Яндаре

43°16′09″ къ. ш. 44°54′31″ м. д.HGЯO
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
(Яндырка тӀера хьажжина кхуза)


Эвла
Яндаре
43°16′09″ къ. ш. 44°54′31″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Регион ГӀалгӀайчоь
Муниципалан кӀошт Несаран кӀошт
Истори а, географи а
Йиллина 1843
Хьалхара цӀерш Райдзаст, Яндырка[1]
Климатан тайпа барамера континенталан
Бахархой
Бахархой ↗9206[2] стаг (2020)
Къаьмнийн хӀоттам гӀалгӀай
Динан хӀоттам бусулбанаш-сунний
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 8732
Поштан индекс 386138
Код ОКАТО 26220860001
Код ОКТМО 26605450101
Картин тӀехь
Яндаре картан тӀехь
Яндаре
Яндаре картан тӀехь
Яндаре
Яндаре картан тӀехь
Яндаре

Я́ндаре[3] (гӀалгӀ. Яндаре) — Российн Федерацин ГӀалгӀайчоьнан Несаран кӀоштара эвла. Кхуллу цхьана юьртах лаьтта муниципалан кхоллам Йуьртан меттиг Яндаре[4][5].

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Эвла лаьтта Эльдархан-ГӀалан къилбехьа, кӀоштан йукъ йолчу Несара-ГӀалан къилбаседа-малхбалехьа, Сурхо-ХитӀен малхбалехьа.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Цхьана версица оцу махкахь, цу декъахь Яндаре эвлан дакъа а, хилла шира гӀала-мегаполис МагӀас — юккъерабӀешерийн полиэтносан пачхьалкхан Аланин коьрта гӀала[6].

XVIII бӀешерийн юьххехь хӀинцалера Яндаре йолчохь лаьттина гӀебартойн элийн ЕндаровгӀеран эвла, церан цӀарах тиллина йуьртан цӀе, ткъа иштта доьду хи Эндерипс (хӀинца Яндар-хи). Сих-сиха орстхой (нохчий) а кхий болу нохчий а, гӀумкий тӀелетар бахьнехь, гӀебартойн эвланаш кхелхира ГIалми хи йистте а, Ташхойн рагӀ тӀе а, ткъа Соьлжан йист лелайора дежийлаш санна[7].

1763 шарахь болабеллачу Оьрсийн-Кавказан тӀамехь, оьрсийн эскарш масийттаза тӀелетар бахьнехь, Жима ГӀебарта яссаелира, 1772 шарахь орстхоша караерзийра Ӏас хин лахенаш а, Карасу-Яндырь олу меттиг а, кхоьллира Йоккха а, Жима а Яндаре эвланаш[8].

1825 шеран майхь — июнехь, коьртехь Таймин Биболатан накъост, юьртда ЦӀечойн Джамбулат а волуш, гӀевттира Яндарен бахархой, амма иза охьатаӀийра, Джамбулат лецира, инарлан Ермоловн омарца вийра[9].

1833 шарахь Яндаре юха а гӀаьттира коьртехь Азаматов Джанхот волуш. Оццу шеран июлехь эскарша иза а охьатаӀийра. Азаматов Джанхотан а, цуьнан гергарчеран а цӀенош дагийра. Ерриг эвла ца ягош сацийра Несарара гӀалгӀайша гӀолацарна[10].

1843 шарахь эвла ягийра паччахьан эскарша, ткъа латта совгӀатан делира паччахьан эпсарна Мальсаговн болх дика барна. МальсаговгӀар тахана а латтош ду Яндарера дуьххьарлера цӀа, иза когаметтачун дуьсуш схьадогӀу, хӀинца цуьнан да ву Мальсагов Адам Ахьмад воӀ.

Инфраструктура[нисйе бӀаьра | нисйе]

Юьртахь ду 1 рузбанан а, 4 джамаӀатан а маьждиг, 3 юккъера ишкол, хьуьжар, ткъа иштта йуьртан библиотека а, амбулатори а. Маьждиган гена доццуш чурт ду 1941—1945 шерашкара Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀеман декъашхошна лерина.

Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бахархойн дукхалла
1926[11]2002[12]2006[13]2007[13]2008[13]2009[13]
2185↗10 631↗10 975↗11 063↗11 254↗11 392
2010[14]2011[14]2012[14]2013[14]2014[15]2015[16]
↘7980↗8009↗8155↗8251↗8456↗8619
2016[17]2017[18]2018[19]2019[20]2020[2]
↗8680↗8786↗8849↗9088↗9206
Къоман хӀоттам

2010 шеран Ерригроссийн бахархой багарбаран[21] жамӀашца

  • гӀалгӀай — 7 873 ст. (98,7 %),
  • кхин берш — 107 ст. (1,3 %).

Галерей[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Яндарен сурт
    Яндарен сурт
  • Яндарен сурт
    Яндарен сурт
  • Яндаре эвла
    Яндаре эвла

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ K-38 карты Генштаба СССР. Тбилиси, Ереван, Грозный, Нальчик.
  2. ↑ 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 24 апрель. Архивйина 2020 шеран 24 апрелехь
  3. ↑ Карасаев А.Т., Мациев А.Г. - Русско-чеченский словарь - 1978
  4. ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-рз «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
  5. ↑ Поиск кодов ОКАТО. Сельское поселение Яндаре, Назрановский район Архивйина 2015-11-18 — Wayback Machine
  6. ↑ Исторический проект «Ингушетия:Исторические Параллели». АЛАНЫ в I—IX вв. Ghalghay.com (28 ноября 2009). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 9 ноябрь.
  7. ↑ Нухажиев Н. С., Умхаев Х. С., «В поисках национальной идентичности», Грозный, 2012 г.
  8. ↑ Бутков П. Г., «Материалы для новой истории Кавказа с 1722 по 1803 гг.», СПб., 1869 г.
  9. ↑ http://serdalo-gazeta.livejournal.com/534515.html
  10. ↑ Кодзоев Н.Д., 2011.
  11. ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  12. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивйина 2012 шеран 3 февралехь
  13. ↑ 1 2 3 4 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 17 октябрь. Архивйина 2013 шеран 17 октябрехь
  14. ↑ 1 2 3 4 Оценка численности населения 2010-2013. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 23 август. Архивйина 2014 шеран 23 августехь
  15. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 2 август. Архивйина 2014 шеран 2 августехь
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 6 август. Архивйина 2015 шеран 6 августехь
  17. ↑ Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 8 август. Архивйина 2016 шеран 8 августехь
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017 шеран 31 июль). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 31 июль. Архивйина 2017 шеран 31 июлехь
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 25 июль. Архивйина 2018 шеран 26 июлехь
  20. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 31 июль.
  21. ↑ ВПН том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия. Архивйина 2016-03-06 — Wayback Machine


ГӀалгӀайчоь ХӀара  ГӀалгӀайчоьнан географех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Яндаре&oldid=10212038»