Ӏийса бин Марьям
| Ӏиса ибн Марьям | |
|---|---|
| Ӏаьр. عيسى بن مريم | |
 | |
| Ибн Марьям, Аль-Масихь, РасулуллахӀ, НабиййуллахӀ, Аль-ВаджихӀ, Аль-Мубарак, ӀабдуллахӀ | |
| Вина терахь | 12—4 шш. в. э. |
| Вина меттиг | Байт Лахьм |
| Къам | Бану Исраил, Жуьгтий, Римхой |
| Нана | Марьям бинт Ӏимран |
| Динлелор | Ислам |
| Динашкахь ларар | ислам, керсталла |
Ӏи́са ибн Марья́м (Ӏаьр. عيسى بن مريم) — иза исламан пайхамар а, элча а ву. Иштта Къуръан чохь цуьнах олу «Аль-Масихь». Ӏимранан йоьӏан Мареман кӀант ву иза, да а воцуш вина.
Ӏиса пайхамар Бану Исраилашна ваийтина вара, Товрат бакъхилар чӀагӀдан а, кхин керла жайна Инджил а дохьуш.
ЦӀе а, эпитеташ а[нисйе бӀаьра | нисйе]
пайхӏамаран цӀеран Ӏаьрбийн транскрипци:«Аль-Маси́хьу Ӏиса бну Марйама»[1]
Ӏийса пайхамар Къуръан чохь валаво эпитеташца ӀабдуллахӀ (АллахӀан лай)[2], РасулуллахӀ (АллахаӀан элча), Салихь (бакъверг), Калима ([АллахӀан] дош), кауль аль-хакъ (бакъо йуьйцург), кхин дӀа а. Ӏийса пайхӀамар АллахӀан «гергарчарна» (мукаррабун) йукъатохаро бахьана доккхура, цуьнан ах Ӏалам маликийн хилла ала[3]. Цуо Ибн Марьям (Марьяма кӀант) цӀе лелайаро билгалдоккхура исламехь цуьнан ненан долу маьӀна. Къуръана чохь Ӏийса пайхӀамаран йаьккхина Масихь цӀе, маьӀна долуш ца хуьлу яхӀудийн, керсталлин динехь[4].
Бусалбачара Ӏийса пайхӀамаран цӀе лелайо, инжийлан а, къуръанан а чохь хьехийначу пайхӀамарийн кхечу цӀерашца цхьабосса. Еххачу заманахь бусалбанаш а, испанера керстанаш а вовшешца уьйр хилар бахьнехь, испанин мотт буьйцу керстачара а лело йолийра Ӏийса пайхӀамаран цӀе долара цӀе йина, керсталлин дуьненахь иштта практика хаалуш а йоцушехь[5]. Цхьаболчу бусалба мехкашкахь Ӏийса цӀе лора берашна, да мила ву ца хиачи[3].
Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]
Дуьнен тӀе валар[нисйе бӀаьра | нисйе]
Бусалбанаш теша Ӏийса бин Марьям къа доцуш варах[4]. Къуръан чохь дика кӀоргера йаздина Ӏийса тамашийна дуьненан тӀе валарх. Маликаша (йа цхьаьна малико «адаман куьце даьлла») хаийтира Марьяман, цуо АллахӀан дашца, кӀант вийр ву, кӀанта кхайкхора ду Жайна, тамашина хӀуманаш а лелор ду. Къуръано Ӏийса тарво Адамах, хӀунда аьлчи иза хилла АллахӀан ницкъаца да воцуш кхоьллина[6].
Винчул тӀаьхьа Ӏийсас шен нене аьлла, АллахӀа атта йо цуьнан халонаш, цуо кӀант бухахь винчу пальман тӀиера стоьмаш даларца, цунна бухахь шовда далийтарца[3]. АллахӀа омар делла цунна, бер дарах хьайга хоьттучу хенахь жоп ма ло аьлла[7]. Марьяман къомо кхахьпаллех бехке йан йолийча, иза вистхилла, кхайкхийна, ша — АллахӀан лай а, пайхӀамар а ву аьлла(наби)[4][8][9]. Иза хьалхара тамашийна хӀума дара цуьнца хилла. ЯхӀудаш дийхира руман хьаькаме Марьяман йиеран кхел йие да воцуш кӀант варна аьлла, иза бахьнехь Марьяман а, Ӏийсан а бовду дизира Мисар. Ӏийсан шийтта шо кхаьчначу хенахь, уьш йухабирзира ЯхӀуде, охьахевшира Насире[10].
ПайхӀамаралла[нисйе бӀаьра | нисйе]
Ткъе итт шо долуш Ӏийсах пайхӀамар хилира, тӀаккха жигара дин хьеха волавелира тилла болчу исраилхошна. АллахӀан лаамца, цуо денбора белларш, чу са дуьллура олхазарийн поппаран суьрташна, дарба дора бӀаьрзачун, проказа йолчунна, къайлах дерг хаара[11].
Ӏийса башха уьйр йолуш ву Мухьаммад пайхӀамарца 
, хӀунда аьлчи дуьйцура цӀе Ахьмад йолуш пайхӀамар вогӀург хиларх[10][12]. Мухьаммад пайхӀамаран санна, цуьнан гӀоьнча хилла — рухь аль-къуддус («сийлахь са»), дукхаха болчара иза малик Жабраил хуьлийта[3][13][14].
Ӏийсас адамаш галдаьккхина Мусан дин нисдира. Карла даьккхинчу динехь керла законаш дара, ткъа цара шира законийн бакъо дӀайаьккхира. Мухьаммад пайхӀамар валлалц, Ӏийса пайхӀамаран дин бен дуьнен тӀехь нийса дин дацара. Ӏийса пайхӀамара жигара дин хьехарца дӀахьора шен дахар. Цуо шен тайпанчу нахе кхойкхура АллахӀан бен Ӏибадат ма де, къобал де шена деана Жайна бохуш. Адамийн цхьа дакъа тийшира ПайхӀамарах, цуьнан муьтӀахь асхьабаш бара (хавариюн)[10][15][16]. Асхьабаш дехча шайн стиглара кхача баийта аьлла, АллахӀа иза а баийтира царна[3][17].
ДӀатохар[нисйе бӀаьра | нисйе]
Къуръано бакъ ца до Ӏийсан жӀар тӀехь валар, боху, иза цуьнан мостагӀаш дийцинарг бен дац[10][18]:
Уьш ца тешарна, цара Марьяман доккха эладит кхолларна. Цара бахарна: «Бакъдолуш, оха вина ПайхӀамар, Ӏийса, Марьяман кӀант, АллахӀан элча!» Амма ца вийна цара иза, дӀа а ца тоьхна иза, амма (иза) хийтира царна. Бакъдолуш, уьш, оцу хьокъехь ойланашца бекъалуш берш, шеконехь бу, цунах хууш хӀума а дац цунах, ткъа тӀехьабозу хетаршна. Бакъдолуш, уьш, цунах долчух бекъалуш берш, шеконехь бу цунах. Цунах лаьцна хууш цхьан а хӀума дац царна, хетаршна тӀехьа базар доцург. Виен а ца вийра цара иза бакъдолуш. (Къуръан, 4: 156-157).
Ӏийса стигланашка хьала ваьхьина, цигахь хир ву иза Къиемата де даллалц[3][19][20][21].
ГӀараваьлла Ӏаьрбийн XIV бӀешеран историко Къуръанан маьӀна доккхучо Ибн Касира йаздина Ибн Ӏаббасан дийцар, Ӏийса пайхӀамаран хьалхара кхин стаг дӀатохарах[10]:
Оцу хенахь Ӏийса шен шийтта-кхойтта асхьабашца хилла. Дуьйцу, иза пӀераскан дийнахь дара, малх чубуза герга баханчу заманахь, аьлчи а шот буьйсенна герга. Цара гуо бира цӀенна, цунна (Ӏийсана) хиира, йа уьш чу бу, йа иза аравала веза уьш болчу, цуо элира шен асхьабашка: «Хьанна лаьа шех тера а хилла, элсаманехь шен новкъахо хила аьлла?» Цхьа жима стаг шена лаьа элира, амма Ӏийсана иза дукха къона хийтира оцу балхана. Цуо шозлагӀа а хаьттира, кхузлагӀа а, амма, и жима стаг воцург цхьа а вист ца хилира. ТӀаккха Ӏийсас элира: «Хьо хир ву иза!». АллахӀа хийцира цуьнан сибат Ӏийсачуьнца, и шиъ вовшех къаста а ца луш. ТӀаккха цӀийнан тхов беллабелира, Ӏийсан наб. Ишттачу хьолехь иза стигал хьалаваьхьира, Сийлахь Воккхачу АллахӀа элира: «ХӀай, Ӏийса! Аса йухаверзаво хьо Сайга…» (Къуръан, 3: 55). Иза хьалаваьхьчи, асхьабаш арабевлира. Жуьгтий, жима стаг гича, Ӏийса ву моьттира, схьалецира иза, коьрта тӀетиллина кӀохцалийн таж, дӀатуьйхира.
Тера дийцар далийна 117—138 шерашкахь Александрихь хьоьхуш хиллачу Василидан инжил тӀехь, цу тӀехь дуьйцу, ма-дарра аьлчи Ӏийсан меттана дӀатоьхнера Симон Киринеянин[22][23][24].
Кхечу версица, цхьаьна асхьаба воьхкира ПайхӀамар, иза волчу цӀийне гӀарулаш а бигина. ГӀарулаш элира асхьабе, чу а гӀой Ӏийса араваккха шайна аьлла. Иза цӀа чувахча, АллахӀа Ӏийса стигал хьалаваьхьира, ткъа цуьнан сибат асхьабан делира. Ткъа иза цӀа чуьра араваьлчи, гӀарулаш дӀалецира иза, тӀаккха Ӏийса пайхӀамаран сибатехь дӀатуьйхира мотт тоьхнарг[25]. XIII бӀешеран исламан историко Ибн аль-Асира лорура, мотт тоьхна ЯхӀуда, Ӏийса пайхӀамаран меттана дӀатоьхна хила уггаре тарлуш верг[26].
Исламо боху, Ӏийсан некъ адамийн къинош дӀадахар бацара шен син мехаца, ткъа иза АллахӀан элча вара, цуо гойтура АллахӀан тӀебоьду нийса некъ. ХӀора стагана а кхелйийр йу шен гӀуллакхашца, цхьаммо а ца хьо кхечунан къинош шена тӀехь[4].
Йуха воссар[нисйе бӀаьра | нисйе]
Ӏийса пайхӀамар шозлагӀа воссарах болу берриг хиламаш хьахийна бац Къуръан чохь, амма даладо авторитет йолчу хьадисийн гуламашкахь[10]. Дийцаршкахь Ӏийса пайхӀамар тӀаьхьарчу заманахь хуьлу Маьхьдин уллохь, кхечун дийцарехь иза хуьйцу[3]. Къуръанан тафсирехь Ӏийса пайхӀамарна билгалйоккху Къиемата дийнан коьртачу декъашхочун роль[4].
Дийцарехь, Ӏийса пайхӀамар ялсаманехь, стигланашкахь ву, дуьне дохале хьалха, АллахӀан лаамца, цигара Палестине вуссур ву[3][27]. Кхечу версица, Ӏийса пайхӀамар вуссур ву Дамаскера Омейядийн маьждиган къилба-малхбален сонерачу цуьнан цӀарахчу мимбар тӀе[28]. Иза тасалур ву харц пайхӀамарца Даджалца, иза вуьйр ву цуо, цул тӀаьхьа АллахӀа, цуо дехарна жоп делла, хӀаллакдийр ду дерриг адаман кхераме долу Яджудж а, Маджудж а а тайпа. Ӏийса пайхӀамара дуьнен тӀехь хӀоттор йу диканний, нийсонний пачхьалкх. Ша шозлагӀа воьссича цуо исламан шариӀатца куьйгалла дийр ду[10].
Ӏийса пайхӀамар лийр ву, дӀавуллур ву Мединатехь Мухьаммад пайхӀамарна уллохь. ПайхӀамаран маьждигехь меттиг гойту, Ӏийса пайхӀамар дӀавуллур волу[3].
Къиематан дийнахь АллахӀа денвийр ву иза, массаьрца АллахӀан хьалха хӀуттур ву иза. Кхечу пайхӀамарашца цуо тешалла дийр ду кафиршна дуьхьала[29][30]. Ӏийса пайхӀамар , тӀекхочучу Къиематан дийнан, билгало хиларо гойту, иза шозлагӀа вогӀур хилар[3][27].
Ӏийса пайхӀамаран исламера меттиг[нисйе бӀаьра | нисйе]
Къуръано Ӏийса вуьйцу дуккха алсама, кхечу пайхӀамарел. Цуьнан цӀе Къуръан чохь 25-за хьахийна. Дийцарехь, «Марьям» сурат дийшира мухаджираш эфиопин негусан (паччахьан) хьалха Мухьаммад пайхӀамаран хьехамаш керсталлин гергара хилар гойтуш[3].
Ӏийса а, керсталлера Иисус Христос цхьаъ лору, амма Къуръано къобал ца йо Кхоаллин ойла, къобал ца до керстачара цунах иза Дела, Делан КӀант ву бахар[4][31][32]. Инжилах къаьсташ, Къуръано чӀагӀдо, Ӏийса пайхӀамар Делан лай бен ца хилар[33].
Ӏийса пайхӀамар хилла ширкан объект цхьацца исламан некъашкахь. Ахьмадийш, масала, лору, Иерусалимехь кӀелхьара ваьллла Ӏийса пайхӀамар велла, дӀавоьллина Кашмирехь, тӀаккха ден а велла, цунах тоба коьллинарг хилла[3].
Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]
- оьрсийн маттахь
- Али-заде А. А. Иса ибн Мариам : [арх. 1 октябрехь 2011] // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — ISBN 5-98443-025-8.
- Низовский А.Ю. Мечеть Омейядов в Дамаске // Величайшие храмы мира: Энциклопедический справочник. — М.: Вече, 2006. — 576 с.
- Пиотровский М.Б. Иса // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 102.
- Ньюби Г. Краткая энциклопедия ислама = A Concise Encyclopedia of Islam / Пер. с англ.. — М.: Фаир-пресс, 2007. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-8183-1080-0.
- кхечу меттанашкахь
- ʿĪsā / Anawati, G.C. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005.(мехах)
Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Игнатенко А. А. Обман в контексте арабо-исламской культуры средневековья(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Институт религии и политики. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 20 сентябрехь. Теллина 2014 шеран 16 майхь.
Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- ↑ 3:45
- ↑ 19:31
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ислам: ЭС, 1991.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Ньюби, 2007, с. 123.
- ↑ Ньюби, 2007, с. 124.
- ↑ 3:59
- ↑ 19:26
- ↑ 3:42—50
- ↑ 19:16—34
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Али-заде, 2007.
- ↑ 5:110
- ↑ 61:6
- ↑ 2:87
- ↑ 2:253
- ↑ 3:52, 53
- ↑ 61:14
- ↑ 5:110—115
- ↑ 4:156, 157
- ↑ 3:55
- ↑ 4:158
- ↑ 5:17
- ↑ Frank Leslie Cross, Elizabeth A. Livingstone. The Oxford Dictionary of the Christian Church. — Oxford University Press, 1997. — P. 168. — ISBN 019211655X.
- ↑ Ehrman Bart. Lost Christianities. — OUP, 2005. — P. 188. — ISBN 0195182499.
- ↑ Kelhoffer James A. Conceptions of "Gospel" and Legitimacy in Early Christianity. — Mohr Siebeck, 2014. — P. 80. — ISBN 9783161526367.
- ↑ Игнатенко.
- ↑ Watt 1991, p. 49.
- ↑ 1 2 43:61
- ↑ Низовский, 2006.
- ↑ 5:109
- ↑ 4:159
- ↑ 9:30
- ↑ 5:72
- ↑ 43:59
 | |
|---|---|
| меттигаш | |
| персонажаш |
|
| Маликаш | |
| хиламаш |
|
| хьажа иштта |
|