, -ое бер дан гергара; ~ период - бер дан гергара хан

дорожать несов. даздала

дороже сравн. ст. от дорогой и дорого дезаха; он мне ~ всех - и суна массарал а везаха ву

дорожить несов., кем-чем лара; хама бан, кхоо; ~ своим временем - шен хан кхоо; ~ хорошим работником - дикачу белхалочун хама бан

дорожка ж 1) (пешеходная) г1ашлойн некъ; посыпать ~и песком – г1ашлойн новкъа г1ум таса 2) (ковёр) ц1енкъа тосу куз ; беговая ~а - бовду некъ

дорожник м некъашхо

дорожный, -ая, -ое некъан; ~ые знаки- некъан билгалонаш; ~ое строительство - некъаш дахкар; ~ый костюм- некъан духар; ~ый мастер - некъан говзанча

досада ж (обида) вас, дагахьбаллам; (раздражение) оьг1азалла, оьг1азло, дог дат1ар; плакать с ~ы -дог даьтт1а велха; какая ~а! - ма дагахьбаллам бу хьо!

досадить 1 сов., кому вас ян; дог дат1о

досадить 2 сов., что д1айоьг1на ялийта

досадно в знач. сказ. безл. дагахьбаллам (или вас) хилла, дог даьтт1а; ~, что опоздал –т1аьхьависарна дагахьбаллам бу-кх

досадный, -ая, -ое дагахьбалламе, васе, дог дет1а; ~ая ошибка - васе г1алат

досадовать несов., на кого-что дагахьбаллам (или вас) хила, дог эт1а; ~ на свою судьбу - шен кхелана вас хила

досаждать несов. см. досадить 1; ~ кому-л. просьбами - дехаршца цхьаьннан дог эт1о

до свидания! 1о дика хуьйла!, марша 1ойла!

• досевать, досеивать несов., досеять сов., что 1) с.-х. д1адийна далийта; ~ лук- хохаш д1абийна балийта 2) лаьсна далийта; ~ муку - дама лаьсна далийта

• досидеть сов., досиживать несов. передаётся глаголом с суф. =ллалц+ 1ан; ~ до конца спектакля -спектакль чекхъяллалц 1ан

• доска ж у, доска; классная ~ - классан у; шахматная ~ - шахматийн у; настилать доски - уй тоха; мемориальная ~- мемориалан у; ~ почёта - сийлаллин у ; от доски до доски - юьххьера дуьйна чекхдаллалц; ставить кого-л. на одну доску- цхьаъ вукханга нисван; до гробовой доски- велла д1аваллалц

• досказать сов., досказывать несов. (сказать всё) аьлла дала; (рассказать до конца) дийцина дала; ~ рассказ - дийцар дийцина дала

доскакать сов. [хаьхкина] д1акхача

доскональный, -ая, -ое ма-дарра; ~ый разбор- дела г1уллакх ма-дарра къастор; мне всё ~о (нареч.) известно - суна дерриг а ма-дарра хууш ду

дослать сов., что т1едахьийта; ~ недостающий том - ца тоьу том т1еяхьийта

доследование с юр. т1еталлар, юхаталлар; направить дело на ~ - г1уллакх т1еталла дахьийта

доследовать сов. и несов., что, юр. т1еталла; ~ дело – г1уллакх т1еталла

дословный, -ая, -ое ма-дарра, дош дашца нисдина; ~ый перевод -ма-дарра гоч; передавать ~о (нареч.) -дош даше нисдина д1аала

дослужить сов., до чего передается глаголом с суф. =ллалц + г1уллакхехь 1ан; ~ до пенсии - пенсе ваххалц г1уллакхехь 1ан

дослужиться сов., до чего г1уллакхехь лела (или г1уллакхехь кхача); ~ до пенсии – г1уллакхехь пенсе кхача

дослушать сов., дослушивать несов., кого-что (до конца) чекхдаллалц ладог1а

досмотр м: таможенный ~ -таможнин хьажам

досмотреть сов., что (до конца) чекхдаллалц хьажа; (до какого-л. места) кхаччалц хьажа, хьожуш кхача; ~ пьесу - пьесе чекхъяллалц хьажа

досматривающий - хьажамхо

доспехи мн. гlaгl

досрочный, -ая, -ое хенал хьалха; ~ое выполнение плана - план хенал хьалха кхочушъяр; ~о (нареч.) выполнить обязательства - хенал хьалха декхарш кхочушдан

доставить сов. 1) кого-что (по адресу) д1акхачо; ~ посылку в срок - посылка шен хенахь д1акхачо 2) что кому (дать) хилийта или понуд. ф. глагола; ~ возможность учиться - деша таро хилийта 3) что кому (сделать) даккха; ~ удовольствие - там баккха (или бан); ~ беспокойство- сингаттам баккха

доставка ж д1акхачор; ~а писем и газет - кехаташ, газеташ д1акхачор; с ~ой на дом – ц1а д1акхачош

• достаток м (зажиточность) беркат, токхо; жить в ~ке - токхо йолуш ваха

• достаточно 1. нареч. тоъал, кхачам боллуш; он ~ поработал - тоъал болх бина цо 2. в знач. сказ. безл. (в достаточном количестве) тоъал хила, кхачам болуш хила; мне этого ~ - иза суна кхачам болуш ду; ~! - тоьур ду!

• достаточней, -ая, -ое тоам болу, кхачам болу; вполне ~ый срок - тоам болу хан; ~ая сумма денег- кхачам боллу ахча

• достать сов. 1) что (взять) схьаэца; (вынуть) схьадаккха; ~ с полки книгу- терхи т1ера книга схьаэца; ~ платок из кармана- кисанара йовлакх схьадаккха 2) что (приобрести, раздобыть) даккха; ~ билет в театр - театре ваха билет даккха 3) что, до чего (дотянуться) хьалакхача; ~ рукой до потолка - тховх куьг хьалакхача; туда рукой не достанешь (или не ~) куьг кхочур дац

• достаться сов., кому 1) (при раздаче, разделе) кхача; после смерти отца ему ~лся дом-да веллачул т1аьхьа ц1а цунна кхечира 2) безл. разг. та1зар хила; ему ~нется за шалости-цунна та1зар хир ду вон леларна

• достигать несов., достигнуть сов., чего 1)[д1а]кхача; ~ леса - хьуьнах д1акхача 2) перен. (дожить) кхаччалц даха; кхача; ~ глубокой старости - къена къанваллалц ваха 3) (дорасти) кхача; пшеница достигла человеческого роста - адаман локхенга кхаьчна к1а 4) (добиться) даккха; ~ успеха - кхиам баккха

• достижение с 1. (действие) [д1а]кхачар 2. (успех) кхиам; большие ~я науки - 1илманан баккхий кхиамаш ; по ~и в знач. предлога с род. п. даьлча; по ~и совершеннолетия – г1еметтах1оьттича

• достижимый, -ая, -ое кхуьур долу, кхочушхир долу, кхочушдалур долу; это вполне ~ое дело- иза дуьззина вайга кхочушдалур долу г1уллакх ду

• достоверность ж бакъхилар; проверить ~ сведений - хаамаш бакъхилар талла

• достоверный, -ая, -ое бакъ, бакъ долу; ~ые сведения бакъ хаамаш; ~о (нареч.) известно - бакъонца хууш ду

• достоинство с I) (положительное качество) дикалла; ~а и недостатки картины - суьртан дикаллий, кхачамбацаршший 2) (уважение к себе) сий; реже хьакъ; ронять своё ~о- шен сий дайа; держаться с ~ом- шен сий лардеш хила; это ниже его ~а - цуьнгахь хьакъ долуш х1ума дац xlapa 3) (стоимость) мехала; облигация ~ом в десять рублей - туьманан мехала облигации ;оценить по ~у - хьакъ ма-дарра мах хадо

• достойный, -ая, -ое 1) (заслуживающий, стоящий чего-л.) хьакъ долу; ~ая награда - хьакъ долу совг1ат; это ~о внимания - иза тидаме дан мегар ду; он достоин уважения - иза лара хьакъ ду; ~о (нареч.) вести себя - хьакъ ма-дду лела 2) уст. (почтенный) лору[ш долу]; ~ый человек - лоруш волу стаг

• достопамятный, -ая, -ое уст. сий дар хьакъ долу; ~ случай - сий дар хьакъ долу х1ума достопримечательность ж (вещи) сийлаллаш (только мн.); (места) сийлахь меттиг; исторические ~ти города - г1алин историн сийлаллаш

• достопримечательный, -ая, -ое (достойный внимания) тидаме, лараме; ~ факт- доккха маь1на долу бакъдерг

• достояние с хьал, рицкъ; всенародное ~- доллучу халкъан хьал

• достраивать несов., достроить сов., что дина далийта

• доступ м 1) (проход) т1екхочийла; к крепости нет ~а –г1опана т1екхочийла яц 2) (допуск) т1едитар

доступный, -ая, -ое 1) (проходимый) лелалу; местность,~ая для танков - танкаш лелалу меттиг 2) перен.(понятный) кхеташ долу;~ая лекция - кхеташ йолу лекци 3) перен. (дешёвый) г1ехьа; ~ые цены –г1ехьа мехаш

достучаться сов. разг. диттина хазийта ; не ~ в дверь- не1 йиттича ца хаза

досуг м мукъа хан; он свой ~ проводит в саду - шен мукъа хан бешахь йоккху цо; на ~е- мукъачу хенахь

досуха нареч. дакъадаллалц; вытереть руки ~ - дакъадаллалц куьйгех х1ума хьакха

досыпать сов., досыпать несов., что и чего т1едохка

досыта нареч. дуззалц; наесться ~ - вуззалц х1ума яа; накормить ~ - вуззалц х1ума яо; наговориться ~ -1аббалц къамел дан

досюда нареч. разг. кхуззалц

досягаемость ж т1екхачадалар

досягаемый,-ая, -ое т1екхачалу

дотация ж дотаци

дотащить сов., что [такхийна или текхош] д1акхачо, кхаччалц д1атакхо; ~ лодку до воды - кема хи т1е кхаччалц д1атакхо

дотащиться сов. разг. халла (или техкаш) д1акхача; едва ~лся до села - халла юьрта д1акхечира

дотемна нареч. 1аржъялале; бода болале, бода къовлабалале; выехать ~-бода болале д1аваха

дотла нареч.: сжечь ~ - буха х1ума ца дуьтуш даго; сгореть ~ - буха х1ума ца дуьсуш дата

дотошный, -ая, -ое разг. духхе кхиа гlepxa

дотрагиваться несов., дотронуться сов., до кого-чего (чём-л.) д1ахьакхадала; (рукой) куьг тоха; он не дотронулся до хлеба - баьпках куьг ца тоьхна цо

дотуда нареч. прост. циггалц, д1о кхаччалц

дотянуть сов. 1) кого-что (дотащить) текхош [д1а]кхачо; ~ть бревно до берега- хен хийисте текхош д1акхачо 2) что разг. (оттянуть) даккха, далийта, кхачо; ~ть до вечера - суьйренга даккха 3) разг. (дожить) дала; больной ~л до весны - лазархо б1аьстенга велира

дотянуться сов., до чего 1) (достать) кхача; ~ до потолка - тховх кхача 2) (о времени) кхача

доучить сов. 1) кого хьехна дала 2) что 1амийна дала

доучиться сов. 1) (завершить образование) дешна дала 2) до чего (проучиться) деша 3) до чего, разг. (учением довести себя до чего-л.) хиллалц деша доха ж кетар

дохлый, -ая, -ое 1) (издохший) делла; ~ая мышь- белла дахка 2) перен.. прост. (хилый) валла воллу

дохлятина 1) ж (падаль) елла х1ума; рел. къенелла х1ума 2) м, ж перен. прост. талхаш (о худом человеке, животном, о постном мясе); елла х1ума (о вялом, слабосильном человеке)

дохнуть несов. (подыхать) дала ; там мухи ~т (о невыносимой скуке) цигахь мозий ле

дохнуть однокр. (обдать воздухом) 1аь тоха; (подуть) хьакха, (сделать вдох) са даккха; ~л ветер -мох хьаькхира; ~ло сыростью – т1уналла кхийти; ~ть некогда - са даккха а йиш яц

доход м пайда, т1едог1ург; государственные ~ы - пачхьалкхан пайданаш; годовой ~ - шарахь т1едог1ург

доходить несов. см. дойти ; у меня руки не доходят до этого - со и дан ца кхуьу

доходность ж пайделла, пайде хилар; увеличить ~ - пайде хилар алсамдаккха

доходный, -ая, -ое пайда бен, пайде [долу]; ~ое предприятие- пайде йолу предприяти

доходчивый, -ая, -ое кхета[ш долу]; ~ая пьеса - кхеташ йолу пьеса

доцент м доцент

доцентура ж 1) (должность) доценталла 2) собор. доценташ

дочерна нареч. 1арждаллалц

дочерний, -яя, -ее йоь1ан

дочиста нареч. 1)(до полной чистоты) ц1андаллалц; отмыть ~ - ц1андаллалц д1адила 2) перен. разг. (полностью, без остатка) х1ума ца дуьтуш; съесть всё ~ - х1ума ца дуьтуш, дерриг д1адаа

дочитать сов., дочитывать, несов., что (закончить) ешна далийта; (до какого-л. места) кхаччалц еша; дочитать до середины - юккъе кхаччалц еша

дочь ж йо1; у меня две дочери -сан ши йо1 ю

дошивать несов., дошить сов., что тегна далийта; ~ платье- коч тегна ялийта

дошкольник м, ~ца ж школазхо

дошкольный, -ая, -ое школазхойн; ребёнок ~ого возраста - школазхойн хенара бер; ~ое воспитание - школазхой кхиор

дощатый, -ая,-ое аннийн; ~ая перегородка - аннийн ога

дощечка ж уьнан цуьрг

дояр м, ~ка ж хьелийозархо

др

драгоценность ж мехала х1ума

драгоценный, -ая, -ое мехала; ~ые камни - мехала т1улгаш

драже с нескл. драже

дразнить несов., кого хичаш ян; (сердить, называть как-л.) дог эт1о; ~ собаку- ж1аьлина хичаш ян ; ~ аппетит - юучух хьего

драка ж дов, вовшахлатар; затеять ~у- дов даккха ; после ~и кулаками не машут посл.- дов чекхдаьлча, ца доккху тур баттара

дракон м фольк. саьрмик

драма ж 1) (пьеса) драма 2) перен. бала, хала киртиг; пережить ~у - хало дан

драматизм м 1) драматизм; пьеса, полная ~а-драматизмах юьзна пьеса 2) перен. (трудность) хало, бала

драматический, -ая, -ое 1) драмин, драматически; ~ театр -драматически театр 2) перен. (тяжёлый) хала, бале

драматург м драматург

драматургия ж 1) драматурги 2) собир. драмаш, драматурги

драмкружок м драмкружок

дранка ж тж. собир. ч1еш, дранка

драный, -ая, -ое разг. доьхна, этт1а; ~ые сапоги - йоьхна эткаш

драп м исхар; пальто из ~а - исхарин пальто

драпировать несов., кого-что хаздан, куц даккха, кечдан; ~ стены коврами- кузашца пенийн куц даккха

драпировка ж 1. (действие) хаздар, куц даккхар, кечдар 2. (занавеска) кирхьа

драповый, -ая, -ое исхарин; ~ое пальто - исхарин пальто

драть несов. 1) что, разг. (рвать) эт1о, дохо; ~ сапоги -эткаш йохо 2) что (отделять кору, покров) даккха; ~ шкуру с овцы – уьстаг1 т1ера кхакха баккха 3) кого, разг. хьийзо; ~ за уши - лергаш хьийзо 4) что (раздражать) дата; перец дерёт горло - бурчо легаш дагадо; бритва дерёт- урс тийсало (или уьрсо хедаво) 5) что и без доп., разг. (дорого брать) сов даккха ; ~ глотку - цloгla хьекха; мороз по коже дерёт (от холода) шелоно дег1 дахьадо; (от страха) шийла ов деара сан дег1е

драться несов. 1) с кем и без доп. лета; (сражаться) т1ом бан; ~ с врагом – мостаг1чуьнца т1ом бан; мальчишки дерутся- бераш лета 2) разг. (бить) лета; что ты дерёшься?- х1унда лета хьо? 3) за что, перен. разг. (бороться) къийсам латто; ~ за высокий урожай - ялта ч1ог1а хьекъорехьа къийсам латто

драчливый, -ая, -ое девне, летарна т1ера; ~ мальчишка - летарна т1ера к1ант

драчун м, ~нья ж разг. девнча, летарна т1ераниг

дребедень ж разг. г1уч1а

дребезг: с ~ом -зарр-аьлла; в мелкие ~и - дамардарц дина (или деш)

дребезжание с дегар

дребезжать несов. дега; стёкла ~т - коран б1аьргаш дега

древесина ж 1) (часть дерева) дечиг; ~а дуба - ножан дечиг 2) собир. (лесоматериалы) дечкаш; заготовка ~ы - дечкаш кечъяр

древесный, -ая, -ое 1) дечка; ~ ствол - дечка г1ад 2) (из дерева) дечка; ~ уголь- дечка к1ора; ~ спирт - дечка спирт

древко с г1аж

древне= «мацахлера» , мас.: древнерусский - мацахлерачу оьрсийн

древний, -яя, -ее 1) (давний, прошлый) мацахлера; шира; ~яя история - шира истори; ~ие языки- шира меттанаш 2) (очень старый—о людях) къена; ~ий старик - къена стаг

древность ж 1) чего-л. ширалла 2) (время) мацахлера зама; в глубокой ~и - мацахлерачу заманахь 3) чаще мн. ~и - шираллаш

древонасаждение с синтарш дог1ар; праздник ~я -синтарш дог1аран дезде

дрезина ж ж.-д. дрезина, г1удалкх

дрейф м мор. дрейф; лечь в ~ - дрейфе xloттa

дрейфовать несов. мор. (двигаться от ветра, течения) д1адахьа, д1ахьош хила; (отклоняться от курса) нацкъар дала; (быть в дрейфе, в плавании) дрейфехь хила; ~овать во льдах- ша т1ехь д1ахьош хила; ~ующая льдина – д1ахьош йолу шен экъа

дрель ж буру, дрель

дремать несов. наб ийзо ; не ~ - вижна ма 1илла; враг не дремлет- мостаг1 а вац вижна 1уьллуш

дрематься несов. безл., кому: мне дремлется - суна наб ийзайо

дремота ж наб озор

дремучий, -ая, -ее: ~ лес - луьста хьун

дренаж м дренаж

дренажный, -ая, -ое дренажан; ~ые трубы - дренажан бирг1анаш

дрессировать несов., кого кара1амо; дрессировать зверей - акхарой кара1амо; ~ованная собака- кара1амийна ж1аьла

дрессировка ж кара1амор; ~ собак – ж1аьлеш кара1амор

дрессировщик м, ~ца ж кара1аморг

дробилка ж отург

дробильный, -ая, -ое оту; ~ая машина - оту машина

дробинка ж чаччам

дробить несов., что 1) ата, цеста; ~ камень- т1улг ата 2) перен. дёкъа; ~ силы - ницкъаш бекъа

дробиться несов. 1) атадала, цестадала; волны ~ятся о скалы- тархех етталуш цестало тулг1енаш 2) перен. (делиться, расчленяться) декъадала

дробление с 1. (по гл. дробить) атар, декъар, цестар 2. (по гл. дробиться) атадалар, цестадалар, декъадалар

дроблёный, -ая, -ое аьтта, цистина

дробный, -ая, -ое 1) мат. дакъаллин; ~ое число - дакъаллин терахь 2) (частый) луьста; (мелкий) кегийра; ~ые шаги- кегийра г1улчаш

дробовик м топ

дробь ж 1) чаччамаш 2) мат. дакъалла, дробь; десятичные дроби - иттаннийн дакъаллаш; правильная ~ нийса дакъалла; неправильная ~ - нийса доцу дакъалла

дрова мн. дечиг; сухие ~ - декъа дечиг; колоть ~ -дечиг даккха ; наломать дров- кегари бан; ж1олмийн чалх ян

дровни мн. салаз

дровосек м 1) хьунхьакхархо 2) зоол. (жук) мур-н1аьна

дровяной, -ая, -ое дечиган; (для дров) дечиг чудуьллу; ~ склад -дечиган склад

дрога ж (в повозках) мотт

дроги мн. г1удалкх

дрогнуть 1 несов. (зябнуть) эго, эгадан

дрогнуть 2 сов. 1) (задрожать) дего 2) (отпрянуть, отступить) юхавала; враг ~л – мостаг1 юхаваьлла ; сердце ~ло - дог тохаделира; ни один мускул не ~л у него на лице - цхьа чо меттах ца хьайра цуьнан юьхь т1ехь

дрожание с дегадар; ~ рук - куьйгаш дегадар

дрожать несов. I) (трястись, дребезжать)дега; стёкла дрожат- коран б1аьргаш дегадо; ~ от холода - шелонна вето; у него голос дрожит - цуьнан аз дегадо 2) за кого-что, перен. эгадан; мать дрожит за своего ребёнка - нана эгайо шен берана 3) (скупо расходовать) эго ; ~ перед кем-л. -цхьанна хьалха эгаван; ~ как осиновый лист- хорша еача санна вегаван

дрожащий, -ая, -ее дего; (трясущийся) тж. дегош долу; ~ от холода - шелонна вегош волу; ~ голос - дего аз

дрожжевой, -ая, -ое совсаден; ~ое тесто - совсийна бод

дрожжи мн. совсорг; тесто на ~ах - совсорг тоьхна бод; он растёт как на ~ах- иза де дийне мел дели воккха хуьлуш ву

дрожки мн. г1удалкх; беговые ~ - хохку г1удалкх

дрожь ж дегор, дегадар; в ~ бросило, ~ охватила -дегадан доладелира; с ~ю в голосе- аз а дегош

дрозд м зоол. шоршал; ~ лесной - левстиг

друг 1 м доттаг1; близкий ~ - чоьхьара доттаг1; стать друзьями – доттаг1ий хила; дорогой ~ -хьоме доттаг1 ;будь ~ом - хьо дика а варий; старый ~ лучше новых двух посл.- шира доттаг1 керлачу шиннал тоьлу

• друг 2: ~ ~а -вовшийн; ~ против ~а - вовшашна дуьхьал (или дуьхь-дуьхьал); они не ладят ~ с ~ом -уьш вовшашца ца мега; ~ за ~ом – т1аьхьа-хьалха

• другой, -ая, -ое 1) (иной) кхин, важа; кто-то ~ой - кхечу цхьамма; и тот и ~ой- иза а важа а; ни тот ни ~ой - я иза а, я важа а или я цо а, я вукхо а; никто ~ой,как... -кхечо цхьаммо а; ничего ~ого- кхин х1умма а; ~ой [человек] и не подумает об этом- кхечу стагана и дага а дог1ур дац; один за ~им – т1аьхьа-хьалха; ~ими словами - кхечу дешнашца; это ~ое дело - и кхин тайпа г1уллакх ду; в другом месте - кхечу меттехь 2) (второй, следующий) шолг1а; на ~ой день- шолг1ачу дийнахь 3) в знач. сущ. ~ое с кхиндерг; ему говоришь одно, а он делает совсем ~ое - ахь цуьнга цхьаъ дуьйцу, ткъа цо деш дерг кхин ду 4) в знач. сущ. ~ие мн. кхинберш; заботиться о ~их - кхинболчийн г1айг1а бан ; в ~ой раз- т1аккхахула; с ~ой стороны - кхечу aгlop

• дружба ж доттаг1алла; ~а народов- халкъийн доттаг1алла; быть с кем-л. в ~е- цхьаьнца доттаг1алла долуш хила ; не в службу, а в ~у погов. - хазчу г1иллакхна

• дружелюбие с доттаг1алла дезар

• дружелюбный, -ая, -ое доттаг1аллин;~ые отношения – доттаг1аллин юкъаметтигаш

• дружеский, -ая, -ое доттаг1аллин; ~ услуга-доттаг1аллин г1о; ~ий привет- доттаг1аллин маршалла; быть с кем-л. на ~ой ноге - цхьаьнца доттаг1алла дог1уш хила

дружественный,-ая, -ое доттаг1алла долу (или лело); ~ая держава –доттаг1алла долу пачхьалкх

дружина ж 1) ист. дружина 2) (отряд) б1о, дружина; пожарная ~а – ц1е яйархойн дружина; народные ~ы - халкъан дружинаш

дружинник м, ~ца ж дружинахо

дружить несов., с кем доттаг1алла лело; они давно дружат - цара доттаг1алла лело дукха хан ю

дружище м разг. в обращ. доттаг1

дружка м (на свадьбе) невцан накъост

дружный, -ая, -ое 1) (сплочённый) бертахь; ~ая семья- бертахь доьзал; жить ~о (нареч.)- бертахь даха 2) (единодушный) бертахь; ~ая работа - бертахь болх; ~о (нареч.) взяться за дело- бертахь балха вола (или т1еверза) ; ~ая весна- мела б1аьсте; ~ый смех- цхьабосса бийлабалар

дружок м. ласк. от друг разг. доттаг1

дрыгать несов., чем, разг. лесто, детта; ~ ногами - когаш бетта

дрыгнуть однокр., чем, разг. тоха

дрыхнуть несов. груб. наб тоха

дряблость ж бодделла (или мела) хилар

дряблый, -ая, -ое мела, бодделла

дрябнуть несов. малдала, боддала

дрязги мн. разг. кхийсарш, къийсамаш

дрянной, -ая, -ое разг. гужам, вон; ~ человек - гужам стаг

дрянь ж разг. гужам т1елхиг

дряхлеть несов. гужамдала

дряхлость ж гужамалла

дряхлый, -ая, -ое гужамдоьлла; ~ старик - гужамвоьлла воккха стаг

ду

дуб м наж

дубасить несов. прост. 1) кого, по чему г1ибадаккха; ~ друг друга - вовшийн г1ибаваккха 2) по чему, во что детта; ~ в дверь – не1 етта

дубильный, -ая, -ое силу ден, дабаг1а ден; ~ые вещества – дабаг1а ден х1уманаш

дубильщик м силухо

дубина ж 1) чхьонкар 2) прост. (о долговязом человеке) ург1ал, хьокха; (о глупом человеке) тодакх

дубинка ж чхьонкар

дубить несов., что дабаг1а дан, силу дан

дублёный, -ая, -ое силу дина, дабаг1а дина; ~ая кожа- дабаг1а дина не1

дублёр м 1) театр. дублёр 2) кино гочъярхо, дублёр

дублет м дублет

дубликат м дубликат

дублировать несов. 1) что деш дерриг дан; ~ работу другого предприятия - кхечу предприятино беш болу

болх бан 2) кого театр.  poгlexь  ловзо   3) кого-что, кино (сделать перевод) гоч дан дубняк м ножан хьун 

дубовый, -ая, -ое ножан; ~ая роща - ножан хьун; ~ая бочка - ножан боьшка; ~ая голова прост. бран. - тентаг-корта

дубрава ж ножан хьун

дуга ж 1) (в упряжи) 1ад 2) мат. 1ад ; брови ~ой - ситтина ц1оцкъамаш; согнуть кого-л. в ~у -цхьаннах х1оз бан; вольтова ~а физ. вольтан 1ад

дуговой, -ая, -ое: ~ая сварка электро1одаца вовшахлатор; ~ая пила - 1ад-херх

дугообразный, -ая, -ое 1одан кепехь

дудка ж зурма, шедаг ; плясать под чью-л. ~у- цхьаьннан лааман лай хила

дудки межд. прост. х1уьссик1; нет уж, ~, не дам! - xla-xla, х1уьссик, лур дац!

дужка ж уменьш. от дуга 1)(ручка)т1ам, к1ай; ведёрная ~ - ведаран к1ай 2)(украшения) х1оз; ~ серёжки - лергех ухкучу ч1агарийн х1оз 3)(кость у птицы)шалго

дуло с 1) (отверстие) 1уьрг; ~ ружья- тоьпан 1уьрг 2) (ствол) ч1ижарг1а

дума ж 1) (мысль) ойла; ~у думать- ойла ян; горькие ~ы -къаьхьа ойланаш 2) ист. дума; государственная ~а -пачхьалкхан дума

• думать несов. 1) о ком-чём, над чем и без доп. ойла ян; не долго ~я - дукха ойла а ца еш 2) (полагать) хета; ~ю, что он неправ- суна, и бакъ вац аьлла, хета; не ~ю - ца хета суна-м; вы так ~ете? - иштта хетий шуна? 3) с неопр. (намереваться) дагахь хила, ойла хила; я ~ю завтра закончить работу- кхана болх чекхбаккха ойла ю сан ; и ~ть не смей!- дата а ма даийталахь!; я даже и не ~ю - суна-м и дагахь а дац; и ~ть нечего - дагадаийта а мегар дац

• думаться несов. безл. 1) кому (казаться) хета; мне ~ется, так будет лучше- суна хета, иштта дика хир ду аьлла 2)(удаваться думать) ойла яяла; в дороге хорошо ~ется - новкъа воьдуш, ойла дика яло

дуновение с xlo хьакхар

дунуть однокр. 1) (о ветре) хьакха 2) на что-л. (подуть) xlyп ала

дуплистый, -ая, -ое хара; ~ое дерево - хара дитт

дупло с I) (в стволе дерева) хара 2) (в зубе) 1уьрг

• дура ж 1овдал

• дурак м 1) 1овдал 2) мн. ~и (карточная игра) 1овдалах ловзар ; оставить в ~ах -1овдал вита (или эшо); остаться в ~ах -1овдал виса (или эша); не ~ - 1овдал вац; ~ам закон не писан погов. -1овдалшна закон дан а дац; ~ ~м - вуьззина 1овдал

• дуралей м прост. 1овдал тентаг

дурацкий, -ая, -ое 1овдала; ~ое положение перен.- телхина хьал

дурачество с разг. 1овдалалла

дурачить несов., кого-что, разг. (обманывать) ледан, lexo

дурачиться несов. разг. 1овдал лела

дурачьё с собир. прост. 1овдалш

дурашливый, -ая, -ое разг. 1овдало, сонто

дурень м прост. сонта стаг, 1овдал

дуреть несов. разг. 1овдалдала

дурий: ~ья голова (или башка) прост. - 1овдал корта

дурить несов. разг. (шалить) 1овдал лела ; ~ кому-л. голову - цхьаьннан корта хьовзо

дурман м 1) бот. вирч1им 2) перен. хьайредийриг

дурманить несов., кого хьайре дан

дурнеть несов. эрчадала

• дурно 1. нареч. вон; ~ пахнет - вон хьожа йогly 2. в знач. сказ. безл. дог вон хила; ей сделалось ~ - цуьнан дог вон хилла

• дурной, -ая, -ое 1) (плохой) вон; (о человеке) тж. 1овдал, сонта, боьха; ~ой запах- вон хьожа; ~ой характер - 1овдал амал; ~ой человек- сонта стаг; ~ое настроение- вон хьал; пользоваться ~ой славой - вон ц1е яхна хила 2) (некрасивый) ирча; она ~а собой - иза ирча ю 3) прост. (глупый) 1овдал

• дурнота ж дог керчар, дог вон хилар

дурнушка ж разг. ирча зуда (о женщине); ирча йо1 (о девочке)

дурость ж прост. 1овдалалла, сонталла

дуршлаг м луьттар

дурь ж разг. 1овдалалла; выбить ~ из головы - коьртера 1овдал ойла д1аяккха

дутый, -ая, -ое 1) (полый, пустой внутри) хара; ~ые серьги -хара хьалкханаш 2) перен. (преувеличенный) дусийна; ~ые цифры - дусийна терахьаш

дуть несов. 1) (о ветре) хьекха; ветер дует- мох хьоькху; от окна дует- корехула мох хьоькху 2) (на что) xlyп баха; ~ на горячий чай- довхачу чайнна xlyп баха 3) (изготовлять дутьём) дуса; ~ бутылки- шишанаш дуса ; он и в ус не дует - и-м шек а вац

дутьё с тех. 1) (подача воздуха) кховсар 2) (изготовление) дусар; ~ ламп - лампанаш юсар

дуться несов., на кого-что и без доп., разг. дусадала; он дуется на меня - суна вусавелла ву иза

дух м 1) (моральное состояние) са; в здоровом теле здоровый ~ посл. - могушчу дег1ехь чохь могуш са а хуьлу 2) (состояние) дог; подъём ~а -дог иракарах1оттар; упадок ~а -дог эшар 3) рел., филос. са 4) (сущность) йиш 5) уст. обл. (запах) хьожа ; в ~е времени - замане хьаьжжина; ~ перевести - са тоха; ~ захватывает са лоцу; быть не в ~е - дог дог1уш ца хила; бежать во весь ~ -сих а пих а ваьлла вада; испустить ~ -са дала; ни слуху ни ~у о ком-чём – х1уй а, жуй а дац; хватит ~у на что-л. - цхьа х1ума дан ницкъ кхочур бу

духан м духан

духи мн. дух1и; флакон ~ов – дух1енан шиша

духовенство с собир. динан дай; мусульманское ~ - бусалбан динан дай

духовка ж духовка

духовный, -ая, -ое 1) син; ~ые интересы - син хьашташ 2)(церковный) килсан; ~ое лицо - динан да; ~ая семинария - хьуьжар ; ~ое завещание - весет

духовой, -ая, -ое xlyп олу; ~ оркестр - зурманийн оркестр

духота ж бурко; (зной) тов; в комнате ~ - ц1а чохь бурко ю; ~ летней ночи - аьхкенан буьйсанан тов

• душ м душ; принять ~ -душа к1ел лийча

• душа ж 1) рел. са; ~ и тело - са а, дег1 а 2) (внутренний мир) дог; излить кому-л. душу - цхьаьнга дагара дийца; чужая ~ — потёмки – посл.- нехан дагара хаа атта дац 3) (единица населения) са; в семье пять душ - доьзалехь пхи са ду; на душу населения – х1ораннан а сина 4) (свойство характера) амал; добрая ~ -дика са; человек с открытой душой- дог ц1ена стаг 5) перен.(вдохновитель, главное лицо) воцуш цатерг; ~ общества - кжъараллин воцуш цатерг ; на улице ни души - урамехь аддам а доц; бумажная ~ - татийготанча; заячья ~ -пхьагал (стешхачу стагах лаьцна); всей душой- даггара; ~ нараспашку- дагахь xlyма доцуш; в душе -дагахь; ~ не лежит к кому-чему-л. - цхьаъ-м даго т1е ца оьцу; у меня ~ не на месте - сан са меттахь дац; сколько душе угодно -дог аббалц; отвести душу- дог 1або; душу положить за кого-что-л.- цхьаьннан дуьхьа са д1адала; ~ болит за что-л. -цхьаннах дог лозу; как бог на душу положит - дала диннарг;поговорить по ~м - дог 1аббалц къамел дан; сделано без души -дог ца дог1уш дина

• душевая ж душ

душевнобольной м, ~ая ж телхинарг

душевный, -ая, -ое дог ц1ена; ~о (нареч.) рад -даггара воккхаве ; ~ые болезни - дагца йолу цамгарш; ~ый человек - дог ц1ена стаг

душегрейка ж силга

душегуб м разг. нахбайархо

душегубка ж 1) (лодка) кема 2) (машина) садукъург

душераздирающий, -ая, -ее дог 1адо; ~ крик- дог 1адо мохь

душеспасительный, -ая, -ое уст. и ирон. са балих доккху

душечка ж разг. хьомениг

душещипательный, -ая, -ое разг. дог малден

душистый, -ая, -ое [хаза] хьожа йог1у; ~ые цветы - хаза хьожа йог1у зезагаш; мята ~ая бот. -1арждарбуц

душитель м хорамча

душить 1 несов., кого-что 1) (убивать) хорам бан, садукъа 2) (затруднять дыхание) садукъа; меня душит кашель- йовхарша садукъу сан 3) перен. (угнетать, притеснять) садукъа; ~ в объятиях - къевллина мараволла

душить 2 несов., кого-что (духами) дух1и тоха

душиться 1 несов. хорам бан, садукъа

душиться 2 несов., чем (духами) дух1и тоха

душица ж: ~ обыкновенная бот.- 1аждаркх

душно безл. в знач. сказ, садукъало; в комнате ~ - ц1а чохь садукъало; ему ~ - цуьнан садукъало

душный, -ая, -ое садукъу; ~ вечер - садукъу суьйре

душок м разг. 1) (запах) хьожа [кхетар]; рыба с душком – ч1ара хьожа кхетта бу 2) перен. хьожа

дуэль ж дуэль  ; вызвать на ~ - дуэле кхайкха

дуэлянт м дуэльхо

дуэт м муз. дуэт ; петь ~ом - дуэтаца лакха

ды

дыбиться несов. ч1инч1ирлелха, т1енаш т1е х1итта

дыбом нареч. [нийсса] ира; волосы на голове встали ~- коьрта т1ехь мел болу чо ирах1оьттинера

дыбы: встать на ~ 1) (о лошади) т1аьнаш т1е х1отта 2) перен. прост. ч1инч1ирлелха; я настаивал на этом, а он — на ~ - ас сайна хетарг де бохура, ткъа и ч1инч1ирлелхара

дылда м и ж разг. ург1ал, ч1ижарг1а, косказ

дым м к1ур; в ~у- к1уьралахь; густой ~ -буькъа к1ур; нет ~а без огня погов.- ц!е йоцуш к1ур хилац; ~ коромыслом- ченан к1ур

дымить несов. к1ур тийса; печь ~т- пешо к1ур туьйсу

дымиться несов. к1ур эха (или бала)

дымка ж к1ур; ~ тумана-дахкаран к1ур

дымно безл. в знач. сказ.: здесь ~ - кхузахь к1ур бу

дымный, -ая, -ое к1ур туьйсу; ~ая головешка- к1ур туьйсу хаьштиг;~ый порох – к1ур болу молха

дымовой, -ая, -ое к1уьран; ~ая завеса-к1уьран кирхьа

дымок м к1ур

дымоход м туьнкалг

дымчатый, -ая, -ое к1уьрах тера; к1уьран басахь

дыня ж паста

дыра ж 1уьрг; дыры на локтях - гоьлашкара 1уьргаш; заткнуть ~у - 1уьрг д1адукъа ; жить в ~е разг. - 1уьргахь валла

дырка ж 1уьрг

дырявый, -ая, -ое 1уьрг даьлла, 1уьргаш долу (или девлла); ~ый карман -1уьрг даьлла киса ; ~ая голова - телхина корта

дыхание с са де1ар; затруднённое ~ -хала са де1ар; затаить ~ -са ца доккхуш д1атен; ~ весны поэт. б1аьстено са де1ар

дыхательный, -ая, -ое са доь1у; ~ое горло анат.- екъа къамкъарг

дыхнуть сов. сада1а ; не дать ~ - сада1а ца дита

дышать несов. саде1а; ~ свежим воздухом - керлачу х1онаца саде1а; ~ носом- мерах саде1а; тяжело ~ -хала саде1а; ~ на ладан - валла воллуш хила

дышаться несов. сада1адала; здесь хорошо дышится - кхузахь атта саде1ало

дышло с г1уркх, 1арш

дь

дьявол м мел1а, шайт1а, йилбаз

дьявольский, -ая, -ое разг. (очень сильный) 1аламат чloгla; ~ое терпение - 1аламат доккха собар; ~ий мороз - 1аламат ч1ог1а шело; я ~и (нареч.) устал –ч1ог1а х1оьттина со

дьявольщина ж. разг.: что за ~!- кешша го хьо болх!

дю

дюжий, -ая, -ее обл. прост. зоьртала; ~ парень- зоьртала жима стаг

дюжина ж ц1ов ; ~ платков - йовлакхийн ц1ов; ~ми (нареч.)- ц1евнашкахь

дюжинный, -ая, -ое юкъанаккъара; ~ человек- юкъанаккъара стаг

дюйм м дюйм

дюймовый, -ая, -ое (в толщину) дюйм стомма; (в длину) дюйм деха

дюны мн. (ед. дюна) ж дюн) дюнаш

дя

• дядька м разг., дядя м (со стороны отца) деца, ден ваша; (со стороны матери) ненан ваша, реже деца, неца

• дятел м хенак1ур