Латинан мотт — Версийн башхалла

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
[теллина верси][теллина верси]
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
Нисдарах лаьцна йаздина дац
МогӀа 130: МогӀа 130:
Латинан мотт юкъабаьлла вайн эрал 1,5 эзар шо хьалха. Вайн эрал хьалхара I эзар шо долалуш латинан маттахь къамел дора [[Апеннинан ахгӀайре]]н юккъерчу декъа малхбузехь, [[Тибр]] хин лахенехь лаьтта жимачу [[Лаций]] (лат. ''Latium'') областера бахархоша. Лацехь дехачу тайпанах [[латинаш]] (лат. ''Latini'') олура, церан маттах — латинийн. Оцу областан центр хилира [[Рум]] (лат. ''Roma'') гӀала, цуьнан цӀарах цига охьахевшинчу италийн тайпанаша шайха [[румхой]] (лат. ''Romani'') ала долийра.
Латинан мотт юкъабаьлла вайн эрал 1,5 эзар шо хьалха. Вайн эрал хьалхара I эзар шо долалуш латинан маттахь къамел дора [[Апеннинан ахгӀайре]]н юккъерчу декъа малхбузехь, [[Тибр]] хин лахенехь лаьтта жимачу [[Лаций]] (лат. ''Latium'') областера бахархоша. Лацехь дехачу тайпанах [[латинаш]] (лат. ''Latini'') олура, церан маттах — латинийн. Оцу областан центр хилира [[Рум]] (лат. ''Roma'') гӀала, цуьнан цӀарах цига охьахевшинчу италийн тайпанаша шайха [[румхой]] (лат. ''Romani'') ала долийра.


Латинан меттан уггар шира йозан иэсаш ду, хьесап дарехь, вайн эрал хьалхара VI бӀешо чекхдолуш V бӀешо долалуш яздина. Иза ду 1978 шарахь ширачу Сатрик гӀалахь (Руман 50 км къилбехьа) карийна йоза, терахь делла цунна вайн эрал хьалхарчу VI бӀешеран тӀеххьара итт шо аьлла, 1899 шарахь руман форумехь ахкарш деш карийна 2,5 эзар шо хан йолу кагбеллачу Ӏаьржа тӀулган тӀиера йозан кийсиг. Шира латинан шира иэсаш юкъайогӀу дикка дукха долу каш тӀиера йозанаш а, вайн эрал хьалхара III бӀешераш юккъера II бӀешо доладаллалц, царех уггар гӀарадевлларш руман политикан гӀуллакххойн [[Сципионаш|Сципионийн]] [[Эпитафи|эпитафеш]] а, [[Вакх]]ан сийлаллех йолу сенатан текст а.





Верси 2018, 28 февраль, 16:55

Латинан мотт
Шен цӀе: Lingua latina
Пачхьалкхаш: Малхбузан а, Къилба Европа а, Гергара Малхбале, Къилбаседа Африка (I - V бӀешерашкахь)
Официалан мотт:

Ватикан Ватикан
Малтан орден

хьалхара — Шира Рум
Нисдеш организаци: Папская академия латыни[d]
Белла:

Йозан мотт юьстахбеккхира романан а, германан а меттанаш XII - XV бӀешарахь (Малхбален Европехь XVII бӀешарахь), Ӏилманехь биснера XVIII бӀешо кхаччалц, биологехь а, лоьраллехь а, юстицехь а, католицизмехь таханлера де кхаччалц

Буьйцу мотт: цунах IX - бӀешерашкахь кхоллабелира романан меттанаш
Классификаци
Категори: Евразин мотт

ХӀиндаевропанметтанаш

Италийн га
Латин-фалийн га
Йоза: латиница
Меттан кодаш
ISO 639-1 la
ISO 639-2 lat
ISO 639-3 lat
Ethnologue lat
ABS ASCL 2902
IETF la
Glottolog lati1261
ХӀокху маттахь Википеди
Lapis niger (ма-дарра Ӏаьржа тӀулг) — латинан меттара йоза тӀехь долу уггар ширачу иэсех цхьаъ

Лати́нан мотт (шен цӀе — Lingua latina), я латинахӀиндаевропан доьзалан меттанех италийн меттенийн Латин-фалийн ген мотт. Таханлерачу дийнахь, доза тоьхна лелош белахь а (къамелан боцу мотт), иза италийн меттанех жигарчех цхьаъ бу.

Латинан мотт хӀиндаевропан меттанех уггар ширачех йозан мотт бу.

Тахана латинан мотт бу официалан мотт Сийлахь Ӏаршан, Малтан орденан, гӀала-пачхьалкхан Ватиканан, ткъа иштта, цхьаццанхьа, Руман-католикийн килсан.

Европан (уьш доцучу а) меттанашкара дукха дешнаш латинан бух болуш ду (хьажа иштта Дуьненаюкъара лексика).

Йоза

элп латинан
цӀе
коьрта
аллофон (МФА)
A a ā [a]
B b [b]
C c [k]
D d [d]
E e ē [ɛ]
F f ef [f]
G g [g]
H h [h]
I i ī [i]
J j jot [j]
K k [k]
L l el [l]
M m em [m]
элп латинан
цӀе
коьрта
аллофон (МФА)
N n en [n]
O o ō [ɔ]
P p [p]
Q q [k]
R r er [r]
S s es [s]
T t [t]
U u ū [u]
V v [w>v]
W w ū (vē) duplex [w,v]
X x ex [ks]
Y y ī Graeca [iː]
Z z zēta [z]
  • C а, K а элпаша билгалдоккху /k/. Ширачу йозанашкахь C дукха хьолахь леладо I а, E а хьалха, ткъа K леладо A хьалха. Амма классикан заманахь K элп дара латинан дешний жимачу испискица доза тоьхна; грекаш схьаэцарехь каппа (Κκ) даиман а C элпаца гойту. Q элпо къастадо минимум меттигашкахь /k/ а, /kʷ/ а, масала cui /kui̯/ а, qui /kʷiː/ а.
  • Ширачу латинехь C билгалйоккхура шиъ тайп-тайпана фонема: /k/ а, /g/ а. ТӀехьа юкъадаьккхина G элп, амма C яздар дисина цхьа могӀа шираруман цӀераш яцъярашкахь, масала Gāius (Гай) доца яздора C., ткъа Gnaeus (Гней) Cn. кепара.
  • Классикан латинехь I а, V а (цӀе: ū) элпаш билгалдаккхара мукъа аз /i/ а, /u/ а, мукъаза аьзнаш (нийса аьлчи, ахмукъа) /j/ а, /w/ а. Юккъера бӀешераш чекхдовлуш къастодолийна Ii/Jj а, Uu/Vv а, уьш хӀинци а латинан текст арахоьцуш бехкам бина а дац. Дукхах дерг Ii, Uu, Vv бен ца леладо, наггахь — Ii а, Vu а.
  • Y а, Z а элпаш юкъатоьхна классикан муьрехь грекийн дешнаш яздархьама; W элп юкъатоьхна Юккъерчу бӀешерашкахь германхойн дешнаш яздархьама.
  • Ахмукъа /j/ гуттарен а шалха долара мукъа аьзнашна юкъахь, амма иза ца гойтура йозанехь. Мукъачун Iахмукъачун I хьалха яз а ца дора, масала /ˈrejjikit/ ‘юхакхоьссина’ дукха хьолахь яздора reicit, ткъа reiicit ца яздора.
  • Даккхий-кегий элпаш юкъадаьхна Юккъерачу бӀешерашкахь.

Латинан абат йозан бух бу дуккха а хӀинцалерачу меттанийн.


Истори

Латинан мотт фалийчуьнца (латин-фалийн бухара тоба) цхьаьна могӀарехь, оскан а, умбран а меттанашца (оскан-умбран бухара тоба) цхьаьна, дора хӀиндаевропан доьзалан меттанийн италийн га. Ширачу Италин историн кхиаран процессехь латинан мотт аратеттина кхечу италийн меттанаша, хан-заманахь дӀалаьцна коьрта меттиг малхбуза Юккъера хӀордан гуонаха. ХӀинца бу ма-аллара деллачу меттанийн декъахь, ширахӀиндийнарг (санскрит), ширагрекийнарг санна.

Латинан меттан историн кхиарехь, чоьхьара эволюцин а, кхечу меттанашца уьйр хиларан а амалашкара хьаьжчи, билгалбоккху масех мур.

Шира латина (ширалатинан мотт)

Латинан мотт юкъабаьлла вайн эрал 1,5 эзар шо хьалха. Вайн эрал хьалхара I эзар шо долалуш латинан маттахь къамел дора Апеннинан ахгӀайрен юккъерчу декъа малхбузехь, Тибр хин лахенехь лаьтта жимачу Лаций (лат. Latium) областера бахархоша. Лацехь дехачу тайпанах латинаш (лат. Latini) олура, церан маттах — латинийн. Оцу областан центр хилира Рум (лат. Roma) гӀала, цуьнан цӀарах цига охьахевшинчу италийн тайпанаша шайха румхой (лат. Romani) ала долийра.

Латинан меттан уггар шира йозан иэсаш ду, хьесап дарехь, вайн эрал хьалхара VI бӀешо чекхдолуш V бӀешо долалуш яздина. Иза ду 1978 шарахь ширачу Сатрик гӀалахь (Руман 50 км къилбехьа) карийна йоза, терахь делла цунна вайн эрал хьалхарчу VI бӀешеран тӀеххьара итт шо аьлла, 1899 шарахь руман форумехь ахкарш деш карийна 2,5 эзар шо хан йолу кагбеллачу Ӏаьржа тӀулган тӀиера йозан кийсиг. Шира латинан шира иэсаш юкъайогӀу дикка дукха долу каш тӀиера йозанаш а, вайн эрал хьалхара III бӀешераш юккъера II бӀешо доладаллалц, царех уггар гӀарадевлларш руман политикан гӀуллакххойн Сципионийн эпитафеш а, Вакхан сийлаллех йолу сенатан текст а.


Билгалдахарш

Литература

  • Латинский язык // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Тронский И. М. Историческая грамматика латинского языка. — М., 1960 (2-е изд.: М., 2001).
  • Ярхо В. Н., Лобода В. И., Кацман Н. Л. Латинский язык. — М.: Высшая школа, 1994.
  • Дворецкий И. Х. Латинско-русский словарь. — М., 1976.
  • Подосинов А. В., Белов А. М. Русско-латинский словарь. — М., 2000.
  • Белов А. М. Ars Grammatica. Книга о латинском языке. — 2-е изд. — М.: ГЛК Ю. А. Шичалина, 2007.
  • Люблинская А. Д. Латинская палеография. — М.: Высшая школа, 1969. — 192 с. + 40 с. илл.
  • Белов А. М. Латинское ударение. — М.: Academia, 2009.
  • Краткий словарь латинских слов, сокращений и выражений. — Новосибирск, 1975.
  • Мирошенкова В. И., Федоров Н. А. Учебник латинского языка. — 2-е изд. — М., 1985.
  • Подосинов А. В., Щавелева Н. И. Введение в латинский язык и античную культуру. — М., 1994—1995.
  • Нисенбаум М. Е. Латинский язык. — Эксмо, 2008.
  • Козлова Г. Г. Самоучитель латинского языка. — Флинта Наука, 2007.
  • Чернявский М.Н. Латинский язык и основы фармацевтической терминологии. — Медицина, 2007.
  • Бодуэн де Куртенэ И. А. Из лекций по латинской фонетике. — М.: ЛИБРОКОМ, 2012. — 472 c.

Хьажоргаш