Кхазакхстан — Версийн башхалла

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
[теллина верси][теллина верси]
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
→‎Лакхара дакъа: Цуьнна кхи маь1анаш дам дац
МогӀа 44: МогӀа 44:
'''Кхазакхстан''' — ({{lang-kk|{{audio-nohelp|Kk-kazakhstan.ogg|Қазақстан}}}} {{IPA|[qɑzɑqˈstɑn]}}<ref>6 февраля 2014 года президент Казахстана [[Нурсултан Назарбаев]] высказал мнение, что по аналогии с Монголией, в названии которой отсутствует окончание «стан», возможно, существует необходимость рассмотреть со временем вопрос перехода на название {{lang-kk|Қазақ елі}} — «Земля казахов», чтобы устранить параллели со пачхьалкхми Средней Азии, и тем самым повысить интерес иностранцев к стране (см. официальный материал «[http://www.akorda.kz/ru/page/page_215918_poseshchenie-intellektualnoi-shkoly-goroda-atyrau-i-vstrecha-s-predstavitelyami-obshchestvennosti-oblasti Посещение Интеллектуальной школы города Атырау и встреча с представителями общественности области]»).</ref>, официальни цӀе '''Респу́блика Казахста́н''', {{lang-kk|{{audio-nohelp|Kk-republic-of-kazakhstan.ogg|Қазақстан Республикасы}}}}) — Европан a Азийн [[пачхьалкх]] ю. Коьрта гӀала — [[Астана]] ю.
'''Кхазакхстан''' — ({{lang-kk|{{audio-nohelp|Kk-kazakhstan.ogg|Қазақстан}}}} {{IPA|[qɑzɑqˈstɑn]}}<ref>6 февраля 2014 года президент Казахстана [[Нурсултан Назарбаев]] высказал мнение, что по аналогии с Монголией, в названии которой отсутствует окончание «стан», возможно, существует необходимость рассмотреть со временем вопрос перехода на название {{lang-kk|Қазақ елі}} — «Земля казахов», чтобы устранить параллели со пачхьалкхми Средней Азии, и тем самым повысить интерес иностранцев к стране (см. официальный материал «[http://www.akorda.kz/ru/page/page_215918_poseshchenie-intellektualnoi-shkoly-goroda-atyrau-i-vstrecha-s-predstavitelyami-obshchestvennosti-oblasti Посещение Интеллектуальной школы города Атырау и встреча с представителями общественности области]»).</ref>, официальни цӀе '''Респу́блика Казахста́н''', {{lang-kk|{{audio-nohelp|Kk-republic-of-kazakhstan.ogg|Қазақстан Республикасы}}}}) — Европан a Азийн [[пачхьалкх]] ю. Коьрта гӀала — [[Астана]] ю.


Паччахь — [[Нурсултан Назарбаев]] ву.
Президент — [[Нурсултан Назарбаев]] ву.


Якхий гӀаланаш — [[Алма-Ата]], [[Актобе]], [[Актау]], [[Атырау]], [[Тараз]], [[Шымкент]], [[Кызылорда]], [[Костанай]], [[Караганда]], [[Павлодар]], [[Петропавловск]], [[Усть-Каменогорск]], [[Семей]] (Семипалатинск), [[Кокшетау]], [[Талдыкорган]], [[Жезказган]], [[Уральск]].
Якхий гӀаланаш — [[Алма-Ата]], [[Актобе]], [[Актау]], [[Атырау]], [[Тараз]], [[Шымкент]], [[Кызылорда]], [[Костанай]], [[Караганда]], [[Павлодар]], [[Петропавловск]], [[Усть-Каменогорск]], [[Семей]] (Семипалатинск), [[Кокшетау]], [[Талдыкорган]], [[Жезказган]], [[Уральск]].

Верси 2018, 23 май, 06:20

Кхазакхстан
кхазакх. Қазақстан Республикасы
оьрс. Республика Казахстан
оьрс. Казахстан
кхазакх. Қазақстан
уйг. قازاقىستان
фр. la République du Kazakhstan[1]
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
Казахстана Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Кхоьллина 1465 шоКхазакхийн ханство1465 шоКхазакхийн ханство
Официалан меттанаш кхазакхийн — пачхьалкхан
оьрсийн мотт — официалан.
Коьрта гӀала Астана
Урхаллин тайпа Президентан республика[2]
Президент
Премьер-министр
Назарбаев, Нурсултан Абишевич
Карим Масимов
Латта
 • Шадерг 2 724 902[3] км² (9-гӀа дуьненахь)
 • % хина тӀехле 1,50 %[4]
Бахархой
 • Мах хадор 17 186 000[5] стаг
ДЧС (НЭТ)
 • Шадерг (2012) 233,764 (51 меттиг)[6] долл.
 • ХӀораннан а сина 13 917 (69 меттиг)[6] долл.
Ахча казахстанан тенге
(KZT, код 398)
Интернет-доменаш .kz, .қаз[d][1]
Код ISO KZ
Код МОК KAZ
Телефонан код +7[2]
Сахьтан аса UTC+5:00[d]
Автомобилийн некъаш аьтту агӀора[d][3]
  1. http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. 1.Республика Казахстан является унитарным государством с президентской формой правления.

  3. Агентство Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами (данные на 1 ноября 2011 года)
  4. Стратегический план Агентства Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами на 2011 - 2015 годы. (Земли водного фонда на 1 ноября 2011 года)
  5. Численность населения Республики Казахстан на 1 октября 2013 года председатель Агентства РК по статистике Алихан Смаилов
  6. 1 2 Оценка Всемирного Банка (версия от июля 2013 г.)
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Кхазакхстан — (кхазакх. Аз Қазақстан [qɑzɑqˈstɑn][4], официальни цӀе Респу́блика Казахста́н, кхазакх. Аз Қазақстан Республикасы) — Европан a Азийн пачхьалкх ю. Коьрта гӀала — Астана ю.

Президент — Нурсултан Назарбаев ву.

Якхий гӀаланаш — Алма-Ата, Актобе, Актау, Атырау, Тараз, Шымкент, Кызылорда, Костанай, Караганда, Павлодар, Петропавловск, Усть-Каменогорск, Семей (Семипалатинск), Кокшетау, Талдыкорган, Жезказган, Уральск.

Юкъара хаамаш

Дуьхьанца кхоьллина Оренбург коьрта шахьар йолуш Киргизийн АССР аьлла РСФСР юкъахь 1920 шеран 26 августехь. 1925 шеран февралехь Оренбурган область Киргизийн АССР юкъара ара а яьккхина дӀаелира РСФСРн, ткъа коьрта шахьар дӀаяьхьира Кхызыл-Орда (1925), тӀаьхьа Алма-Ата (1929).

1924—1925 шерашкахь Юккъерчу Азин къоман-пачхьалкхан межа яр бахьнехь дерриг кхазакхийн латташ цхьаьнакхийтира. 1925 шарахь Киргизийн АССР цӀе хийцира Кхазакхийн АССР аьлла. 1930 шеран 20 июлехь цунна юкъара РСФСР куьйгакӀела дӀаелира Кхара-Калпакийн автономин область, 1936 шарахь дӀаелла йолу Узбекийн ССР юкъа.

1936 шеран 5 декабрехь Кхазакхийн АССРн союзан республикан статус елира.

1990 шеран 25 октябрехь Кхазакхийн ССР Лакхарчу Совето тӀеийцира Республикан пачхьалкхан суверенитетех долу деклараци.

8 декабрехь Белоруссин, Российн, Украинан паччахьаша куьг яздира ССРС йохаран беловежскан барт тӀехь.

1991 шеран 10 декабрехь пачхьалкхан цӀе «Кхазакхийн Советийн Социалистийн Республика» хийцира «Республика Кхазакхстан»[5] аьлла. Амма, 1978 шеран кхазакхийн конституцехь «Кхазакхийн Советийн Социалистийн Республика» цӀе йисира 1993 шеран 28 январехь Республика Кхазакхстанан Конституци тӀеэццалц[6][7].

1991 шеран 16 декабрехь Кхазакхстан тӀаьххьара союзан республикех кхайкхийра шен маршох[8]. И акт 1990 шеран 3 апрелан «ССРС юкъара союзан республика араяларан долу гӀуллакхийн низамех» цӀе йолчу ССРС законаца догӀуш дацара, хӀунда аьлчи Кхазакхийн ССРхь ССР Союз юкъара араяларх йолу референдум ца йира.

21 декабрехь Кхазакхийн ССРн Президента Н. Назарбаевс куьг яздира ССРС йохаяран беловежскан бартан динчу алма-атан протокол тӀехь а, Лааме Пачхьалкхийн ДоттагӀалла (ЛПД) Ӏалашонех а, принципех а долу Алма-Атан деклараци тӀехь а.

23 декабрехь Кхазакхийн ССР Лакхара Совето ратификации йира беловежскан бартан протоколца цхьаьна[9].

ХӀинцалера административан екъаялар

ЦхьалгӀа дарж

Казахстанан 14 область а, 2 республикан маьӀна долу гӀаланаш а ю[10]. Цул совнах ю, республикан муьтӀахь йолу гӀала Байконур, иза 2050 шо кхаччалц. Российн Федерацин арендехь ю и хан чекх яллац гӀалин ю Российн Федеральни маьӀна долу статус[11].

ХӀост ГӀала/Область Административан центр майда,
км²
бахархой, адам.,
01.04.2012[12]
Луьсталла, адам./км² ДЧС 01.01.2008
млн тенге
Официалан цӀе кхазакхийн Официалан цӀе нохчийн Россихь лелош йолу цӀерш
Республикан маьӀна долу гӀаланаш
1 ГӀала Астана Астана Астана 710 752 262 1046,36
2 ГӀала Алматы Алматы[10] Алма-Ата 332 1 455 271 4368,45
Российн Федерацис 2050 шо кхаччалц аренде эцна а, и хан чекхйаллалц Российн Федерацин федеральни маьӀна долу гӀалин статус а, республикан маьӀна а долу гӀала. Х[11]
3 ГӀала Байқоңыр Байконыр Байконур* 57 37 912 662,00
Областаш
4 Акмолин область Көкшетау Кокшетау Кокшетау 146 219 731 526 5,00 8772
5 Актюбин область Ақтөбе Актобе[13] Актобе 300 629 788 594 2,62 66917
6 Файл:Алматы облысы ХӀост.png Алматан область Талдықорған Талдыкорган Талдыкорган 223 911 1 918 109 8,53 18841
7 Атырау область Атырау Атырау Атырау 118 631 546 057 4,58 161271
8 Малхбален-Кхазакхстанан область Өскемен Усть-Каменогорск Усть-Каменогорск 283 226 1 395 012 4,93 35920
9 Жамбилан область Тараз Тараз Тараз 144 264 1 059 390 7,32 8999
10 Малхбузен-Кхазакхстанан область Орал Уральск Уральск 151 339 613 560 4,05 77162
11 Карагандан область Қарағанды Караганда Караганда 427 982 1 359 077 3,17 62529
12 Файл:ХӀост Костанайской области Казахстана.png Костанайн область Қостанай Костанай Костанай 196 001 879 511 4,49 20860
13 Кызылордан область Қызылорда Кызылорда Кызылорда 226 019 716 807 3,15 68683
14 Мангистаун область Ақтау Актау Актау 165 642 551 939 3,29 116674
15 Павлодаран область Павлодар Павлодар Павлодар 124 755 747 584 5,99 48010
16 Къилбаседа-Кхазакхстанан область Петропавл Петропавловск Петропавловск 97 993 582 560 5,96 4354
17 Къилба-Кхазакхстанан область Шымкент Шымкент Шымкент 117 249 2 636 950 22,36 12572
Массо 2 724 902 16 675 392 6,12

* - город Байконур, арендуемый Российской Федерацией, имеет особый статус; органы статистики Казахстана учитывают этот город в составе Кызылординской области в качестве города областного подчинения, бахархой города приводится только для граждан Казахстана.

ШолгӀа дарж

Административан екъаяларан шолгӀа даржехь ю 160 эвланийн кӀошт, 15 гӀаланийн кӀошт а 38 гӀала а.

КхолгӀа дарж

КхолгӀа даржехь ю 46 гӀала, 241 эвла[14] кхин 2453 эвлийн гуош а.

Билгалдахарш

  1. Домен .қаз делегирован КазахстануКоординационный центр национального домена сети Интернет, 2012.
  2. http://countrycode.org/kazakhstan
  3. http://chartsbin.com/view/edr
  4. 6 февраля 2014 года президент Казахстана Нурсултан Назарбаев высказал мнение, что по аналогии с Монголией, в названии которой отсутствует окончание «стан», возможно, существует необходимость рассмотреть со временем вопрос перехода на название кхазакх. Қазақ елі — «Земля казахов», чтобы устранить параллели со пачхьалкхми Средней Азии, и тем самым повысить интерес иностранцев к стране (см. официальный материал «Посещение Интеллектуальной школы города Атырау и встреча с представителями общественности области»).
  5. Об изменении наименования казахской советской социалистической
  6. Конституция Республики Казахстан от 28 января 1993 года см. «ПЕРЕХОДНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ»
  7. О Конституции Республики Казахстан — ИПС «Әділет»
  8. Конституционный закон Республики Казахстан от 16 декабря 1991 года № 1007-XII «О государственной независимости Республики Казахстан»
  9. Постановление Верховного Совета Республики Казахстан от 23 декабря 1991 года № 1026-XII О ратификации Соглашения о создании Содружества Независимых Государств
  10. 1 2 Географическое положение, природные условия

    В республике 14 областей, 86 городов, в том числе 2 города республиканского подчинения (г. Астана, г. Алматы), 168 районов (8 районов в городах), 174 поселка

  11. 1 2 Международное Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 1995 года, статья 1, пункт 1. Субъектом Российской Федерации не является. Система городского управления определяется статьей 5 Соглашения между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 2005 г. (см. Байконур. Юрисдикция)
  12. Численность населения РК по областям, городам и районам
  13. Указ Президента Республики Казахстан «О переименовании отдельных административано-территориальных единиц Жамбылской и Северо-Казахстанской областей и об изменении транскрипции названия города Актюбинска»
  14. Казахстан

Кеп:Европан пачхьалкхаш