Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Г

Г

га

• га м нескл. га (гектар)

• габарит м барам

• габаритный, -ая, -ое габаритам ; ~ые ворота - габаритам барам

• гавань ж гавань ; незамерзающая ~ - гlopa ца ен гавань

• гавкать несов., прост. - лета, г1ал дан

• гавкнуть однокр.. прост. - лата, г1алх ала

• гад м 1) чаще мн. ~ы текхаргаш 2) бран. боьха х1ума

• гадалка ж палтуьйсург

• гадание с (предсказывание) пал тасар

• гадать несов. 1) кому (на картах и т. п.) пал тийса 2) о нём (предполагать) пал тийса, хаа г1ерта, хиндерг дийца

• гадина ж прост. бран. боьха х1ума; лаьхьа

• гадить несов. прост. 1) (о животных) бехдан 2) кому вон [х1ума] дан

• гадкий, -ая, -ое вон, боьха; ~ человек - боьха стаг; ~ поступок -боьха г1уллакх

• гадость ж вон (или боьха) х1ума; выбрось эту ~ь – д1акхосса и боьха х1ума; делать ~и - боьха х1уманаш лело; говорить ~и - боьха х1уманаш дийца

• гадюка ж зоол. тж. перен. бран. лаьхьа

• гаечный, -ая, -ое гайкин; ~ ключ - гайкин дог1а

• газ м 1) газ (x1o); ядовитый ~ - д1аьвше газ; готовить обед на ~e -юург газа т1ехь кечъян 2) мн. ~ы (в кишечнике) мох ; дать ~ - газ яла; сбавить ~ - газ лаг1ъян; на полном ~у - газ т1ета11ийна

• газават м мус. г1азот (священная война против неверных); объявить ~ - г1азот кхайкхо

• газель ж акха газа

• газета ж газет[а]; стенная ~ -пенан газет; вечерняя ~ -суьйренан газет

газетный, -ая, -ое газетан; ~ая бумага - газетан кехат; ~ый киоск -газетийн киоск

газетчик м 1) (продавец) газеташдухкург 2) разг. (сотрудник) газетхо

газирование с газ тохар

газированный, -ая, -ое газ тоьхна; ~ая вода - газ тоьхна хи

газировать несов., что газ тоха

газификация ж 1) (напр. помещения) газ ялор 2) (напр. топлива) газ яккхар

газифицировать сов. и несов., что 1) (снабдить газом) газ яло; ~ квартиры - квартнрашка газ яло 2) (превратить в газ) газ ян (или яккха); ~ уголь – к1оранах газ яккха

газо= газ= мас.: газопровод - газъюьгург, газтоттург

газовать несов. прост. газ яла; газ т1ета1о

газовщик м газъялорхо

газовый, -ая, -ое газ йоккху, газан; ~ завод - газан завод

газгенераторан кечам

газомер м газъюстург

газометр м газметр (газ юсту прибор)

газон м газон, бешмайда

газонепроницаемый, -ая, -ое газ чекх ца йолу

газоносный, -ая, -ое газ иолу; ~ пласт - газ 1олу г1ат

газообмен м биохим. газхийцам

газообразный, -ая, -ое газтайпа; ~ое вещество - газтайпа х1ума

газопровод м газъюьгург, газтоттург

газоубежище с газахларлойла

газохранилище с газлаттийла

гайка ж гайка ; ~а слаба у кого-л. - гайка малъелла; подкрутить ~и -гайканаш т1ехьовзо

галактика ж — голакхтигалш (седарчийн стигалш)

галантерейный, -ая, -ое галантерейн

галантерея ж галантерей

галантность ж к1еда-мерзалла

галантный, -ая, -ое к1еда-мерза

галдёж м разг. гloeгla, маьхьарий

галдеть несов. разг. гloвгla эккхийта

галерея ж 1) уче; стеклянная ~ - ангалин уче 2) воен. галерей (лаьтта бухахь лела даьккхина 1уьрг) 3) чего, перен. (вереница) мог1а, галерей ; картинная ~ - суьртийн галерей

галёрка ж разг. тleгla (театрера лакхара тleгla)

галиматья ж прост. г1уч1а

галифе с, мн. нескл. галпе; в синих ~ - сийна галпе юьйхина

галка ж хьарг1а, реже жаг1жаг1а

галлюцинация ж галлюцинаци, моттарг1а

галлюцинировать несов. галлюцинаци хила, моттарг1а х1отта

галоп м юм, кхийсалуш ядар

галопировать несов. кхийсалуш ядийта, юм яйта

галопом нареч. 1) кхийсалуш, юм эцна; лошадь несётся ~ - говр юм эцна йоьду; пустить лошадь ~ - говре юм эцийта 2) перен. (очень быстро) йортахь, юм эцна

галочка ж разг. (пометка) билгало; поставить ~у - билгало ян

галоши мн. (ед. ~а ж кало) калош

галстук м галстук; завязать ~ - галстук д1аехка

галушки мн. (ед. ~а ж гала) галнаш

галчонок м (мн. галчата) хьарг1алг

галька ж собир. жаг1а; сицкъар (плоская, круглая); заьнгала (блестящая); речная ~ -хин жаг1а

гам м разг. гlap; шум и ~ - г1ар-г1овг1а

гамак м гаьнгали

гамма ж 1) муз. гамма 2) перен. мог1а; ~ красок - басарийн мог1а

гангрена ж мед. гангрена

гангстер м гангстер; американские ~ы - америкера гангстераш

гандбол м спорт. гандбол

гантели мн. спорт. (ед. ~ль ж) гантелаш

гараж м гараж

гарантийный, -ая, -ое юкъара хуьлу; ~ое письмо - юкъара хуьлу кехат; ~ый ремонт - юкъара хуьлу ремонт

гарантировать сов. и несов., что кому и кого-что от чего, в разн. знач. юкъарахила; ~ прочность товара - товар ч1ог1а хиларна юкъарахила; ~ от всяких неожиданностей - дагахь доцчунна юкъарахила

гарантия ж юкъарахилар, гарантии; давать ~ю - юкъарахила; с ~ей на шесть месяцев - ялх баттана юкъарахилла

гардероб м 1) (шкаф) гардероб 2) (помещение) гардероб 3) (одежда) бедарш; ~ артистки - артистан бедарш

гардеробщиц к м, ~ца ж гардеробхо

гардина ж гардина, бой

гаревый, -ая, -ое: ~ая дорожка спорт. - сос тесна некъ

гарем м 1) (помещение) зударийн ц1а 2) (жёны) зударий

гаркать несов., гаркнуть однокр. разг. ц1ог1а етта (или тоха) т1ечийха

гармоника ж кехат-пондар ; губная ~ - багахь локху пондар

гармонировать несов., с чем товш хила, дог1уш хила; обстановка дома вполне ~ла с его обитателями - чуьра х1уманаш дика товш яра чохь бехачаьрца

гармонист м, ~ка ж пондарча

гармонический, -ая, -ое товш долу, дог1уш долу

гармоничный, -ая, -ое цхьаьнатовн, цхьаьнадог1у; ~ые звуки -цхьаьнатовн аьзнаш; ~ые краски –цхьаьнадог1у басарш

гармония ж 1) муз. гармони 2) перен. цхьаьнатар, цхьаьнадар

гармонь ж разг. кехат-пондар

гармошка ж 1) разг. кехат-пондар 2) сложить что-л. ~ой (или в ~у) кехат-пондар санна вовшахтоха

гарнизон м воен. гарнизон

гарнизонный, -ая, -ое гарнизонан; ~ая артиллерия - гарнизонан яккхий тоьпаш

гарнир м гарнир; котлеты с ~ом- гарнираца котлеташ

гарнитур м гарнитур (комплект); ~ белья - чухулаюхучу бедарийн гарнитур

гарпун м чаьнчакх, гоьмукъ

гарпунить несов., кого-что гоьмукъ етта (или кхийса)

гарпунщик м гоьмукъхо

гарцевать несов.: ~ на коне - дин хьовзо

гарь ж 1) (горелое) кхагар; пахнет ~ю - кхагаран хьожа йог1у 2) (остатки от сгорания каменного угля) сос; посыпать дорожки ~ю - некъаш т1е сос таса 3) (выгоревшее место) яьгна меттиг

гасить несов., что 1) (тушить) [д1а]-дайа; ~ свет - лампанаш д1аяйа 2) (ослаблять) дайа, г1елдан; ~ звук аз г1елдан 3) (делать недействительным) мах байа; ~ марку- маркин мах байа ; ~ известь - кир башо

гаснуть несов. дан; костёр ~ет – ц1е йов; звёзды ~ут - седарчий дов; его силы ~ут - цуьнан ницкъ бов

Гасподин — Элл

гастролёр м гастролёр (артист; перен.— болх хуьйцуш леларг)

гастроли мн. (ед. ~ль ж) гастролаш ; пригласить на ~ли –

гастролашка кхайкха

гастролировать несов. гастролаш яла

гастрольный, -ая, -ое гастролийн; ~ая поездка-гастроле бахар

гастроном м 1) (знаток и любитель вкусной еды) гастроном (дааран чам боккху говзанча) 2) (магазин) гастроном, кхачанийн туька

гастрономический, -ая, -ое гастрономин; ~ отдел магазина -туьканан гастрономин дакъа

гастрономия ж гастрономи ; рыбная ~ - ч1ерийн гастрономи

гауптвахта ж воен. гауптвахта (эскархочун набахте); посадить на ~у - гауптвахти чу волла

гашение с (извести) башор; (марок) мах байар

гашёный: ~ая известь башийна кир

гв

гвалт м разг. г1ара-г1овг1а; поднять ~ -г1ара-г1овг1а яккха гвардеец м гвардихо

гвардейский, -ая, -ое гвардин; ~ое знамя - гвардин байракх; ~ая дивизия - гвардин дивизи

гвардия ж гварди (хаьржина, тоьлла эскар) ; старая ~ - къена (или шира) гварди

гвоздика 1 ж бот. гвоздика (зезаг)

гвоздика 2 ж (пряность) гвоздика

гвоздильный, -ая, -ое хьостамаш ден; ~ая машина - хьостамаш ден машина

гвоздичный, -ая, -ое гвоздикийн; ~ое масло - гвоздикийн даьтта

гвоздь м 1) хьостам; вколотить ~ -хьостам чутоха 2) чего, перен. разг. уггар коьртаниг, уггар мехалниг; ~ сезона - сезонехь уггар коьртаниг ; и никаких гвоздей – д1ай-схьай (или из-важж) доцуш

гд

где нареч. 1) вопр. мичхьа; ~ мой товарищ? - мичхьа ву сан накъост?2) относ. передаётся абсолютивом с окончаниями местных падежей; там, ~ мы живём, тепло - тхо дехачохь йовха ю ; ~ бы (в вопр. предложении) мичара; ~ бы то ни было - миччахьа делахь а; ~ [уж] ему... - и-м мичара... цуьнга; ~ бы я ни бывал – со хиллачу цхьана а меттехь

где -либо, ~-нибудь нареч. миччахьа а цхьанхьа; ~-нибудь поблизости - миччахьа а цхьанхьа герггахь

где-то нареч. цхьанхьа-м; ~ раздался выстрел - цхьанхьа-м герз делира

ге

гегемон м гегемон (куьйгалхо, коьрта ницкъ)

гегемония ж гегемони (куьйгалла дар, коьрта куьйгалхо хилар) геенна ж рел. жоьжахате; ~ огненная - саьхьара жоьжахате

гейзер м геол. гейзер

гектар м гектар (10000 кв. м)

гемоглобин м гемоглобин

геморрой м мед. гоьта-лазар

ген м биол. ген

генеалогический, -ая, -ое генеалогин; ~ое родство - генеалогин гергарло

генеалогия ж генеалоги

генезис м генезис, схьадалар; ~ русского языка - оьрсийн мотт схьабалар

генерал м инарла; ~ армии - эскар инарла

генералиссимус м генералиссимус

генералитет м генералитет, инарлаш

генеральный, -ая, -ое 1) коьрттера; 2) юкъара, бухенгара, орамера; ~ая ревизия - орамера ревизи ;~ый штаб – инарлийн штаб; ~ая репетиция - коьрта репетиции; ~ое сражение - коьрта т1ом

генеральский, -ая, -ое инарлин; ~ие погоны - инарлин погонаш

генератор м тех. генератор

генетик м генетикахо

генетика ж биол. генетика

гениальность ж пох1малла

гениальный, -ая, -ое пох1ме; ~ учёный – пох1ме 1илманча

гений м гени, пох1ма; художественный ~ Пушкина - Пушкинан исбаьхьаллин пох1ма; Ломоносов был гением - Ломоносов пох1ме вара

геноцид м геноцид

генштаб м генштаб; инштаб

гeo= гeo= мас.: геофизика - геофизика

географ м географ

географический, -ая, -ое латгаредарна; ~ карда - латгаредарна карда

география ж латгаредар

геодезист м геодезист

геодезический, -ая, -ое геодезин; ~ приборы - геодезин прибораш

геодезия ж геодези

геолог м геолог

геологический, -ая, -ое геологин; ~ кабинет - геологин кабинет

геология ж геологи

геологоразведка ж геологоразведка, геоталлам

геологоразведочный, -ая, -ое геоталламийн; ~ые работы - геоталламийн белхаш г

геологоразведчик м геологоразведчик, геоталламхо

геометрический, -ая, -ое геометрин; ~ая задача - геометрин задача

геометрия ж геометри

георгин м георгин (зезаг)

геофизика ж геофизика

• геофизический, -ая, -ое геофизикин; ~ая обсерватория -геофизикин обсерватори

• геохимический, -ая, -ое геохимин; ~ая лаборатория - геохимин лаборатори

• геохимия ж геохими

• оьрс. геральдика — инг. Harold — нох. херолд

• оьрс. герб м — нох. херо, герба - херон, гербы - херонаш

• гербарий м — екъабуц, гербарии - екъабецаш

• гербициды мн. хим. (ед. гербицид м) гербицидаш

• гербовый, -ая, -ое герб йолу; ~ая марка - герб йолу марка; ~ая печать- герб йолу мух1ар

• геркулес м 1) турпал 2) (крупа) канан жарж

• германский, -ая, -ое 1) германхойн; ~ие языки- германхойн меттанаш 2) (немецкий) немцойн

• гермафродит м калац1ола

• гермафродитизм м калац1олалла

герметический, -ая, -ое герметически; ~ сосуд - герметически пхьег1а

героизм м турпалалла; ~ трудящихся - къинхьегамхойн турпалалла

героика ж турпалалла; ~ труда - къинхьегаман турпалалла

героиня ж турпалхо

героический, -ая, -ое турпал

герой м турпалхо; ~и Великой Отечественной войны - Сийлахь-Боккхачу Даймехкан т1еман турпалхой; ~й романа - романан турпалхо ; Герой Советского Союза - Советски Союзан Турпалхо

геройство с турпалалла; проявить ~ - турпалалла гучуяккха

герцог м герцог

герцогиня ж герцогиня

герцогство с герцогалла

гестапо с нескл. гестапо (фашистийн пачхьалкхан къайлаха полици)

гестаповец м гестапхо (гестапора фашист)

гетман м ист. гетман (ширачу Украинеххьий, Польшеххьий: эскаран коьрта хьаькам)

гетманство с ист. гетманалла

гетры мн. (ед. ~а ж) пезагаш

гетто с нескл. гетто ; негритянское ~ - негрийн гетто

ги

гиббон м гиббон (маймал)

гибель ж 1) х1аллакьхилар; ~ корабля- кема х1аллакьхилар; быть на краю гибели – х1аллакьхуьлучу т1ехь хила 2) разг. (множество) 1аламат; там ~ комаров чуьркийн 1аламат ду цигахь

гибельный, -ая, -ое х1аллакьхуьлу; ~ая политика –х1аллакьхуьлу политика; ~ый шаг-х1аллакьхуьлу г1улч

гибкий, -ая, -ое 1) сетта; ~ое тело- сетта дег1; ~ий прут - сетта сара 2) перен. говза лело; ~ая политика - говза лело политика

гибкость ж 1) саттар, сетташ хилар 2) перен. лело говза хилар; в этом деле он проявил большую ~ - и г1уллакх лело ша ч1ог1а говза хилар гайтира цо

гиблый, -ая, -ое прост. х1аллакьхилла; ~ое дело- х1аллакьхилла г1уллакх

гибнуть несов. х1аллакьхила; ~ от мороза= шелонна х1аллакьхила; ~ от болезней - цамгарех х1аллакьхила

гибрид м биол. гибрид; ~ яблони и груши - 1ожанний, кхоранний гибрид

гибридизация ж биол. гибридизаци

гибридный, -ая, -ое гибридан; ~ые семена - гибридам xly

гигант м в разн. знач. гигант, 1аламат; заводы-~ы - гигант-заводаш

гигантский, -ая, -ое 1аламат доккха; ~ий станок - 1аламат йоккха станок; ~ие успехи - 1аламат баккхий кхиамаш

гигиена ж гигиена, уьнахц1ано; ~ жилищ - xlycaмийн уьнахц1ано

гигиенический, -ая, -ое гигиенин, уьнахц1оналлин; ~ие правила-гигиенин бакъонаш

гигиеничность ж уьнахц1оналла

гигиеничный, -ая, -ое уьнахц1ена; ~-ая одежда – уьнахц1ена бедар

гигроскопический, -ая, -ое гигроскопически; ~ая вата –

гигроскопически бамба

гид м гид

гидростанция ж гидростанци

гидротехник м гидротехник

гидротехника ж гидротехника

гидротехнический, -ая, -ое гидротехникан; ~ие сооружения -гидротехникан г1ишлош

гидротурбина ж гидротурбина

• гидроузел м гидрокорта

• гидроэлектростанция ж гидроэлектростанци

• гиена ж чаг1алкх

• гиканье с цloгla [тохар]

• гикать несов., гикнуть однокр. цloгla тоха

• гильза ж чкуьйриг, баьсса патарма

• гимн м — кхойкха илли, в разн. знач. гимн; государственный ~- пачхьалкхан кхойкха илли; ~ы победителям - толамхошна локху кхайкхаман иллеш

• гимназист м , ~ка ж гимназист, гимназхо

• гимназический, -ая, -ое гимназин

• гимназия ж гимнази

• гимнаст м гимнаст[хо]

• гимнастёрка ж гимнастёрка (эскархойн формин коч)

гимнастика ж гимнастика

гимнастический, -ая,-ое гимнастикан; ~ зал -гимнастикан зал

гимнастка женск. к гимнаст

гинеколог м гинеколог

гинекологический, -ая, -ое гинекологин

гинекология ж гинекологи

гипербола 1 ж лит. гипербола

гипербола 2 ж мат. гипербола

гипертоник м гипертоник

гипертонический, -ая, -ое гипертонин

гипертония ж мед. гипертони

гипноз м гипноз; лечить ~ом - гипнозаца дарба лело; под ~ом -гипноз к1ел

гипнотизёр м гипнозхо

гипнотизировать несов., кого-что гипноз ян

гипотеза ж гипотеза

гипс м 1) мин. гипс 2) мед. белхьам; наложить ~ на руку -пхьаьрсана белхьам билла

гипсовать несов., что 1) мед. белхьам билла; ~ ногу- когана белхьам билла 2) с.-х. гипс таса; ~ почву-лаьттана гипс таса 3) (добавлять гипс) гипс тоха; ~ вино – чаг1арх гипс тоха

гипсовый, -ая, -ое гипсан, белхьаман; ~ая повязка - гипсан дехкар

гирлянда ж гирлянда; ~ цветов - зезагийн гирлянда

гиря ж герка

гитара ж гитара

гитарист м, ~ка ж гитарча

гл

глава 1 1) ж уст. (голова) корта 2) м и ж (руководитель) тхьамда, куьйгалхо; ~а правительства - правительствон куьйгалхо ; во ~е с кем-л. - цхьаъ коьртехь а волуш; во ~е чего-л.- цхьанна хьалха

глава 2 ж (раздел в книге) корта, дакъа

главарь м баьчча; ~ шайки- г1еранан баьчча

главенство с коьрталла

главенствовать несов., в чём, над кем-чем - коьрта хила

главнокомандующий м главнокомандующи

главный, -ая, -ое 1. коьрта; ~ый врач - коьрта лор; ~ые силы -коьрта ницкъаш; ~ая улица - коьрта урам; ~ое предложение грам. -коьрта предложена 2. в знач. сущ. ~ое с коьртаниг; самое ~ое - уггар коьртаниг ; ~oe, не делайте этого- коьртг долчунна, иза ма делаш; ~ым образом - коьрта долчу дёкъана

глагол м грам. хандош; вспомогательный ~ - г1оьналлин хандош; переходный ~ - кхечуьнга долу хандош

глагольный, -ая, -ое хандешан; ~oе окончание- хандешан чаккхе

гладить несов. 1) что и без доп. шардан; чем - тоха; ~ волосы -месаш шарьян; ~утюгом -иту тоха 2) что, кого по чем - хьекха

гладкий, -ая, -ое в разн. знач. шера; ~ая дорога - шера некъ; ~ая речь пepeн. - шера къамел; ~о (нареч.) говорить- шер дийца ; с него взятки ~и - цуьнгара даккха (или дала) х1ума дац

гладкоствольный, -ая, -ое хир доцу;~ое ружьё - хир доцу топ

гладь ж шере; морская ~ - х1ордан шере; тишь да ~ - синтеме дахар

глаз м 1) б1аьрг; у неё голубые ~а - цуьнан сийна б1аьргаш ду 2) (зрение) б1аьрса; у него хорошие ~а - цуьнан б1аьрса дика ду ; тут нужен ~ да ~ - кхузахь б1аьран 1уналла оьшу; дурной ~ -вон б1аьрг; острый ~ - ира б1аьрг; видно невооружённым ~ом –б1аьргана а го; простым ~ом – б1аьргаца а; за ~а – т1аьхьашха; б1аьрахьалха доцуш; говорить за ~а – т1аьхьашха баха; сказать в ~а – б1аьрадуьхьал ала; смеяться в ~а – б1аьрадуьхьал вела; кого-л. в ~а не видать - цхьаъ ганне а гуш а вац; как бельмо на ~у –б1аьргахь дитт санна; лезть кому-л. на ~а - цхьанна б1аьрахьалха гlepra; на ~ах у кого-л. - цхьаьннан б1аьрахьалхха; на ~ах у матери -нанна хьалхха; открыть кому-л. ~а на что-л.- цхьаьннан б1аьргаш белла; закрывать ~а на что-л. - цхьа х1ума цагучухула 1ан; вытаращить ~а – б1аьргаш хье т1e довлу; с ~у на глаз- б1аьрга т1е б1аьрг а х1оттийна; ~ом не моргнуть- б1аьрган нег1ар ца тоха; делать большие ~а – б1аьргаш къарзо; смотреть в оба ~а -ший а б1аьрг т1ебог1а; куда ~а глядят- дуьне мел ду; выплакать все ~а – б1аьргаш даллалц делха

глазастый, -ая, -ое разг. 1) (большеглазый) даккхий б1аьргаш долу 2) перен. (зоркий) [дика] б1аьрса долу

глазеть несов., на кого-что, разг. б1аьргаш къерзо; ~ по сторонам – д1асакъерза

глазировать сов. и несов., что (в кулинарии) шекармоз дилла

глазник м разг. б1аьргийн лор

глазница ж анат. б1аьргак1аг

глазной, -ая, -ое б1аьргийн; ~ые болезни – б1аьргийн цамгарш; ~ое яблоко анат.- б1аьрг

глазок м 1) (мн. глазки) уменьш. от глаз – б1аьрган цуьрг 2) (мн. ~ки) бот. мо, гуьзалг 3) (мн. ~ки; смотровое окошечко) б1аьрг ; глянуть одним ~ком - цхьа б1аьрг тоха; на ~ок делать что-л. –б1аьрган барамца цхьа х1ума дан

глазомер м б1аьрахьесап

глазунья ж (яичница) эдаза кхерзина х1оаш

глазуровать сов. и несов., что (посуду) сир дилла

глазурь ж 1) (покрытие на посуде) сир 2) (в кулинарии) шекармоз

гланды мн. (ед. ~а ж екхоъ, екхах1оъ) анат. екхах1оаш

глас м уст. аз; ~ народа - халкъан аз

гласить несов., что и без доп. баха; пословица ~т... - кицано боху...; устав ~т следующее...- уставо xlapa боху...

гласно нареч. гуш, хууш

гласность ж гуш хилар, хууш хилар; предать ~ти - нахана хууш хилийта, нахала даккха

гласный 1, -ая, -ое тж. в знач. сущ. м лингв. мукъаниг [аз]; ~ые звуки - мукъа аьзнащ

гласный 2, -ая, -ое гуш (или хууш) долу; ~ суд - гуш ен кхел

глашатай м 1) ист. туркх 2) чего, перен. кхайкхорхо; ~ мира -машар кхайкхорхо

глина ж латта (почва); сацкъар-латта (строительная, керамическая и т. п.); поппар (для обмазки); красная ~а – ц1ен

латта; белая ~а – к1айн латта, к1ир; месить ~у - поппар хьен

глинистый, -ая, -ое сацкъар-латта долу; ~ая почва - сацкъар-латта

глинобитный, -ая, -ое поппаран; ~ая стена - поппаран пен

глинозём м сацкъар-латта

глиняный, -ая, -ое кхийра; ~ая чашка - кхийра кад ; ~ый раствор -лаьтто чорпа; ~ый пол – ц1енкъа

глист м н1аьна

глистогонный, -ая, -ое н1аьний д1адоху

глицерин м глицlерин

глобальные — масхьара, глобальные боты ~ масхьара шаболххой

глобус м глобус

глодать несов., что дажа; ~ кость - даь1ахк яжа; собака гложет кость – ж1аьло даь1ахк йожу ; тоска гложет – г1айг1ано дог доу

глотательный, -ая, -ое къурд бен; ~ое движение - къурд бен болам

глотать несов., кого-что къурдаш дан ; ~ слёзы - велхаран къурдаш дан

глотка ж 1) анат. т1еда къамкъарг 2) прост. (горло) легаш ; схватить кого-л. за ~у - цхьаьннан легаш лаца; заткнуть кому-л. ~у - цхьаьннан бат д1аюкъа

глотнуть однокр., что и чего къурд бан; ср. глотать

глоток м къурд; сделать ~ воды - хин къурд бан

глохнуть несов. 1) (терять слух) къордала, къарлуш хила 2) (переставать работать) [д1а]дан; мотор ~ет - мотор д1айов 3) (затихать—о звуках) [д1а]дан, д1атен; шум постепенно ~ет -гloвгla т1аьхь-т1аьхьа д1айовш ю 4) (зарастать сорняком) д1адукъа, дайа; сад ~ет - беш къухо д1аюкъу

глубже сравн. от глубокий и глубоко к1оргаха

глубина ж 1) (углубление) кlopгe, к1оргалла; измерение ~ы –к1оргалла юстар; морские глубины – х1ордан к1оргалла; дом стоял в ~е двора – ц1енош кертан к1оргехь лаьттара 2) (середина) юкъ; в ~е района - района юккъехь 3) перен. к1орге; ~а мысли -ойланан к1орге ; в ~е души - деган к1оргехь; в ~е веков - б1ешерийн к1оргаллехь

глубинный, -ая, -ое к1оргенан; ~ая бомба – к1оргенан бомба; ~ый лов рыбы- к1оргенехь ч1ерий лецар ; ~ый горный район - гена ламанашкара район

глубиномер м к1оргеюстург

глубокий, -ая, -ое 1) к1орга; ~ий колодец – к1орга г1у; ~ая тарелка – к1орга бошхап; ~ая река – к1орга хи 2) (отдалённый) к1орггера; ~ий тыл – к1орггера чоьхье 3) (серьёзный, значительный) к1орггера; ~ий ум - кlopггepa хьекъал 4) (сильный, полный) ч1ог1а; ~ое заблуждение- ч1огг1а тилар 5) (недоступный) ч1ог1а; ~ая тайна – ч1ог1а къайле; ~й голос - стомма аз; ~ий старик - къена воккха стаг; ~ая осень- гуьйренан юккъ

глубоко нареч. 1) тж. в знач. сказ. к1орга ю, к1орга; опуститься ~ -к1оргга чудаха; здесь очень ~ - кхузахь ч1ог1а к1орга ю 2) перен. (сильно) ч1ог1а; ~переживать – ч1ог1а дог лаза

глубоководный, -ая, -ое 1) (глубокий) к1орга; ~ая река – к1орга хи 2) (обитающий в глубине) хин к1оргенан; ~ые рыбы - хин к1оргенан ч1ерий

глубокомысленный, -ая, -ое ойла к1орга [йолу]; ~ человек - ойла к1орга стаг

глубокомыслие с ойланан к1оргалла

глубокоуважаемый, -ая, -ое хьомсара; ~ товарищ - хьомсара накъост

глубь ж к1орге; в ~ земли - лаьттан к1орге; морская ~ - х1ордан к1орге

глумиться несов. кхарда; ~ над кем-л. - цхьаннах кхарда

глумление с кхардар

глупеть несов. [хьекъал] артдала

глупец м 1овдал [стаг]

глупить несов. разг. 1овдал лела; не глупи, будь осторожнее -1овдал ма лела, ларлуш хила

глупо 1. нареч. 1овдал, сонта; ~ себя вести - сонта лела 2. в знач. сказ. сонта ду; это ~ - и сонта ду

глуповатый, -ая, -ое 1овдало, сонто

глупость ж 1) 1овдалалла, сонталла 2) (глупый поступок и т. п.) 1овдал х1ума; сонта х1ума; сказать ~ть - сонта х1ума ала; делать ~ти - 1овдал х1ума дан

глупый, -ая, -ое 1овдал, сонта; он глуп - и 1овдал ву; задать ~ вопрос - сонта хаттар дала

глухарь м зоол. акха котам

глухой, -ая, -ое 1. 1) (лишённый слуха) къора; (плохо слышащий) лергана ч1ог1а; он глух на одно ухо- и цхьана лергана къора ву 2) (не звонкий) къора; ~ой согласный звук - къора мукъаза аз; ~ой выстрел - тоьпан къора тата 3) перен. тийна; ~ая улица - тийна урам 4) (сплошной) буто; ~ая стена - буто пен 2. в знач. сущ. ~ой м, ~ая ж къораниг ; ~ой сад- къух даьлла беш; ~ая крапива бот. –ж1аьлин нитт

глухонемой, -ая, -ое 1. мотт ца хуу; ~ой ребёнок - мотт ца хуу бер 2. в знач. сущ. ~ой м, ~ая ж мотт цахуург

глухота ж къоралла

глушитель м 1) тех. лаг1йийриг 2) муз. аз дойург 3) перен. дуьхьало

глушить несов., что 1) (заглушать) д1адайа; ~ мотор - мотор д1абайа 2) (не давать расти) дукъа, дайа; сорняки глушат посевы - асаро дойу ялташ ; ~ рыбу – ч1ерий лелхийта

глушь ж паналла, пана [меттиг]; лесная ~ - пана хьун

глыба ж тарх, окъам; ~ льда - шен тарх; ~ соли - туьхан окъам; каменная ~ - чхар

глюкоза ж глюкоза

глядеть несов. 1) на кого-что (смотреть) хьежа 2) на что (быть обращённым в какую-л. сторону) дерза; дом наш окнами глядел на юг- тхан ц1енойн кораш къилбехьа дирзина ду 3) за кем-чем, разг. (присматривать) хьожуш хила ; ~ в оба - тидаме хила; [лерг] сема хила; не глядя (делать что-л.) хьажа а ца хьожуш (цхьа х1ума дан); на ночь глядя - хан йоцчу хенахь; идти куда глаза глядят - дуьне мел ду д1адаха; см. тж. смотреть

глядеться несов. хьежа; ~ в зеркало - куьзгана хьежа

глянец м къагор; навести ~ - къаго

глянуть однокр., на кого-что хьажа

глянцевать несов., что къаго

глянцевый, -ая, -ое къагийна; ~ая поверхность - къагийна т1е[хуле]

гн

гнать несов. 1) кого-что (заставлять двигаться) лалла; лахка (многих); пастух гонит стадо – беж1у бежнаш лаьхкина воьду 2) кого-что (заставить бежать) эккхо, дадийта; (машину) лалла 3) кого (выгонять) араэккхийта, арадаккха; (принуждать удалиться) эккхо, д1адаккха 4) кого, перен. (торопить) сихдан 5) что (добывать перегонкой) даккха; ~ спирт- спирт даккха; ~ в шею - чабол яхьийта

гнаться несов., за кем-чем т1аьхьадала; ~ за отступающим противником -юхаволучу мостаг1чунна т1аьхьадала

гнев м дералла, оьг1азло; сменить ~ на милость – оьг1азло къинхетаме ерзо

гневаться несов., на кого-что, уст. дардала, оьг1азваха

гневить несов., кого-что, уст. оьг1аздахийта

гневный, -ая, -ое дера, оьг1азе

гнедой, -ая, -ое расха

гнездиться несов. (о птицах) бен бан; (напр. о насекомых) бенаш дан; ласточки ~ятся под крышей - ч1ег1ардигаша бенаш до тхов к1ел; в щелях ~ятся тараканы - чхьаьвригаша бенаш дина херонашкахь

гнездо с 1) бен; воровское ~ перен.- къуйн бен 2) тех. ботт; гнёзда для патронов- патармаш чудохку баттарчий 3) воен. бен; пулемётное ~ - пулемётан бен 4) лингв. бен; расположить слова по гнёздам - дешнаш бенашца д1анисдан

гнездование с бен бар; период ~я птиц - олхазарша бенаш ден хан

гнездовой, -ая, -ое бенийн; ~ая система расположения слов в словаре - словарехь бенашкахь дешнаш д1анисдаран система

гнездовье с бенбойла

гнёздышко с уменьш.-ласк. от гнездо - бенан цуьрг

гнести несов., кого сахьийзо; меня гнетёт тоска - сингаттамо сахьийзадо сан

гнёт м 1) (пресс, тяжесть) йозалла 2) перен. 1азап; колониальный ~ - колонешкара 1азап

гнетущий, -ая, -ее 1азапе, сингаттаме; ~ие мысли - сингаттаме ойланаш

гнида ж хинжа

гниение с дахкадалар

гнилой, -ая, -ое дахкаделла

гниль ж яхкаелла х1ума; (о древесине) мурйоьлла х1ума

гнильё с яхкаелла х1уманаш; (о древесине) мурйоьлла дечигаш

гнить несов. дахкадала; (о древесине) мурдола; сено ~ёт - йол яхкало

гноить несов., что дахко, дахкадан

гноиться несов. ноткъа ян; рана ~ся - чевнна ноткъа йо

гной м ноткъа; рана в гною (или в гное) чевнна ноткъа йина

гнойник м ноткъа йина меттиг; вскрыть ~ перен.- ноткъа йина меттиг схьаяста

гнойный, -ая, -ое наткъаран, ноткъа ен

гном м фольк. буьйдолг

гнусавить несов. манкха лен, мерах лен; он ~т - иза мерах лоь

гнусавый, -ая, -ое манкха, мерах луьйн

гнусность ж снйдоцург, реже сийдацаралла; совершать ~и -сийдоцург дан

гнусный, -ая, -ое сий доцу; ~ая клевета - сий доцу эладита

гнуть несов. 1) что сетто; ~ проволоку- сэра сетто; буря гнёт деревья - дарцо сеттадо дитташ 2) что к чему и без доп., перен. разг. т1ег1ерта; упрямо ~ свою линию- юхахьара шен 1алашонна т1ег1ерта ; ~ шею (или спину) перед кем-л. - цхьанна валах1оьттина къахьега

гнутьё с сеттор; ~ труб- турбанаш сеттор

гнуться несов. сетта, сеттадала; спина не гнётся -букъ ца саттало

гнушаться несов., кого-чего, кем-чем и с неопр. дегаза хета; ~ есть из одной чашки- цхьана кеда чуьра яа дегаза хета; он не гнушается никакими средствами - цхьа а х1ума а дегаза ца хета цунна

го

гобелен м куз, гобелен

говаривать многокр. разг. дийца

говеть несов., рел. марха кхаба (керстанийн)

говор м 1) (разговор) лер; за стеной слышался ~- пенал дехьара хезара лер 2) лингв. лер; гудермесский ~ -гуьмсхойн лер

говорить несов. 1) мотт бийца; ~ить по-русски - оьрсийн мотт бийца; ребёнок начал ~ить на втором году жизни - бер мотт бийца доладелла шолг1ачу шарахь 2) что о ком-чём и без. доп. (выражать мысли, сообщать) дийца; (беседовать) тж. къамел дан; ~ть правду - бакъдерг дийца; мы ~или об этом между собой -цу хьокъехь тхаьшлахь дийцира оха; я долго ~ил с ним - аса дехха къамел дира цуьнца 3) (свидетельствовать) хила; это ~ит о многом - доккха маь1на ду цуьнан ; не ~я ни слова - цхьа а дош ца олуш; откровенно ~я - бакъдерг аьлча; как ~ят - дуьйцуш ма-хиллира; короче ~я - доцца аьлча; собственно ~я - ма-дарра аьлча; ~ить на разных языках - бес-бесарчу меттанашкахь лен

говориться несов. дийца; в книгах ~тся...- книгаш т1ехь дуьйцу...; как ~тся вводн сл. - ма-дуьйццура

говорливый, -ая, -ое къамеле, дукха луьйн, дукха луьйш долу; ~ ребёнок - къамеле бер

говорун м, ~нья ж разг. къамелча, дукха луьйриг

говядина ж бежанан жижиг

говяжий, -ья, -ье бежанан; ~ье сало - бежанан мохь

гоголь м зоол. акха бад

гогот м (гусей) lexap

гоготать несов. 1) lexa; гуси гогочут на реке – г1езаш 1оьху хи т1ехь 2) перен. прост. (хохотать) кхахь-кхахь баха; кхахь-кхахь дан

год м 1) (род. п. мн. ч. лет) шо; четыре времени ~а - шеран йиъ зама; раз в ~у - шарахь цкъа; ему сорок лет - цуьнан шовзткъа шо ду; за ~ - шарахь; за ~ до чего-л. - цхьа х1ума хилале шо хьалха; на ~ старше - шо воккха; с году на ~... - шо шере мел дели... 2) мн. ~а и ~ы (период времени) шераш; его молодые ~ы - цуьнан къона шераш ; учебный ~ - дешаран шо; високосный ~ -дуьзна (356 де долу) шо; в будущем ~у- т1едог1учу шарахь; в прошлом ~у -стохка; в позапрошлом ~у- лурчах; в нынешнем (или в этом) ~у- кхушара; из ~а в ~, ~ от году - шо шере мел дели; Новый ~ -Керла шо; он уже в ~ах - хан д1атилла ву иза; это ему не по ~ам - цуьнан хенахь лело х1ума дац и

годами нареч. масех шарахь; они ~ не встречались - царна вовшийн ца гуш масех шо делира

годиться несов. мага; эти сапоги мне не ~ятся - и эткаш суна ца мега ; это никуда не ~ится - иза цхьана а х!уманна мегар дац; он тебе в подмётки не ~ится - хьан мачин айранан мах бац цуьнан; так поступать не ~ится - иштта дан мегар дац

годичный, -ая, -ое шеран; ~ план шеран план

годность ж магар

годный, -ая, -ое мега[ш долу]; ~ая для питья вода - мала мегаш долу хи; годен к военной службе- эскаран г1уллакхе мегаш ву; ни на что не ~ый человек - цхьана а х1уманна пайденна воцу стаг; ~ый для посева - ден мегаш долу

годовалый, -ая, -ое шо кхаьчна, шарера; ~ ребёнок- шо кхаьчна бер

годовой, -ая,- ое шеран; ~ план - шеран план

годовщина ж шо кхачар

гол м спорт. гол; забить ~ - гол чутоха

голенище с бертиг; ~ сапога - эткан бертиг

голень ж анат. ност

голландский, -ая, -ое голландхойн ; ~ая печь - голландхойн пеш

голландцы мн.. (ед. ~ец м, ~ка ж голландхо) голландхой

голова 1) ж корта; у меня болит ~а - сан корта лозу; сто голов скота – б1е корта даьхний; человек с ~ й перен.- хьекъал долу стаг 2) м ист. корта; городской ~а – г1алин корта ; сахарная ~а -шекаран корта; у меня ~а идёт кругом - сан корта хьийза; в первую голову - хьалхарчу рог1ехь; в ~ах (в изголовье) г1овлангахь; выкинуть из ~ы - дицдан; с ~ы до ног - коьртера когашка кхаччалц; с ног до ~ы - когашкара коьрте кхаччалц; ~ы не жалеть - са ца кхоо; как снег на голову- дагахь а доцуш; в ~е колонны - колоннин коьртехь; без ~ы - корта боцу; вскружить голову кому-л. - цхьаьннан корта хьовзо; поднять голову - корта хьала-айба; есть ~а на плечах у кого-л.- корта болуш ву цхьаъ; на свою голову- шена балина; с ~ой погрузиться во что-л.- коьрттелц цхьана х1уманна чудаха; ходить на ~е - 1ункар-бертал лела; хоть кол на ~е теши - коьрта т1ехь дечиг даккхахь а; он сам себе ~а - шен коьртан да ву иза

головастик м зоол. сеса

головешка ж хаьштиг

головка ж 1) уменьш. от голова коьртан цуьрг 2) (отдельный предмет) корта; ~ лука - хохан корта; ~ сыра – к1олдан межирг; 3) (шляпка) корта; булавочная ~ -механ корта ; за такое по ~е не погладят- иштта долчунна баркалла аьр дац

головной, -ая, -ое 1) коьртан; ~ой мозг - коьртан хье 2) (стоящий во главе) коьртера; ~ой отряд- коьртера отряд 3) (первый) хьал-хара; ~ые вагоны - хьалхара вагонаш

головня ж 1) (обгорелое полено) хаьштиг 2) (болезнь хлебов) к1ора; пшеничная ~ -к1ен к1ора

головокружение с корта хьовзар, б1агор бар

головокружительный, -ая, -ое корта хьийза, б1агор бог1у; ~ая высота - корта хьийза лакхе; с ~ой быстротой - корта хьийзачу сихаллица; ~ый успех - корта хьовзо кхиам

головоломка ж х1етал-метал

головоломный, -ая, -ое корта хьовзо, корта хьере [бен]; ~ая задача - корта хьере хьесап

головомойка ж разг. юьхь ягор

головорез м (сорвиголова) озалурвоцург, саьхьара стаг; (бандит) зуламхо

головотяп м разг. тентак

головотяпство с тентагалла

голод м в разн. знач. мацалла; испытывать ~ -мацалла хьега; утолить ~ -мацалла яйа; умереть с ~у - мацалла дала; книжный ~ -книгийн къоьлла

голодание с мацалла лар (или хьегар)

голодать несов. мацалла лан (или хьега)

голодающий прич. в знач. сущ. м, ~ая ж мацалла хьоьгург; помощь ~им - мацалла хьоьгучарна г1о

голодный, -ая, -ое 1. меца; голоден как волк- мацалла валла воллу 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж мецаниг ; ~ый год- меца шо; на ~ый желудок - мецачу чоьнна т1е

голодовка ж 1) разг. мацалла хьегар 2) мацалла лар (или хьегар); объявить ~у- мацалла хьеян

гололёд м, гололедица ж (лёд) ша; (погода) ша хьакхар

голос м 1) аз; (певца) тж. йиш, мукъам; низкий ~-стомма аз; высокий ~ -дуткъа аз; узнать по ~у -озах вовза; потерять ~-йиш хала 2) (при голосовании) куьг айар; решающий ~- куьйган бакъо; совещательный ~- хьехаман бакъо; подсчитать ~а- кхаьжнаш дагардан; большинством ~ов- кхаьжнаш совбаларца 3) (мнение) бохург, хьашт; прислушиваться к ~у масс- наха бохучуьнга ладог1а ; во весь ~ - аз ма-дду; в один ~ - цхьанаэшшара

голосистый, -ая, -ое ч1ог1а аз долу, аз ч1ог1а

голосить несов., уст. тийжа; (плакать) тж. делха

голословный, -ая, -ое тешалла доцу; ~ое обвинение - тешалла доцуш бехкевар

голосование с кхаж тасар; тайное ~ -къайлаха кхаж тасар; открытое ~е - гуш кхаж тасар; поставить на ~е -кхоже дилла; воздержаться от ~я - куьг ца ойуш саца

голосовать несов., за кого-что кхаж таса; что - кхоже дилла; ~ за кандидата - кaндидатехьа кхаж таса

голосовой, -ая, -ое озан, эшаран ; ~ы связки - эшаран пхенаш

голубеть несов. 1) (становиться голубым) сендала; весною небо ~ет – б1аьста стигал сенло 2) (виднеться— о голубом) сийна ган

голубизна ж сийналла; ~ неба – стигланан сийналла

голубить несов., кого (ласкать) хьеста; я ли тебя не любил, не ~л фольк. - со вацара хьо езнарг, хьо хьистинарг

голубка ж стен кхокха; поэт. (о женщине) кхокха

голубоглазый, -ая, -ое сийна б1аьргаш долу

голубой, -ая, -ое сийна, стигалан басахь; ~ые глаза - сийна б1аьргаш

голубушка ж обращ. к1орни

голубцы мн. (ед. ~ец м долма) долманаш

голубчик м обращ. к1орни

голубь м кхокха; ~ сизый - кечал-кхокха; гонять голубей - кхокхий ловзо ; ~ мира - машаран кхокха

голубятня ж кхокхийн бун

голый, -ая, -ое 1) (обнажённый) дерзина; ~ое тело- дерзина дег1 2) (пустынный) даьсса; ~ая степь - яьсса аре ; ~а стена беккъа пен; спать на ~ом полу - еккъачу ц1енкъа вижа; ~ые факты - еккъа факташ; ~ые цифры - деккъа терахьаш; ~ыми руками (без оружия) герз доцуш; (легко) иштта атта; гол как сокол - къоьлла валла воллуш

голыш м (ребёнок) дерзина бер; (кукла) ерзина тайниг

голышом нареч. разг. дерзина; он бегал ~ - верзина уьдура и

голь ж собир. уст. къехой, миска нах; ~ перекатная - кхерч боцу къехой

гольё с спец. 1) (внутренности) чо-ко 2. (кожа) мустдина не1

гомеопат м гомеопат (гомеопатии лор)

гомеопатический, -ая, -ое гомеопатин; ~ие средства - гомеопатин г1ирсаш

гомеопатия ж гомеопати

гомерический, -ая, -ое: ~ смех – ват1а санна велар

гомон м гlap; птичий ~ -олхазарийн г1ар

гомонить несов. прост. гlap ян

гомосексуализм м гомосексуализм

гомосексуалист м гомосексуализмхо

гонг м жирг1а; ударить в ~ -жирг1а тоха

гонение с эккхийна лелор; подвергнуть ~ям - эккхийна лело

гонец м хьадалча

гонка ж разг. 1. (по гл. гнать) сихалла 2. (по гл. гнаться) т1аьхьадалар 3. разг. (спешка) сихалла, сихдалар 4. мн. ~и спорт. хахкар; велосипедные ~и - вилиспеташ хахкар ; ~а вооружений - герз алсамдаккхар

гонор м разг. куралла; человек с ~ом - куралла йолу стаг

гонорар м гонорар; авторский ~ - авторан гонорар

гоночный, -ая, -ое хохку; ~ велосипед - хохку вилиспет

гончар м куьпчи

гончарный, -ая, -ое куьпчийн, кхийра пхьег1ийн; ~ые изделия -кхийра пхьег1аш; ~ый горн - кхийрачу пхьег1ийн пеш

гончая ж эр

гонщик м, ~ца ж спорт. хахкархо

гонять несов. 1) см. гнать 1; 2) разг. (посылать) лелла, лехка; ~ взад и вперёд – д1асалехка ; ~ голубей - кхокхий ловзо; собак ~ -ж1аьлеш летош лела

гоняться несов., за кем-чем т1аьхьаида

гоп межд. xloпп1!; не говори ~, пока не перепрыгнешь погов. –т1ехкхоссаваллалц xloпl ма ала

гора ж 1) лам; взбираться на гору- лам т1е вала; Кавказские горы - Кавказан лаьмнаш; идти под гору - лам т1ера чуван; подниматься в гору - лам т1е хьаладала; дела покатились под гору перен. – г1уллакхаш телхина дог1у; дела пошли в гору перен. – г1уллакхаш таделла дог1у 2) (множество) оьла; ~ книг - книгийн оьла ; будто ~ с плеч [свалилась] гира мохь охьабоьжча санна; гору сдвинуть - лам меттахбаккха; не за ~ми - генахь дац; надеяться как на каменную гору – т1улган бердах санна теша; с гору (величиной) лам санна доккха

горазд в знач. сказ. разг. хила; на выдумки ~- х1уъа дагадрг1уш ву

гораздо нареч. дикка, дуккха а; ~ лучше- дуккха а тоьлу; там ~ теплее - цигахь дикка йовхаха ю

горб м 1) (на спине) т1ебаьлла букъ; (на груди) т1ебаьлла накха 2) (у животных) дума (эмкалан) ; носить на ~у - гихь лело; гнуть ~ -букъ саттийна валла; на своём ~у испытать - ша лайна хьал хаа; чужим ~ом - нехан къинхьегамца

горбатый, -ая, -ое 1. букъ т1ебаьлла; 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж букът1ебаьлларг; ~ого могила исправит посл. - Хьаьжин ц1а а баьхьна юха беача а, ша ма-барра хилла саьрамсакх ; ~ый нос - дукъ долу мара

горбить несов.: ~ спину - букардаха, букъ т1ебаккха

горбиться несов. букардаха, букардола

горбоносый, -ая, -ое меран дукъ т1едаьлла

горбун м, горбунья ж букът1ебаьлларг

горбушка ж [баьпкан] чкъуьйриг

горбыль м йисташ

горделивый, -ая, -ое куро

гордец м куро стаг

гордиться несов., кем-чем куралла ян, дозалла дан; он ~ся своим сыном -цо дозалла до шен к1антах

гордость ж куралла, дозалла; [моя] ~ мне этого не позволяет - сан кураллица дог1уш х1ума дац иза

гордый, -ая, -ое кура; ~ый человек - кура стаг; ~ый взгляд - кура хьажар; ~ые мечты - кура ойланаш

гордячка женск. к гордец

горе с 1) (печаль) гlaйгla; с ~я -г1айг1анна 2) (несчастье) бала; у нас большое ~е - тхоьгахь боккха бала бу ; на моё ~е -сан докъазалла; ему и ~я мало – к1езиг гlaйгla ю цунна; с ~ем пополам -халла делан балица

горе- чкуц-хьарам, мас.: горе-руководитель - куц-хьарам куьйгалхо

горевать несов., о ком-чём и без доп. г1айг1а ян; не горюй о прошлом! – д1адаханчун гlaйгla ма е!

горелка ж 1) чиркх; ~ газовой плиты - газан пилтин чиркх 2) (у лампы) ба1

горелый, -ая, -ое 1. даьгна; ~ый хлеб- даьгна бепиг 2. в знач. сущ. ~ое с ягар;. пахнет ~ым -ягаран хьожа йог1у

горемыка м и ж разг. декъазниг

горемычный, -ая, -ое разг. декъаза; ~ая доля - декъаза дакъа

горение с 1) (сгорание) дагар; ~ газа - газан ягар 2) перен. дог (или дегнаш) дагар

горестный, -ая, -ое бале, г1айг1ане; ~ое известие – г1айг1ане хаам; ~а была его жизнь г1айг1ане дара цуьнан дахар

горесть ж гlaйгla, бала; пережить много ~ей - дукха баланаш лан (или хьега)

гореть несов. 1) (сгорать) дата, догуш хила; дрова ~ят - дечиг догуш ду 2) (быть в исправности) леташ хила, реже лата; лампа не ~ит - лампа леташ яц 3) (быть в жару) дага; он весь ~ит - верг а вогуш ву иза 4) перен. (краснеть) ц1ийдала, дага; щёки ~ят от мороза - шелъелла йогу (или шелонна ц1ийелла) беснеш; ~еть от стыда - эхь хетта юьхьах ц1е лата 5) перен. (блестеть) къега, лепа 6) чем, перен. дог (или дегнаш — о многих) дага 7) (преть) дага; хлеб ~ит - ялташ догуш ду ; работа ~ит - болх кхехка; душа (или сердце) ~ит - дог кхехка; земля ~ит под ногами у кого-л.- цхьаьннан когашкара латта догу; на воре шапка ~ит посл. - газа йиинчу коьртах ц1е яьлла

горец м ламаро, ламанхо

горечь ж прям. и перен. къахьо, къаьхьалла; ~ во рту - багара къаьхьалла; ~ разочарования - безам баран къахьо

горизонт м 1) ана; солнце скрылось за ~ом - ана т1ехьа къайлабаьлла малх 2) мн. ~ы (возможности) таронаш; перед молодёжью открыты широкие ~ы - яккхий таронаш ю кегийрхойн

горизонталь ж анасиз; по ~и - анахула

горизонтальный, -ая, -ое ана; ~ая линия - ана сиз

горилла ж зоол. горилла (маймал)

гористый, -ая, -ое лаьмнаш долу; ~ая местность- лаьмнаш долу меттиг

горка ж 1) уменыш. от гора - гу 2) (для посуды) шкаф

горкнуть несов. къахьдала, к1овдала; масло ~ет в тепле -йовхонгахь даьтта к1овло

горлан м прост. мохьбеттарг

горланить несов. прост. мохь бетта

горластый, -ая, -ое прост. мохь бетта; ~ петух - чloгla кхойкху н1аьна

горлинка, горлица ж къора кхокха

горло с 1) (гортань) къамкъарг; дыхательное ~ - екъа къамкъарг; (часть шеи) лаг; в горле сохнет - къамкъарг якъало 2) (сосуда) бертиг; ~ бутылки - шишанан бертиг ; взять кого-л. за ~ - цхьаьннан лач лаца; по ~ в воде - логгец хи чохь; сыт по ~ - логгец вуьзна ву

горловина ж бертиг ; ~ парового котла - 1аьнаран ен бертиг

горловой, -ая, -ое къамкъарган, логан; ~ые болезни - логан цамгарш

горлышко с 1) уменьш. от горло къамкъарган цуьрг, логан цуьрг 2) (сосуда) бертиг; ~ бутылки - шишанан бертиг

гормон м физиол. гормон

горн 1 м тех. 1) кхерч; кузнечный ~ - пхьалг1ин кхерч 2) (дно доменной печи) бух

горн 2 м муз. зурма

горнист м зурманча

горница ж уст. (комната) оти; (часть .избы) сов ц1а

горничная ж х1усамча, г1арбаш

горновой м пешлаторхо

горнодобывающий, -ая, -ее маь1данаш доху

горнорабочий м ламбелхало

горнорудный, -ая, -ое маь1да доккху

горностай м горностай (экха)

горный, -ая, -ое 1) ламанан; ~ый перевал - ламанан дукъ; ~ая вершина - ламанан бохь; ~ая артиллерия - ламанан артиллери 2) (гористый) лаьмнаш долу; ~ая страна - лаьмнаш долу мохк 3) (живущий, растущий в горах) ломара, ламанан, лам чуьра; ~ая растительность- ламанан ораматаш; ~ый житель - ламанхо ; ~ая куропатка - моша; ~ый лопух – б1аьста; ~ый молочай- мазунк; ~ая промышленность- маь1данийн промышленность; ~ая болезнь -лам хьахар

горняк м ламхо

город м г1ала; главный ~- коьрта г1ала; ~а-герои - турпалхой-г1аланаш; выехать за город- г1алал ара даха (или дала)

городить несов., что, разг. керт ян ; ~ вздор- г1урт ботта

городище с археол. г1ала

городки мн. (ед. городок) галаш; (игра) гала-г1ожмех ловзар

городской, -ая, -ое г1алин; ~ой сад – г1алин беш; ~ая улица –г1алин урам;

горожанин м, ~ка ж г1алахо; мн. ~е г1алахой

горох м кхоьш ; как об стену ~ -мерах а ца хьакха

гороховый, -ая, -ое кхоьн; ~ое поле - кхоьк аре; ~ый суп - кхоьн чорпа

горошек м 1) уменьш. от горох буьртиг, кхоьш 2) (рисунок) б1аърг; ситец горошком (или в ~) б1аьрг болу басма ; ~ лесной- бот. кхелан молха; мышиный ~ бот. - хьозийн кхоьш

горошина ж кхоьн буьртиг

горский, -ая, -ое ламанхойн; лаьмнашкара; ~ие народы -лаьмнашкара къаьмнаш

горсточка ж уменьш. от горсть канин цуьрг ; ~ храбрецов – к1еззиг майранаш

горсть ж кана (взятое рукой); ~ семечек - кана х1уш; две горсти муки - ши кана дама; насыпать в ~ - кана дохка

гортанный, -ая, -ое къамкъарган, легашкара; ~ые звуки лингв.- легашкара аьзнаш

гортань ж анат. къамкъарг

горцы мн. (ед. горец м, горянка ж ламанхо, ламаро) ламарой, ламанхой

горчить несов. къахьдала, к1овдала

горчица ж горчица, к1олла

горчичник м мед. горчичник; поставить ~и - горчичникаш яхка

горчичница ж горчицаюьллург

горчичный, -ая, -ое горчицин; ~ое масло - горчицин даьтта; ~ый цвет - горчицин бос, тонкин бос

горшечник м кхийра пхьар

горшечный, -ая, -ое кхийра; ~ая глина - кхийранан сацкъар

горшок м кхаба ; ночной ~ - тоьк

горький, -ая, -ое 1. къаьхьа; ~ое лекарство къаьхьа молха 2. в знач. сущ. ~ая ж (водка) къаьркъа ; ~ая участь - къаьхьа бала; ~ие слёзы - къаьхьа белхар; ~ий пьяница - къаьркъанан кад; ~ая соль -чуьйнатуьха

горько 1. нареч. къаьхьа; ~ плакать- къаьхьа белхар дан 2. в знач. сказ. къахь дала, къаьхьа ду; во рту было ~- баг; къахьъеллера 3. в знач. сказ. безл. перен къахьдала; мне было ~... суна къахьделла...

горько-солёный, -ая, -ое къаьхьа-дуьра; ~ое озеро- къаьхьа-дуьра 1ам

горючий, -ая, -ее 1. догу; ~ий газ- йогу газ 2. в знач. сущ. ~ее с ягорг ; плакать ~ слезами - къаьхьа белхар дан

горянка ж ламанхо

горячечный, -ая, -ое дагаран ;~ бред - дагар долуш харц лер

горячий, -ая, -ее довха; ~ая вода - довха хи; ~ий утюг- йовха иту ; ~ий человек - сиха стаг; ~ий привет- мерза маршалла; ~ая пора -сиха хан; по ~им следам - керлачу лорах; ~ие напитки -вахо маларш; под ~ую руку – оьг1озвахханчохь

горячить несов., кого сихдан; ~ коня - говр сихъян

горячиться несов. сихдала; успокойся, не ~сь - собаре хила, сих ма ло

горячка ж 1) уст. (болезнь) хорша; он лежит в ~е- хорша еана 1уьллу и 2) перен. разг. сихвалар; экзаменационная ~а - экзаменашна сихвалар; пороть ~у разг. - сихвала

горячность ж сихалла; ~ характера - амалан сихалла

горячо 1. нареч. (пылко) ч1ог1а; я ~ тебе сочувствую - сан ч1ог1а дог лозу хьох 2. в знач. сказ. безл. довха ду, дагадо; рукам ~ -куьйгаш дагадо

гос= «пачхьалкхан» мас.: госбанк - пачбанк

госбанк м (государственный банк) пачбанк (пачхьалкхан банк)

госбюджет м (государственный бюджет) пачбюджет (пачхьалкхан бюджет)

госпитализация ж госпитализаци

госпиталь м госпиталь, лазартни

господи межд. разг. я аллах1!, вай дела!

господин м 1) обращ. офиц. господин 2) уст. (барин, хозяин) эла

господский, -ая, -ое уст. элийн; ~ие земли - элийн мехкаш

господство солалла; ~ в воздухе – х1аваэхь олалла дар; политическое ~ - политикера олалла

господствовать несов. 1) эла хила; ~о-вать в воздухе – х1аваэхь эла хила 2) (возвышаться) эла хила; Эльбрус ~ует над Кавказским хребтом - Кавказан лаьмнийн эла бу Эльбрус 3) (преобладать в количестве) дукхаха хила

господствующий, -ая, -ее 1) олалла ден; ~ класс - олалла ден класс 2) (возвышающийся) эла-лекха, уггар лекха 3) перен. (преобладающий) коьрта

господь м аллах1, дела ; ~ его знает!- дела воцчунна хуур дац

госпожа ж 1) обращ. офиц. госпожа 2) уст. (барыня, хозяйка) сту

госстрах м (государственное страхование) госстрах (пачхьалкхан страхована)

гостеприимный, -ая, -ое хьаша веза, хьешана т1ера; ~ые люди -хьаша веза нах

гостеприимство с хьаша везар, хьешана т1ера хилар ; оказать кому-л. ~ -цхьанна хьошалла дан

гостиная ж (комната) хьешан ц1а

гостинец м заг1а

гостиница ж хьешийн ц1а

гостить несов. хьошалла дан

гость м, гостья ж хьаша; он у нас редкий гость- тхоьга наггахь бен ца кхочуш хьаша ву иза ; пойти в гости-хьошалг1а ваха

государственность ж пачхьалкхалла

государственный, -ая, -ое пачхьалкхан; ~ строй - пачхьалкхан д1ах1оттам; ~ герб - пачхьалкхан герб; ~ переворот- пачхьалкхан карчам

государство с пачхьалкх

государыня ж ист., уст. элан зуда, сту

государь м ист., уст. эла

готовальня ж готовальни

готовить несов. 1) кого-что дан, кечдан; ~ урок- урок ян; ~ машину к пуску - машина йолялийта кечъян; ~ рукопись к набору - куьйгайоза зорба тоха кечдан; ~ кадры - кадраш кечъян 2) что и без доп. (стряпать) дан, кечдан; ~ обед - юург кечъян; она хорошо готовит - юург дика йо цо

готовиться несов., к чему 1) кечдала; ~ться к докладу - доклад ян кечвала 2) (предстоять): книга ~тся к изданию- книга арахеца кечъеш ю

готовность ж кечо, кийча хилар, кечам; боевая ~ -т1еман кечам

готовый, -ая, -ое 1) кийча; всё ~о - дерриг а кийча ду; я ещё не ~ -со х1инца а кийча вац (или ца ваьлла); будь готов! — Всегда готов!- кийчча хила! — Даим кийчаву!; быть ~ым ко всему- массо a xlyманна кийча хила 2) (годный к употреблению) кийча, даьлла; передаётся тж. причастием + даьлла; ~ое платье - тегна яьлла коч; ~ые детали - йина евлла деталаш; обед готов - юург яьлла (или кийча ю) ; на всём ~ом - доллу х1ума кийча долуш

гофрированный, -ая, -ое гофре йина

гр

граб м бот. пха

грабёж м талор, вохор

грабитель м талорхо

грабительский, -ая, -ое талоран; ~ие войны - талоран т1емаш

грабить несов., кого-что талор дан, вохо, д1адаккха; ~ на большой дороге- боккхачу некъа т1ехь вохо

грабли мн. кагтуха

гравёр м агархо

гравий м жаг1а, реже т1о

гравировать несов., что и без доп. ага, огуш яздан, огуш дилла; ~ на кости - даь1ахк огуш язъян; ~ портрет - огуш сурт дилла

гравировка ж агар

гравировщик м, ~ца ж агархо

гравюра ж огана

град м 1. къора; выпал сильный ~ и побил посевы –ч1ог1а къора а тоьхна, ялташ дайира 2. в знач. нареч. ~ом: слёзы лились ~ом –б1аьргара хиш ойхура, кхораш санна; дог1а санна, б1аьргех хиш оьхура; пот льётся ~ом -хьацар, дог1а санна, охьаоьху

градация ж градаци

градина ж разг. къора, къоранан буьртиг

градобитие с къора тохар; страхование посевов от ~я - ялташна къора тохарх страховка яр

градостроительство с г1аланаш яр

градус м в разн. знач. градус ; 10° (десять градусов) мороза - 10° (итт градус) шело ; быть под ~ом- кад тоьхна хила

градусник м градусник, градусъюстург

=градусный, -ая, -ое «граду йолу», мас.: сорокаградусный -шовзткъа градус йолу

гражданин м гражданин; в обращ. тж. къонаха; мн. граждане -гражданаш, къонахой

гражданка ж гражданка; в обращ. тж. зуда

гражданский, -ая, -ое граждански; ~ая авиация - граждански авиаци ; ~ая война- граждански т1ом

гражданство с гражданалла; получить права ~а - гражданаллин бакъонаш схьаэца

грамзапись ж грамзапись, грамд1аяздар

грамм м грамм; сто ~ов – б1е грамм

грамматика ж грамматика; ~ чеченского языка- нохчийн меттан грамматика

грамматический, -ая, -ое грамматикин; ~ая ошибка - грамматикин г1алат =граммовый, -ая, -ое «грамм» , мас.: пятиграммовый -пхи грамм йолу

грамота ж 1) (умение читать и писать) йоза хаар; учиться ~е -йоза 1амо 2) (документ) грамота (сийлахь кехат); похвальная ~а- сийлаллин грамота ; филькина ~а ирон. - котаман йоза

грамотность ж 1) йоза хаар 2) говзалла

грамотный, -ая, -ое 1) (владеющий грамотой) йоза хуу (или хууш долу), дешна [долу]; ~ый человек - дешна стаг 2) (обладающий знаниями) говза, кхеташ; ~ый инженер- говза инженер 3) (без ошибок) говза + прич.; ~ое письмо - говза яздина кехат

гранат 1 ж бот. нар

гранат 2 м мин. гранат

граната ж воен. гранат

гранатовый 1, -ая, -ое наран; ~ сок - наран мутта

гранатовый 2, -ая, -ое гранатан; ~ браслет - гранатан браслет гранатомёт м воен. гранатомёт

гранатомётчик м воен. гранат-герзхо

грандиозность ж 1аламаталла, доккхалла; ~ замыслов- ойланийн 1аламаталла

грандиозный, -ая, -ое 1аламат доккха; ~ое строительство- 1аламат дукха г1ишлош яр

гранение с сенаш дар (или дахар)

гранёный, -ая, -ое сенаш долу; ~ стакан - сенаш долу стака гранит м гранит, мокхаз

гранитный, -ая, -ое гранитан, мокхазан; ~ памятник - мокхазан х1оллам

гранить несов., что сенаш даха; ~ алмазы- алмазашна сенаш даха

граница ж 1) доза; государственная ~а - пачхьалкхан доза 2) перен. (грань, рамки) доза, барам; выйти из границ - барамал т1ехвала ;за ~ей - дозанал дехьа; за ~у - дозанал арахьа; из-за ~ы- дозанал дехьара

граничить несов., с чем 1) доза хила 2) перен. гергга хила; трусость в бою ~т с предательством – т1амехь тешнабехкана гергга ю стешхалла

гранка ж полигр. гранка (екъаза оттиск); править корректуру в ~х - гранкашкахь корректура нисъян

гранулировать сов. и несов., что буьртигаш дан; ~нные удобрения - буьртиган удобрени

грануляция ж буьртигаш дар

грань ж 1) тж. мат. са; ~и куба - кубан сенаш; ~и драгоценного камня - безачу т1улган сенаш 2) (различие) башхалла

график 1 м 1) (диаграмма) график 2) (расписание) график; работать строго по ~у- нийсса графикаца болх бан; ~ движения поездов – ц1ерапошт леларан график

• график 2 м (художник) — гарнахьекхархо

• графика ж 1) иск. — гарнахьекха (басаршца, сизашца суьрташ дахкаран говзалла) 2) лингв. хьаьркаш, элпаш дахкар; русская ~ - оьрсийн графика

графин м графин, сурийла

графит м мин. графит

графить несов., что графаш ян; ~ бумагу- кехатна графаш ян

графический, -ая, -ое графикан; ~ изображение - графикаца суьрташ дахкар

графление с графаш яр

графлёный, -ая, -ое графаш йина; ~ бумага- графаш йина кехат

графолог м графолог

графология ж графологи

графоман м графоман

графомания ж графомани

грациозность ж испайлла

грациозный, -ая, -ое испай; ~ая девушка - испай йol

грация ж испайлла

грач м човка

грачонок м (мн. ~ата) човканан к1орни

гребёнка ж яхк ; стричь всех под одну ~у - массо а цхьана бустаме нисван

гребень м 1) ехк; частый ~- юькъа ехк; прядильный ~ - тха олху ехк 2) (у птиц) т1илдиг; петушиный ~ - н1аьнин т1илдиг 3)(вершина) дукъ; ~ горы - ламанан дукъ 4) (крыши) чорг1е

гребец м 1) (лодочник) кеманхо 2) обл. (уборщик сена) йоллехьархо

гребля ж 1) (вёслами) пийсиг хьакхар 2) (сгребание) йол лехьар

гребной, -ая, -ое 1) (вёсельный) пийсиг хьокху; ~ое судно - пийсиг хьокху кема 2) (двигающий судно) кема лело; ~ое колесо- кема лело бера 3) (относящийся к гребле) пийсиган; ~ой спорт -пийсиган спорт

гребок м 1) (взмах вёсел) пийсиг хьакхар 2) (лопасть) пийсиг

грёза ж (мечта) ойла; девичьи ~ы - мехкарийн ойланаш

грезить несов. дуьхьалтийса

грезиться несов., кому дуьхьалтийса

грейдер м грейдер

грейдерный, -ая, -ое трейдеран, т1улган; ~ая дорога - грейдеран некъ

греки мн. (ед. грек м, гречанка ж грек) грекаш

грелка ж вохвийриг; положить ~у к ногам - когаш т1е вохвийриг йилла

греметь несов. 1) (о громе) къекъа; гром ~ит - стигал къекъа 2) лелха; пушки ~ят- яккхий тоьпаш лелха 3) чем т1ах-т1их дайта; ~еть посудой – пхьег1ашка т1ах-т1их дайта 4) перен. дека, г1арадала; его имя ~ело на весь мир - цуьнан ц1е екара дерриг а дуьнен чохь

гремучий, -ая, -ее: ~ая змея - шов ден лаьхьа; ~ая ртуть- лелха гинсу; ~ий газ- лелха газ

грести несов. 1) чем и без доп. кема лело (или дига) 2) что чем, обл. (сгребать) гулдан, лехьа, лахьо; ~ сено- йол гулъян

греть несов., кого-что и без доп. дохдан; солнце греет - маьлхо вохво; шуба не греет- кетаро вox ца во; ~ воду- хи дохдан ; ~ руки на чём-л. – цхьана х1уманна т1ехь куьг хьарам хила

греться несов. дохдала; вода греется- хи дохло; ~ на солнце -маьлхехь вохвала

грех м 1. къа; ~и молодости- къоналлин къинош 2. в знач. сказ. къа ду; над старостью смеяться ~ - къеналлих велар къа ду ; с ~ом пополам - халла делан балица; нечего ~а таить - лечкъо оьшуш дац; взять ~ на душу - шена т1елаца

греховный, -ая, -ое уст. къехьа; ~ые мысли- къехьа ойланаш

грецкий, -ая, -ое: ~ орех - боча б1ар

гречанка женск. к грек

греческий, -ая, -ое грекийн; ~ язык - грекийн мотт

гречиха ж ц1ен дуга, гречиха

гречневый, -ая, -ое ц1ечу дуганан, гречихин; ~ая каша- ц1ечу дуганан худар; ~ая крупа – ц1ечу дуганан 1ов

грешить несов. 1) рел. (совершать грехи) къинош лето (или хьерчо) 2) против чего (противоречить) хьарам лен, хьарам хила; ~ против истины- бакъдолчунна хьарам хила

грешник м, ~ца ж къинош дерг

грешно нареч. в знач. сказ. с неопр. разг. хьарам ду; рел. къа ду

грешный, -ая, -ое рел. къинош долу; ~ человек- къинош долу стаг

гриб м ж1аьлин нускал; ядовитые ~ы – д1овше ж1аьлин нускалш; древесный ~, ~-трутовик бот. к1ожам ; растут как ~ы [после дождя] нитташ санна т1екхуьуш ду

грибник м ж1аьлин нускалча

грибной, -ая, -ое ж1аьлин нускалийн; ~ой суп - ж1аьлин нускалийн чорпа; ~ое место- ж1аьлин нускалш долу меттиг ; ~ой дождь -маьлхан дог1а

грибок м 1) уменьш. от гриб ж1аьлин нускалан цуьрг 2) биол. грибок (ораматийн микроорганизм) 3) (для штопанья) куй

грива ж кхес; львиная ~ - лоьман кхес

гривенник м разг. ши шай

грим м театр. грим; играть в ~е - грим йолуш ловза

гримаса ж хич; мн. тж. йишма1аш; делать (или строить) ~ы -хичаш ян

гримасничать несов. хичаш ян

гримёр м театр. гримёр, гримхо

гримировать несов., кого-что грим ян

гримироваться несов. грим ян

грипп м грипп, ж1аьлин ун

гриппозный, -ая, -ое ж1аьлин ун долу; ~ое состояние – ж1аьлин ун кхетта хьал; ~ое воспаление лёгких- пехашкара ж1аьлин уьнан дестар

гриф 1 м 1) миф. ломъаьрзу (антична мифологера) 2) зоол.: ~ чёрный - тилла г1ирг1а

гриф 2 м муз. г1ад

гриф 3 м 1) (печать с подписью) мух1ар 2) (надпись) мух1ар, гриф; бумага с ~ом «секретно» - «къайлаха» аьлла мух1ар долу кехат

грифель м грифель

гроб м гроб ; лежать в ~у- велла 1илла; идти за ~ом - гробна т1аьхьаваха (кешнашка) ; до ~а - велла д1аваллалц; вогнать в ~ -коша волла

гробница ж къуб, къубба

гробовой, -ая, -ое гробан ; до ~ой доски -велла д1аваллалц; ~ое молчание, ~ая тишина - белча санна д1атер

гробовщик м къубхо

гроза ж (ненастье) йочана

гроздь ж хорха, кан; (цветущая ветвь) кан; ~и винограда- кемсийн хорханаш; ~ья акации- акказин кан

грозить несов., кому-чему I) (делать жест) лесто; ~ить кулаком -буй ласто 2) (предупреждать с угрозой) кхерам тийса, кхеро [гlepтa] 3) (внушать опасения; предстоять) кхерам хила; скала ~ит обвалом- тарх чухарцарна кхерам бу; ~ит смерть- валарна кхерам бу

грозиться несов. разг. кхеро, кхерам таса

грозный, -ая, -ое 1) (суровый) буьрса; ~ый правитель- буьрса урхалча 2) (страшный) инзаре, буьрса; ~ое оружие -буьрса герз 3) (угрожающий) буьрса; ~ое письмо -буьрса кехат

грозовой, -ая, -ое дог1анан; ~ая туча -дог1анам марха

гром м стигал къовкъар; раскаты ~а - стигал къовкъар ; ~ аплодисментов -деттачу т1арийн гlyгl; [как] гром среди ясного неба- лечул башха дагахь а доцуш

громада ж 1аламат; ~ гор - лаьмнийн 1аламат

громадина ж разг. 1аламат

громадный, -ая, -ое 1аламат доккха

громила м разг. 1) (вор) чувулу къу 2) (участник погрома) талорхо

громить несов., кого-что (разрушать) дохо; (уничтожать) х1аллакдан; ~ вражеские войска- мостаг1ийн эскарш х1аллакдан

громкий, -ая, -ое 1) (сильный) ч1ог1а; ~ий голос – ч1ог1а аз; ~о (нареч.) кричать- ч1ог1а мохь хьекха 2) перен. (прославленный) г1арадаьлла; ~ое имя – г1араяьлла ц1е 3) (высокопарный) даккхийра; без ~их слов - даккхийра а ца дуьйцуш

громкоговоритель м радиокад

громкоголосый, -ая, -ое аз ч1ог1а

громовой, -ая, -ое къекъа; ~ голос - къекъа аз

громогласный, -ая, -ое хозуьйтуш [ч1ог1а]; заявить ~о (нареч.) хозуьйтуш д1акхайкхо

громоздить несов., что чалх ян; ~ ящики- яьшканех чалх ян

громоздиться несов. чалх хила; вдали ~лись прибрежные скалы -геннахь чалх йинера хийистерчу тархаша

громоздкий, -ая, -ое т1ехйоккха (большой); т1ехдеза (тяжёлый); йоккха меттиг д1алоцу, деза; ~ие вещи – т1ехъяккхий xlyманаш

громоотвод м стеласацорг

громыхать несов. разг. гloeгla ян; (о громе) къекъа; гроза прошла, но вдали ещё ~ло- дог1а сецнера, амма геннахь х1инца а стигал къекъара

гроссмейстер м шахм. гроссмейстер

грот м хьех

грохнуть сов. разг.1) г1ов-аьлла + глагол действия; в темноте ~ли винтовочные выстрелы - г1ов-аьлла боданехь елира тоьпаш 2) что (уронить) дапп-аьлла охьадожо

грохнуться сов. дапп-аьлла охьадожа (или охьакхета); ~ с лестницы - дапп-аьлла ламп т1ера охьакхета

грохот м г1ов, тата; ~ пушек - яккхийчу тоьпийн г1ов

грохотанье с г1ов дар

грохотать несов. г1ов дан, гloaгla ян; (о громе) къекъа; грохочет гром - стигал къекъа

грош м 1) уст. ахкепек 2) обычно мн. разг. ~и (небольшая сумма денег) нахарташ; денег ни ~а- цхьа нахарт ахча дац; я купил эту вещь за ~и - и х1ума нахартех ийцира ас ; ни в ~ не ставить- кепекан механ ца лара; я ему не верю ни на ~ - цхьа нахарт тешаш вац со цунах; ему ~ цена - кепекан мах бац цуьнан

грошовый, -ая, -ое (плохого качества) ледара; (незначительный) пайда боцу

грубеть несов. 1) шагдала 2) (напр. о голосе) стамдала 3) (становиться неучтивым) к1оршаме хила, к1оршамдала

грубить несов., кому к1оршаме лен; не ~и старшим - баккхийчаьрца к1оршаме ма хила

грубиян м к1оршамениг

грубиянить несов. разг. къоршаме лела

грубиянка женск. к грубиян

грубость ж к1оршамалла

грубошёрстный, -ая, -ое тха морса; ~ые овцы - тха морса жа

грубый, -ая, -ое 1) (жёсткий) морса, шога; ~ое сукно - морса маша 2) (резкий) стомма; ~ый голос- стомма аз 3) (неискусный) вон дина; ~ая работа- вон бина болх 4) (непростительный) доккха; ~ая ошибка- доккха г1алат 5) (неучтивый) к1оршаме; ~ый человек-к1оршаме стаг; ~о (нареч.) обращаться с кем-л.- цхьаьнца к1оршаме хила ; ~ый подсчёт - герггарчу хьесапера ларам

груда ж оьла; ~ы фруктов - стоьмийн оьла

грудина ж анат. некхау

грудинка ж (часть мясной туши) накха

грудница ж мед. некхан дестар

грудной, -ая, -ое 1) некхан; ~ая клетка анат.- некхан ваз 2) (о младенцах) дакхо

грудь ж накха; у него орден на груди - цуьнан некха хьалха орден ю; дать ~ ребёнку - берана накха бала; отнять ребёнка от груди - бер декхачуьра [д1а]даккха ; стоять ~ю за что-л. а) (защищать) шен са санна лардан; б) (отстаивать) мокхаза хилла дуьхьалдала; сердце бьётся в груди - дог деттало кийрахь

гружёный, -ая, -ое доьттина; ~ вагон - йоьттина вагон

груз м 1) (тяжесть) мохь 2) (для перевозки) кира; вагон с ~ом -кира т1ехь вагон

грузило с даш

грузинский, -ая, -ое гуьржийн; ~ язык - гуьржийн мотт

грузины мн. (ед. ~н м, ~нка ж гуьржи) гуьржий

грузить несов., что кем-чем т1едотта; ~ вагон зерном, ~ зерно в вагон - вагонна т1е ялта дотта

грузиться несов. т1едала, тlexaa; ~ на пароход - кеманна т1еховша

грузный, -ая, -ое деза; ~ая фигура - деза дег1; ~о (нареч.) сесть -веза охьахаа

грузовик м грузовик, киранийн машина

грузовладелец м киранхо, кира дерг

грузовой, -ая, -ое киранан; ~ транспорт киранан транспорт; ~ автомобиль - киранийн машина

грузооборот м киралелор

грузоотправитель м кираделларг

грузоподъёмник м кираайдириг

грузоподъёмность ж кираайдаралла

грузоподъёмный, -ая, -ое кира ойу; ~ кран - кира ойу кран

грузополучатель м кирад1аоьцург

грузопоток м киралелар

грузчик м киранча

грунт м 1) (почва) латта; песчаный ~ - г1амаран латта 2) (твёрдое дно) бух 3) иск. (краска) басар, грунт

грунтовать несов., что грунт йилла, басар хьакха

грунтовой, -ая, -ое: ~ые воды- лаьттан бухара хиш; ~ая дорога -варданан некъ; ~ые краски - грунтан басарш

группа ж в разн. знач. группа, тайпа; (о людях) тж. тоба; ~ островов - гlaйpeнийн группа; ~ учащихся - дешархойн тоба; партийная ~ - партийни группа

группировать несов., кого-что группаш ян; (людей) тобанаш ян; ~ документы - документех группаш ян

группироваться несов. группаш хила; (о людях) тобанаш хила

группировка ж 1. (по гл. группировать) группанаш яр; тобанаш яр 2. (по гл. группироваться) группанаш хилар; тобанаш хилар 3. (объединение, группа) группировка, тоба; южная ~ войск - эскарийн къилбехьара тоба

групповой, -ая, -ое 1) (осуществляемый группами) тобанийн; ~ые игры - тобанийн ловзарш 2) (относящийся к группе) группин; ~ое собрание- группин гулам ; ~ой брак этн. - юкъара брак

групповщина ж неодобр. групповщина ; борьба с ~ой - групповщиница къийсам латтор

группорг м (групповой организатор) группорг (группин куьйгалхо)

грустить несов. сагатдан, сахьийзо

грустно 1. нареч. г1айг1ане, сингаттаме, синхьийзаме 2. в знач. сказ. сагатло, сахьийза; мне ~ - сан са гатло

грустный, -ая, -ое г1айг1ане, синхьийзаме, сингаттаме; он грустен -и сингаттаме (или г1айг1ане) ву; ~ые мысли – г1айг1ане ойланаш

грусть ж гlaйгla; предаваться ~и- г1айг1ане вожа

груша ж хормат;~ дикая (или лесная) кхор

грушевидный, -ая, -ое хьорматах тера, кхорах тера

грушевый, -ая, -ое хьорматан, кхоран; ~ое дерево- хьорматан дитт

грыжа ж мед. къуркъал

грызня ж 1) (собак) вовшахлетар 2) перен. (ссора) дов, къийсам

грызть несов. 1) что (кость и т. п.) 1ийша; (орехи и т. п.) даа; ~ семечки – х1уш даа 2) что (кусать, сдавливая зубами) 1ийша; конь грызёт удила - говро гаьллаш 1уьйшу 3) кого-что, перен. (придираться) 1иттарш ян

грызться несов. 1) (о животных) вовшахлета; собаки ~утся –ж1аьлеш вовшахлета 2) перен. разг. (ссориться) [вовшашна] лен

грызун м зоол. экха

гряда ж 1) (на огороде) хас; засеять три ~ы огурцами - кхо хас наьрсаш ен 2) (цепь, полоса) paгt; горная ~а - лаьмнийн paгl; ~а облаков - мархийн paгl; песчаная ~а – г1амаран paг1

грядка ж уменьш. от гряда 1 хесалг

грядущий, -ая, -ее 1. т1едог1у, хин долу, т1екхуьу; ~ие поколения –т1екхуьу т1аьхьенаш 2. в знач. сущ. ~ее с хиндерг ; на сон ~ий -наб кхетале

грязевой, -ая, -ое хоттан; ~ые ванны - хоттан ваннаш; ~ой курорт - хоттан курорт

грязелечебница ж хоттан дарбанан лазартни

грязелечение с хоттан дарба [лелор]

грязнить несов. бехдан

грязно I. нареч. боьха; ~ написать - боьха яздан 2. в знач. сказ. боьха хила; на улице ~ - урамехь боьха ю

грязнуля м и ж разг. боьха х1ума

грязный, -ая, -ое боьха; ~ый двор- боьха керт; ~ое ведро - боьха ведар; ~ое дело перен.- боьха г1уллакх

грязь ж 1) мода; руки в грязи - модаша дуьзна куьйгаш 2) (слякоть) хатт, шаткъ; на дворе ~- арахь хатт бу 3) мн. грязи -хатташ; лечиться грязями -хатташца дарба лело 4) перен. деган боьхалла ; месить ~- хатташ кего; вытащить кого-л. из грязи -цхьаъ юьхь1аьржонах хьалхаваккха; не ударить лицом в ~ -юьхь1аьржа ца х1отта; втоптать кого-л. в ~- цхьаъ бехвина д1аваккха

грянуть однокр. 1) (о звуке) г1овг1а яла; ~-ла музыка - зурманийн г1овг1а елира 2) перен. (неожиданно начаться) эккха; ~ла война – т1ом иккхина ; ~л гром - стигал къевкъира

гу

гуашь ж гуаш, басар

губа 1 ж 1) балда; кусать губы - церга балда леца; надуть губы - балдаш охко 2) мн. губы (концы клещей) балдаш ; у него губа не дура - и 1овдал вац; у него молоко на ~х не обсохло – з1ок х1инца а можа ю цуьнан

губа 2 ж геогр. гола; Онежская ~ - Онегин гола

губастый, -ая, -ое даккхий балдаш долу, балдаш даккхий

губернатор м губернатор

губернаторский, -ая, -ое губернаторан; ~ая должность -губернаторан г1уллакх ; положение хуже ~ого - хьал чан кхетта ду

губерния ж ист. губерни

губернский, -ая, -ое губернин

губитель м, ~ница ж х1аллакдархо

губительный, -ая, -ое х1аллакден, х1аллакдеш долу; ~ для здоровья -могушалла х1аллакьеш долу

губить несов., кого-что (уничтожать, портить) х1аллакдан; (убивать) х1аллакдан; град губит посевы - къорано ялташ х1аллакдо

губка 1 ж уменьш. от губа 1 балдалг

губка 2 ж (для мытья) худург

губка 3 ж древесная ~ - к1ожам

губной, -ая, -ое балдийн; ~ая помада - балдийн басар ; ~ые звуки лингв.- балдийн аьзнаш

гувернантка ж гувернантка

гувернёр м гувернёр

гудеть несов. 1) (о гудке) дека; (о ветре) шок етта; ~ит в ушах -лергашка зови деана 2) (ломить, ныть) хьег1а; ноги ~ят - настарш хьег1а

гудок м мохь; гудки паровоза - паровозан маьхьарий

гудрон м тех. гудрон, хьакхар

гудронировать сов. и несов., что силам дилла

гудронный, -ая, -ое силаман; (покрытый гудроном) тж. силам биллина

гуж м лол (г1оматан) ; взялся за ~ — не говори, что не дюж посл. - лаца ма лаца ден маж, лаьцча д1а а ма хеца ден маж

гужевой, -ая, -ое ворданан; ~ транспорт - ворданан транспорт

гужом нареч. (на телегах) ворданахь

гул м гlyгl

гулкий, -ая, -ое г1овг1ане; ~ие шаги- г1овг1ане болар

гуляка м и ж разг. кхерстача

гулянье с 1) (прогулка) лелар 2) (праздник) сакъерар

гулять несов. 1) (совершать прогулку) доладала; дет. оппа даха; ~ть с детьми - берашца доладала 2) разг. (быть свободным от работы) мукъа хила, садо1уш кила, сада1а; (бездельничать) деш-дуьтуш х1ума ца хила; ~ли два дня - шина дийнахь мукъа лийлира 3) (веселиться, кутить) сакъера; ~ть на свадьбе- ловзаргахь сакъера 4) с кем, прост. (быть в близких отношениях) лела

гуляш м г1урма

гулящая прост. лела, лелаш йолу; в знач. сущ. ж лелаш йолу зуда

гуманизм м гуманизм

гуманист м гуманист

гуманистический, -ая, -ое гуманизме

гуманитарный, -ая, -ое гуманитарни

гуманность ж адамалла

гуманный, -ая, -ое адамалле; ~ое отношение к людям - нахаца адамаллица хилар

гумно с хьаьтт

гундосить несов. прост. манкха хила, манкха лен, мерах лен

гундосый, -ая, -ое прост. манкха

гурда ж (сталь для клинка) терсмаймал тур

гурийский, -ая, -ое гуьрийн

гурийцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж гуьри) гуьрий

гурия ж миф. х1урла1[ан йо1]

гурт м бажа, paгl; ~ молодняка - эсийн paгl

гуртовщик м paгlxo, бежхо

гуртом нареч. разг. дерриг цхьаьна; продал всё ~ - дерриг цхьаьна д1адоьхкира; навалились все ~ - берриш а т1етаь1на

гурьба ж арданг, ж1уга, тоба; ~а ребят- берийн тоба; идти ~ой -тобанехь даха

гусак м боьрша г1аз

гусеница ж 1) зоол. эзар ког берг, н1аьвцициг 2) тех. з1е

гусеничный, -ая, -ое тех. з1е йолу; ~ый трактор – з1е йолу трактор; на ~ом ходу – з1е йолу.

гусёнок м (мн. гусята) г1езан к1орни

гусиный, -ая, -ое г1езан; ~ый пух – г1езан мас; подушка из ~ого пуха - назбар ; ~ая кожа – з1уьгалгаш

гусли мн. гуслеш

густеть несов. I) (о жидком) дукъдала 2) (о растительности) лустдала

густой, -ая, -ое 1) (не жидкий) дуькъа; ~ая каша - дуькъа худар; ~о (нареч.) замесить тесто - бод буькъа кечбан 2) (плотный) луьста; ~ой лес - луьста хьун; ~ые волосы - юькъа месаш 3) (о звуках) стомма; ~ой голос - стомма аз ; не ~о - башха дукха а дац

густонаселённый, -ая, -ое адам луьста, адам луьста долу

густота ж 1) дуькъалла 2) (плотность) луьсталла; ~ населения -адамийн луьсталла

гусыня ж нана-г1аз

гусь м г1аз  ; как с ~я вода – т1улгочул башха т1е ца лаца

гуськом нареч. т1аьхьа-хьалха, могг1ара; идти ~ - т1аьхьа-хьалха эха

гусятина ж г1езан жижиг

гусятник м г1езийн бун

гуталин м гуталин

гуща ж 1) (осадок) букъарш; кофейная ~а - къахьон букъарш 2) (чаща) варш; в ~е леса - хьуьнан варшахь ; в ~е толпы - тобанна юккъехь

гуще сравн. ст. от густой и густо дуькъаха; луьстаха

гэ

ГЭС (гидроэлектростанция) ГЭС (хин электростанци)

гя

гяур м уст. гаур